Thực trạng khai thác cát sỏi trên sông cái Nha Trang và những tác động của chúng

Abstract: Sand and gravel exploitation on Cai River in Nha Trang - actual situation and its impacts. Sand and gravel are materials indespensable for public and civil construction works. Exploitation of sand and gravel on Cai river is to serve the needs of local socio-economic development. However, this exploitation has certain impacts on the economic, natural and social environment. The study of actual situation of sand and gravel exploitation and its impacts has scientific and practical significance.

5 trang | Chia sẻ: thanhle95 | Lượt xem: 393 | Lượt tải: 0

Bạn đang xem nội dung tài liệu Thực trạng khai thác cát sỏi trên sông cái Nha Trang và những tác động của chúng, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

56 THỰC TRẠNG KHAI THÁC CÁT SỎI TRÊN SÔNG CÁI NHA TRANG VÀ NHỮNGTÁCĐỘNG CỦA CHÚNG TrƣơngVănPhƣợng TrườngĐại học Khánh Hòa Tómtắt: Cát,sỏilàkhoángsảnvậtliệukhôngthểthiếutrongquátrìnhxâydựngcáccôngtrìnhcông cộngvàdânsinh.TrênsôngCáiNhaTrang,quátrìnhkhaitháccátsỏinhằmphụcvụnhucầupháttriểnkinhtế - xãhộicủađịaphương.Tuynhiên,việckhaitháccátsỏiđãcóảnhhưởnglớnđếnmôitrườngtựnhiênvàkinh tế- xãhội.NghiêncứuthựctrạngvàtácđộngcủaviệckhaitháccátsỏitrênsôngCáiNhaTrangcóýnghĩa khoahọcvàthựctiễn. Từkhóa: Cát,sỏi,khaitháccátsỏi,sôngCáiNhaTrang 1.Đặt vấnđề LƣuvựcsôngCáiNhaTrangcótổngdiệntích 2.000 km2, chiếm 38,3% diện tích tự nhiên tỉnh Khánh Hòa; là nơi sinh sống của 564.364 ngƣời, chiếm47,1%dânsốtoàntỉnhKhánhHòa.Sông Cái NhaTrang làmột trong hai sông chính củaKhánh Hòa.Sôngcócácđặctrƣng:chiềudàisông79km; hệ số uốn khúc 1,4; hệ số hình dạng 0,3; độ dốc trung bình 37‰;mật độ lƣới sông0,8 km/km2; có năm phụ lƣu chính, các nhánh của sông Cái Nha Trang phân bố dạng nhánh cây theo dọc sông từ thƣợngnguồnđếncửasông.Toànbộhệthốngsông chảy trên hai khu vực địa hình chính: khuvựcđồi núitừthƣợngnguồnvềđếnđịabànxãDiênPhƣớc, từ Diên Phƣớc về hạ lƣu sông chảy trên địa hình đồngbằng.Cấu trúcđịachấtđặcthùtạonênnhiều điểmmỏ cát sỏi lòng sông có trữ lƣợng tƣơng đối lớn,tạothuậnlợichoquátrìnhkhaitháclàmvậtliệu xâydựngtạiđịaphƣơng[1],[5]. 2.Phƣơngphápnghiêncứu Để nghiên cứu thực trạng khai thác cát sỏi trênsôngCáiNhaTrang,chúngtôiđãsửdụngmột số phƣơng pháp: Phƣơng pháp điều tra, khảo sát thựctếtheođiểm,tuyếndọcbờsôngCáiNhaTrang, trongđótậptrungkhảosátkĩđoạnsôngtừquốclộ 1A lên thƣợngnguồnnhằmbổsungtàiliệuvàkiểm tra, đối chiếu kết quả với các tài liệu đã thu thập đƣợc. Trêncơsởcácphiếuđiềutra,tàiliệuthuthập đƣợc,chúngtôisửdụngphƣơngphápđốichiếu– so sánhvớiđặcđiểmtựnhiên,kinhtế- xãhộitrênlƣu vực sông Cái Nha Trang; xây dựng bản đồ hiện trạngđịađiểmvàkhối lƣợngkhai tháccátsỏi trên sông Cái Nha Trang; đánh giá tác động của hoạt độngkhai tháccát sỏiđến tựnhiênvàkinh tế - xã hộitrênlƣuvựcnày. 3. Thực trạng khai thác cát sỏi trên sông Cái Nha Trang 3.1. Thực trạng công tác cấpphépthămdò, khai thác cát sỏi trên sông Cái Nha Trang Việc cấp phép thăm dò và khai thác khoáng sản trênsôngCáiNhaTrangdựavàoLuật khoáng sản năm2010, tình hình thực tế tại địa phƣơng và trựctiếpđƣợc ỦybannhândântỉnhKhánhHòacấp giấyphép. Đến năm 2018, trên lƣu vực sông Cái Nha Trang,có15giấyphép,quyếtđịnhđƣợcphêduyệt. Trongđó,trênđịabànhuyệnKhánhVĩnhđƣợccấp 10giấyphép,quyết định; huyệnDiênKhánhđƣợc cấp5giấyphép,quyếtđịnh.TrênlƣuvựcsôngCái NhaTrangđoạnchảyquathànhphốNhaTranghiện không đƣợc cấp giấy phép, quyết định nào, hoạt độngkhaitháccátsỏitrênđịabànnàynếucólàhoạt độngkhaitháckhôngphép. 57 Bảng tổng hợp việc cấp phép khai thác, nạo vét cát làm vật liệu xây dựngthôngthƣờng trên sông Cái Nha Trang tt Đơnvị Số lƣợngGP,QĐ cấp phép Diện tích (ha) Công suất (m3 /năm) Khốilƣợng (m3) 1 HuyệnKhánhVĩnh 10 25.68 58,866 267,818 2 Huyện Diên Khánh 5 140.382 169,865 3,036,287 3 TP. Nha Trang 0 0.0 0,0 0,0 Tổng 15 166.062 228,731 3,304,105 Nguồn: UBNDtỉnhKhánhHòa 3.2. Hình thức khai thác cát sỏi trên sông Cái Nha Trang - Khaithácbằngcơgiới:Sửdụngcácthiết bị nhƣmáy xúc thủy lực gầu ngƣợc,máy xúc gầu ngoạm,máyxúcgầu treo, tàucuốc lắp trên thuyền hoặc lắp trên bờ sông xúc bốc lên các xe chở cát hoặcđổthànhđốngtrênbờsông. - Khaithácbằngsứcnƣớc:Sửdụngtàuhút bùn,bơmbùnbơmlênthuyền,tàuchởcáthoặccác hốthucáttrênbờsông. - Khai thác hỗn hợp: Sử dụng liên hoàn, phốihợpcácphƣơngtiệnthiếtbịnhƣmáyxúc,tàu cuốc,tàuthuyênhútbùn, 3.3. Khốilượng khai thác cát sỏi trên sông Cái Nha Trang Với15doanhnghiệpđƣợccấpphépkhaithác cát sỏi lòng sông, tổng công suất của các doanh nghiệpnàyđạt228,731 m3/năm.Trongđó,côngsuất lớnnhất thuộc về công tyTNHHKT&KDkhoáng sản NhaTrang trên sông Chò xãKhánhĐông đạt 15,000 m3/năm.Côngsuấtkhaithácnhỏnhấtởcông ty TNHH TM DV khoáng sản Khánh Đông đạt 4,316 m3/năm[6]. 3.4. Khu vực khai thác cát sỏi trên sông Cái Nha Trang Việccấpphépvàhiệntrạngkhaitháccátsỏi tậptrungchủyếuởthƣợngnguồn,trêncácphụlƣu của sông Cái thuộc huyện Khánh Vĩnh, một số ít thuộchuyệnDiênKhánh.Cụthể,trênsôngChòcó3 điểmkhaithácởxãKhánhĐông và xã Diên Xuân; sông Giang có 3 điểm khai thác ở các xã Khánh Trung,KhánhNam,SôngCầuvàxãCầuBà;sông Cầucó2điểmkhaithácởxãKhánh Phú;cácđiểm khai thác cát sỏi còn lại tập trung trên dòng chính sông Cái thuộc thị trấn Khánh Vĩnh, xã Cầu Bà, KhánhNam,SôngCầu,2điểmởxãDiênĐồngvà1 điểmởxãDiênAn. Nguồn: Khảo sát thựcđịa, [6],[7]. Hình.Địađiểm và khốilƣợng khai thác cát sỏi trên sông Cái Nha Trang 58 4. Một số tácđộng chính của quá trình khai thác cát sỏi trên sông Cái Nha Trang Thông qua việc thu thập thông tin về đánh giá cảm quan chất lƣợng nguồn nƣớc, khói, bụi, tiếngồntạicácđiểmkhaitháccátsỏibằng20phiếu khảo sát ngƣời dân sống trongkhu vực.Chúng tôi tổnghợpmột số tácđộng chínhcủaquá trìnhkhai tháccátsỏitrênsôngCáiNhaTrangnhƣsau. 4.1.Đối với tự nhiên 4.1.1. Tácđộngđếnmôitrườngnước Nƣớcsôngsuối tạicáckhuvựckhai tháccát sỏitrênsôngCáiNhaTrangđƣợcdungđểphụcvụ hoạt động sản xuất nông nghiệp là chủ yếu. Hoạt độngkhaitháccátsỏilàmchomàunƣớcsôngtrong khu vực bị đục (20/20 phiếu); nƣớc không cómùi (17/20phiếu);nƣớc thải từ tàuthuyền,máyhútcát sỏi không qua xử lý (19/20 phiếu); dầumỡ không đƣợcthugom(20/20phiếu). Nhƣvậy,hoạtđộngcủatàu, thuyền,máyhút cátsỏiđãtạohồlắnglàmnguồnnƣớctạikhuvựccó độ đục cao. Nƣớc thải của máy móc khai thác và phƣơngtiệnvậnchuyển:Đasốnƣớcthảikhôngqua hệ thốngxử lýmàxả thẳng vàonguồnnƣớc sông. Dầu,mỡtừcácphƣơngtiện,máymócxảthẳngvào nƣớcsông. 4.1.2. Tácđộngđếnmôitrường không khí Khôngkhítạicáckhuvựckhaitháccátsỏi bịônhiễmchủyếu từbụi,khóivà tiếngồn(20/20 phiếu).Nguyênnhândohoạtđộngkhaitháccátsỏi (18/20phiếu)vàquátrìnhvậnchuyểncátsỏi– hoạt động giao thông gây ra (17/20 phiếu). Chất lƣợng môitrƣờngkhôngkhítheođánhgiácủangƣờidânở các địa điểm khai thác cát sỏi đƣợc khảo sát ở 3 mức:Bình thƣờng,ônhiễmnhẹ,ônhiễmnặngcho thấy hoạt động khai thác cát sỏi đã tác động khá nghiêm trọngđếnmôi trƣờngkhôngkhí.Hơn80% sốngƣờidânđƣợchỏicho rằngmôi trƣờngkhông khí bị ô nhiễm (17/20 phiếu), trong đó có 30% số ngƣời cho rằng môi trƣờng không khí đang bị ô nhiễmnặng(6/20phiếu). 4.1.3. Xói lở bờ sông - Từ đập tràn trên sôngCái thuộc xãDiên Phƣớc về phía thƣợng nguồn, sông chảy trên khu vựcđồinúi,hoạtđộngkhaitháccátsỏicùngvớitác độngcủalũlụtvàcáctácđộngnhânsinh,xói lởbờ sông diễn ra liên tục ở cả hai phía bờ sông. Trên dòngchínhtuyếnsôngnàyghinhận21điểmxóilở lớnnhỏvới tổngchiềudàicácđoạnxói lởhơn1,6 km.Trongđó02điểmxóilởsáttaluyâmdọcđƣờng Tỉnhlộ2dài150mthuộcđịabànxãDiênThọnguy cơảnhhƣởngcaođếngiao thôngquakhuvựcnày [4]. - Từ đập tràn Diên Phƣớc về phía hạ lƣu, sông chảy trênđịa hình đồngbằng, đồng thời hoạt độngkhai tháccátsỏiđƣợckiểmsoát tốthơnvà ít đƣợccấpphép,mứcđộxóilởítphứctạphơn.Tuy nhiên, trên tuyến sông này cũng ghi nhận 16 điểm xóilởlớn,đặcbiệtkhúcsôngdọctuyếnđƣờngTrần PhúthịtrấnDiếnKhánh,khúcsôngdọchƣơnglộ45 đoạn thuộcxãDiênPhú,haibênbờsông thuộcxã VĩnhNgọc[2],[4]. - Hoạt động khai thác cát sỏi góp phần vào việclàmthayđổidòngchảycảvềhƣớngvàtốcđộ. Quátrìnhkhaitháccáisỏitạocáchố,vựcđáysông tạonêncácxoáynƣớcsâu,nhấtlàởcácđiểmkhai thác tại khúc uốn sông thuộc xã Diên Thọ, Diên Đồng làm thay đổi hƣớng dòng chảy xoáy vào bờ gây xói lởbờsôngcáckhuvựcnày.Cácxoáynƣớc, hốnƣớc sâugópphần làmcho lũ cóxuhƣớng rút chậm hơn so với những năm trƣớc, gây tác động tiềmẩnvàlâudàiđốivớitựnhiênvàhoạtđộngkinh tế - xãhội haibênbờsôngtrongđiềukiệndọcbờ sôngchƣacó bờkèkiêncố,khôngcóđêbao. 4.1.4. Xâm nhập mặn NguồnnƣớcsôngCáibịnhiễmmặnchủyếu vào mùa khô và tác động đến chân cầu Vĩnh Phƣơng. Ở tầng sâu nƣớc ngay tại chân cầu (dƣới đậpngănmặn)nƣớccònsửdụngđƣợccòncáctầng từ2,0métkhông thể sửdụngcho sinhhoạtvà sản xuấtnôngnghiệp.Sựxâmnhậpcủanƣớcmặnvào trong sông làmộthiện tƣợng tựnhiênvà chịu ảnh hƣởng của các yếu tố thiên nhiên về khí hậu, thủy họcnhƣnghoạtđộngcủaconngƣờicũng tácđộng khôngnhỏđếncácyếutốđó.Conngƣờicóthểđào sâu lòng sông để khai thác vật liệu xây dựng, lấy nƣớcchotrồngtrọtvàsinhhoạt(thờiđiểmmáybơm hoạt động hết công suất sẽ lấy gần một nửa lƣu lƣợngnƣớcsôngtừthƣợngnguồnchảyvề)làmthay đổicơ chế thủyhọckểcả lƣu lƣợngvà thời lƣợng [3]. 4.2.Đối với kinh tế - xã hội 4.2.1. Nhữngtácđộng tích cực Hoạt động khai thác cát sỏi trên sông Cái NhaTrangđãtậndụnglợithếvềtàinguyênsẵncó, khaithácđƣợcthếmạnhcủađịaphƣơng,gópphần pháttriểnkinhtế- xãhộiđịaphƣơng. - Gópphầnthayđổicơcấusảnxuất,ngành nghề tại địa phƣơng; tăng nguồn thu cho các địa phƣơng.Năm2017, các doanh nghiệp trên địa bàn đã đóng 2,8 tỷVND thuế tài nguyên, 0,7 tỷVND phíbảovệmôitrƣờng,sốtiềnkýquỹphụchồimôi trƣờngđãnộpđạt0,9tỷVND[6]. - Góp phần giải quyết việc làm tại địa phƣơng, tăng thunhậpchongƣờidân.Đasốngƣời dânsốngquanhđịađiểmkhaitháccátsỏikhôngcó việclàmổnđịnh,cácdoanhnghiệptrênđịabànđã 59 trựctiếphoặcgiántiếptạoviệclàmchongƣờidân địaphƣơng.100%sốngƣờidânđƣợchỏiđềukhẳng địnhnhờvàolàmviệcchocácdoanhnghiệpmàthu nhậpcaohơn,cócuộcsốngổnđịnhhơn. 4.2.2. Nhữngtácđộng tiêu cực *Tácđộngđếnhoạtđộngsảnxuất,đờisống ngườidân - Hoạt động khai thác cát sỏi làm xói lở nhiều diện tích bãi bồi ven sông, suối. Có nhiều điểm ở xãDiênĐồng,Diên Thọ, SôngCầu, Vĩnh Ngọc,VĩnhPhƣơngcònkhaithácvàosâuhàngchục mét làm mất nhiều diện tích đất canh tác nông nghiệp, đất vƣờn. Đặc biệt sau các trận lũ lịch sử năm 2016, tình hình xói lở dọc bờ sông Cái càng thêmnghiêmtrọng.TạixãDiênPhú,điểmsạtlởăn sâuvàosátđƣờngTỉnhlộ5dài400mét,cầnphảikè bờ khẩn cấp; xói lở tại thôn Phú Vinh, xã Vĩnh Thạnhlàmmấtđấtvƣờn,đấtsảnxuất,đấtởtại150 cănnhàvới 600ngƣời dânbị ảnhhƣởng; tạiVĩnh Trung, Vĩnh Phƣơng, Vĩnh Ngọc các điểm xói lở ảnh hƣởng đến 250 căn nhà với 1000 ngƣời dân (Nguồn: nongnghiep.vn, baodientukhanhhoa.vn, khảosátthựctế). - Hoạt động này cũng làm hạ mực nƣớc sôngvànƣớcngầm,gâykhókhănchoviệclấynƣớc sảnxuấtnôngnghiệpvàomùakhô. *Tácđộngđếnsứckhỏeconngười HoạtđộngkhaitháccátsỏitrênsôngCáiNha Trang tạora tiếngồn,khói,bụiảnhhƣởngđếnsức khỏengƣờidân. - Tiếng ồn phát ra từ phƣơng tiện khai thác, vận chuyển và từ quá trình khai thác cát sỏi ảnh hƣởng đến cuộc sống và sinh hoạt của ngƣời dân. Đặcbiệtkhihoạtđộngkhaithácchủyếudiễnravào buổitốiđếnđêmmuộnhoặcsángsớmgâytiếngồn lớnkhiếnngƣờidânrấtbứcxúcvìkhóchịuvàảnh hƣởngđếnthờigiannghỉngơicủagiađình. - Bụi phát sinh từ quá trình khai thác, vận chuyển cát sỏi ảnh hƣởng nhiều đến hoạt động thƣờngngàyvàgiaothôngcủangƣờidân.Đặcbiệt vào mùa khô, khi hoạt động khai thác diễn ra với cƣờngđộcao,liêntục. Qua khảo sát cho thấy: Bụi, khói làm ảnh hƣởngđếncácvấnđềvềda(9/20phiếu);làmngứa mắt,mũi, viêm họng, hen suyễn (19/20 phiếu); Số ngƣời dân muốn chuyển đến nơi khác sinh sống chiếmhơn20%(5/20phiếu). Ngoài ra, còn có sự tranh chấp, lấn chiếm địabànkhaithácgâymất trậttựanninhtạimộtsố địa phƣơng nhƣKhánhPhú,KhánhNam,CầuBà, SôngCầu. 5. Kết luận TrênlƣuvựcsôngCáiNhaTranghiệnnaycó 15doanhnghiệpđƣợcỦybannhândântỉnhKhánh Hòacấpphép,quyếtđịnhkhai tháccátsỏi làmvật liệuxâydựng thông thƣờng tập trung trên cácphụ lƣuvà thƣợngnguồndòngchính.Nhiềunhất thuộc địabànhuyệnmiềnnúiKhánhVĩnh.Hìnhthứckhai thácchủyếudungtàuthuyềnhútbùn,máyxúc,tùa cuốc.Hoạt động khi thác cát sỏi cung cấp vật liệu chonhucầuxâydựngtạiđịaphƣơng,gópphầnphát triển kinh tế - xã hội nhƣng đã gây ô nhiễm môi trƣờng nƣớc, môi trƣờng không khí; tác động đến hoạtđộngsảnxuấtnôngnghiệp,sứckhỏengƣờidân vùnglâncậnđịađiểmkhaithácvàmấtanninhtrật tựtạiđịaphƣơng. Trên cơ sở đó, chúng tôi đƣa ra một số các giảiphápđểhạnchếcáctácđộngtiêucựccủaviệc khaitháccátsỏiđốivớitựnhiênvàkinhtế- xãhội nhƣsau: - Đối với chủ khai thác cát sỏi đã đƣợc cấp phép, nên sử dụng công nghệ hiện đại, máy móc thânthiệnvớimôitrƣờng,thugomdầumáythảira đểtáichếhoặcđổđúngnơiquyđịnh;thƣờngxuyên kiểmtra,bảodƣỡngmáymóc,phƣơngtiệnđểtránh sựcốhỏnghóc,ròrỉxăngdầuranguồnnƣớc.Các xechuyênchởcátsỏiphải thựchiệnđúngcác quy địnhvềgiaothông:cóbạtchephủ,khôngchởquá tải tránhrơivãi cát, sỏi;quét, tƣớinềnđƣờnggiao thông thƣờng xuyên để giảm bụi, khói cho ngƣời thamgiagiao thông;chỉvậnchuyểnvào thờiđiểm banngày - Đối với Sở Tài nguyên – Môi trƣờng cần phốihợpvớicácPhòngTàinguyên-Môitrƣờngcác huyện,thànhphố,cácbanngành,cơquan,đơnvịcó liênquanvà chínhquyềnđịa phƣơng thựchiện tốt công tác quản lý nhà nƣớc về khoáng sản, vềmôi trƣờng, xử lýdứtđiểmhoạt độngkhai thác cát sỏi tráiphéptrênđịabàn;khảosát,quyhoạchcácđiểm khaitháccátsỏitrênlƣuvựcsôngvừađảmbảokhai thác tốt tài nguyênđịa phƣơng, vừa tạo sinhkếổn địnhchongƣờidânvàbảovệmôitrƣờng;Đặcbiệt cầnthƣờngxuyênkiểmtracáccơsởkhaithácthực hiện đúng quy định nhƣ giấy phép đã cấp về địa điểm,côngsuất,khốilƣợng - SởTàinguyên– MôitrƣờngcầnđềxuấtỦy bannhândân tỉnhxâydựngcác tuyếnbờkè sông, nhất là những khu vực hai bên bờ sông có dân cƣ sinhsốngđôngđúc,tránhmấtnhàcửa,đấtvƣờn,đất sảnxuấtdoxóilởbờsônggâyra,tạotâmlýantoàn, ổnđịnhcuộcsống,sảnxuấtchonhândân. 60 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. VũThịLuyAnh(2015),“HiệntrạngvàgiảiphápphòngchốngsạtlởbờsôngCáiNhaTrang,Khánh Hòa”, LuậnvănThạcsĩĐịalýTựnhiên,trƣờngĐạihọcSƣphạm,ĐạihọcHuế. 2. NguyễnVănCƣ,NguyễnLậpDân&nnk(1999),Quanđiểmtổnghợp trongnghiêncứuhoangmạc hóavàlũlụtNamTrungBộ. Thôngbáokhoahọc,trƣờngĐạihọcSƣphạmHàNội. 3. PhạmXuânDƣơng2016,MộtsốkếtquảnghiêncứuxâmnhậpmặnvàosôngCáiNhaTrang,Khánh Hòa,TạpchíKhoahọcCôngnghệvàMôitrƣờngKhánhHòa,Số2.2016. 4. TrƣơngVănPhƣợng,“HiệntrạngxóilởbờsôngCáiNhaTrang,đềxuấtmộtsốgiảipháp”, Tạpchí KhoahọcCôngnghệvàMôitrƣờngKhánhHòa,Số2/2016. 5. UBNDtỉnhKhánhHòa(2018),NiêngiámthốngkêtỉnhKhánhHòanăm2017, Khánh Hòa. 6. UBNDtỉnhKhánhHòa(2018),Báocáotìnhhìnhquảnlýnhànướcvềkhoángsảnnăm2017, Khánh Hòa. 7. UBNDtỉnhKhánhHòa(2018),Báocáoràsoátcáckhuvựcđãcấpphépkhaithác,nạovétcátsỏilòng sôngnăm2017, Khánh Hòa. THE CURRENT SITUATION OF THE SAND AND GRAVEL EXPLOITATION ON CAI RIVER IN NHA TRANG AND THEIR IMPACTS Truong Van Phuong University of Khanh Hoa Abstract: Sand and gravel exploitation on Cai River in Nha Trang - actual situation and its impacts. Sand and gravel are materials indespensable for public and civil construction works. Exploitation of sand and gravel on Cai river is to serve the needs of local socio-economic development. However, this exploitation has certain impacts on the economic, natural and social environment. The study of actual situation of sand and gravel exploitation and its impacts has scientific and practical significance. Keywords: sand, gravel, exploitation of sand and gravel, Cai river.