Tài liệu ôn tập Kinh tế chính trị

1 Tµi liÖu «n tËp M«n: Kinh tÕ chÝnh trÞ ♣ VÊn ®Ò I: s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi 1. V× sao M¸c kh¼ng ®Þnh: S¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña lÞch sö nh©n lo¹i? - Trong ®êi sèng x· héi cã rÊt nhiÒu nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c nhau nh− ho¹t ®éng chÝnh trÞ, qu©n sù, ngo¹i giao, kinh tÕ, Khoa häc kü thuËt, v¨n ho¸ nghÖ thuËt... Nh−ng ®Ó thùc hiÖn ®−îc môc ®Ých cña c¸c ho¹t ®éng ®ã th× tr−íc hÕt ®ßi hái con ng−êi ph¶i tån t¹i, ph¶i sèng. Muèn tån t¹i, muèn sèng th× b¾t buéc con ng−êi hµng ngµy ph¶i tiªu dïng nh÷ng t− liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt nh− c¬m ¨n, ¸o mÆc, nhµ ë, t− liÖu s¶n xuÊt ... tÊt c¶ nh÷ng t− liÖu sinh ho¹t ®ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng s¶n phÈm do tù nhiªn hay th−îng ®Õ ban ph¸t mµ nã lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt cña con ng−êi t¹o ra. V× vËy M¸c kh¼ng ®inh r»ng qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù tån t¹i vµ sèng cßn cña lÞch sö nh©n lo¹i. 2. Ph©n tÝch vai trß cña c¸c nh©n tè cÊu thµnh qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt vµ sù h×nh thµnh ra c¸c bé phËn trong c¬ cÊu gi¸ trÞ cña s¶n phÈm. S¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Nh−ng muèn cã qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®ã th× C¸c M¸c chØ ra cÇn ph¶i cã 3 nh©n tè s¶n xuÊt c¬ b¶n ®ã lµ ®èi t−îng lao ®éng, t− liÖu lao ®éng và søc lao ®éng. a) §èi t−îng lao ®éng: - Kh¸i niÖm: §èi t−îng lao ®éng lµ toµn bé c¸c vËt mµ lao ®éng cña con ng−êi t¸c ®éng vµo lµm thay ®æi nã cho phï hîp víi môc ®Ých cña con ng−êi. - §èi t−îng lao ®éng bao gåm: : + Nh÷ng vËt cã s½n trong tù nhiªn nh−ng ®· ®−îc th¨m dß, qui ho¹ch ®−a vµo s¶n xuÊt (quÆng, c©y trªn rõng,àlµ ®èi t−îng cña ngµnh khai th¸c, khai kho¸ng + Nh÷ng vËt ®· tr¶i qua chÕ biÕn (kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh tr−íc lµ nguyªn liÖu cña qu¸ tr×nh sau): b«ng lµ nguyªn vËt liÖu, lµ ®èi t−îng lao ®éng cña ngµnh chÕ biÕn chÕ t¹o b) T− liÖu lao ®éng: - Kh¸i niÖm: t− liÖu lao ®éng lµ c¸c vËt, hÖ thèng c¸c vËt dïng ®Ó truyÒn dÉn lao ®éng cña con ng−êi t¸c ®éng vµo ®èi t−îng lao ®éng. - T− liÖu lao ®éng bao gåm: + C«ng cô lao ®éng t¸c ®éng trùc tiÕp vµo ®èi t−îng lao ®éng, c«ng cô lao ®éng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, c«ng cô lao ®éng ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña mçi thêi ®¹i kinh tÕ. Cèi xay ch¹y b»ng søc giã -> x· héi phong kiÕn l¹c hËu Cèi xay ch¹y b»ng ®éng c¬ h¬i n−íc -> chñ nghÜa t− b¶n v¨n minh + C¸c vËt dïng ®Ó chøa ®ùng vµ truyÒn dÉn ®èi t−îng lao ®éng: bÓ chøa, èng dÉn, b¨ng t¶i,à + C¸c yÕu tè h×nh thµnh c¬ së h¹ tÇng kü thuËt: ®−êng x¸, bÕn b·i,à * Gi÷a ®èi t−îng lao ®éng vµ t− liÖu lao ®éng ph©n biÖt chi lµ t−¬ng ®èi: 2 - Kh¸c nhau: ë vai trß trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, h×nh th¸i tån t¹i tù nhiªn, ph−¬ng thøc chu chuyÓn gi¸ trÞ. - Gièng nhau: Chóng ®Òu lµ yÕu tè vËt chÊt, nÕu xÐt trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm th× ®èi t−îng lao ®éng vµ t− liÖu lao ®éng h×nh thµnh t− liÖu s¶n xuÊt - ®©y lµ yÕu tè vËt chÊt h×nh thµnh nªn s¶n phÈm. a) Søc lao ®éng: - Kh¸i niÖm: Søc lao ®éng lµ tæng hîp søc th©n thÓ, søc thÇn kinh, søc c¬ b¾p cã s½n trong mçi c¬ thÓ cña con ng−êi, søc lao ®éng kh«ng tån t¹i ngoµi con ng−êi, søc lao ®éng lµ kh¶ n¨ng lao ®éng cña mçi con ng−êi. Lao ®éng lµ sù vËn dông (tiªu dïng) søc lao ®éng ®−îc thÓ hiÖn ra trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt. - Nh− vËy qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt diÔn ra lµ sù kÕt hîp gi÷a søc lao ®éng vµ t− liÖu s¶n xuÊt, trong ®ã søc lao ®éng lµ yÕu tè chñ thÓ, gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh; t− liÖu s¶n xuÊt lµ yÕu tè kh¸ch thÓ, lµ ®iÒu kiÖn vËt chÊt kh«ng thÓ thiÕu ®−îc. - Lao ®éng lµ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, cã ý thøc cña con ng−êi vµ nã diÔn ra gi÷a con ng−êi víi tù nhiªn nh»m c¶i t¹o tù nhiªn cho phï hîp víi môc ®Ých cña con ng−êi. - Ph©n biÖt søc lao ®éng vµ lao ®éng: Søc lao ®éng lµ mét ph¹m trï hiÖn h÷u, lao ®éng lµ mét ph¹m trï trõu t−îng, v× vËy M¸c cho r»ng ng−êi ta kh«ng thÓ nh×n thÊy, sê mã thÊy lao ®éng mµ lao ®éng chØ ®−îc thÓ hiÖn ra trong thùc tiÔn khi con ng−êi vËn dông søc lao ®éng ®Ó tiÕn hµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. - §Æc ®iÓm lao ®éng cña con ng−êi kh¸c víi ho¹t ®éng cña loµi vËt: + Lao ®éng cña con ng−êi lµ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, cã dù ®Þnh, tÝnh to¸n tr−íc + Lao ®éng cña con ng−êi biÕt chÕ t¹o vµ sö dông c«ng cô, chÝnh qu¸ tr×nh lao ®éng h×nh thµnh nªn ý thøc cña con ng−êi. + Lao ®éng cña con ng−êi cã tÝnh s¸ng t¹o, tÝnh tù gi¸c vµ tÝnh x· héi. - BÊt kú s¶n phÈm nµo do lao ®éng cña con ng−êi t¹o ra th× nã còng cã gi¸ trÞ, trong c¬ cÊu gi¸ trÞ cña s¶n phÈm bao gåm 2 bé phËn cÊu thµnh ®ã lµ gi¸ trÞ cò (C) vµ gi¸ trÞ míi (V+m) hay tæng c¬ cÊu gi¸ trÞ s¶n phÈm lµ C+V+m Vai trß hai mÆt cña lao ®éng trong h×nh thµnh c¸c bé phËn cÊu thµnh cña l−îng gi¸ trÞ hµng ho¸: + Lao ®éng cô thÓ b¶o tån vµ di chuyÓn gi¸ trÞ cò (gi¸ trÞ t− liÖu s¶n xuÊt) vµo gi¸ trÞ s¶n phÈm (C) + Lao ®éng trõu t−îng t¹o ra gi¸ trÞ míi (V+m) Gi¸ trÞ míi nhËp gi¸ trÞ cò t¹o ra tæng l−îng gi¸ trÞ hµng ho¸: C+V+m 3. Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi lµ g×? ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a 2 mÆt cÊu thµnh ph−¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi. - Kh¸i niÖm: Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a 2 mÆt cña nÒn s¶n xuÊt x· héi ®ã lµ lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi ®· tõng lÇn l−ît tr¶i qua 5 ph−¬ng thøc s¶n xuÊt tõ thÊp ®Õn cao: x· h«i c«ng x· nguyªn thñy, x· héi chiÕm h÷u n« lÖ, x· héi phong kiÕn, chñ nghÜa t− b¶n, chñ nghÜa céng s¶n (mµ giai ®o¹n ®Çu cña nã lµ CNXH) - Hai mÆt cña qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt: Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp mét c¸ch biÖn chøng gi÷a hai mÆt: Lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. * Lùc l−îng s¶n xuÊt: hay lµ søc s¶n xuÊt cña x· héi nã ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi víi tù nhiªn, thÓ hiÖn kh¶ n¨ng chÕ ngù tù nhiªn cña con ng−êi. 3 Lùc l−îng s¶n xuÊt bao gåm: + Toµn bé t− liÖu s¶n xuÊt, trong ®ã c«ng cô lao ®éng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh + Lµ con ng−êi lao ®éng cïng víi nh÷ng kü n¨ng, kinh nghiÖm, trÝ thøc tÝch luü. + Ngµy nay d−íi sù t¸c ®éng cña tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ th× b¶n th©n khoa häc vµ c«ng nghÖ còng trë thµnh lùc l−îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Trong lùc l−îng s¶n xuÊt th× yÕu tè lao ®éng cña con ng−êi lu«n lu«n lµ yÕu tè chñ thÓ vµ gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh, cßn t− liÖu s¶n xuÊt lµ yÕu tè kh¸ch thÓ gi÷ vai trß quan träng ®ång thêi khoa häc c«ng nghÖ trë thµnh yÕu tè quan träng , nã cã kh¶ n¨ng lµm thay ®æi nhanh chãng c¶ vai trß vµ n¨ng lùc cña yÕu tè chñ thÓ vµ còng nh− yÕu tè kh¸ch thÓ. Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt nã ph¶n ¸nh tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ng−êi vµ ®ång thíi nã còng kh¼ng ®Þnh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi gi÷a c¸c quèc gia kh¸c nhau. * Quan hÖ s¶n xuÊt: Lµ quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm: + Quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi trong chiÕm h÷u t− liÖu s¶n xuÊt, gäi l¹i quan hÖ së h÷u (së h÷u lµ h×nh thøc x· héi cña chÕ ®é chiÕm h÷u) . ChiÕm h÷u lµ quan hÖ gi÷a ng−êi víi vËt, lµ mÆt tù nhiªn cña s¶n xuÊt . Së h÷u lµ quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi ®èi víi vËt, lµ h×nh thøc x· héi cña chiÕm h÷u. + Quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi trong qu¸ tr×nh trao ®æi ho¹t ®éng, gäi lµ quan hÖ tæ chøc qu¶n lý. + Quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi trong qu¸ tr×nh ph©n phèi s¶n phÈm, gäi lµ quan hÖ ph©n phèi. Trong ®ã quan hÖ së h÷u gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi, ng−îc l¹i hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi cã t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi quan hÖ së h÷u. NÕu hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi phï hîp th× cñng cè hoµn thiÖn quan hÖ së h÷u, nÕu kh«ng phï hîp nã trë thµnh lùc l−îng k×m h·m. (ý nghÜa thùc tiÔn ë n−íc ta ?) * Gi÷a lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt cã mèi liªn hÖ biÖn chøng, trong ®ã lùc l−îng s¶n xuÊt lµ néi dung vËt chÊt cña nÒn s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi cña nÒn s¶n xuÊt: - Lùc l−îng s¶n xuÊt lu«n vËn ®éng ph¸t triÓn ®ßi hái quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i thay ®æi, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt, nh−ng quan hÖ s¶n xuÊt cã t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi lùc l−îng s¶n xuÊt, nÕu quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp th× sÏ thóc ®Èy l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, nÕu kh«ng phï hîp (qu¸ chËt hÑp, qu¸ më réng) ®Òu k×m h·m lùc l−îng s¶n xuÊt. - Mèi quan hÖ biÖn chøng lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ph¶n ¸nh qui luËt kh¸ch quan ®ã lµ quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt, ®©y lµ quy luËt kinh tÕ chung cña mäi ph−¬ng thøc s¶n xuÊt vµ suy ®Õn cïng sù thay ®æi lÇn l−ît c¸c ph−¬ng thøc s¶n xuÊt trong lÞch sö lµ do qui luËt nµy chi phèi. * VËy, Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a 2 mÆt cña nÒn s¶n xuÊt x· héi ®ã lµ lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, nÕu v−ît khái nã chuyÓn sang mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt míi. 4) ThÕ nµo lµ t¸i s¶n xuÊt? Ph©n biÖt c¸c lo¹i h×nh t¸i s¶n xuÊt. Tr×nh bµy néi dung vµ c¸c kh©u c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi? - T¸i s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i vµ kh«ng ngõng ®æi míi. - Ph©n lo¹i t¸i s¶n xuÊt: + C¨n cø vµo qui m« cña s¶n xuÊt ph©n thµnh t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n vµ t¸i s¶n xuÊt më 4 réng: T¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n: lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña n¨m sau ®−îc l¾p l¹i víi quy m« nh− n¨m tr−íc. T¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n lµ ®Æc tr−ng cña nÒn s¶n xuÊt nhá dùa trªn lao ®éng thñ c«ng, n¨ng suÊt thÊp T¸i s¶n xuÊt më réng: lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n¨m sau l¾p l¹i víi qui m« lín h¬n n¨m tr−íc. T¸i s¶n xuÊt më réng lµ ®Æc tr−ng cña s¶n xuÊt lín, c«ng nghiÖp, tËp trung, n¨ng suÊt cao. §iÒu kiÖn ®Ó t¸i s¶n xuÊt më réng lµ ph¶i tÝch luü. + C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña t¸i s¶n xuÊt më réng ph©n thµnh t¸i s¶n xuÊt më réng theo chiÒu réng vµ t¸i s¶n xuÊt më réng theo chiÒu s©u. T¸i s¶n xuÊt më réng theo chiÒu réng lµ t¨ng sè l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra b»ng c¸ch t¨ng sè l−îng c¸c yÕu tè ®Çu vµo. T¸i s¶n xuÊt më réng theo chiÒu s©u lµ t¨ng sè l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt b»ng c¸ch t¨ng n¨ng suÊt vµ t¨ng hiÖu qu¶ sö dông c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. - C¸c giai ®o¹n cña t¸i s¶n xuÊt: Qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt diÔn ra liªn tôc qua c¸c kh©u nèi tiÕp nhau: S¶n xuÊt - Ph©n phèi - Trao ®æi - Tiªu dïng. + S¶n xuÊt lµ kh©u më ®Çu, gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh v× kÕt qu¶ cña s¶n xuÊt lµ t¹o ra khèi l−îng s¶n phÈm, hµng ho¸ vµ dÞch vô v× vËy nã cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quy m« cña tiªu dïng. më réng + Tiªu dïng lµ kh©u kÕt thóc cña qu¸ tr×nh nµy nh−ng lµ kh©u më ®Çu cña qu¸ tr×nh sau. Tiªu dïng lµ môc ®Ých, lµ ®éng lùc cña s¶n xuÊt, qua tiªu dïng sÏ kÝch cÇu ®Ó thóc ®Èy t¸i s¶n xuÊt. + Ph©n phèi vµ trao ®æi lµ nèi liÒn s¶n xuÊt víi tiªu dïng, ph©n phèi do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh nh−ng cã t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi s¶n xuÊt. Trao ®æi lµ kh©u tiÕp tôc hoµn thµnh ph©n phèi ®Ó ®I vµo tiªu dïng, cã t¸c ®éng ®Õn tiªu dïng. Bèn kh©u cña chu kú t¸i s¶n xuÊt nh− ®· ph©n tÝch tuy ®éc lËp víi nhau theo c¸c chøc n¨ng kinh tÕ cô thÓ nh−ng gi÷a chóng cã mét mèi quan hÖ biÖn chøng phô thuéc vµo nhau. NÕu bÞ trôc trÆc mét kh©u th× toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt sÏ bÞ ngõng trÖ nÒn kinh tÕ sÏ b−íc vµo thêi kú suy tho¸i hay khñng ho¶ng - Néi dung cña t¸i s¶n xuÊt: + T¸i s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt: t− liÖu sinh ho¹t vµ t− liÖu tiªu dïng. + T¸i s¶n xuÊt ra quan hÖ s¶n xuÊt + T¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng + T¸i s¶n xuÊt ra m«i tr−êng tù nhiªn vµ ®iÒu kiÖn sèng 5) ThÕ nµo lµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ? Mèi quan hÖ gi÷a hai chØ tiªu kinh tÕ (T¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ). - T¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ sù t¨ng s¶n l−îng quèc gia tÝnh b»ng gi¸ trÞ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, th−êng lµ mét n¨m - S¶n l−îng quèc gia ®−îc tÝnh b»ng c¸c chØ tiªu: + GDP: Tæng s¶n phÈm quèc néi + GNP: Tæng s¶n phÈm quèc d©n Trong ®ã: GNP = GDP + Thu nhËp tõ n−ícngoµi - Møc t¨ng tr−ëng hµng n¨m ®−îc tÝnh cña nÒn kinh tÕ sö dông c«ng thøc (GNP1- GNP0) ---------------- *100% GNP0 GNP1: N¨m sau 5 GNP0: N¨m tr−íc - Nh©n tè t¨ng tr−ëng kinh tÕ: + Nguån nh©n lùc gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. + Khoa häc c«ng nghÖ lµ ®éng lùc + Tµi nguyªn vµ vèn + ThÓ chÕ chÝnh trÞ - Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ æn ®Þnh g¾n liÒn víi hoµn chØnh c¬ cÊu vµ thÓ chÕ kinh tÕ - Néi dung cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ: Sù t¨ng tr−ëng æn ®Þnh: Ph¸t triÓn kinh tÕ cã néi dung réng h¬n t¨ng tr−ëng kinh tÕ, bao gåm c¶ viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu vµ hoµn thiÖn thÓ chÕ kinh tÕ, viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng, sö dông hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi nguyªn, ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng. - Nh÷ng nh©n tè ph¸t triÓn kinh tÕ: + Sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt + Møc ®é hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt. + Sù t¸c ®éng cña kiÕn tróc th−îng tÇn: ThÓ chÕ chÝnh trÞ, ®−êng lèi chÝnh s¸ch hÖ thèng ph¸p luËt. VÊn ®Ò II: s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ c¸c quy luËt cña s¶n xuÊt hµng ho¸ I. §iÒu kiÒn ra ®êi, ®Æc tr−ng vµ −u thÕ cña kinh tÕ hµng ho¸: (s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ kinh tÕ hµng ho¸ lµ mét, kinh tÕ -> xem vÒ h×nh th¸i, s¶n xuÊt xem vÒ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra s¶n phÈm) 1. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt hµng ho¸: S¶n xuÊt hµng ho¸ lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi, trong ®ã s¶n phÈm s¶n xuÊt ra dïng ®Ó b¸n, ®Ó trao ®æi trªn thÞ tr−êng. S¶n xuÊt hµng ho¸ tån t¹i trong nhiÒu ph−¬ng thøc s¶n xuÊt: chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕnàchñ nghÜa x· héi, nh−ng ng−îc l¹i th× mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt trong ®ã cã nhiÒu h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ kh¸c nhau: kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ tù nhiªn,àS¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng ®ång nhÊt víi ph−¬ng thøc s¶n xuÊt. - Kinh tÕ tù nhiªn (s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp) lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi, trong ®ã s¶n phÈm s¶n xuÊt ra dïng ®Ó tiªu dïng cho ng−êi s¶n xuÊt ra nã. • §Æc tr−ng cña kinh tÕ tù nhiªn: + Môc ®Ých s¶n xuÊt ra s¶n phÈm lµ ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng cña chÝnh ng−êi s¶n xuÊt ra nã. + C¸c quan hÖ kinh tÕ thÓ hiÖn d−íi h×nh th¸i hiÖn vËt + KiÓu tæ chøc kinh tÕ khÐp kÝn, b¶o thñ, mang tÝnh truyÒn thèng. Kinh tÕ tù nhiªn ph¸t triÓn ®· t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸. Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi “ph¸ vì” kinh tÕ tù nhiªn, kinh tÕ hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn, kinh tÕ tù nhiªn ngµy cµng bÞ thu hÑp. 2. §iÒu kiÖn ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸: + Ph©n c«ng lao ®éng x· héi (§©y lµ ®iÒu kiÖn cÇn) + Tån t¹i sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt (®iÒu kiÖn ®ñ) 6 a) Ph©n c«ng lao ®éng x· héi - Kh¸i niÖm: Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ sù ph©n chia lao ®éng x· héi thµnh c¸c h×nh thøc kh¸c nhau, sù ph©n chia nÒn kinh tÕ thµnh ngµnh nghÒ Do sù chuyªn m«n mçi ng−êi chØ s¶n xuÊt mét hoÆc mét vµi lo¹i s¶n phÈm nh−ng nhu cÇu l¹i cÇn nhiÒu lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau cho nªn ng−êi nµy cÇn s¶n phÈm cña ng−êi kia, gi÷a hä h×nh thµnh mèi quan hÖ trao ®æi s¶n phÈm cho nhau. ChÝnh ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ c¬ së cña sù trao ®æi. b) Sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ: Gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt chia rÏ nhau, ®éc lËp nhau, mçi ng−êi lµ mét chñ thÓ t¸ch biÖt, trong ®iÒu kiÖn nµy th× viÖc trao ®æi s¶n phÈm ®−îc thùc hiÖn d−íi h×nh th¸i lµ trao ®æi hµng ho¸, tøc lµ th«ng qua quan hÖ hµng ho¸, tiÒn tÖ. Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi vµ tån t¹i dùa trªn hai ®iÒu kiÖn trªn, chõng nµo cßn tån t¹i hai ®iÒu kiÖn ®ã th× kinh tÕ hµng ho¸ cßn tån t¹i kh¸ch quan. 3. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸: qua c¸c h×nh thøc sau ®©y: - S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n. - S¶n xuÊt hµng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa. S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ cña nh÷ng ng−êi n«ng d©n, thî thñ c«ng, c¸ thÓ dùa trªn chÕ ®é t− h÷u nhá vµ lao ®éng cña chÝnh b¶n th©n hä. S¶n xuÊt hµng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra lµ sù kÕt hîp gi÷a t− liÖu s¶n xuÊt thuéc së h÷u nhµ t− b¶n víi søc lao ®éng cña c«ng nh©n lµm thuª. Ph©n biÖt s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n vµ s¶n xuÊt hµng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa: - Gièng nhau: §Òu lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa trªn hai ®iÒu kiÖn. - Kh¸c nhau: S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n S¶n xuÊt hµng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa - Tr×nh ®é thÊp, qui m« nhá, ph©n t¸n, dùa trªn lao ®éng thñ c«ng - Tr×nh ®é cao, tËp trung, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp c¬ khÝ - Môc ®Ých: S¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®Ó trao ®æi nh»m gi¸ trÞ sö dông kh¸c - Môc ®Ých lµ gi¸ trÞ thÆng d− - Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt: Lµ sù kÕt hîp trùc tiÕp gi÷a søc lao ®éng vµ t− liÖu s¶n xuÊt cña chÝnh hä - Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kÕt hîp gi¸n tiÕp t− liÖu s¶n xuÊt cña nhµ t− b¶n víi søc lao ®éng lµm thuª cña c«ng nh©n - Trong qu¸ tr×nh trao ®æi: S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n trao ®æi dùa trªn c¬ së ngang gi¸ kh«ng dÉn ®Õn ng−êi nµy chiÕm ®o¹t ng−êi kia - Trao ®æi gi÷a nhµ t− b¶n víi c«ng nh©n: Nhµ t− b¶n chiÕm ®o¹t gi¸ trÞ thÆng d− nh−ng kh«ng vi ph¹m ngang gi¸. S¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn tr×nh ®é cao, trong ®ã mäi quan hÖ kinh tÕ ®Òu ®−îc biÓu hiÖn d−íi h×nh th¸i tiÒn tÖ vµ ®−îc gi¶i quyÕt th«ng qua tiÒn tÖ, chÞu sù chi phèi cña c¸c qui luËt kinh tÕ cña thÞ tr−êng gäi lµ kinh tÕ thÞ tr−êng. Kinh tÕ thÞ tr−êng lµ kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, kh«ng ph¶i bÊt cø kinh tÕ hµng ho¸ nµo còng lµ kinh tÕ thÞ tr−êng. 4. §Æc tr−ng vµ nh÷ng −u thÕ cña kinh tÕ hµng ho¸: Kinh tÕ hµnh ho¸ lµ b−íc ph¸t triÓn tÊt yªu cña lÞch sö, nã cã ®Æc ®iÓm vµ −u thÕ h¬n h¼n kinh tÕ tù nhiªn. - Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi “ph¸ vì” kinh tÕ tù nhiªn, nã ph¸t triÓn më cöa gi¶i phãng søc s¶n xuÊt. - Môc ®Ých cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ ra ®êi lµ tháa m·n nhu cÇu cho x· héi, khi nhu cÇu t¨ng th× nã t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. 7 - Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, lîi nhuËn lu«n lµ môc ®Ých, lµ ®éng lùc cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. §Ó thu ®−îc nhiÒu lîi nhuËn th× tõng ng−êi s¶n xuÊt c¶i tiÕn kü thuËt, n©ng cao n¨ng suÊt, h¹ thÊp chi phÝ s¶n xuÊt, t¹o ®éng lùc thóc ®Èy kinh tÕ. - Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi, tån t¹i dùa trªn sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng nh−ng khi kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, më réng trao ®æi th× nã t¹o ra tiÒn ®Ò ®Ó thóc ®Èy ph©n c«ng lao ®éng chuyªn m«n ho¸. - Kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn thÝch øng vµ hÕt søc n¨ng ®éng ®· t¹o ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng vµ c¶ nhu cÇu ®Ó n©ng cao tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý. VÊn ®Ò III: Hµng ho¸ 1. Hµng ho¸ lµ g×? ph©n tÝch c¸c thuéc tÝnh c¬ b¶n cña hµng ho¸. * Kh¸i niÖm: Hµng ho¸ lµ s¶n phÈm cña lao ®éng nã cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nµo ®ã cña con ng−êi, nã ®−îc s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n, trao ®æi trªn thÞ tr−êng. * Ph©n tÝch c¸c thuéc tÝnh c¬ b¶n cña hµng ho¸: Hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh: - Tho¶ m·n nhu cÇu cña con ng−êi, tøc lµ hµng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông. - Dïng ®Ó trao ®æi, tøc lµ hµng ho¸ cã gi¸ trÞ trao ®æi (hay lµ gi¸ trÞ) a) Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ lµ c«ng dông cña vËt, nhê thuéc tÝnh tù nhiªn cña nã cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nµo ®ã cña con ng−êi. Néi dung cña gi¸ trÞ sö dông: + C«ng dông cña vËt lµ do thuéc tÝnh tù nhiªn quyÕt ®Þnh (lý tÝnh, ho¸ tÝnh) + C«ng dông vµ ph−¬ng ph¸p ®Ó lîi dông nã dÇn ®−îc ph¸t hiÖn ra cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt. + Gi¸ trÞ sö dông ®−îc thÓ hiÖn ra khi tiªu dïng tho¶ m·n nhu cÇu cña con ng−êi. + Gi¸ trÞ sö dông lµ néi dung cña c¶i, lµ ph¹m trï vÜnh viÔn, tån t¹i l©u dµi, kh«ng phô thuéc vµo tÝnh chÊt x· héi. + Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr−êng, gi¸ trÞ sö dông lµ cho ng−êi kh¸c th«ng qua trao ®æi, gi¸ trÞ sö dông lµ c¸i mang gi¸ trÞ trao ®æi. b) Gi¸ trÞ trao ®æi lµ quan hÖ tû lÖ vÒ l−îng gi÷a gi¸ trÞ sö dông nµy víi gi¸ trÞ sö dông kh¸c. Ph−¬ng thøc trao ®æi lµ 1m v¶i = 5 kg thãc. Lóc míi trao ®æi ch−a cã tiÒn, s¶n phÈm n«ng nghiÖp víi tiÓu thñ c«ng nghiÖp. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ 2 gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau l¹i trao ®æi ®−îc víi nhau, tøc lµ so s¸nh víi nhau vÒ l−îng, chøng tá r»ng gi÷a chóng ph¶i cã mét c¬ së chung. C¬ së chung ®ã kh«ng ph¶i thuéc tÝnh tù nhiªn cña vËt, bëi v× thuéc tÝnh tù nhiªn quyÕt ®Þnh c