Thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp huyện trong việc giải quyết các vụ việc về dân sự

ThÈm quyÒn cña Tßa ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc vÒ d©n sù Thẩm phán: Tưởng Duy Lượng Chánh toà – Toà Dân sự TANDTC ĐẶT VẤN ĐỀ Hiện nay, ngành Tòa án đang thực hiện chủ trương tăng thẩm quyền cho Tòa án nhân dân cấp huyện, do đó Tòa dân sự Tòa án nhân dân cấp tỉnh chỉ giải quyết theo trình tự sơ thẩm một vài loại việc phức tạp có khó khăn trong thu thập chứng cứ, áp dụng pháp luật… còn lại hầu hết các loại vụ việc dân sự, hôn nhân và gia đình đều do Tòa án nhân dân cấp huyện giải quyết. Trong quá trình triển khai, áp dụng Bộ luật tố tụng dân sự, Tòa án các cấp đã có rất nhiều nỗ lực trong áp dụng các quy định pháp luật nói chung, các quy định về thẩm quyền nói riêng. Tuy nhiên, sau một thời gian áp dụng các quy định về thẩm quyền xét xử cho thấy nhiều thẩm phán còn lúng túng trong việc phân biệt thẩm quyền giữa Tòa án nhân dân và Ủy ban nhân dân, giữa vụ việc dân sự và vụ việc hành chính, kinh doanh, thương mại dẫn đến có những sai sót nghiêm trọng, việc thụ lý giải quyết không đúng thẩm quyền về loại việc, về lãnh thổ, thẩm quyền giữa Tòa án cấp huyện được tăng thẩm quyền với Tòa án cấp huyện chưa được tăng thẩm quyền theo Nghị định số 32/2004/QH11 ngày 15-6-2004 của Quốc hội về thi hành Bộ luật tố tụng dân sự. Vì vậy, chuyên đề này sẽ hệ thống phân tích đầy đủ các quy định về thẩm quyền giải quyết các vụ việc về dân sự, hôn nhân và gia đình trong Bộ luật tố tụng dân sự mà trọng tâm là thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp huyện, đi sâu giải quyết những vướng mắc, lúng túng, những nhận thức chưa chính xác về thẩm quyền ở một số loại vụ việc, từ đó giúp cho các thẩm phán vận dụng pháp luật một cách chính xác hơn. I. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CHUNG 1. Khái niệm, mục đích, ý nghĩa của việc xác định thẩm quyền a. Khái niệm Mỗi cơ quan nhà nước đều có thẩm quyền hoạt động trong một lĩnh vực nhất định để thực hiện chức năng, nhiệm vụ mà luật đã quy định. Các cơ quan này tuyệt đối không được phép hoạt động ra ngoài thẩm quyền của mình. Phạm vi hoạt động và quyền năng pháp lý của các cơ quan nhà nước do pháp luật quy định được hiểu là thẩm quyền của các cơ quan nhà nước đó. Sự phân định thẩm quyền là điều kiện cần thiết bảo đảm cho bộ máy nhà nước hoạt động bình thường, không chồng chéo dẫm chân lên nhau. Tòa án là một bộ phận cấu thành bộ máy nhà nước. Trong hệ thống cơ quan tư pháp của Việt Nam thì Tòa án là cơ quan thực hiện quyền tư pháp chủ yếu, với chức năng, thẩm quyền xét xử các vụ án hình sự, dân sự, hành chính và các vụ việc khác mà pháp luật quy định để bảo vệ pháp luật và sự công bằng xã hội. Như vậy, quyền xem xét giải quyết vụ việc hình sự, dân sự, hành chính… và quyền ra các quyết định khi giải quyết vụ việc đó là nội dung quan trọng có mối quan hệ mật thiết với nhau tạo thành thẩm quyền chung của Tòa án. Trong hệ thống tổ chức Tòa án Việt Nam vừa có các Tòa theo cấp hành chính và cũng có các đơn vị có các chức năng, nhiệm vụ chuyên biệt đó là các Tòa chuyên về từng loại việc như các Tòa chuyên trách ở Tòa án nhân dân tối cao và cũng có Tòa được giải quyết tất cả các loại việc ví dụ như Tòa phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao. Do đặc thù về tổ chức hệ thống Tòa án nên quan niệm về thẩm quyền của Tòa án trong tố tụng dân sự cũng có những điểm khác biệt. Vì thế khi nghiên cứu về thẩm quyền Tòa án phải tiếp cận dưới 4 góc độ đó là: Thẩm quyền của Tòa án theo loại việc, thẩm quyền của Tòa án theo cấp xét xử như thẩm quyền xét xử sơ thẩm, xét xử phúc thẩm và thẩm quyền của Tòa án theo các cấp hành chính, lãnh thổ và thẩm quyền xét xử theo sự lựa chọn của nguyên đơn, người yêu cầu. Như vậy, thẩm quyền với nghĩa là quyền chính thức được xem xét để kết luận và định đoạt, quyết định một vấn đề, do đó có thể định nghĩa thẩm quyền giải quyết các vụ việc về dân sự của Tòa án là quyền thụ lý xem xét ban hành các quyết định khi giải quyết các vụ việc dân sự theo thủ tục tố tụng dân sự. Khác với thẩm quyền xét xử các vụ án hình sự, hành chính là thể hiện quyền uy của nhà nước là chủ yếu và tuân theo tố tụng hình sự, hành chính thì thẩm quyền về dân sự của Tòa án có đặc điểm: - Phạm vi xem xét, giải quyết ban hành và quyết định của Tòa án được giới hạn bởi yêu cầu của đương sự. Tòa án không được quyền ra quyết định vượt quá yêu cầu của đương sự. - Tòa án phải tôn trọng quyền tự thỏa thuận, tự định đoạt tự nguyện không trái pháp luật của đương sự. - Thẩm quyền về dân sự của Tòa án được thực hiện theo tố tụng dân sự. b. Mục đích, ý nghĩa của việc xác định thẩm quyền của Tòa án Ngành Tòa án không thể hoạt động có hiệu quả nếu không xác định rõ thẩm quyền theo loại việc, theo lãnh thổ và thẩm quyền của các cấp Tòa án, hoạt động của bộ máy Tòa án sẽ rối loạn, dẫm chân lên nhau nếu không xác định thẩm quyền của các Tòa án một cách hợp lý. Vì vậy, việc xác định thẩm quyền của Tòa án một cách chính xác, thật sự khoa học sẽ tránh được sự chồng chéo khi thực hiện nhiệm vụ giữa Tòa án với các cơ quan nhà nước khác, giữa các Tòa án với nhau, giữa các Tòa trong một Tòa án… góp phần làm cho các Tòa án giải quyết đúng đắn, có hiệu quả các vụ việc dân sự, tạo điều kiện cho các bên đương sự tham gia tố tụng, bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của mình, tiết kiệm được thời gian, công sức, các chi phí, giảm bớt các phiền hà cho đương sự và cho cả Tòa án. Việc xác định thẩm quyền một cách hợp lý, khoa học còn tạo điều kiện cho các Thẩm phán tích lũy kinh nghiệm, có kiến thức chuyên sâu về một lĩnh vực mà Thẩm phán đảm nhận, góp phần nâng cao chất lượng giải quyết vụ việc dân sự. Hiện nay, việc phân định thẩm quyền của Tòa án vẫn còn có điểm không hợp lý chưa tạo ra sự chuyên sâu cho các Thẩm phán, cũng như thực hiện nguyên tắc độc lập khi xét xử. Vì vậy, một trong những mục tiêu trong cải cách tư pháp hiện nay là tổ chức lại cơ cấu tổ chức Tòa án hợp lý hơn nữa, từ đó có cải tiến trong phân định thẩm quyền của Tòa án, xây dựng những Tòa chuyên biệt về từng loại vụ việc ở Tòa án các cấp là một việc cần thiết. 2. Kh¸i niÖm chung vô viÖc d©n sù §Ó t¹o thuËn lîi cho ho¹t ®éng xÐt xö cña Tßa ¸n, b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸ nh©n, ph¸p nh©n, c¬ quan, tæ chøc trong c¸c quan hÖ d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, kinh doanh th­¬ng m¹i, lao ®éng… trong nh÷ng n¨m qua Nhµ n­íc ta ®· ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ tè tông, trong ®ã cã ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù (n¨m 1989), Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ (n¨m 1994), Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n lao ®éng (n¨m 1998), Ph¸p lÖnh c«ng nhËn vµ thi hµnh t¹i ViÖt Nam b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh d©n sù cña Tßa ¸n n­íc ngoµi (n¨m 1993) vµ Ph¸p lÖnh c«ng nhËn vµ thi hµnh t¹i ViÖt Nam quyÕt ®Þnh cña träng tµi n­íc ngoµi (n¨m 1995). C¸c ph¸p lÖnh nµy ®· ph¸t huy tèi ®a t¸c dông trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vµ yªu cÇu cña c¸c bªn. ë thêi ®iÓm c¸c ph¸p lÖnh nµy cã hiÖu lùc kh«ng cã kh¸i niÖm vÒ viÖc d©n sù vµ ®­¬ng nhiªn kh«ng cã thñ tôc cho lo¹i viÖc nµy; còng kh«ng cã kh¸i niÖm vÒ vô viÖc d©n sù. Lóc ®ã chØ cã kh¸i niÖm vô ¸n d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, vô ¸n kinh tÕ, vô ¸n lao ®éng vµ Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù, Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ, Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n lao ®éng, c¸c ph¸p lÖnh nµy ®· cã quy ®Þnh vÒ tr×nh tù, thñ tôc gi¶i quyÕt cho tõng lo¹i viÖc t­¬ng øng. C¸c tr×nh tù, thñ tôc gi¶i quyÕt vô ¸n ®­îc quy ®Þnh trong 3 ph¸p lÖnh nªu trªn võa cã nh÷ng ®iÓm chung gièng nhau, nh­ng trong mçi ph¸p lÖnh l¹i cã nh÷ng quy ®Þnh ®Æc thï rÊt kh¸c nhau. Qua thùc tiÔn cho thÊy cã nh÷ng ®iÓm quy ®Þnh kh¸c trong c¸c Ph¸p lÖnh nãi trªn lµ kh«ng hîp lý, kh«ng phï hîp víi thùc tiÔn nªn rÊt khã ¸p dông. Chóng ta ®Òu biÕt b¶n chÊt c¸c tranh chÊp vÒ kinh doanh, th­¬ng m¹i vµ tranh chÊp vÒ lao ®éng cã cïng sù b¾t nguån tõ d©n sù, trong mét sè tr­êng hîp viÖc ph©n biÖt thÈm quyÒn gi÷a d©n sù vµ kinh doanh, th­¬ng m¹i, lao ®éng lµ rÊt khã kh¨n nªn rÊt hay nhÇm lÉn. H¬n n÷a, ®Ó ®¸p øng sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi ®ßi hái luËt néi dung còng nh­ luËt tè tông ph¶i cã sù t­¬ng thÝch cña ph¸p luËt trong n­íc víi c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ mµ ViÖt Nam ®· tham gia ký kÕt, hoÆc gia nhËp. V× vËy, bé luËt tè tông d©n sù ®· quy ®Þnh mét thñ tôc chung vÒ viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp, yªu cÇu vÒ kinh doanh th­¬ng m¹i, vÒ d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, vÒ lao ®éng vµ ®ång thêi Bé luËt tè tông d©n sù còng quy ®Þnh nh÷ng ®iÓm ®Æc thï cho mçi lo¹i viÖc mét c¸ch hîp lý. Trong ®ã cã ph©n chia ra hai lo¹i thñ tôc ®ã lµ tr×nh tù, thñ tôc khëi kiÖn ®Ó Tßa ¸n gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n vÒ tranh chÊp d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, kinh doanh, th­¬ng m¹i, lao ®éng (sau ®©y gäi chung lµ vô ¸n d©n sù) vµ tr×nh tù, thñ tôc yªu cÇu ®Ó Tßa ¸n gi¶i quyÕt c¸c yªu cÇu vÒ d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, kinh doanh, th­¬ng m¹i, lao ®éng (sau ®©y gäi chung lµ viÖc d©n sù). Nh­ vËy, theo quy ®Þnh cña Bé luËt tè tông d©n sù th× vô viÖc d©n sù ®­îc hiÓu lµ c¸c vô ¸n vÒ tranh chÊp d©n sù, h«n nh©n gia ®×nh, kinh doanh, th­¬ng m¹i, lao ®éng vµ c¸c viÖc vÒ d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, kinh doanh, th­¬ng m¹i, lao ®éng. Trong ph¹m vi cña chuyªn ®Ò nµy chóng t«i chØ ®Ò cËp ®Õn thÈm quyÒn cña Tßa ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ d©n sù h«n nh©n gia ®×nh vÒ c¸c yªu cÇu vÒ d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh. 3. Kh¸i niÖm vô ¸n d©n sù Bé luËt tè tông ®· quy ®Þnh hai lo¹i tr×nh tù thñ tôc tè tông hoµn toµn kh¸c nhau, ®ã lµ tr×nh tù, thñ tôc gi¶i quyÕt vô ¸n d©n sù vµ tr×nh tù gi¶i quyÕt vô viÖc d©n sù. C¨n cø quan träng ®Ó ph©n biÖt vô ¸n d©n sù vµ viÖc d©n sù lµ gi÷a c¸c bªn cã tranh chÊp víi nhau hay kh«ng? NÕu gi÷a hai bªn ®­¬ng sù cã tranh chÊp víi nhau vÒ quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù ®­îc x¸c ®Þnh lµ vô ¸n d©n sù; nÕu kh«ng cã tranh chÊp ®­îc x¸c ®Þnh lµ viÖc d©n sù.Tõ ®ã ta cã thÓ thÊy vô ¸n d©n sù cã ®Æc ®iÓm sau: - Trong vô ¸n d©n sù bao giê còng cã bªn khëi kiÖn ®­îc x¸c ®Þnh lµ nguyªn ®¬n, vµ bªn bÞ khëi kiÖn ®­îc x¸c ®Þnh lµ bÞ ®¬n. - Gi÷a hai bªn nguyªn ®¬n vµ bÞ ®¬n cã c¸c tranh chÊp vÒ quyÒn vµ nghÜa vô ph¸t sinh tõ c¸c quan hÖ vÒ d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, kinh doanh, th­¬ng m¹i, lao ®éng. - Trong vô ¸n d©n sù sÏ cã mét bªn yªu cÇu Tßa ¸n buéc bªn kia ph¶i thùc hiÖn mét sè nghÜa vô ph¸t sinh tõ quan hÖ vÒ d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, kinh doanh, th­¬ng m¹i, lao ®éng. Nh­ vËy, vô ¸n d©n sù lµ viÖc nguyªn ®¬n vµ bÞ ®¬n tranh chÊp víi nhau vÒ quyÒn vµ nghÜa vô, trong ®ã nguyªn ®¬n lµ ng­êi yªu cÇu Tßa ¸n buéc bªn bÞ ®¬n ph¶i thùc hiÖn mét sè nghÜa vô ph¸t sinh tõ quan hÖ vÒ d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, kinh doanh, th­¬ng m¹i, lao ®éng. 4. Kh¸i niÖm viÖc d©n sù ViÖc d©n sù lµ kh¸i niÖm lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn trong Bé luËt tè tông d©n sù, kh«ng ph¶i v× tr­íc ®©y kh«ng cã lo¹i viÖc nµy, mµ do ph¸p luËt tè tông tr­íc kia kh«ng cã sù ph©n biÖt gi÷a vô ¸n d©n sù vµ viÖc d©n sù, nªn vô viÖc dï cã tranh chÊp hay kh«ng cã tranh chÊp ®Òu ®­îc gäi chung lµ vô ¸n vµ ®Òu ®­îc thùc hiÖn theo mét tr×nh tù, thñ tôc chung vÒ gi¶i quyÕt vô ¸n. Tuy nhiªn qua thùc tiÔn gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc vÒ d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, kinh doanh, th­¬ng m¹i, lao ®éng cho thÊy nÕu ¸p dông thñ tôc phiªn tßa cho mét sè lo¹i viÖc kh«ng cã tranh chÊp, viÖc x¸c nhËn mét sù kiÖn ph¸p lý nµo ®ã, th× võa r­êm rµ, kÐo dµi viÖc gi¶i quyÕt, g©y mÊt thêi gian, tèn kÐm cho c¸c bªn ®­¬ng sù vµ nhµ n­íc. V× vËy Bé luËt tè tông d©n sù ®· x¸c ®Þnh ®èi víi c¸c viÖc mµ nÕu c¸ nh©n, c¬ quan, tæ chøc… kh«ng cã tranh chÊp nh­ng cã yªu cÇu Tßa ¸n c«ng nhËn hoÆc kh«ng c«ng nhËn mét sù kiÖn ph¸p lý lµm ph¸t sinh quyÒn, nghÜa vô d©n sù; yªu cÇu Tßa ¸n c«ng nhËn cho m×nh quyÒn d©n sù th× ®­îc x¸c ®Þnh viÖc d©n sù. Nh­ vËy, viÖc d©n sù cã ®Æc ®iÓm lµ: - Kh«ng cã nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n trong viÖc d©n sù mµ chØ cã ng­êi yªu cÇu Tßa ¸n gi¶i quyÕt viÖc d©n sù. - C¸c ®­¬ng sù trong viÖc d©n sù kh«ng cã tranh chÊp víi nhau vÒ quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù. - Tõ yªu cÇu cña c¸c ®­¬ng sù Tßa ¸n sÏ c«ng nhËn hoÆc kh«ng c«ng nhËn mét sù kiÖn ph¸p lý, mµ tõ sù kiÖn ®ã lµm ph¸t sinh quyÒn, nghÜa vô d©n sù; tõ yªu cÇu cña ®­¬ng sù Tßa ¸n c«ng nhËn quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù cho hä. Tõ ph©n tÝch trªn cã thÓ rót ra viÖc d©n sù lµ viÖc c¸ nh©n, c¬ quan, tæ chøc kh«ng cã tranh chÊp nh­ng cã yªu cÇu Tßa ¸n c«ng nhËn hoÆc kh«ng c«ng nhËn mét sù kiÖn ph¸p lý lµ c¨n cø lµm ph¸t sinh quyÒn, nghÜa vô d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, kinh doanh, th­¬ng m¹i, lao ®éng cña m×nh hoÆc cña c¸ nh©n, c¬ quan, tæ chøc kh¸c; yªu cÇu Tßa ¸n c«ng nhËn cho m×nh quyÒn vÒ d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, kinh doanh, th­¬ng m¹i, lao ®éng. II. C¸c vô viÖc vÒ d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh thuéc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña Tßa ¸n nh©n d©n 1. C¸c tranh chÊp vÒ d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh 1.1. Nh÷ng tranh chÊp vÒ d©n sù thuéc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña Tßa ¸n C¸c tranh chÊp vÒ d©n sù thuéc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña Tßa ¸n ®­îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 25 Bé luËt tè tông d©n sù bao gåm cã t¸m lo¹i viÖc. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nhµ n­íc vµ x· héi cã thÓ sÏ xuÊt hiÖn nh÷ng lo¹i viÖc d©n sù míi mµ Bé luËt tè tông d©n sù ch­a quy ®Þnh lµ thuéc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña Tßa ¸n, nh­ng nÕu cã mét v¨n b¶n ph¸p luËt nµo ®ã quy ®Þnh lo¹i viÖc nµo ®ã sÏ do Tßa ¸n gi¶i quyÕt th× Tßa ¸n c¸c cÊp sÏ c¨n cø vµo kho¶n 9 §iÒu 25 Bé luËt tè tông d©n sù ®Ó x¸c ®Þnh vÒ thÈm quyÒn. Do hiÓu quy ®Þnh cña kho¶n 9 §iÒu 25 Bé luËt tè tông d©n sù ch­a chÝnh x¸c nªn cã ThÈm ph¸n, c¸n bé nghiªn cøu ®· tù x¸c ®Þnh 1 lo¹i viÖc nµo ®ã (kh«ng n»m trong 8 lo¹i viÖc ®­îc quy ®Þnh tõ kho¶n 1 ®Õn kho¶n 8 §iÒu 25) lµ thuéc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña Tßa ¸n dï r»ng lo¹i viÖc ®ã ch­a cã v¨n b¶n ph¸p luËt nµo quy ®Þnh thuéc thÈm quyÒn cña Tßa d©n sù. §©y lµ vÊn ®Ò cÇn l­u ý ®Ó kh«ng bÞ nhÇm lÉn khi x¸c ®Þnh thÈm quyÒn cña Tßa ¸n. D­íi ®©y, chóng t«i sÏ ®i s©u ph©n tÝch 8 lo¹i viÖc tranh chÊp vÒ d©n sù thuéc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña Tßa ¸n nh­ sau: a. Tranh chÊp gi÷a c¸ nh©n víi c¸ nh©n vÒ quèc tÞch ViÖt Nam §©y lµ mét lo¹i tranh chÊp cã tÝnh chÊt ®Æc thï cña mét lo¹i quan hÖ vÒ nh©n th©n. §ã lµ sù tranh chÊp gi÷a 2 bªn vÒ viÖc x¸c ®Þnh quèc tÞch cña mét chñ thÓ, th«ng th­êng lµ sù tranh chÊp gi÷a cha vµ mÑ vÒ quèc tÞch cña ng­êi con cßn vÞ thµnh niªn. Khi gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ quèc tÞch th× tr­íc tiªn ph¶i c¨n cø vµo quy ®Þnh cña §iÒu 15 vµ c¸c ®iÒu luËt t­¬ng øng cña LuËt Quèc tÞch. §iÒu 15 LuËt Quèc tÞch quy ®Þnh: “ng­êi ®­îc x¸c ®Þnh lµ cã quèc tÞch ViÖt Nam, nÕu cã mét trong c¸c c¨n cø sau ®©y: 1. Do sinh ra theo quy ®Þnh t¹i c¸c §iÒu 16, 17 vµ 18 cña LuËt nµy; 2. §­îc nhËp quèc tÞch ViÖt Nam; 3. §­îc trë l¹i quèc tÞch ViÖt Nam; 4. Theo ®iÒu ­íc quèc tÕ mµ Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ký kÕt hoÆc tham gia; 5. Cã c¨n cø quy ®Þnh t¹i c¸c ®iÒu 19, 28 vµ 30 cña LuËt nµy.” Trªn c¬ së yªu cÇu cña c¸c bªn ®­¬ng sù Tßa ¸n c¨n cø vµo c¸c quy ®Þnh cña LuËt quèc tÞch ®· x¸c ®Þnh quèc tÞch cho ®èi t­îng ®ang cã tranh chÊp, cã yªu cÇu vÒ x¸c ®Þnh quèc tÞch. CÇn chó ý lµ viÖc kÕt h«n, ly h«n, vµ hñy viÖc kÕt h«n tr¸i ph¸p luËt gi÷a c«ng d©n ViÖt Nam víi ng­êi n­íc ngoµi kh«ng lµm thay ®æi quèc tÞch ViÖt Nam cña ®­¬ng sù, còng nh­ cña con ch­a thµnh niªn cña hä (§iÒu 9). TrÎ em khi sinh ra cã cha hoÆc mÑ lµ c«ng d©n ViÖt Nam, cßn ng­êi kia lµ ng­êi kh«ng cã quèc tÞch, hoÆc cã mÑ lµ c«ng d©n ViÖt Nam, cßn cha kh«ng râ lµ ai, th× cã quèc tÞch ViÖt Nam, kh«ng kÓ trÎ em ®ã sinh trong hoÆc ngoµi l·nh thæ ViÖt Nam. TrÎ em khi sinh ra cã cha hoÆc mÑ lµ c«ng d©n ViÖt Nam, cßn ng­êi kia lµ c«ng d©n n­íc ngoµi, th× cã quèc tÞch ViÖt Nam, nÕu cã sù tháa thuËn b»ng v¨n b¶n cña cha mÑ vµo thêi ®iÓm ®¨ng ký khai sinh cho con (§iÒu 17). §èi víi lo¹i viÖc nµy khi ghi trÝch yÕu trong b¶n ¸n th× ph¶i ghi lµ: VÒ viÖc tranh chÊp gi÷a c¸ nh©n víi c¸ nh©n vÒ quèc tÞch ViÖt Nam. §èi víi c¸c tr­êng hîp gi÷a c¸c bªn kh«ng cã tranh chÊp vÒ quèc tÞch ViÖt Nam mµ c¸c bªn ®Òu thèng nhÊt ®Ò nghÞ c¬ quan nhµ n­íc xem xÐt thay ®æi quèc tÞch (vÝ dô anh A vµ chÞ B lµ vî chång, hai anh chÞ ®· tháa thuËn anh A xin th«i quèc tÞch ViÖt Nam, cßn chÞ B xin nhËp quèc tÞch ViÖt Nam hoÆc anh M chÞ N lµ vî chång ®Òu tháa thuËn xin nhËp quèc tÞch ViÖt Nam cho con) xin cÊp giÊy chøng nhËn cã quèc tÞch ViÖt Nam.v.v... th× kh«ng thuéc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña Tßa ¸n, mµ thuéc thÈm quyÒn cña Chñ tÞch n­íc hoÆc cña Uû ban nh©n d©n. b. Tranh chÊp vÒ quyÒn së h÷u tµi s¶n Tµi s¶n mµ c¸ nh©n, ph¸p nh©n vµ c¸c chñ thÓ kh¸c ®­îc quyÒn së h÷u, sö dông rÊt ®a d¹ng, cã thÓ bao gåm vËt, tiÒn, giÊy tê cã gi¸ trÞ vµ c¸c quyÒn tµi s¶n. Tµi s¶n ®ã cã thÓ ®­îc biÓu hiÖn ë d¹ng ®éng s¶n hoÆc bÊt ®éng s¶n. C¸c lo¹i tµi s¶n ®ã ®Òu cã thÓ trë thµnh ®èi t­îng cña c¸c tranh chÊp d©n sù vµ ph¸p luËt ph¶i b¶o vÖ quyÒn së h÷u hîp ph¸p cña chñ së h÷u. C¸c tranh chÊp vÒ quyÒn së h÷u tµi s¶n thuéc thÈm quyÒn Tßa ¸n bao gåm c¸c tranh chÊp vÒ quyÒn chiÕm h÷u, sö dông, ®Þnh ®o¹t tµi s¶n hoÆc tranh chÊp vÒ båi th­êng thiÖt h¹i ®èi víi tµi s¶n. §iÒu 169 Bé luËt d©n sù quy ®Þnh: “quyÒn së h÷u cña c¸ nh©n, ph¸p nh©n vµ chñ thÓ kh¸c ®­îc ph¸p luËt c«ng nhËn vµ b¶o vÖ. Kh«ng ai cã thÓ bÞ h¹n chÕ, bÞ t­íc ®o¹t tr¸i ph¸p luËt quyÒn së h÷u ®èi víi tµi s¶n cña m×nh. Chñ së h÷u cã quyÒn tù b¶o vÖ, ng¨n c¶n bÊt kú ng­êi nµo cã hµnh vi x©m ph¹m quyÒn së h÷u cña m×nh, truy t×m, ®ßi l¹i tµi s¶n bÞ ng­êi kh¸c chiÕm h÷u, sö dông, ®Þnh ®o¹t kh«ng cã c¨n cø ph¸p luËt...” Mét trong nh÷ng ph­¬ng tiÖn b¶o vÖ quyÒn së h÷u rÊt hiÖu qu¶ lµ kiÖn ra Tßa ¸n. Do lo¹i tµi s¶n cã thÓ trë thµnh ®èi t­îng tranh chÊp quyÒn së h÷u rÊt phong phó, cã nh÷ng lo¹i tµi s¶n cã ý nghÜa ®Æc biÖt trong ®êi sèng kinh tÕ, x· héi th× ngoµi nh÷ng quy ®Þnh chung trong Bé luËt d©n sù cßn ®­îc nhµ n­íc ban hµnh v¨n b¶n ph¸p luËt nh»m cô thÓ hãa h¬n n÷a vµ ®«i khi cÇn c¶ nh÷ng thèng kª khoa häc vÒ t×nh tr¹ng tranh chÊp ®Ó dïng trong c«ng t¸c nghiªn cøu. V× vËy khi Tßa ¸n thô lý gi¶i quyÕt lo¹i tranh chÊp quyÒn së h÷u th× nÕu lµ c¸c tµi s¶n th«ng th­êng chØ cÇn ghi trÝch yÕu trong b¶n ¸n lµ “tranh chÊp quyÒn së h÷u”, ®èi víi tµi s¶n cã ý nghÜa ®Æc biÖt nh­ nhµ ®Êt th× cã thÓ ghi cô thÓ h¬n ®ã lµ “tranh chÊp quyÒn së h÷u nhµ” hoÆc tranh chÊp mèc giíi ng¨n c¸ch th× cã thÓ ghi “tranh chÊp quyÒn së h÷u dèi víi mèc giíi ng¨n c¸ch nhµ ®Êt”. CÇn chó ý nÕu viÖc x©m ph¹m së h÷u ®Õn møc ®é trë thµnh téi ph¹m th× kh«ng thô lý, xÐt xö vô ¸n d©n sù. c. Tranh chÊp vÒ hîp ®ång d©n sù Tranh chÊp hîp ®ång d©n sù lµ mét lo¹i tranh chÊp phæ biÕn mµ Tßa ¸n c¸c cÊp ph¶i gi¶i quyÕt. Tuy nhiªn trong thùc tiÔn rÊt dÔ cã sù nhÇm lÉn vÒ thÈm quyÒn gi¶i quyÕt gi÷a tranh chÊp hîp ®ång d©n sù thuéc thÈm quyÒn cña Tßa d©n sù víi tranh chÊp ph¸t sinh trong lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh doanh, th­¬ng m¹i thuéc thÈm quyÒn cña Tßa kinh tÕ. V× vËy chóng t«i xin l­u ý nh­ sau: - VÒ chñ thÓ: NÕu hai bªn tranh chÊp hîp ®ång ®Òu kh«ng cã ®¨ng ký kinh doanh th× tranh chÊp ®ã lµ tranh chÊp d©n sù thuéc thÈm quyÒn cña Tßa d©n sù. - VÒ môc ®Ých lîi nhuËn: MÆc dï hai bªn cã ®¨ng ký kinh doanh nh­ng mét hoÆc c¶ hai bªn ký kÕt hîp ®ång kh«ng cã môc ®Ých lîi nhuËn, th× ®ã còng lµ hîp ®ång d©n sù. Ng­îc l¹i, theo quy ®Þnh t¹i tiÕt b tiÓu môc 1 NghÞ quyÕt sè 01/2005/NQ-H§TP nãi trªn th× c¸c tranh chÊp vÒ kinh doanh, th­¬ng m¹i mµ mét hoÆc c¸c bªn ký kÕt hîp ®ång ®Òu kh«ng cã ®¨ng ký kinh doanh vµ ®Òu cã môc ®Ých lîi nhuËn th× lµ vô ¸n kinh doanh, th­¬ng m¹i thuéc thÈm quyÒn cña Tßa kinh tÕ. (gi¶i thÝch cña NghÞ quyÕt sè 01/2005/NQ-H§TP nãi trªn lµ më réng vÒ thÈm quyÒn cña Tßa kinh tÕ so víi quy ®Þnh t¹i §iÒu 29 Bé luËt tè tông d©n sù). - C¸ nh©n, ph¸p nh©n, tæ chøc ®­îc coi lµ cã ®¨ng ký kinh doanh khi ®­îc c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn cÊp giÊy ®¨ng ký kinh doanh. - Tr­êng hîp khi ký kÕt hîp ®ång c¶ hai bªn ®Òu cã môc ®Ých lîi nhuËn nh­ng mét hoÆc hai bªn ch­a ®­îc cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh, khi tranh chÊp c¶ hai bªn ®Òu ®· ®­îc cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh, tr­êng hîp nµy lµ tranh chÊp kinh doanh th­¬ng m¹i, kh«ng thuéc thÈm quyÒn cña Tßa d©n sù (Xem NghÞ quyÕt 04/2003 NghÞ quyÕt Héi ®ång ThÈm ph¸n ngµy 27-5-2003 cña Héi ®ång ThÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao). - C¶ hai bªn ®Òu cã giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh nh­ng mét bªn hoÆc c¶ hai bªn ®Òu kinh doanh ngoµi ph¹m vi ®¨ng