Thất nghiệp và việc làm ở Việt Nam

Lêi më ®Çu: Trong c«ng cuéc ®æi míi níc ta hiÖn nay, vÊn ®Ò thÊt nghiÖp vµ c¸c chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm ®ang lµ vÊn ®Ò nãng báng “vµ kh«ng kÐm phÇn bøc b¸ch” ®ang ®îc toµn x· héi ®Æc biÖt quan t©m. §Êt níc ta ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang kinh tÕ ph¸t triÓn, chóng ta ®ang tõng bíc ®æi míi, nh»m n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cho nh©n d©n, kinh tÕ vÜ m« ®· v¹ch râ nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t sinh trong ®ã thÓ hiÖn ë nh÷ng vÊn ®Ò: ThÊt nghiÖp, viÖc lµm, l¹m ph¸t....tuy nhiªn, ®Ò tµi nµy chØ ®i vµo nghiªn cøu vÊn ®Ò thÊt nghiÖp vµ viÖc lµm ë ViÖt Nam. Sù biÕn ®éng cña tû lÖ thÊt nghiÖp tõ n¨m 1986 ®Õn n¨m 1996, c¸c nguyªn nh©n lµm t¨ng hay gi¶m tû lÖ thÊt nghiÖp, trong tõng giai ®o¹n kÓ trªn: Sè ngêi t¨ng thªm trong lùc lîng lao ®éng hµng n¨m vµ sè ngêi ®îc gi¶i quyÕt viÖc lµm hµng n¨m. C¸c chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm cña nhµ níc ta tõ n¨m 1986 ®Õn nay “®Æc ®iÓm cña thêi kú ®a ra chÝnh s¸ch ®ã, môc tiªu cña chÝnh s¸ch, kÕt qu¶ ®¹t ®îc, nh÷ng vÊn ®Ò cha ®¹t ®îc”. T×nh h×nh viÖc lµm cña ngêi lao ®éng ViÖt nam hiÖn nay, ph¬ng híng gi¶i quyÕt viÖc lµm cña Nhµ níc, ph¬ng híng gi¶i quyÕt viÖc lµm cña Nhµ níc trong thêi gian tíi. §Ò tµi nghiªn cøu nµy nh»m môc ®Ých ®a ra nhËn thøc ®óng ®¾n vµ sù vËn dông cã hiÖu qu¶ nh÷ng vÇn ®Ò nªu trªn. Tõ ®ã cã thÓ nªu lªn ®îc c¬ së lý luËn ®Ó x©y dùng mµ h×nh chñ nghÜa x· héi ViÖt Nam. ViÖc nhËn thøc vµ vËn dông ®óng ®¾n vÊn ®Ò nµy gióp ta gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng thùc tr¹ng nµy ®îc lµ sù gi¶m sót to lín vÒ mÆt s¶n lîng vµ ®«i khi cßn kÐo theo n¹n l¹m ph¸t cao. §ång thêi nã cßn gi¶i quyÕt ®îc nhiÒu vÊn ®Ò x· héi. Bëi v× thÊt nghiÖp t¨ng sè ngêi kh«ng cã c«ng ¨n viÖc lµm nhiÒu h¬n g¾n liÒn víi sù gia t¨ng c¸c tÖ n¹n x· héi nh: cê b¹c, trém c¾p...lµm xãi mßn nÕp sèng lµnh m¹nh, cã thÓ ph¸ vì nhiÒu mèi quan hÖ truyÒn thèng, g©y tèn th¬ng vÒ mÆt t©m lý vµ niÒm tin cña nhiÒu ngêi. Trong ®Ò tµi nghiªn cøu nµy, em xin tr×nh bÇy mét sè quan ®iÓm cña b¶n th©n vÊn ®Ò thÊt nghiÖp vµ viÖc lµm cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn thêi gian h¹n hÑp vµ tr×nh ®é cña mét sinh viªn cã h¹n, bµi tiÓu luËn nµy chØ xin dïng l¹i ë viÖc tæng kÕt nh÷ng g× ®· ®îc häc ë trêng, c¸c ý kiÕn vµ sè liÖu kÌm theo vÒ vÊn ®Ò nãi trªn ®· ®îc mét sè nhµ nguyªn cøu ®i s©u vµo t×m hiÓu vµ ®îc ®¨ng t¶i trªn b¸o hoÆc t¹p chÝ. V× vËy, tiÓu luËn ®îc kÕt cÊu gåm: 1. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ thÊt nghiÖp. 1.1 . Mét vµi kh¸i niÖm vÒ thÊt nghiÖp. 1.2 . Tû lÖ thÊt nghiÖp 1.3 . T¸c ®éng thÊt nghiÖp vµ viÖc lµm. 2. Thùc tr¹ng, nguyªn nh©n, gi¶i ph¸p. 2.1. Thùc tr¹ng thÊt nghiÖp ë ViÖt nam. 2.2. Nguyªn nh©n thÊt nghiÖp ë ViÖt nam. 2.3. Gi¶i ph¸p vµ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm. KÕt luËn 2 (1) Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ thÊt nghiÖp. 1.1: Mét vµi kh¸i niÖm vÒ thÊt nghiÖp. §Ó cã c¬ së x¸c ®Þnh thÊt nghiÖp vµ tû lÖ thÊt nghiÖp c©n ph©n biÖt mét vµi kh¸i niÖm sau: - Nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng lµ nh÷ng ngêi ë ®é tuæi cã nghÜa lµ cã quyÒn lîi lao ®éng theo quy ®Þnh ®· ghi trong hiÕn ph¸p. - Lùc lîng lao ®éng lµ sè ngêi trong ®é tuæi lao ®éng ®ang cã viÖc lµm hoÆc cha cã viÖc lµm nhng ®ang t×m viÖc lµm. - Ngêi cã viÖc lµm nhng ®ang lµm trong c¸c c¬ së kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi. - Ngêi thÊt nghiÖp lµ ngêi hiÖn ®ang cha cã viÖc lµm nhng mong muèn vµ ®ang t×m viÖc lµm. - Ngoµi nh÷ng ngêi ®ang cã viÖc lµm vµ thÊt nghiÖp, nh÷ng ngêi cßn l¹i trong ®é tuæi lao ®éng ®îc coi lµ nh÷ng ngêi kh«ng n»m trong lùc lîng lao ®éng bao gåm: ngêi ®i häc, néi trî gia ®×nh, nh÷ng ngêi kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng do ®au èm, bÖnh tËt vµ mét bé phËn kh«ng muèn t×m viÖc lµm víi nhiÒu lý do kh¸c nhau. B¶ng thèng kª díi ®©y gióp ta h×nh dung D© n sè Trong ®é tuæi lao ®éng Lùc lîng lao ®éng Cã viÖc Ngoµi lùc lîng lao ®éng (èm ®au, néi trî, kh«ng muèn t×m viÖc) ThÊt nghiÖp Ngoµi ®é tuæi lao ®éng Nh÷ng kh¸i niÖm trªn cã tÝnh quy íc thèng kª va cã thÓ kh¸c nhau gi÷a c¸c quèc gia. Do t×nh h×nh kinh tÕ vµ ®Æc ®iÓm tuæi thÊt nghiÖp cã sù kh¸c nhau gi÷a c¸c níc nªn viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng tiªu thøc lµm c¬ së x©y dùng nh÷ng kh¸i niÖm trªn thËt kh«ng ®Ó dÇy vµ cÇn tiÕp tôc ®îc th¶o luËn (thÊt nghiÖp thËt sù thÊt nghiÖp v« h×nh, b¸n thÊt nghiÖp vµ thu nhËp...) 1.2: Tû lÖ thÊt nghiÖp: 3 Tû lÖ thÊt nghiÖp lµ mét chØ tiªu ph¶n ¸nh kh¸i qu¸t t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp cña mét quèc gia. Còng v× thÕ cßn cã nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau vÒ néi dung vµ ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n ®Ó nã cã kh¶ n¨ng biÓu hiÖn ®ïng vµ ®Çy ®ñ ®Æc ®iÓm nhiÒu vÎ cña t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp thùc tÕ, ®Æc biÖt lµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Bíc vµo n¨m 1991. ViÖt Nam cã d©n sè lµ 66 triÖu ngêi, trong ®ã cã 34 triÖu ngêi ®ang ë tuæi lao ®éng. N¨m 2001 d©n sè lµ 80 triÖu ngêi vµ sè ngêi ë ®é tuæi lao ®éng lµ 45 - 46 triÖu ngêi. Nguån nh©n lùc dåi dµo ý thøc lao ®éng cÇn cï, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o n¾m b¾t nhanh nh÷ng tri thøc vµ c«ng nghÖ míi. H¬n 16 triÖu ngêi Ýt nhÊt ®· tèt nghiÖp c¸c trêng phæ th«ng trung häc hay trung häc dËy nghÒ lµ nguån nh©n lùc quan träng nhÊt cho sù ph¸t triÓn ë ViÖt Nam vµ tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. D©n sè ®«ng t¹o nªn thÞ trêng néi ®Þa réng lín, mét yÕu tè hÕt sù quan träng ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Tuy nhiªn, do t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn vµ cã nhiÒu chÕ ®é ®èi víi nguån lùc kh¸c, viÖc d©n sè ph¸t triÓn nhanh chãng l¹i lµ mét g¸nh nÆng g©y khã kh¨n cho viÖc c¶i thiÖn c¬ héi t×m hiÓu viÖc lµm vµ ®iÒu kiÖn sèng. Theo con sè thèng kª chÝnh thøc. ViÖt nam cã kho¶ng 1,7 triÖu ngêi thÊt nghiÖp trong ®ã cã rÊt nhiÒu c d©n ë c¸c thµnh phè vµ chñ yÕu lµ ë ®é tuæi thanh niªn. H¬n n÷a, cßn cã t×nh tr¹nh thiÕu viÖc lµm nghiªm träng vµ phæ biÕn ë n«ng th«n vµo thêi kú nhµn rçi vµ khu vùc kinh tÕ nhµ níc trong qu¸ tr×nh c¶i tæ hÖ thèng kinh tÕ x· héi, íc tÝnh trong thËp kû tíi mçi n¨m sÏ cã h¬n 1 triÖu ngêi bíc vµo ®é tuæi lao ®éng vµ tû lÖ t¨ng cña lùc lîng lao ®éng sÏ cao h¬n so víi tû lÖ t¨ng d©n sè. Mét vµi n¨m trë l¹i ®©y, lùc lîng lao ®éng ®· t¨ng 3,43 - 3,5% mçi n¨m so víi møc t¨ng d©n sè lµ 2,2 - 2,4%. B¶ng sè ngêi TN theo ®é tuæi (§¬n vÞ: ngêi) Tu æi Sè lîng Tû lÖ sè víi tæng sè N% Tû lÖ so víi dè ngêi cïng ®é tuæi% Sè lîng Tû lÖ so víi tæng sè TN% Tû lÖ so víi sè ngêi tuæi% TS 13 50035 100, 0 4,17 66 1664 100,0 9,1 16 -19 65 2261 48,3 12,43 28 3460 12,8 25,5 4 20 -24 37 6951 27,9 6,74 19 8037 29,9 16,4 25 -29 16 7640 12,4 3,06 94 386 14,3 7,5 30 -39 11 4655 8,5 1,47 64 595 9,8 3,3 40 -49 27 432 2,0 0,66 15 467 2,3 1,5 50 -hÕt 11 093 0,8 0,35 57 19 0,9 0,8 TL § Nguån: PTS NguyÔn Quan HiÓn: ThÞ trêng lao ®éng. Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p. Nhµ xuÊt b¶n thèng kª, Hµ Néi 1996, trang 67. 1.3: T¸c ®éng thÊt nghiÖp vµ viÖc lµm. Sè ngêi t¨ng thªm trong lùc lîng lao ®éng hµng n¨m vµ sè ngêi ®îc gi¶i quyÕt viÖc lµm hµng n¨m. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhê ®êng lèi ®æi míi cña §¶ng mµ nhiÒu lao ®éng ®· vµ ®ang ®îc thu hót vµo c¸c ngµnh nghÒ, c¸c lÜnh vùc, ë mçi ®Þa bµn, trong nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ trªn ph¹m vi quèc gia vµ tõng bíc hoµ nhËp vµo céng ®ång quèc tÕ. Tuy nhiªn, do ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp nªn ViÖt Nam vÉn lµ níc nghÌo, cßn thiÕu viÖc lµm hoÆc viÖc lµm kh«ng æn ®Þnh viÖc ch¨m lo gi¶i quyÕt viÖc lµm ®· trë thµnh nhiÖm vô c¬ b¶n vµ cÊp b¸ch ®ßi hái c¸c ngµnh c¸c cÊp, mèi gia ®×nh vµ toµn x· héi ph¶i quan t©m. Tõ c¬ cÊu d©n sè, ta thÊy sè ngêi díi 15 tuæi chiÕm 40% trong khi ®ã tû lÖ gia t¨ng tù nhiªn cao (2,2%) v× vËy, nÈy sinh mét vÊn ®Ò lµ mét lao ®éng b×nh qu©n ph¶i nu«i dìng nhiÒu ngêi. NÕu lao ®éng kh«ng cã viÖc hoÆc sè ngµy c«ng trong n¨m thÊp, sè giê lµm viÖc trong 1 ngµy, n¨ng suÊt lao ®éng 1giê lµm viÖc kÐm th× mçi gia ®×nh vµ 5 toµn x· héi sÏ rÊt khã kh¨n. HiÖn nay, nguån lao ®éng hµng n¨m t¨ng 3,2 - 3,5%, n¨m 2001 lµ 2,7%/n¨m. Bèi c¶nh kinh tÕ x· héi sinh ra nhiÒu m©u thuÉn gi÷a kh¶ n¨ng t¹o viÖc lµm cßn h¹n chÕ trong khi ®ã nhu cÇu gi¶i quyÕt viÖc lµm ngµy cµng t¨ng, tÊt yÕu dÉn ®Õn t×nh h×nh mét bé phËn lao ®éng cha cã viÖc lµm nhÊt lµ ®èi víi thanh niªn ë thµnh thÞ, khu c«ng nghiÖp, khu tËp trung, vïng ven biÓn. Tæng ®iÒu tra d©n sè ngµy 01/04/1989 cho thÊy hiÖn cã kho¶ng 1,7 triÖu ngêi kh«ng cã viÖc lµm. Ngêi lao ®éng níc ta cã ®Æc ®iÓm: - 80% sèng ë n«ng th«n - 70% ®ang lµm trong lÜnh vùc nhµ níc - 14% sèng lao ®éng lµm viÖc trong khu vùc nhµ níc - 10% trong lao ®éng tiÓu thñ c«ng nghiÖp - 90% lao ®éng thñ c«ng. N¨ng xuÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ lµm viÖc rÊt thÊp dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm rÊt phæ biÕn vµ nghiªm träng. ë n«ng th«n 1/3 quü thêi gian lao ®éng cha ®îc sö dông tèt b»ng 5 triÖu ngêi lao ®éng. Trong khu vùc nhµ níc, sè lao ®éng kh«ng cã nhu cÇu sö dông lªn tíi 25 - 30% cã n¬i lªn tíi 40 - 50%. §©y lµ ®iÒu lµm cho ®êi sèng kinh tÕ x· héi khã kh¨n cña ®Êt níc ta nh÷ng n¨m 1986 - 1991. Víi tèc ®é ph¸t triÓn d©n sè vµ lao ®éng nh hiÖn nay hµng n¨m chóng ta ph¶i t¹o ra h¬n 1 triÖu chç lµm viÖc míi cho sè ngêi bíc vµo ®é tuæi lao ®éng, 1,7 triÖu ngêi cha cã viÖc lµm, hµng chôc c¸n bé, bé ®éi phôc viªn, xuÊt ngò, häc sinh... Nh÷ng sè liÖu díi ®©y sù gióp ta hiÓu râ h¬n: NhÞp ®é t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m. 1987-1991 1992-1996 1997-2001 Tèc ®é t¨ng d©n sè (%) 2,15 2,1 1,8 Tèc ®é t¨ng nguån L§ (%) 3,05 2,75 2,55 VÒ sè lîng tuyÖt ®èi 1985 1991 1996 2001 6 Tæng d©n sè vµo tuæi L§ 30,3 35,6 16,7 46,1 (TriÖu ngêi)%so víi d©n sè 19,2 50,2 53,3 55 Møc t¨ng b×nh qu©n (ngµn ngêi) 900 1060 1023 1090 Sè thanh niªn vµo tuæi lao ®éng vµ sè lao ®éng t¨ng thªm trong 5 n¨m 1992 - 1996 vµ 1992 - 2005. 5 n¨m 1992-1996 15 n¨m 1992 - 2005 Sè TN vµo Sè L§ t¨ng thªm Sè TN vµo Sè L§ t¨ng thªm tuæi LD Sè lîng NhÞp ®é t¨ng BQ tuæi L§ Sè lîng NhÞp ®é t¨ng BQ C¶ níc 7562 5150 2,75 23550 15700 2,45 MiÒn nói vµ Trung Du B¾c Bé 1197 720 2,55 3800 2460 2,55 §ång B»ng S«ng Hång 1480 960 2,45 4730 3000 2,30 Khu 4 cò duyªn h¶i Trung Bé 870 580 3,00 2600 1760 2,70 §«ng nam bé 1915 1510 3,35 5762 5762 2,70 T©y nguyªn 240 160 2,35 850 420 2,95 Theo thèng kª 1996 d©n sè níc ta kho¶ng 74 triÖu ngêi, sè ngêi trong ®é tuæi lao ®éng lµ 38 triÖu chiÕm 53% d©n sè, tèc ®é t¨ng d©n sè lµ 2,2%, mçi n¨m cã kho¶ng 0,9-1 triÖu ngêi ®îc tiÕp nhËn vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm. 7 Theo tÝnh to¸n cña tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) víi tèc ®é t¨ng nguån lao ®éng trªn 3% nh hiÖn nay ë ViÖt nam th× dï cho hÖ sè co d·n vÒ viÖc lµm cã thÓ t¨ng tõ møc 0,25 lªn 0,33, trong vµi n¨m tíi còng cÇn cã møc t¨ng GDP trªn 10%/ n¨m míi cã thÓ æn ®Þnh ®îc t×nh h×nh viÖc lµm ë møc hiÖn t¹i. V× vËy, dù b¸o sau n¨m 2001 níc ta vÉn sÏ trong t×nh tr¹nh d thõa lao ®éng. Sù “lÖch pha” gi÷a cung vµ cÇu vÒ lao ®éng lµ mét hiÖn tîng ®¸ng chó ý trong quan hÖ cung cÇu lao ®éng ë níc ta hiÖn nay. Trong khi nguån cung vÒ lao ®éng cña ta chñ yÕu lµ lao ®éng phæ th«ng, lao ®éng nhµn rçi trong n«ng nghiÖp, bé ®éi xuÊt ngò, c«ng nh©n gi¶m biÕn chÕ...th× cÇn vÒ lao ®éng l¹i ®ang ®ßi hái chñ yÕu lao ®éng lµnh nghÒ, lao ®éng cã tr×nh ®é, chuyªn m«n kü thuËt cao, c¸c nhµ qu¶n lý am hiÓu c¬ chÕ thÞ trêng...ChÝnh sù kh¸c biÖt nµy lµm cho quan hÖ cung cÇu vÒ lao ®éng vèn ®· mÊt c©n ®èi l¹i cµng gay g¾t h¬n tríc yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Trong toµn bé nÒn kinh tÕ, tû lÖ lao ®éng ®· qua ®µo t¹o hiÖn nay cßn rÊt thÊp, kho¶ng 4 triÖu ngêi, chØ chiÕm 10,5% lùc lîng lao ®éng. §iÒu nµy cho thÊy lùc lîng lao ®éng hiÖn nay ch a cã thÓ ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong giai ®o¹n nµy. Trong sè lao ®éng ®· qua ®µo t¹o c¬ cÊu tr×nh ®é vµ ngµnh nghÒ cßn nhiÒu bÊt cËp tríc yªu cÇu cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸... Sè ngêi cã tr×nh ®é trªn ®¹i häc chØ chiÕm kho¶ng 1,2% trong tæng sè ngêi cã tr×nh ®é ®¹i häc. VÒ c¬ cÊu ngµnh nghÒ, lao ®éng ®· qua ®µo t¹o ®îc tËp trung chñ yÕu ë c¸c c¬ quan nghiªn cøu, c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp vµ ngµnh gi¸o dôc, lÜnh vùc s¶n xuÊt vËt chÊt cã tû lÖ lao ®éng ®· qua ®µo t¹o cßn thÊp, ®Æc biÖt trong n«ng nghiÖp, ngµnh s¶n suÊt lín nhÊt còng chØ 9,15% lao ®éng ®îc ®µo t¹o. Cã vïng nh T©y Nguyªn chØ cã 3,51% nhiÒu lÜnh vùc rÊt thiÕu nh÷ng c¸n bé giái, c¸n bé qu¶n lý, c¸n bé am hiÓm c«ng nghÖ cao...§iÒu ®ã ®· ®Én ®Õn mét thùc tr¹ng hiÖn nay lµ: Trong khi cã hµng triÖu ngêi kh«ng t×m ®îc viÖc lµm, th× ë mét sè ngµnh nghÒ vµ rÊt nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh thiÕu lao ®éng kü thuËt, lao ®éng cã nghÒ nghiÖp vµ tr×nh ®é phï hîp víi yªu cÇu cña c«ng nghÖ s¶n xuÊt. 2/ Thùc tr¹ng, nguyªn nh©n, gi¶i ph¸p. 2.1: Thùc tr¹ng thÊt nhiÖp ë ViÖt Nam ViÖt nam lµ mét trong nh÷ng níc kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn, quy m« d©n sè vµ mËt ®é d©n c t¬ng ®èi lín so víi c¸c níc trªn thÕ giíi vµ tèc ®é ph¸t triÓn nhanh, trong lóc ®ã viÖc më réng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, gi¶i quyÕt viÖc lµm gÆp nhiÒu h¹n chÕ, nh thiÕu vèn s¶n xuÊt, lao ®éng ph©n bæ cha hîp lý, tµi nguyªn kh¸c cha ®îc khai th¸c hîp lý...Cµng lµm cho chªnh lÖch gi÷a cung vµ cÇu vÒ lao ®éng rÊt lín, g©y ra søc Ðp vÒ vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm trong toµn quèc. 8 TÝnh b×nh qu©n tõ 1976 - 1980 mçi n¨m t¨ng 75 - 80 v¹n lao ®éng tõ 1981 - 1985 mçi n¨m 60-90 v¹n lao ®éng vµ tõ n¨m 1986 - 1991 mçi n¨m lµ 1,06 triÖu lao ®éng. Tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 2001 t¨ng 1,2 triÖu lao ®éng. B¶ng díi ®©y cho ta thÊy mèi quan hÖ gi÷a sù gia t¨ng d©n sè vµ nguån lao ®éng. Do ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi ®iÒu kiÖn tù nhiªn tµi nguyªn vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng ®Êt níc, nguån lao ®éng ë c¸c vïng ®ã cã møc t¨ng vµ tØ lÖ kh¸c nhau. B¶ng Mèi quan hÖ d©n sè vµ nguån lao ®éng : (§¬n vÞ tÝnh : triÖu ngêi ) N¨m D©n sè Sè ngêi trong ®é tuæi lao ®éng % trong d©n sè Tèc ®é t¨ng nguån lao ®éng 1978 49 21,1 45 3,5 1980 54 25,5 47 3,8 1985 60 30 50 3,2 1991 67 35,4 52,8 2,9 1996 71 40,1 54,2 2,3 2001 81 45,1 55,6 2,2 Nguån : Th«ng tin thÞ trêng lao ®éng. TËp tham luËn trung t©m th«ng tin khoa häc vµ lao ®éng x· héi. Quan hÖ cung - cÇu trªn thÞ trêng lao ®éng ngµy cµng c¨ng th¼ng, thÊt nghiÖp vµ nhu cÇu viÖc lµm ®ang trë thµnh søc Ðp nÆng nÒ cho nÒn kinh tÕ. Sè ngêi thÊt nghiÖp lµ sè chªnh lÖch gi÷a toµn bé lùc lîng lao ®éng vµ sè ngêi cã viÖc lµm. TØ lÖ thÊt nghiÖp ®îc tÝnh b»ng tØ sè gi÷a ngêi thÊt nghiÖp víi lùc lîng lao ®éng. ThÊt nghiÖp ë ViÖt Nam mang nh÷ng nÐt ®Æc trng riªng. Khi nÒn kinh tÕ chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, khëi ®iÓm tõ n¨m 1986 ®Õn nay, tØ lÖ ngêi thÊt nghiÖp t¨ng lªn. Theo sè liÖu b¶ng tæng ®iÒu tra d©n sè n¨m 1989 th× ngêi lao ®éng ë løa tuæi 16- 19 chiÕm 48,3%, løa tuæi tõ 16-24 tuæi chiÕm 71,2%. N¨m 1995, sè ngêi thÊt nghiÖp toµn phÇn trong ®é tuæi c¶ níc ®· lªn tíi con sè 2,6 triÖu vµ n¨m 1996 lµ 2,5 triÖu ngêi. TØ lÖ ngêi thÊt nghiÖp h÷u h×nh ë c¸c ®« thÞ chiÕm tõ 9 - 12% nguån nh©n lùc trong ®ã 85%ë løa tuæi thanh niªn vµ ®¹i bé phËn cha cã nghÒ. §©y lµ nh÷ng tØ lÖ vît qu¸ giíi h¹n ®Ó ®¶m b¶o an toµn x· héi. 9 Tõ 1991 ®Õn nay, níc ta ®¹t møc t¨ng trëng kinh tÕ kh¸, tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) thêi kú 1992 - 1996 t¨ng b×nh qu©n 7,9%/n¨m, l¹m ph¸t ®îc ng¨n chÆn l¹i, duy tr× ë møc 1 con sè, n¨m 1997 l¹m ph¸t lµ 4,5%/n¨m vµ n¨m 1998 lµ 3,6%/n¨m. Søc mua cña ®ång tiÒn ®· ®îc t¨ng lªn, gi¸ c¶ æn ®Þnh. Tõ n¨m 1998 lµ n¨m t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ë c¸c thµnh phè t¨ng m¹nh h¬n so víi c¸c vïng l·nh thæ. 10 B¶ng: TØ lÖ thÊt nghiÖp cña d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng, ho¹t ®éng kinh tÕ ë thµnh phè vµ c¸c khu vùc l·nh thæ. ( ®¬n vÞ: % ) N¨m TØ lÖ TN 1995 1997 1998 C¶ níc 6.08 5,88 6,01 Hµ Néi 7,62 7,71 8,56 H¶i Phßng 7,87 8,11 8,09 §µ N½ng 5,81 5,53 5,42 TPHCM 6,39 5,68 6,13 MiÒn nói trung du B¾c Bé 6,85 6,42 6,34 §ång b»ng S«ng Hång 7,46 7,57 7,56 B¾c Trung Bé 6,60 6,96 6,69 Duyªn h¶i miÒn Trung 4,97 5,57 5,42 T©y Nguyªn 2,79 4,24 4,99 §«ng Nam Bé 6,35 5,43 5,81 Nguån: Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt nam. Kinh tÕ ViÖt nam vµ thÕ giíi 97 - 98 trang 23. Sè ngêi thÊt nghiÖp ë c¸c ®« thÞ chiÕm tû lÖ cao h¬n thÊt nghiÖp ë n«ng th«n - N¨m 1989 tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh phè lµ 13,2% vµ n«ng th«n lµ 4% th× tíi n¨m 1996 ®· cã sù thay ®æi: ë thµnh phè con sè nµy lµ 8% vµ ë n«ng th«n lµ 4,8%. Trong mÊy n¨m qua, tû lÖ thÊt nghiÖp cao ë løa tuæi thanh niªn (tõ 15 ®Õn 30 tuæi), chiÕm 85% tæng sè ngêi thÊt nghiÖp vµ t¨ng dÇn. 11 N¨m 1989 sè ngêi thÊt nghiÖp ë løa tuæi nµy lµ 1,2 triÖu ngêi. N¨m 1991 sè ngêi thÊt nghiÖp ë løa tuæi nµy lµ 1,4 triÖu ngêi. N¨m 1993 sè ngêi thÊt nghiÖp ë løa tuæi nµy lµ 2 triÖu ngêi. N¨m 1994 sè ngêi thÊt nghiÖp ë løa tuæi nµy lµ 2,3 triÖu ngêi. N¨m 1995 sè ngêi thÊt nghiÖp ë løa tuæi nµy lµ 2,21 triÖu ngêi. Lao ®éng thÊt nghiÖp cao ë nhãm ngêi cã tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp, trong nhãm ngêi cha tèt nghiÖp phæ th«ng c¬ së. Lao ®éng thÊt nghiÖp chiÕm 6,12%; sè tèt nghiÖp phæ th«ng c¬ së thÊt nghiÖp chiÕm 4,93%; tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc chiÕm 11,27%; tèt nghiÖp trung häc chuyªn nghiÖp chiÕm 2,53% vµ tèt nghiÖp cao ®¼ng, ®¹i häc chiÕm 2,25%. Nh vËy, tr×nh ®é v¨n ho¸ cña ngêi lao ®éng cµng cao th× kh¶ n¨ng t×m kiÕm viÖc lµm cµng cao. Lµ níc n«ng nghiÖp ®ang ph¸t triÓn, níc ta gÇn 80% lùc lîng lao ®éng tËp trung ë n«ng nghiÖp. ThÊt nghiÖp mang tÝnh thêi vô, b¸n thÊt nghiÖp lµ phæ biÕn. ThiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n do nguån lao ®éng ngµy mét t¨ng nhanh trong lóc ®ã diÖn tÝch canh t¸c chØ cã h¹n lµm cho tû lÖ diÖn tÝch theo ®Çu ngêi cµng gi¶m. N¨ng suÊt lao ®éng hiÖn cßn thÊp. T×nh tr¹nh thiÕu viÖc lµm ®Çy ®ñ cßn phæ biÕn. Quü thêi gian lµm viÖc trong n¨m míi sö dông ®îc h¬n 2/3 n¨m 1998, tû lÖ thêi gian lµ ®îc sö dông ë khu vùc n«ng th«n nãi chung ®· ®îc n©ng cao h¬n s¬ víi n¨m 1997. TÝnh chung c¶ níc, tû lÖ nµy ®· t¨ng tõ 72,1% ®Õn 72,9%. N¨m 1998, sè ngêi ho¹t ®éng kinh tÕ thêng xuyªn thiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n ®· gi¶m tõ 27,65% cña n¨m 1997 xuèng cßn 25,47% (26,24%). 12 * B¶ng: Møc t¨ng nguån lao ®éng n«ng nghiÖp so víi khèi lîng c«ng viÖc gieo trång qua c¸c n¨m (®¬n vÞ tÝnh: ngh×n ngêi, ngh×n ha %). 1985 1986 1987 1988 1. Ngêi lao ®éng n«ng nghiÖp 18.808 19.787.8 20.246.4 20.890.7 - Tû lÖ t¨ng hµng n¨m % 5,3 2,3 3,2 2. DiÖn tÝch gieo trång 8.556.8 8.606.1 8.641.1 8.883.5 - Tû lÖ t¨ng hµng n¨m % 0,6 0,4 2,8 Nguån: PTS NguyÔn Quang HiÓn: ThÞ trêng lao ®éng: Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p. Nhµ xuÊt b¶n thèng kª, Hµ néi 1991. Theo tÝnh to¸n cña bé lao ®éng - Th¬ng binh x· héi, thêi gian thiÕu viÖc lµm cña lao ®éng n«ng th«n c¶ níc trong mét n¨m, nÕu quy ra lao ®éng lªn tíi 6- 7 triÖu ngêi kh«ng cã viÖc lµm. §©y lµ sù l·ng phÝ vÒ nguån lùc rÊt lín ¶nh hëng tíi nhiÒu mÆt cña ®êi sång kinh tÕ - x· héi. MÆt kh¸c n¨ng suÊt lao ®éng ë c¸c ngµnh nghÒ ë níc ta thÊp, sè viÖc lµm cã hiÖu qu¶ thÊp lµ chñ yÕu, tÝnh b×nh qu©n n¨m 1993, mét lao ®éng c«ng nghiÖp lµm ra 6.943.760 ®ång GDP vµ mét lao ®éng n«ng nghiÖp lµm ra 1.571.300 ®ång GDP. N¨ng suÊt lao ®éng ë níc ta qu¸ thÊp cßn thÓ hiÖn ë tû träng cña lao ®éng trong n«ng nghiÖp cßn qu¸ cao. * B¶ng: Lao ®éng ®ang lµm viÖc trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n, ®Õn 1/7/1994 (ngh×n ngêi). Tæng sè (triÖu ngêi) C«ng nghiÖp X©y dùng N«ng nghiÖp L©m nghiÖp Th¬ng nghiÖp Ngµnh kh¸c 32.718.0 3.521.8 848.3 23.683.8 214.4 1.776.0 13 10,8% 2,6% 7,2% 0,6% 5,4% 8,3% Nguån: TrÇn Minh Trung: "§Ó cã viÖc lµm cho ngêi lao ®éng". T¹p chÝ th¬ng m¹i, 12/1993. §Õn n¨m 1998, c¬ cÊu lao ®éng trong nÒn kinh tÕ ®· thay ®æi, sè ngêi lao ®éng ®ang lµm viÖc trong n«ng, l©m, ng nghiÖp chiÕm 71%, trong ngµnh c«ng nghiÖp vµ x©y dùng chiÕm 14% vµ lµm viÖc trong c¸c ngµnh dÞch vô chiÕm 15% so víi tæng sè lao ®éng. Qua ph©n tÝch trªn ®©y cho ta thÊy trªn thÞ trêng lao ®éng níc ta cã sù mÊt c©n ®èi lín gi÷a cung vµ cÇu. Tuy nhiªn, c¬ chÕ thÞ trêng tù nã còng cã nh÷ng ®iÒu chØnh quan hÖ cung cÇu. Sù ®iÒu chØnh nµy ®îc thÓ hiÖn th«ng qua sù vËn ®éng cña c¸c dßng lao ®éng (sù vËn ®éng cña thÞ trêng lao ®éng). 2.2. Nguyªn nh©n thÊt nghiÖp ë ViÖt nam. Sù h¹n chÕ kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ngêi lao ®éng ë níc ta nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n sau ®©y: Nguyªn nh©n bao trïm lµ trong hÖ thèng cÊu tróc kinh tÕ x· héi cò, chóng ta cã nh÷ng sai lÇm, khuyÕt ®iÓm trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi, nh ®¹i héi VI ®· chØ râ: §· duy tr× qu¸ l©u nÒn kinh tÕ chØ cã hai thµnh phÇn, kh«ng coi träng c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, kinh tÕ më cöa dÉn ®Õn sai lÇm trong bè trÝ kinh tÕ, cha quan t©m ®óng møc ®Õn chiÕn lîc x©y dùng kinh tÕ