Tài liệu tham khảo: Hệ điều hành Linux

1 Ban chØ ®¹o c«ng nghÖ th«ng tin cña c¬ quan ®¶ng *** TµI liÖu tham kh¶o HÖ ®iÒu hµnh Linux Hµ néi, 2003 Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 10 Ch−¬ng 1. Giíi thiÖu chung vÒ lÖnh trong linux 1.1. Giíi thiÖu vÒ UNIX vµ Linux 1.1.1. S¬ bé vÒ hÖ ®iÒu hµnh ®a ng−êi dïng UNIX (vµ Linux) lµ hÖ ®iÒu hµnh ®a ng−êi dïng (multi-users). HÖ ®iÒu hµnh ®a ng−êi dïng thuéc vµo lo¹i hÖ ®iÒu hµnh ®a ch−¬ng tr×nh ®Þnh h−íng "th©n thiÖn víi ng−êi dïng". T¹i cïng mét thêi ®iÓm, cã nhiÒu ng−êi dïng cïng sö dông m¸y tÝnh vµ ®èi víi mçi ng−êi dïng nh− vËy ®Òu cã c¶m gi¸c nh− ®−îc sö dông m¸y tÝnh mét c¸ch "®éc quyÒn" v× hä ®−îc trùc tiÕp liªn kÕt víi ch−¬ng tr×nh cña m×nh ®ang thùc hiÖn trong m¸y tÝnh. §iÒu nµy t−¬ng øng víi mét chøc n¨ng cña hÖ ®iÒu hµnh lµ "hÖ ®iÒu hµnh nh− mét m¸y tÝnh ¶o" theo gãc ®é cña ng−êi sö dông. Nh− vËy, trong m¸y tÝnh ®ång thêi xuÊt hiÖn nhiÒu ch−¬ng tr×nh ng−êi dïng, c¸c ch−¬ng tr×nh nµy chia nhau sö dông c¸c tµi nguyªn cña hÖ thèng, trong ®ã cã c¸c tµi nguyªn quan träng nhÊt lµ CPU, bé nhí trong vµ hÖ thèng tËp tin (hÖ thèng File). Mçi ng−êi dïng h−íng ®Õn tµi nguyªn chung qua tr¹m cuèi (terminal) cña m×nh (c¸c tr¹m cuèi nµy ®−îc ®Æt tªn vµ ®−îc hÖ thèng qu¶n lý). Trong tr−êng hîp ®¬n gi¶n, tr¹m cuèi chØ bao gåm hai thiÕt bÞ lµ mµn h×nh (®Ó hiÖn th«ng tin cho ng−êi dïng) vµ bµn phÝm (®Ó ng−êi dïng ®−a yªu cÇu ®èi víi hÖ ®iÒu hµnh). Trong nhiÒu tr−êng hîp kh¸c, cã thÓ sö dông mét m¸y tÝnh c¸ nh©n ®ãng vai trß cña mét tr¹m cuèi vµ nh− vËy mçi ng−êi dïng võa ®−îc phÐp sö dông tµi nguyªn riªng võa ®−îc phÐp sö dông tµi nguyªn chung. §iÓn h×nh nhÊt trong c«ng viÖc ph©n chia tµi nguyªn cña hÖ thèng m¸y tÝnh trong hÖ ®iÒu hµnh ®a ng−êi dïng lµ viÖc ph©n chia CPU theo mét chu kú thêi gian mµ mçi ng−êi dïng ®−îc sö dông CPU trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh (®−îc gäi lµ l−îng tö thêi gian) vµ sau khi mçi ng−êi ®· ®−îc ph©n chia CPU th× l¹i chuyÓn ®Õn l−ît ph©n chia tiÕp theo. Nh− vËy, ph©n chia thêi gian (Time shared system) lµ c¸ch thøc cña hÖ ®a ng−êi dïng khi ®iÒu phèi CPU. Lµ mét hÖ ®iÒu hµnh ®a ng−êi dïng, UNIX ®· kh¸ phæ biÕn trong c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng CNTT, cã thÓ ®−îc sö dông tõ m¸y vi tÝnh cho tíi m¸y tÝnh mainframe. Nã ®Æc biÖt thÝch hîp ®èi víi c¸c hÖ Client-Server vµ m¹ng m¸y tÝnh diÖn réng. 1.1.2. XuÊt xø, sù ph¸t triÓn vµ mét sè ®Æc tr−ng cña hÖ ®iÒu hµnh UNIX N¨m 1965, ViÖn c«ng nghÖ Massachusetts (MIT: Massachusetts Institute of Technology) vµ Phßng thÝ nghiÖm Bell cña h·ng AT&T thùc hiÖn dù ¸n x©y dùng mét hÖ ®iÒu hµnh cã tªn gäi lµ Multics (MULTiplexed Information and Computing Service) víi môc tiªu: t¹o lËp ®−îc mét hÖ ®iÒu hµnh phñ trªn vïng l·nh thæ réng (ho¹t ®éng trªn tËp c¸c m¸y tÝnh ®−îc kÕt nèi), ®a ng−êi dïng, cã n¨ng lùc cao vÒ tÝnh to¸n vµ l−u tr÷. Dù ¸n nãi trªn thµnh c«ng ë møc ®é hÕt søc khiªm tèn vµ ng−êi ta ®· biÕt ®Õn mét sè khiÕm khuyÕt khã kh¾c phôc cña Multics. N¨m1969, Ken Thompson, mét chuyªn viªn t¹i phßng thÝ nghiÖm Bell, ng−êi ®· tham gia dù ¸n Multics, cïng Dennics Richie viÕt l¹i hÖ ®iÒu hµnh ®a-bµi to¸n trªn m¸y PDP-7 víi tªn lµ UNICS (UNiplexed Information and Computing Service) tõ mét c©u gäi ®ïa cña mét ®ång nghiÖp. Trong hÖ ®iÒu hµnh UNICS, mét sè khëi th¶o ®Çu tiªn vÒ HÖ thèng tËp tin ®· ®−îc Ken Thompson vµ Dennis Ritchie thùc hiÖn. §Õn n¨m 1970 hÖ ®iÒu hµnh ®−îc viÕt trªn assembler cho m¸y PDP-11/20 vµ mang tªn lµ UNIX. Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 11 N¨m 1973, Riche vµ Thompson viÕt l¹i nh©n cña hÖ ®iÒu hµnh UNIX trªn ng«n ng÷ C, vµ hÖ ®iÒu hµnh ®· trë nªn dÔ dµng cµi ®Æt tíi c¸c lo¹i m¸y tÝnh kh¸c nhau; tÝnh chÊt nh− thÕ ®−îc gäi lµ tÝnh kh¶ chuyÓn (portable) cña UNIX. Tr−íc ®ã, kho¶ng n¨m 1971, hÖ ®iÒu hµnh ®−îc thÓ hiÖn trªn ng«n ng÷ B (mµ dùa trªn ng«n ng÷ B, Ritche ®· ph¸t triÓn thµnh ng«n ng÷ C). H·ng AT&T phæ biÕn ch−¬ng tr×nh nguån UNIX tíi c¸c tr−êng ®¹i häc, c¸c c«ng ty th−¬ng m¹i vµ chÝnh phñ víi gi¸ kh«ng ®¸ng kÓ. N¨m 1982, hÖ thèng UNIX-3 lµ b¶n UNIX th−¬ng m¹i ®Çu tiªn cña AT&T. N¨m 1983, AT&T giíi thiÖu HÖ thèng UNIX-4 phiªn b¶n thø nhÊt trong ®ã ®· cã tr×nh so¹n th¶o vi, th− viÖn qu¶n lý mµn h×nh ®−îc ph¸t triÓn tõ §¹i häc Tæng hîp California, Berkley. Giai ®o¹n 1985-1987, UNIX-5 phiªn b¶n 2 vµ 3 t−¬ng øng ®−îc ®−a ra vµo c¸c n¨m 1985 vµ 1987. Trong giai ®o¹n nµy, cã kho¶ng 100000 b¶n UNIX ®· ®−îc phæ biÕn trªn thÕ giíi, cµi ®Æt tõ m¸y vi tÝnh ®Õn c¸c hÖ thèng lín. §Çu thËp kû 1990. UNIX-5 phiªn b¶n 4 ®−îc ®−a ra nh− lµ mét chuÈn cña UNIX. §©y lµ sù kÕt hîp cña c¸c b¶n sau: ƒ AT&T UNIX-5 phiªn b¶n 3, ƒ Berkley Software Distribution (BSD), ƒ XENIX cña MicroSoft ƒ SUN OS Trong thêi gian gÇn ®©y (kho¶ng n¨m 1997) mét sè phiªn b¶n míi cña UNIX ®−îc giíi thiÖu vµ phæ biÕn trªn Internet. Cã thÓ t×m thÊy c¸c néi dung liªn quan t¹i ®Þa chØ website C¸c nhãm nhµ cung cÊp kh¸c nhau vÒ UNIX ®ang ho¹t ®éng trong thêi gian hiÖn nay ®−îc kÓ ®Õn nh− sau: ƒ Unix International (viÕt t¾t lµ UI). UI lµ mét tæ chøc gåm c¸c nhµ cung cÊp thùc hiÖn viÖc chuyÓn nh−îng hÖ thèng UNIX-5 vµ cung cÊp b¶n AT&T theo c¸c nhu cÇu vµ th«ng b¸o ph¸t hµnh míi, ch¼ng h¹n nh− ®iÒu chØnh b¶n quyÒn. Giao diÖn ®å häa ng−êi dïng lµ Open Look. ƒ Open Software Foundation (OSF). OSF ®−îc hç trî bëi IBM, DEC, HP ... theo h−íng ph¸t triÓn mét phiªn b¶n cña Unix nh»m tranh ®ua víi hÖ thèng UNIX-5 phiªn b¶n 4. Phiªn b¶n nµy cã tªn lµ OSF/1 víi giao diÖn ®å häa ng−êi dïng ®−îc gäi lµ MOTIF. ƒ Free SoftWare Foundation: mét tæ chøc chñ tr−¬ng ph¸t hµnh mét dßng cña UNIX m· nguån më, miÔn phÝ: ®ã lµ hÖ ®iÒu hµnh Linux. B¶ng sau ®©y liÖt kª mét sè cµi ®Æt UNIX kh¸ phæ biÕn (th−êng thÊy cã ch÷ X ë cuèi tªn gäi cña HÖ ®iÒu hµnh): Tªn hÖ Nhµ cung cÊp NÒn ph¸t triÓn AIX International Business Machines AT&T System V A/UX Apple Computer AT&T System V Dynix Sequent BSD (Berkeley SoftWare Distribution) HP-UX Hewlett-Packard BSD Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 12 Irix Silicon Graphics AT&T System V Linux Free SoftWare Foundation NextStep Next BSD OSF/1 Digital Equipment Corporation BSD SCO UNIX Santa Cruz Operation AT&T System V Solaris Sun Microsystems AT&T System V SunOS Sun Microsystems BSD UNIX Ultrix Digital Equipment Corporation BSD UNIX Unicos Cray AT&T System V UnixWare Novell AT&T System V XENIX MicroSoft AT&T System III-MS D−íi ®©y liÖt kª mét sè ®Æc tr−ng cña hÖ ®iÒu hµnh UNIX: ƒ HÖ ®iÒu hµnh ®−îc viÕt trªn ng«n ng÷ bËc cao; bëi vËy, rÊt dÔ ®äc, dÔ hiÓu, dÔ thay ®æi ®Ó cµi ®Æt trªn lo¹i m¸y míi (tÝnh dÔ mang chuyÓn, nh− ®· nãi), ƒ Cã giao diÖn ng−êi dïng ®¬n gi¶n ®ñ n¨ng lùc cung cÊp c¸c dÞch vô mµ ng−êi dïng mong muèn (so s¸nh víi c¸c hÖ ®iÒu hµnh cã tõ tr−íc ®ã th× giao diÖn cña UNIX lµ mét tiÕn bé v−ît bËc), ƒ Tháa m·n nguyªn t¾c x©y dùng c¸c ch−¬ng tr×nh phøc t¹p tõ nh÷ng ch−¬ng tr×nh ®¬n gi¶n h¬n: tr−íc hÕt cã c¸c m«®un c¬ b¶n nhÊt cña nh©n sau ®ã ph¸t triÓn ®Ó cã toµn bé hÖ ®iÒu hµnh, ƒ Sö dông duy nhÊt mét hÖ thèng File cã cÊu tróc cho phÐp dÔ dµng b¶o qu¶n vµ sö dông hiÖu qu¶, ƒ Sö dông phæ biÕn mét d¹ng ®¬n gi¶n tr×nh bµy néi t¹i cña File nh− mét dßng c¸c byte cho phÐp dÔ dµng khi viÕt c¸c ch−¬ng tr×nh øng dông truy nhËp, thao t¸c víi c¸c d÷ liÖu trong File, ƒ Cã kÕt nèi ®¬n gi¶n víi thiÕt bÞ ngo¹i vi: c¸c file thiÕt bÞ ®· ®−îc ®Æt s½n trong HÖ thèng File t¹o ra mét kÕt nèi ®¬n gi¶n gi÷a ch−¬ng tr×nh ng−êi dïng víi c¸c thiÕt bÞ ngo¹i vi, ƒ Lµ hÖ ®iÒu hµnh ®a ng−êi dïng, ®a tiÕn tr×nh, trong ®ã mçi ng−êi dïng cã thÓ thùc hiÖn c¸c tiÕn tr×nh cña m×nh mét c¸ch ®éc lËp. ƒ Mäi thao t¸c vµo - ra cña hÖ ®iÒu hµnh ®−îc thùc hiÖn trªn hÖ thèng File: mçi thiÕt bÞ vµo ra t−¬ng øng víi mét file. Ch−¬ng tr×nh ng−êi dïng lµm viÖc víi file ®ã mµ kh«ng cÇn quan t©m cô thÓ tªn file ®ã ®−îc ®Æt cho thiÕt bÞ nµo trong hÖ thèng. ƒ Che khuÊt cÊu tróc m¸y ®èi víi ng−êi dïng, ®¶m b¶o tÝnh ®éc lËp t−¬ng ®èi cña ch−¬ng tr×nh ®èi víi d÷ liÖu vµ phÇn cøng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho ng−êi lËp tr×nh khi viÕt c¸c ch−¬ng tr×nh ch¹y UNIX víi c¸c ®iÒu kiÖn phÇn cøng hoµn toµn kh¸c biÖt nhau. Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 13 1.1.3. Giíi thiÖu s¬ bé vÒ Linux Linus Tovalds (mét sinh viªn PhÇn lan) ®· ®−a ra phiªn b¶n ®Çu tiªn cña hÖ ®iÒu hµnh Linux vµo th¸ng 8 n¨m 1991. Linus Tovalds ®· x©y dùng hÖ ®iÒu hµnh Linux dùa trªn mét phiªn b¶n nhá cña UNIX cã tªn Minix (Minix do mét chuyªn gia hµng ®Çu vÒ hÖ ®iÒu hµnh lµ Gi¸o s− Andrew S. Tanenbaum x©y dùng) theo h−íng ho¹t ®éng trªn m¸y tÝnh c¸ nh©n. Tõ thêi ®iÓm ®ã, theo t− t−ëng GNU, hµng ngh×n chuyªn gia trªn toµn thÕ giíi ®· tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Linux vµ v× vËy Linux ngµy cµng ®¸p øng nhu cÇu cña ng−êi dïng. Cã thÓ kÓ ra mét sè ®Æc ®iÓm sau ®©y cña hÖ ®iÒu hµnh Linux hiÖn t¹i: ƒ Linux t−¬ng thÝch víi nhiÒu hÖ ®iÒu hµnh nh− DOS, MicroSoft Windows ...: ƒ Cã thÓ cµi Linux cïng víi c¸c hÖ ®iÒu hµnh kh¸c trªn cïng mét æ cøng: Linux cã thÓ truy nhËp ®Õn c¸c file cña c¸c hÖ ®iÒu hµnh cïng mét æ ®Üa. Linux cho phÐp ch¹y m« pháng c¸c ch−¬ng tr×nh thuéc c¸c hÖ ®iÒu hµnh kh¸c. ƒ Do gi÷ ®−îc chuÈn cña UNIX nªn sù chuyÓn ®æi gi÷a Linux vµ c¸c hÖ UNIX kh¸c lµ dÔ dµng. ƒ Linux lµ mét hÖ ®iÒu hµnh UNIX tiªu biÓu: ®a ng−êi dïng, ®a ch−¬ng tr×nh vµ ®a xö lý. ƒ Linux cã giao diÖn ®å ho¹ (GUI) qua X-Window. Linux hç trî nhiÒu giao thøc m¹ng. Linux cßn hç trî tÝnh thêi gian thùc. ƒ Linux kh¸ m¹nh vµ ch¹y rÊt nhanh ngay c¶ khi nhiÒu qu¸ tr×nh hoÆc nhiÒu cöa sæ. ƒ Linux ®−îc cµi ®Æt trªn nhiÒu chñng lo¹i m¸y tÝnh kh¸c nhau: PC, mini vµ viÖc cµi ®Æt kh¸ thuËn lîi song ch−a xuÊt hiÖn trªn m¸y tÝnh lín (mainframe). ƒ Linux ngµy cµng ®−îc hç trî bëi c¸c phÇn mÒm øng dông: so¹n th¶o, qu¶n lý m¹ng, qu¶n trÞ c¬ së d÷ liÖu, b¶ng tÝnh v.v. ƒ Linux hç trî tèt cho tÝnh to¸n song song vµ m¸y tÝnh côm (PC-cluster) lµ mét h−íng nghiªn cøu triÓn khai øng dông nhiÒu triÓn väng hiÖn nay. ƒ Lµ mét hÖ ®iÒu hµnh víi m· nguån më, ®−îc ph¸t triÓn qua Free SoftWare Foundation nªn Linux ph¸t triÓn nhanh vµ lµ mét hÖ ®iÒu hµnh ®−îc quan t©m nhiÒu nhÊt trªn thÕ giíi hiÖn nay. ƒ Linux lµ mét hÖ ®iÒu hµnh hç trî ®a ng«n ng÷ mét c¸ch toµn diÖn nhÊt. Do Linux cho phÐp hç trî c¸c bé m· chuÈn tõ 16 bit trë lªn (trong ®ã cã c¸c bé m· Unicode, ISO10646) cho nªn viÖc b¶n ®Þa hãa trªn Linux lµ triÖt ®Ó nhÊt trong c¸c hÖ ®iÒu hµnh. Tuy nhiªn còng cßn mét sè khã kh¨n lµm cho Linux ch−a thùc sù trë thµnh mét hÖ ®iÒu hµnh phæ dông, trong ®ã cã thÓ kÓ ®Õn mét sè khã kh¨n nh− sau: ƒ Khã kh¨n khi cµi ®Æt Linux vµ kh¶ n¨ng t−¬ng thÝch cña Linux víi mét sè lo¹i thiÕt bÞ phÇn cøng cßn thÊp do ch−a cã c¸c tr×nh ®iÒu khiÓn cho nhiÒu thiÕt bÞ, ƒ PhÇn mÒm øng dông ch¹y trªn nÒn Linux tuy ®· phong phó song so víi c¸c hÖ ®iÒu hµnh kh¸c nh− MS Windows th× vÉn cßn cã kho¶ng c¸ch. Víi sù hç trî cña nhiÒu c«ng ty Tin häc hµng ®Çu (IBM, SUN, HP ...) vµ sù tham gia ph¸t triÓn cña hµng v¹n chuyªn gia trªn toµn thÕ giíi, c¸c khã kh¨n cña Linux ch¾c ch¾n sÏ nhanh chãng ®−îc kh¾c phôc. ChÝnh v× lÏ ®ã ®· h×nh thµnh mét sè nhµ cung Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 14 cÊp Linux trªn thÕ giíi. B¶ng d−íi ®©y lµ tªn cña mét sè nhµ cung cÊp Linux cã tiÕng nhÊt vµ ®Þa chØ website cña hä. §¸ng chó ý nhÊt lµ Red Hat Linux vµ Red Flag Linux. Red Hat ®−îc coi lµ l©u ®êi vµ tin cËy, cßn Red Flag lµ mét c«ng ty Linux cña Trung quèc, cã quan hÖ víi céng ®ång Linux ViÖt nam vµ chóng ta cã thÓ häc hái mét c¸ch trùc tiÕp kinh nghiÖm cho qu¸ tr×nh ®−a Linux vµo ViÖt nam. Tªn c«ng ty §Þa chØ website Caldera OpenLinux www.caldera.com Corel Linux www.corel.com Debian GNU/Linux www.debian.com Linux Mandrake www.mandrake.com Red Hat Linux www.redhat.com Red Flag Linux www.redflag-linux.com Slackware Linux www.slackware.com SuSE Linux www.suse.com TurboLinux www.turbolinux.com 1.2. S¬ bé vÒ c¸c thµnh phÇn cña Linux HÖ ®iÒu hµnh Linux ®−îc chia thµnh 4 thµnh phÇn nh− sau: ƒ Nh©n (system kernel), ƒ Shell, ƒ HÖ thèng tËp tin (File system), ƒ C¸c tiÖn Ých (utilities) hay lµ hÖ thèng lÖnh cña Linux. TiÖn Ých chÝnh lµ lÖnh ®· cã s½n trong hÖ ®iÒu hµnh (d−íi ®©y tiÖn Ých ®−îc coi lµ lÖnh th−êng trùc). Néi dung chÝnh yÕu cña cuèn s¸ch nµy giíi thiÖu chi tiÕt vÒ mét sè lÖnh th«ng dông nhÊt cña Linux. HÖ thèng tËp tin sÏ ®−îc giíi thiÖu trong ch−¬ng 3. Trong c¸c ch−¬ng sau cña cuèn s¸ch ®Ò cËp tíi nhiÒu néi dung liªn quan ®Õn nh©n vµ shell, song ngay sau ®©y th× mét sè nÐt s¬ bé vÒ chóng sÏ ®−îc giíi thiÖu. 1.2.1. S¬ bé vÒ nh©n Nh©n (cßn ®−îc gäi lµ hÖ lâi) cña Linux, lµ mét bé c¸c m«dun ch−¬ng tr×nh cã vai trß ®iÒu khiÓn c¸c thµnh phÇn cña m¸y tÝnh, ph©n phèi c¸c tµi nguyªn cho ng−êi dïng (c¸c tiÕn tr×nh ng−êi dïng). Nh©n chÝnh lµ cÇu nèi gi÷a ch−¬ng tr×nh øng dông víi phÇn cøng. Ng−êi dïng sö dông bµn phÝm gâ néi dung yªu cÇu cña m×nh vµ yªu cÇu ®ã ®−îc nh©n göi tíi shell: Shell ph©n tÝch lÖnh vµ gäi c¸c ch−¬ng tr×nh t−¬ng øng víi lÖnh ®Ó thùc hiÖn. Mét trong nh÷ng chøc n¨ng quan träng nhÊt cña nh©n lµ gi¶i quyÕt bµi to¸n lËp lÞch, tøc lµ hÖ thèng cÇn ph©n chia CPU cho nhiÒu tiÕn tr×nh hiÖn thêi cïng tån t¹i. §èi víi Linux, sè l−îng tiÕn tr×nh cã thÓ lªn tíi con sè hµng ngh×n. Víi sè l−îng tiÕn tr×nh ®ång thêi nhiÒu nh− vËy, c¸c thuËt to¸n lËp lÞch cÇn ph¶i ®ñ hiÖu qu¶: Linux th−êng lËp lÞch theo chÕ ®é Round Robin (RR) thùc hiÖn viÖc lu©n chuyÓn CPU theo l−îng tö thêi gian. Thµnh phÇn quan träng thø hai trong nh©n lµ hÖ thèng c¸c m«®un ch−¬ng tr×nh (®−îc gäi lµ lêi gäi hÖ thèng) lµm viÖc víi hÖ thèng tËp tin. Linux cã hai c¸ch thøc Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 15 lµm viÖc víi c¸c tËp tin: lµm viÖc theo byte (kÝ tù) vµ lµm viÖc theo khèi. Mét ®Æc ®iÓm ®¸ng chó ý lµ viÖc tËp tin trong Linux cã thÓ ®−îc nhiÒu ng−êi cïng truy nhËp tíi nªn c¸c lêi gäi hÖ thèng lµm viÖc víi tËp tin cÇn ®¶m b¶o viÖc tËp tin ®−îc truy nhËp theo quyÒn vµ ®−îc chia xÎ cho ng−êi dïng. 1.2.2. S¬ bé vÒ shell Mét sè néi dung chi tiÕt vÒ shell (cßn ®−îc gäi lµ hÖ vá) trong Linux ®−îc tr×nh bµy trong ch−¬ng "LËp tr×nh trªn shell". Nh÷ng néi dung tr×nh bµy d−íi ®©y cho chóng ta mét c¸ch nh×n s¬ bé vÒ shell vµ vai trß cña nã trong ho¹t ®éng chung cña hÖ ®iÒu hµnh. Ng−êi dïng mong muèn m¸y tÝnh thùc hiÖn mét c«ng viÖc nµo ®ã th× cÇn gâ lÖnh t−¬ng øng thÓ hiÖn yªu cÇu cña m×nh ®Ó hÖ thèng ®¸p øng yªu cÇu ®ã. Shell lµ bé dÞch lÖnh vµ ho¹t ®éng nh− mét kÕt nèi trung gian gi÷a nh©n víi ng−êi dïng: Shell nhËn dßng lÖnh do ng−êi dïng ®−a vµo; vµ tõ dßng lÖnh nãi trªn nh©n t¸ch ra c¸c bé phËn ®Ó nhËn ®−îc mét hay mét sè lÖnh t−¬ng øng víi c¸c ®o¹n v¨n b¶n cã trong dßng lÖnh. Mét lÖnh bao gåm tªn lÖnh vµ tham sè: tõ ®Çu tiªn lµ tªn lÖnh, c¸c tõ tiÕp theo (nÕu cã) lµ c¸c tham sè. TiÕp theo, shell sö dông nh©n ®Ó khëi sinh mét tiÕn tr×nh míi (khëi t¹o tiÕn tr×nh) vµ sau ®ã, shell chê ®îi tiÕn tr×nh con nµy tiÕn hµnh, hoµn thiÖn vµ kÕt thóc. Khi shell s½n sµng tiÕp nhËn dßng lÖnh cña ng−êi dïng, mét dÊu nh¾c shell (cßn gäi lµ dÊu nh¾c nhËp lÖnh) xuÊt hiÖn trªn mµn h×nh. Linux cã hai lo¹i shell phæ biÕn lµ: C-shell (dÊu nh¾c %), Bourne-shell (dÊu nh¾c $) vµ mét sè shell ph¸t triÓn tõ c¸c shell nãi trªn (ch¼ng h¹n, TCshell - tcsh víi dÊu nh¾c ngÇm ®Þnh > ph¸t triÓn tõ C-shell vµ GNU Bourne - bash víi dÊu nh¾c bash # ph¸t triÓn tõ Bourne-shell). DÊu mêi ph©n biÖt shell nãi ë trªn kh«ng ph¶i hoµn toµn râ rµng do Linux cho phÐp ng−êi dïng thay ®æi l¹i dÊu nh¾c shell nhê viÖc thay gi¸ trÞ c¸c biÕn m«i tr−êng PS1 vµ PS2. Trong cuèn s¸ch nµy, chóng ta sö dông kÝ hiÖu "hµng rµo #" ®Ó biÓu thÞ dÊu nh¾c shell. C-shell cã tªn gäi nh− vËy lµ do c¸ch viÕt lÖnh vµ ch−¬ng tr×nh lÖnh Linux tùa nh− ng«n ng÷ C. Bourne-shell mang tªn t¸c gi¶ cña nã lµ Steven Bourne. Mét sè lÖnh trong C-shell (ch¼ng h¹n lÖnh alias) kh«ng cßn cã trong Bourne-shell vµ v× vËy ®Ó nhËn biÕt hÖ thèng ®ang lµm viÖc víi shell nµo, chóng ta gâ lÖnh: # alias NÕu mét danh s¸ch xuÊt hiÖn th× shell ®ang sö dông lµ C-shell; ng−îc l¹i, nÕu xuÊt hiÖn th«ng b¸o "Command not found" th× shell ®ã lµ Bourne-shell. LÖnh ®−îc chia thµnh 3 lo¹i lÖnh: ƒ LÖnh th−êng trùc (cã s½n cña Linux). TuyÖt ®¹i ®a sè lÖnh ®−îc giíi thiÖu trong cuèn s¸ch nµy lµ lÖnh th−êng trùc. Chóng bao gåm c¸c lÖnh ®−îc chøa s½n trong shell vµ c¸c lÖnh th−êng trùc kh¸c. ƒ TËp tin ch−¬ng tr×nh ng«n ng÷ m¸y: ch¼ng h¹n, ng−êi dïng viÕt tr×nh trªn ng«n ng÷ C qua bé dÞch gcc (bao gåm c¶ tr×nh kÕt nèi link) ®Ó t¹o ra mét ch−¬ng tr×nh trªn ng«n ng÷ m¸y. ƒ TËp tin ch−¬ng tr×nh shell (Shell Scrip). Khi kÕt thóc mét dßng lÖnh cÇn gâ phÝm ENTER ®Ó shell ph©n tÝch vµ thùc hiÖn lÖnh. Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 16 1.3. Giíi thiÖu vÒ viÖc sö dông lÖnh trong Linux Nh− ®· giíi thiÖu ë phÇn trªn, Linux lµ mét hÖ ®iÒu hµnh ®a ng−êi dïng, ®a nhiÖm, ®−îc ph¸t triÓn bëi hµng ngh×n chuyªn gia Tin häc trªn toµn thÕ giíi nªn hÖ thèng lÖnh còng ngµy cµng phong phó; ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay (n¨m 2000) Linux cã kho¶ng h¬n mét ngh×n lÖnh. Tuy nhiªn chØ cã kho¶ng vµi chôc lÖnh lµ th«ng dông nhÊt ®èi víi ng−êi dïng. Cuèn s¸ch nµy còng h¹n chÕ giíi thiÖu kho¶ng vµi chôc lÖnh ®ã. Chóng ta ®õng e ng¹i vÒ sè l−îng lÖnh ®−îc giíi thiÖu chØ chiÕm mét phÇn nhá trong tËp hîp lÖnh bëi v× ®©y lµ nh÷ng lÖnh th«ng dông nhÊt vµ chóng cung cÊp mét ph¹m vi øng dông réng lín, ®ñ tháa m·n yªu cÇu cña chóng ta. Còng nh− ®· nãi ë trªn, ng−êi dïng lµm viÖc víi m¸y tÝnh th«ng qua viÖc sö dông tr¹m cuèi: ng−êi dïng ®−a yªu cÇu cña m×nh b»ng c¸ch gâ "lÖnh" tõ bµn phÝm vµ giao cho hÖ ®iÒu hµnh xö lý. Khi cµi ®Æt Linux lªn m¸y tÝnh c¸ nh©n th× m¸y tÝnh c¸ nh©n võa ®ãng vai trß tr¹m cuèi, võa ®ãng vai trß m¸y tÝnh xö lý. D¹ng tæng qu¸t cña lÖnh Linux cã thÓ ®−îc viÕt nh− sau: # [] ↵ trong ®ã: ƒ Tªn lÖnh lµ mét d·y ký tù, kh«ng cã dÊu c¸ch, biÓu thÞ cho mét lÖnh cña Linux hay mét ch−¬ng tr×nh. Ng−êi dïng cÇn hÖ ®iÒu hµnh ®¸p øng yªu cÇu g× cña m×nh th× ph¶i chän ®óng tªn lÖnh. Tªn lÖnh lµ b¾t buéc ph¶i cã khi gâ lÖnh. ƒ C¸c tham sè cã thÓ cã hoÆc kh«ng cã, ®−îc viÕt theo quy ®Þnh cña lÖnh mµ chóng ta sö dông, nh»m cung cÊp th«ng tin vÒ c¸c ®èi t−îng mµ lÖnh t¸c ®éng tíi. ý nghÜa cña c¸c dÊu [, , ] ®−îc gi¶i thÝch ë phÇn quy t¾c viÕt lÖnh. C¸c tham sè ®−îc ph©n ra thµnh hai lo¹i: tham sè khãa vµ tham sè vÞ trÝ. Tham sè vÞ trÝ th−êng lµ tªn tËp tin, th− môc vµ th−êng lµ c¸c ®èi t−îng chÞu sù t¸c ®éng cña lÖnh. Khi gâ lÖnh, tham sè vÞ trÝ ®−îc thay b»ng nh÷ng ®èi t−îng mµ ng−êi dïng cÇn h−íng t¸c ®éng tíi. Tham sè khãa chÝnh lµ nh÷ng tham sè ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña lÖnh theo c¸c tr−êng hîp riªng. Trong Linux, tham sè khãa th−êng b¾t ®Çu bëi dÊu trõ "-" hoÆc hai dÊu trõ liªn tiÕp "--". Khi gâ lÖnh, còng gièng nh− tªn lÖnh, tham sè khãa ph¶i ®−îc viÕt chÝnh x¸c nh− tr×nh bµy trong m« t¶ lÖnh. Mét lÖnh cã thÓ cã mét sè hoÆc rÊt nhiÒu tham sè khãa. Phô thuéc vµo yªu cÇu cô thÓ cña m×nh, ng−êi dïng cã thÓ chän mét hoÆc mét sè c¸c tham sè khãa khi gâ lÖnh. Trong c¸c m« t¶ lÖnh, phæ biÕn xuÊt hiÖn c¸c tïy chän lÖnh mµ ®−îc viÕt t¾t lµ tïy-chän. C¸c tïy chän lÖnh (hÇu hÕt lµ c¸c tham sè khãa) cho phÐp ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña lÖnh trong Linux, lµm cho lÖnh cã tÝnh phæ dông cao. C¸c tuú chän lÖnh cho phÐp lÖnh cã thÓ ®¸p øng ý muèn cña ng−êi dïng ®èi víi hÇu hÕt (tuy kh«ng ph¶i lóc nµo còng vËy) c¸c t×nh huèng ®Æt ra cho thao t¸c øng víi lÖnh. ƒ Ký hiÖu "↵" biÓu thÞ viÖc gâ phÝm hÕt dßng . §Ó kÕt thóc mét yªu cÇu, ng−êi dïng nhÊt thiÕt ph¶i gâ phÝm "↵". VÝ dô, khi ng−êi dïng gâ lÖnh xem th«ng tin vÒ c¸c tËp tin: # ls -l g*↵ trong lÖnh nµy: Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - 17 ƒ ls lµ tªn lÖnh thùc hiÖn viÖc ®−a danh s¸ch c¸c tªn tËp tin/ th− môc con trong mét th− môc, ƒ -l lµ tham sè khãa, cho biÕt yªu cÇu xem ®Çy ®ñ th«ng tin vÒ c¸c ®èi t−îng hiÖn ra. Chó ý, trong tham sè khãa ch÷ c¸i (ch÷ "l")