Tài liệu tập huấn kỹ thuật chăn nuôi trâu bò

SỞ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN TỈNH QUẢNG BÌNH ----------- TÀI LIỆU TẬP HUẤN KỸ THUẬT CHĂN NUÔI TRÂU BÒ TÀI LIỆU DÀNH CHO KNV CƠ SỞ (Lưu hành nội bộ) Đồng Hới, tháng 9 - 2007 LỜI GIỚI THIỆU ược sự hỗ trợ của Dự án Quản lý bền vững nguồn tài nguyên thiên nhiên miền Trung (SMNR-CV), Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Quảng Bình biên soạn và phát hành bộ tài liệu về tập huấn kỹ thuật một số cây trồng vật nuôi theo phương pháp khuyến nông có sự tham gia (PAEM). Mục đích biên soạn và phát hành bộ tài liệu nhằm thống nhất nội dung và phương pháp tập huấn chuyển giao kỹ thuật sản xuất những cây trồng và vật nuôi chủ yếu trên địa bàn toàn tỉnh cho cán bộ khuyến nông viên các cấp. Tài liệu còn là cNm nang kỹ thuật cho các cán bộ chuyên ngành tham khảo trong quá trình chỉ đao sản xuất và bà con nông dân ứng dụng tiến bộ kỹ thuật thâm canh tăng năng suất cây trồng, vật nuôi. Bộ tài liệu gồm có 8 cuốn. 1- Kỹ thuật trồng và chăm sóc lúa nước và lúa cạn 2- Kỹ thuật trồng và chăm sóc cây ngô 3- Kỹ thuật trồng và chăm sóc cây lạc và cây đậu xanh 4- Kỹ thuật trồng và chăm sóc cây sắn 5- Kỹ thuật trồng cỏ phục vụ chăn nuôi 6- Kỹ thuật chăn nuôi lợn 7- Kỹ thuật chăn nuôi trâu bò 8- Phương pháp khuyến nông có sự tham gia Nội dung mỗi cuốn tài liệu bao gồm 2 phần: Phần thứ nhất: Kế hoạch bài giảng và đề cương tiết học. Phần thứ hai: Hướng dẫn kỹ thuật cụ thể cho từng cây trồng, vật nuôi. Quá trình biên soạn tài liệu không tránh khỏi những thiếu sót nhất định, chúng tôi rất mong sự đóng góp của quý độc giả. SỞ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT Đ 1 PhÇn mét kÕ HO¹CH BµI GI¶NG Vµ §Ò C¦¥NG TIÕT HäC 1. KÕ ho¹ch bµi gi¶ng: Thêi gian (phót) Néi dung Ghi chó 30 Khai m¹c líp häc, lµm quen. X¸c ®Þnh nhu cÇu t©p huÊn cña c¸c häc viªn. 90 ý nghÜa cña viÖc ch¨n nu«i tr©u, bß. §Æc ®iÓm cña mét sè gièng tr©u, bß. Chän tr©u, bß ®ùc gièng, sinh s¶n, cµy kÐo. 60 §Æc ®iÓm tiªu ho¸ cña tr©u, bß. 50 Ph¸t hiÖn tr©u, bß ®éng dôc, ph−¬ng ph¸p phèi gièng cho tr©u, bß. 120 Nu«i d−ìng ch¨m sãc tr©u, bß sinh s¶n, , cµy kÐo vµ lÊy thÞt. 30 Chuång tr¹i trong ch¨n nu«i tr©u, bß. 60 VÖ sinh thó y trong ch¨n nu«i tr©u, bß. Mét sè bÖnh th−êng gÆp ë tr©u, bß. 30 Tæng qu¸t néi dung ®K häc. GiKi ®¸p th¾c m¾c cña c¸c häc viªn. 10 Tæng kÕt líp häc. 2. §Ò c−¬ng môc häc: X¸c ®Þnh nhu cÇu néi dung tËp huÊn trong ch¨n nu«i tr©u bß ë n«ng hé. Môc tiªu: Sau néi dung c¸c häc viªn sÏ: - X¸c ®Þnh ®−îc c¸c khã kh¨n trong ch¨n nu«i tr©u, bß t¹i ®Þa ph−¬ng vµ gia ®×nh m×nh, h−íng giKi quyÕt khã kh¨n ®ã. - Thèng nhÊt c¸c nhu cÇu vÒ néi dung cÇn tËp huÊn, trao ®æi trong ch¨n nu«i tr©u, bß víi nh÷ng ph−¬ng thøc ch¨n nu«i phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña hä. VËt liÖu vµ ph−¬ng tiÖn: - GiÊy mµu, bót mµu, b¶ng foocmical, bót viÕt, giÊy A0, d©y treo, kÑp. Thêi gian: 20 phót 2 C¸c b−íc tiÕn hµnh: 1. Gi¶ng viªn ®Æt vÊn ®Ò vÒ viÖc x¸c ®Þnh c¸c nhu cÇu cÇn tËp huÊn. 2. Ph¸t giÊy mµu cho c¸c häc viªn ghi mét vµi khã kh¨n th−êng gÆp ph¶i trong ch¨n nu«i tr©u bß. 3. TËp hîp c¸c giÊy mµu, nhê ®¹i diÖn líp ®äc c¸c ý kiÕn vµ ghi lªn b¶ng. NÕu cã ý kiÕn ch−a rá cÇn hái l¹i ý häc viªn ®Ó cïng trau chuèt c©u tõ cho rá ý. TËp hîp vµ ph©n lËp c¸c ý kiÕn trong líp thµnh c¸c môc kü thuËt cÇn thiÕt ®Ó tr¸nh trïng lÆp vµ dÔ trao ®æi ë c¸c phÇn viÖc sau. 4. Chia nhãm häc viªn th¶o luËn x¸c ®Þnh chÕ ®é −u tiªn c¸c môc kü thuËt cÇn thiÕt trong ch¨n nu«i tr©u bß, tËp hîp trªn giÊy A0. C¸c nhãm tr×nh bµy, c¸c thµnh viªn kh¸c gãp ý bæ sung hoµn chØnh. 5. Líp tiÕp tôc th¶o luËn c¸c néi dung ®K x¸c ®Þnh theo chÕ ®é −u tiªn cña c¸c nhãm ®Ó cïng thèng nhÊt chung. 6. Gi¶ng viªn tæng hîp, thèng nhÊt c¸c vÊn ®Ò −u tiªn cÇn tËp huÊn. 1. ý nghÜa cña viÖc ch¨n nu«i tr©u bß. §Æc ®iÓm cña mét sè gièng tr©u bß. Chän tr©u bß ®ùc gièng, sinh s¶n, cµy kÐo. Môc tiªu: Sau khi tham dù néi dung nµy häc viªn sÏ: Tõ viÖc nhËn thøc ®−îc ý nghÜa cña viÖc ch¨n nu«i tr©u bß, hiÓu ®−îc c¸c ®Æc ®iÓm cña c¸c gièng tr©u, bß c¸c häc viªn cã thÓ tù chän ®−îc tr©u bß ®Ó ch¨n nu«i theo môc ®Ých cña tõng ng−êi. VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn: - B×a mµu, giÊy A4, bót viÕt b¶ng, b¶ng foocmical, b¨ng dÝnh. - Tµi liÖu ph¸t tay. Thêi gian: 90 Phót C¸c b−íc tiÕn hµnh: 1. C¶ líp cïng th¶o luËn më c©u hái: Tr©u bß ®K ®em l¹i lîi Ých g× cho chóng ta ? Khi mua tr©u bß ®Ó nu«i c¸c b¸c chän nh− thÕ nµo ? 2. Gi¶ng viªn tËp hîp c¸c ý kiÕn lªn b¶ng, c¸c häc viªn tiÕp tôc bæ sung söa ®æi, hoµn chØnh. 3. Cho c¶ líp xem ¶nh mét sè bß nhËp ngo¹i vµ bß lai, hái bß vµng chóng ta kh¸c g× víi gièng bß ®ã. C¸c häc viªn ph¸t biÓu ý kiÕn, gi¶ng viªn tËp hîp vµ kÕt luËn. 4. Tr×nh bµy vµ th¶o luËn më vÒ −u, nh−îc ®iÓm cña bß vµng ViÖt Nam. Qua kinh nghiÖm thùc tiÓn chän tr©u bß tèt ®Ó sinh s¶n, cµy kÐo, ®ùc gièng. 5. Ph¸t giÊy mµu, chia nhãm th¶o luËn vÒ −u, nh−îc ®iÓm cña bß vµng, c¸c ®Æc ®iÓm ®Ó chän tr©u bß tèt ®Ó sinh s¶n, cµy kÐo, ®ùc gièng. 3 6. §¹i diÖn nhãm tr×nh bµy tr−íc líp, c¸c thµnh viªn kh¸c trong líp bæ sung. 7. Gi¶ng viªn tæng hîp, lµm rá vµ kÕt luËn. 2. §Æc ®iÓm tiªu ho¸ cña tr©u bß. Thøc ¨n vµ gi¶i quyÕt thøc ¨n cho tr©u bß. Môc tiªu: Sau khi tham dù néi dung nµy häc viªn sÏ: - Häc viªn hiÓu biÕt ®Æc ®iÓm tiªu ho¸ cña tr©u, bß (tiªu ho¸ d¹ dµy kÐp) - Häc viªn n¾m rá c¸c lo¹i thøc ¨n nu«i tr©u, bß vµ biÕt c¸ch giKi quyÕt thøc ¨n cho tr©u bß. VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn - B×a mµu, giÊy A4, bót viÕt b¶ng, bót viÕt giÊy, b¶ng foocmical, b¨ng dÝnh. - R¬m kh«, ®¹m urea, n−íc s¹ch, bao nylon,... - Tµi liÖu ph¸t tay, Thêi gian: 60 Phót C¸c b−íc tiÕn hµnh: 1. Nªu c©u hái t¹i sao tr©u, bß l¹i ¨n cá, r¬m.... ®−îc mµ lîn l¹i kh«ng ¨n nh− tr©u, bß ®−îc? C¸c häc viªn th¶o luËn trùc tiÕp trªn líp. 2. Gi¶ng viªn tr×nh bµy vµ th¶o luËn d¹ dµy 4 tói cña tr©u bß. Sù ph¸t triÓn cña c¸c tói qua c¸c giai ®o¹n cña bª, nghÐ. Qu¸ tr×nh tiªu ho¸ r¬m cá... ë d¹ 4 tói 3. Chia nhãm häc viªn th¶o luËn vµ tù ®Ò xuÊt trªn giÊy A4 hoÆc b×a mµu vÒ mét vµi biÖn ph¸p giKi quyÕt thøc ¨n cho tr©u, bß, ®Æc biÖt lµ trong vô ®«ng. LÇn l−ît ®¹i diÖn nhãm tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p cña nhãm m×nh cho c¶ líp cïng nghe vµ gãp ý bæ sung. 4. Gi¶ng viªn tËp hîp, ph©n tÝch bæ sung vµ kÕt luËn c¸c biÖn ph¸p giKi quyÕt thøc ¨n cho tr©u, bß ë c¸c nhãm ®K tr×nh bµy tr−íc líp. 5. Thùc hµnh ñ r¬m víi urea: C¸c häc viªn tù lµm trªn c¬ së bµi häc ®K thèng nhÊt tr−íc líp. 3. Ph¸t hiÖn tr©u bß ®éng dôc, ph−¬ng ph¸p phèi gièng cho tr©u bß Môc tiªu: Sau khi tham dù néi dung nµy häc viªn sÏ: - Gióp häc viªn hiÓu vµ biÕt ®−îc biÓu hiÖn cña tr©u, bß khi ®éng dôc ®Ó chñ ®éng phèi gièng cã hiÖu qu¶. VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn: - B×a mµu, giÊy A4, bót viÕt b¶ng, b¶ng foocmical. - Tµi liÖu ph¸t tay. Thêi gian: 50 Phót 4 C¸c b−íc tiÕn hµnh: 1. C¶ líp cïng th¶o luËn më c©u hái: khi tr©u, bß ®éng dôc cã nh÷ng biÓu hiÖn nh− thÕ nµo? thêi ®iÓm nµo lµ phèi gièng thÝch hîp? ë ®Þa ph−¬ng c¸c b¸c, anh, chÞ hiÖn nay sö dông ph−¬ng ph¸p phèi gièng nµo? thuËn lîi, khã kh¨n vµ kÕt qu¶? 2. Gi¶ng viªn tËp hîp c¸c ý kiÕn lªn b¶ng, c¸c häc viªn tiÕp tôc bæ sung söa ®æi, hoµn chØnh. 3. Gi¶ng viªn ph©n tÝch, bæ sung ®Ó hoµn thiÖn c¸c néi dung ®K ®−a ra. 4. Nu«i d−ìng ch¨m sãc tr©u bß sinh s¶n, tr©u bß thÞt, cµy kÐo. Môc tiªu: Sau khi tham dù néi dung nµy häc viªn sÏ: - BiÕt c¸ch nu«i d−ìng ch¨m sãc tr©u bß sinh s¶n, cµy kÐo vµ lÊy thÞt. - BiÕt c¸ch nu«i d−ìng ch¨m sãc bª nghÐ. VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn: - B×a mµu, gÊy A0, bót viÕt b¶ng, b¶ng foocmical. - Tµi liÖu ph¸t tay. Thêi gian: 120 Phót C¸c b−íc tiÕn hµnh: 1. H−íng dÉn th¶o luËn: + Nhãm 1 th¶o luËn: Nu«i d−ìng ch¨m sãc tr©u, bß sinh s¶n. + Nhãm 2 th¶o luËn: Nu«i d−ìng ch¨m sãc tr©u, bß thÞt, cµy kÐo. + Nhãm 3 th¶o luËn: Nu«i d−ìng ch¨m sãc bª, nghÐ. + Gi¶ng viªn gîi ý chung cho c¸c nhãm vÒ nu«i d−ìng, chó ý vÒ thøc ¨n, l−îng ¨n, ch¨m sãc,... 2. C¸c nhãm th¶o luËn vµ tr×nh bµy trªn giÊy A0, ®¹i diÖn nhãm tr×nh bµy tr−íc líp, c¸c thµnh viªn cßn l¹i trong líp gãp ý bæ sung, hoµn chØnh. 3. Gi¶ng viªn ph©n tÝch, nhËn xÐt vµ lµm rá ý th¶o luËn cña tõng nhãm. 5. Chuång tr¹i trong ch¨n nu«i tr©u bß. Môc tiªu: Sau khi tham dù néi dung nµy häc viªn sÏ: - HiÓu rá lîi Ých cña viÖc lµm chuång cho tr©u bß. - BiÕt lµm chuång cho tr©u bß trªn c¬ së c¸c vËt liÖu s½n cã cña gia ®×nh. VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn: - B¶ng foocmical, bót viÕt b¶ng... - Tµi liÖu ph¸t tay. 5 Thêi gian: 30 Phót C¸c b−íc tiÕn hµnh: 1. Nªu c©u hái: B¸c nµo cho biÕt lîi Ých cña viÖc lµm chuång cho tr©u, bß ? HiÖn nay c¸c b¸c lµm chuång tr©u, bß nh− thÕ nµo? Th¶o luËn c¸ch lµm chuång nu«i tr©u, bß. 2. C¸c häc viªn nªu ý kiÕn tõng phÇn vÒ lîi Ých cña viÖc lµm chuång tr©u, bß, c¸ch lµm chuång tr©u, bß, (réng, dµi, cao, diÖn tÝch bao nhiªu mÐt vu«ng/con, h−íng chuång,.v.v...), gi¶ng viªn ghi lªn b¶ng, c¸c häc viªn cßn l¹i th¶o luËn, bæ sung ®Ó hoµn chØnh. KÕt luËn: tõ lîi Ých ®ã chóng ta nªn lµm chuång cho tr©u bß, h−íng chuång, diÖn tÝch chuång phï hîp víi hé gia ®×nh m×nh. 3. Gi¶ng viªn tr×nh bµy mét sè mÉu chuång tr©u, bß. KÕt luËn: vËy chóng ta cã thÓ lµm chuång cho tr©u bß trªn c¸c vËt liÖu s½n cã t¹i ®Þa ph−¬ng hoÆc tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña tõng hé. 6. VÖ sinh thó y trong ch¨n nu«i tr©u bß. Mét sè bÖnh th−êng gÆp ë tr©u bß. Môc tiªu: Sau khi tham gia néi dung nµy häc viªn sÏ. - HiÓu vµ biÕt c¸ch ¸p dông c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh phßng bÖnh cho tr©u, bß. - Ph©n biÖt ®−îc mét sè bÖnh chñ yÕu trªn tr©u, bß. VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn: - B×a mµu, giÊy A4, bót viÕt b¶ng, b¶ng foocmical, b¨ng dÝnh. - Tµi liÖu ph¸t tay. Thêi gian: 60 Phót C¸c b−íc tiÕn hµnh: 1. Gi¶ng viªn nªu: Chóng ta ®K th¶o luËn vÒ ch¨m sãc nu«i d−ìng tr©u, bß, c¸ch lµm chuång, chän gièng,... Nh−ng ®Ó cã hiÖu qu¶ h¬n chóng ta cÇn? Häc viªn th¶o luËn vµ nãi rá ngoµi ch¨m sãc nu«i d−ìng cÇn "Thó y, phßng bÖnh trong ch¨n nu«i". 2. Ph¸t b×a mµu cho c¸c häc viªn: Mçi häc viªn tù viÕt vµo b×a mµu mét vµi biÖn ph¸p vÖ sinh phßng bÖnh cho tr©u, bß. TËp hîp b×a mµu, bæ sung nh÷ng phÇn cßn thiÕu, ph¸t huy c¸c biÖn ph¸p phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph−¬ng. 3. Tr×nh bµy vµ th¶o luËn triÖu chøng bÖnh cña c¸c bÖnh th−êng xÈy ra trªn tr©u, bß, h−íng ®iÒu trÞ. 4. Gi¶ng viªn hái c¸c häc viªn vÒ néi dung ®K häc («n bµi cñ). KÕt luËn tõng néi dung. 6 PhÇn hai H−íng dÉn kü thuËt A. Kü thuËt ch¨n nu«i Tr©u, Bß: ý nghÜa cña viÖc ch¨n nu«i bß trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Tr©u, bß lµ ®éng vËt nhai l¹i, sö dông cá, r¬m, nhiÒu lo¹i thøc ¨n th« xanh kh¸c vµ c¸c phÕ phô phÈm n«ng nghiÖp nªn chi phÝ thøc ¨n thÊp dÉn ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. - Cung cÊp nhiÒu läai thùc phÈm cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao nh− thÞt, s÷a.... - Cung cÊp ph©n bãn cho n«ng nghiÖp. - Cung cÊp søc kÐo cÇn thiÕt trong s¶n xuÊt khi ch−a ®ñ ®iÒu kiÖn c¬ giíi hãa n«ng nghiÖp. - Ngoµi ra cßn cung cÊp s¶n phÈm nh− da, sõng sö dông lµm ®å trang søc, mû phÈm... Kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn l−¬ng thùc cña con ng−êi Søc cµy kÐo Nguån ph©n bãn tèt cho c©y trång (10-15 kg chÊt th¶i/con/ngµy) Thøc ¨n th« xanh lµ chñ yÕu Sõng, da ®Ó lµm ®å dïng vµ mü nghÖ ThÞt tr©u bß lµ lo¹i thùc phÈm cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao S÷a lµ thùc phÈm cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao, rÊt bæ cho con ng−êi 7 I. §Æc ®iÓm cña gièng tr©u ViÖt Nam Tr©u ViÖt Nam chØ cã 1 gièng nh−ng cã 3 lo¹i h×nh tÇm vãc kh¸c nhau: - Tr©u tÇm ®¹i (tr©u ngè): ®−îc nu«i nhiÒu ë c¸c tØnh miÒn nói. ë ®©y nguån thøc ¨n cã nhiÒu, tr©u lµm viÖc Ýt nªn phÈm chÊt gièng cßn gi÷ ®−îc. - Tr©u tÇm trung: ®−îc nu«i nhiÒu ë c¸c tØnh miÒn trung du. - Tr©u tÇm tiÓu (tr©u dÐ): cã nhiÒu ë c¸c tØnh ®ång b»ng, ë nh÷ng tØnh nµy nguån thøc ¨n kh«ng ®ñ, tr©u ph¶i lµm viÖc nhiÒu dÉn ®Õn suy tho¸i gièng. * ¦u ®iÓm: - TÇm vãc t−¬ng ®èi to lín, kh«ng thua kÐm so víi c¸c gièng tr©u trªn thÕ giíi. Trung b×nh con c¸i nÆng 300-350kg, con ®ùc 400-450kg; cã con nÆng tíi 700kg. - Kh¶ n¨ng thÝch nghi cao, chÞu ®ùng kham khæ tèt, cµy kÐo khoÎ vµ dai søc, Ýt bÖnh tËt, nu«i con khÐo. * Nh−îc ®iÓm: - Kh¶ n¨ng cho thÞt vµ s÷a thÊp, tû lÖ thÞt xÏ chØ ®¹t 40-42%, s¶n l−îng s÷a 1,5-2 lÝt/ngµy (chØ ®ñ ®Ó nu«i nghÐ). - Thµnh thôc vÒ tÝnh muén, nhÞp ®Î th−a: 1,5-2 n¨m/nghÐ. II. §Æc ®iÓm cña mét sè gièng bß: ë n−íc ta hiÖn nay cã nhiÒu gièng bß kh¸c nhau, gièng bß néi cßn gäi lµ bß vµng ViÖt Nam, gièng bß ngo¹i nh− bß Zebu (bß Red Sindhi; Brahman; Shahiwal...). bß s÷a Hµ Lan (Holstein) vµ nhiÒu gièng bß kh¸c. 1. Bß vµng ViÖt Nam: H×nh 1: Tr©u ViÖt Nam 8 L«ng chñ yÕu lµ mµu vµng, ngoµi ra cßn cã c¸c mµu kh¸c nh−: C¸nh d¸n, vµng r¬m, vµng sÈm, vµng ®á.... * ¦u ®iÓm: - Cã søc sèng cao, kh¶ n¨ng chèng chÞu víi bÖnh tËt tèt, chÞu kham khæ, thÝch nghi tèt víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu ViÖt Nam. - Kh¶ n¨ng sinh s¶n tèt, trung b×nh 13-14 th¸ng/1 løa. * Nh−îc ®iÓm: TÇm vãc nhá, träng l−îng tr−ëng thµnh trung b×nh: 200kg; §èi víi bß ®ùc: 220-230kg; §èi víi bß c¸i: 170-180kg, tuæi ®Î løa ®Çu muén. - Kh¶ n¨ng cho thÞt vµ s÷a thÊp, tû lÖ thÞt xÏ 40-45%, s¶n l−îng s÷a trung b×nh chØ 200-250kg/1 chu kú tiÕt s÷a. 2. Nhãm bß Zebu: - Nguån gèc: Bß Zebu cã nguån gèc tõ Ên §é vµ Pakistan, cã trªn 30 gièng kh¸c nhau thuéc nhãm nµy. Mét sè gièng ®¹i diÖn cña gièng lµ: Red Sindhi; Brahman; Shahiwal;... - §Æc ®iÓm chung: Thuéc nhãm bß kiªm dông thÞt – s÷a – cµy kÐo, hÇu hÕt c¸c gièng trong nhãm ®Òu cã kh¶ n¨ng cµy kÐo tèt. - Ngo¹i h×nh: Cã u vai cao, yÕm rèn rÊt ph¸t triÓn. Con c¸i ©m hé cã nhiÒu nÕp nh¨n, th©m chÝ ngay c¶ khi ®éng dôc s−ng mäng vÉn kh«ng mÊt c¸c nÕp nh¨n. X−¬ng sä cã d¹ng h×nh thoi, tr¸n d«, tai to rñ xuèng. §©y lµ ®Æc ®iÓm cã hÖ sè di truyÒn cao. - TÇm vãc dao ®éng trung b×nh tõ 350-800kg,. - Cã nhiÒu mµu l«ng kh¸c nhau tïy thuéc vµo tõng gièng, bß Red Sindhi, bß Sahiwal cã mµu ®á thÈm, bß Brahman cã hai nhãm: Mµu kem vµ mµu ®á thÈm. - Kh¶ n¨ng sinh s¶n tèt, thµnh thôc sím, kh¶ n¨ng cho s÷a trung b×nh 1.200- 2.500kg/chu kú. Tû lÖ thÞt xÏ 55 – 60%. - ViÖc sö dông c¸c bß ®ùc Zebu cho lai víi bß c¸i néi, con lai cã tÇm vãc lín h¬n bß néi kho¶ng 35%, søc kÐo t¨ng lªn 1,5 lÇn. III. Chän tr©u bß ®ùc gièng: H×nh 2: Bß vµng ViÖt Nam H×nh 3: Bß ®ùc Sahiwal 9 Chän nh÷ng con cã ®êi bè mÑ, «ng bµ tèt. - Quan s¸t trùc tiÕp ngo¹i h×nh chän nh÷ng con: - TÇm vãc to lín, c¬ thÓ ph¸t triÓn c©n ®èi. - §Çu to, th«, cæ to vµ dµy, phµm ¨n, m¾t ®en to vµ låi, sõng dµi võa ph¶i "Sõng c¸nh n¸, d¹ b×nh v«i, m¾t èc nhåi"... - Vai réng, ngùc në, l−ng, h«ng, m«ng dµi réng vµ th¼ng, 4 ch©n th¼ng, ch¾c khÎo, bông thon gän. - Hai hßn cµ (d¸i) to ®Òu, b×u d¸i máng, nh½n vµ cã mµu hång. - TÝnh ®ùc thÓ hiÖn rá, cã thÓ h¬i hung d÷. IV. Chän tr©u bß cµy kÐo: Chän nh÷ng con cã bè mÑ vµ «ng bµ lµ nh÷ng con tr©u bß kháe m¹nh, to lín v¹m vë. Quan s¸t trùc tiÕp ngoµi h×nh chän nh÷ng con: - TÇm vãc to, träng l−îng lín, c¬ thÓ ph¸t triÓn c©n ®èi, bé x−¬ng ch¾c kháe. - §Çu to, th«, cæ dµy, u vai cao (phÇn th©n tr−íc ph¸t triÓn h¬n phÇn th©n sau) ngùc në, vai réng, l−ng th¼ng, bông gän. - Da dµy, g©n guèc, 4 ch©n ch¾c khoÎ, b−íc ®i trung b×nh (nèt ch©n sau b−íc chiÕm 2 phÇn 3 ®Õn 3 phÇn 4 nèt ch©n tr−íc). - TÝnh t×nh kh«ng gan l× hoÆc nh¸t qu¸, biÕt nghe khÈu lÖnh. - Nh÷ng con ®K biÕt cµy bõa, kÐo xe cã thÓ kiÓm tra qua c¸c ®−êng cµy, bõa, hoÆc kÐo xe ®Ó biÕt tèc ®é ®i, søc kÐo, søc giËt vµ thùc hiÖn khÈu lÖnh. H×nh 6: Chän bß ®ùc cµy kÐo H×nh 4: Bß ®ùc Red Sindhi H×nh 5: Bß ®ùc Brahman ®á 10 V. Chän tr©u bß c¸i sinh s¶n Chän nh÷ng con cã bè mÑ vµ «ng bµ lµ nh÷ng con tèt. Quan s¸t trùc tiÕp ngo¹i h×nh chän nh÷ng con: - Th©n h×nh thanh nhÑ, ph¸t triÓn c©n ®èi, c¸c phÇn c¬ thÓ ®Çu - cæ - th©n - vai kÕt hîp hµi hßa, da máng, l«ng th−a, tÝnh t×nh hiÒn lµnh, phµm ¨n. - §Çu cæ nhá thanh, mâm réng, m¾t ®en låi vµ s¸ng, mòi to ®en −ít, r¨ng hµm to, ®Òu ®Æn vµ tr¾ng bãng, cæ dµi võa ph¶i vµ thanh, da cæ cã nhiÒu nÕp nh¨n. - Ngùc s©u, vai réng, l−ng th¼ng, m«ng to vµ trßn, 4 ch©n th¼ng ch¾c khoÎ, kh«ng ch¹m kheo, b−íc ®i c©n ®èi. - Bông to nh−ng kh«ng sÖ, m«ng në vµ Ýt dèc, bÇu vó ph¸t triÓn, 4 nóm vó to, ®Òu, dµi võa ph¶i, kh«ng cã vó kÎ, da vó máng vµ ®µn håi, tÜnh m¹ch vó næi râ vµ ph©n thµnh nhiÒu nh¸nh ngo»n ngoÌo VI. §Æc ®iÓm tiªu ho¸ cña tr©u bß: Tr©u bß lµ lo¹i ®éng vËt nhai l¹i, d¹ dµy cã 4 tói: - D¹ cá: cã dung tÝch lín vµ cã vi sinh vËt sinh sèng ®Ó tiªu hãa thøc ¨n. - D¹ tæ ong: nghiÒn vµ läc thøc ¨n. - D¹ l¸ s¸ch: Ðp thøc ¨n vµ hÊp thu n−íc. H×nh 8: CÊu t¹o d¹ dµy tr©u, bß H×nh 7: Bß mÑ vµ bª ®ang gÆm cá 11 - D¹ mói khÕ: tiÕt men tiªu ho¸ thøc ¨n. Sù ph¸t triÓn cña d¹ dµy qua c¸c giai ®o¹n sinh tr−ëng cña bª nghÐ : - Giai ®o¹n bó s÷a: d¹ mói khÕ cña bª nghÐ ph¸t triÓn m¹nh tiÕt ra c¸c men tiªu ho¸ ®Ó tiªu hãa s÷a. - Giai ®o¹n sau cai s÷a: D¹ cá, d¹ tæ ong, d¹ l¸ s¸ch ph¸t triÓn m¹nh vµ tiªu ho¸ chÊt x¬ nhê c¸c vi sinh vËt sèng trong d¹ cá. Vi sinh vËt ph©n ho¸ chÊt x¬ vµ chuyÓn ho¸ ®−îc ®¹m v« c¬ (Urea) ®Ó cung cÊp dinh d−ìng cho tr©u bß. Víi ®Æc ®iÓm tiªu ho¸ trªn: cã thÓ nãi tr©u bß cã kh¶ n¨ng chuyÓn ho¸ c¸c thøc ¨n th« xanh, c¸c phÕ phô phÈm n«ng nghiÖp (cá, r¬m r¹, b¶ mÝa,...) thµnh thÞt, s÷a vµ søc cµy kÐo. Nh−ng tr©u bß còng dÓ m¾c mét sè bÖnh ®−êng tiªu ho¸ nh− ch−íng h¬i d¹ cá, nghÏn d¹ l¸ s¸ch, viªm d¹ tæ ong do ngo¹i vËt. VII. C¸c lo¹i Thøc ¨n cho tr©u bß: - Thøc ¨n th« xanh: Cá, r¬m, th©n c©y ng«, d©y lang, ngän mÝa,... ®©y lµ lo¹i thøc ¨n chñ yÕu cña tr©u bß, chiÕm 80-95% dinh d−ìng nu«i tr©u bß. - Thøc ¨n tinh: C¸m g¹o, bét ng«, cñ khoai lang,... lo¹i thøc ¨n nµy chiÕm 5-15% dinh d−ìng trong khÈu phÇn ¨n vµ th−êng ®−îc cho ¨n thªm vµo thêi kú chöa, ®Î, lµm viÖc nÆng hoÆc lóc ®au èm. - Thøc ¨n ®¹m: Bét ®Ëu t−¬ng, bét c¸, kh« dÇu,.. ®−îc trén lÉn víi thøc ¨n tinh vµ th−êng chØ dïng cho bª nghÐ hoÆc vç bÐo bß, lóc tr©u bß sinh ®Î. Cã thÓ thay thÕ thøc ¨n ®¹m h÷u c¬ b»ng mét l−îng urea thÝch hîp ®−îc trén lÉn vµo thøc ¨n tinh hoÆc ñ víi r¬m cho tr©u bß ¨n. - Ngoµi ra cßn cho tr©u, bß ¨n thªm thøc ¨n bæ sung kho¸ng vµ vitamin d−íi d¹ng bét kho¸ng-vitamin, hoÆc t¶ng liÕm. 1. C¸c ph−¬ng thøc ch¨n th¶ tr©u bß: a. Ch¨n th¶ vµ s÷ dông hîp lý ®ång cá, b¶i ch¨n th¶ tù nhiªn - Ch¨n th¶ lu©n phiªn gi÷a c¸c «, hoÆc c¸c khu vùc. - MËt ®é tr©u bß hîp lý: b×nh qu©n 1 con tr©u, bß/1ha ch¨n th¶. - C¶i t¹o ®ång cá vµ b¶i ch¨n th¶. b. TËn thu phÕ phô phÈm n«ng nghiÖp: - TËn thu r¬m, th©n ng«, d©y lang,... vµ ®em xö lý nh−: Ph¬i kh«, ®¸nh ®èng hoÆc b¶o qu¶n trong nhµ, TËn dông th©n ng«, d©y lang, l¸ b¾p c¶i,... ®em ñ xanh dù tr÷ cho vô ®«ng, ñ r¬m víi urea. - TËn dông c¸c bK bia, bçng r−îu, rØ mËt ®−êng ®Ó bæ sung cho tr©u, bß. H×nh 9: §ång b¶i ch¨n th¶ tr©u, bß 12 2. Gi¶i quyÕt thøc ¨n cho tr©u bß: a. Kü thuËt ñ r¬m víi urª: B−íc 1: ChuÈn bÞ hè ñ. Cã thÓ ñ trong hè, bÓ xi m¨ng hoÆc tói nilon. Hè ñ th−êng ®−îc ®µo n¬i cao r¸o, tho¸t n−íc tèt, cã kÝch th−íc tïy theo khèi l−îng ñ, ®¸y vµ thµnh hè ®−îc tr¶i kÝn b»ng mét líp nilon ®Ó h¹n chÕ n−íc thÊm vµo vµ tr¸nh ®Êt vµ c«n trïng vµo hè. B−íc 2: ChuÈn bÞ vËt liÖu. Tïy theo qui m« ®µn nhiÒu hay Ýt mµ chuÈn bÞ c¸c nguyªn liÖu ®¶m b¶o theo tû lÖ sau: R¬m kh« 100 kg, ®¹m urea 4kg, n−íc s¹ch 100 lÝt. ngoµi ra cßn chuÈn bÞ « doa ®Ó hßa n−íc urea t−íi, nylon ®Ó phñ. B−íc 3: TiÕn hµnh ñ - C©n r¬m mçi lÇn 10kg, r¶i ®Òu vµo hè ñ mét líp dµy 20cm - Dïng b×nh « doa chøa 10 lÝt n−íc, c©n ®óng 400gram urea (tû lÖ urea /r¬m lµ 4%), hoµ tan hÕt urea vµo n−íc vµ t−íi ®Òu vµo r¬m. - Dïng ch©n dÉm chÆt, nhÊt lµ c¸c gãc cña hè ñ. - Lµm tiÕp nh− vËy cho ®Õn khi ®Çy hè ñ. - Phñ mét líp nylon kÝn lªn bÒ mÆt hè ñ, dïng ®Êt hoÆc c¸c th©n c©y chÌn kÝn ®¶m b¶o kh«ng cho khÝ, n−íc m−a vµ giã lät vµo. B−íc 4: Theo dâi hè ñ. Tr−íc khi cho tr©u, bß ¨n ph¶i kiÕm tra chÊt l−îng hè ñ: mïi th¬m nhÑ, r