Trong những năm gần đây, đất nước ta đã có những chuyển biển rõ rệt trong định hướng phát triển kinh tế và những thành tựu mà chúng ta đạt được trong khu vực và trên thế giới, tuy vậy để đổi mới toàn diện một đất nước với nền nông nghiệp đi đầu thì quả là rất khó đối với các nhà hoạch định kinh tế chính sánh vĩ mô. Điều đó có thể thấy một cách rõ nét nhất qua phương tiện thanh toán của nước ta, một tâm lý còn ưa chuộng những cái gì truyền thống, một thói quen sử dụng tiền mặt không dễ gì thay đổi, là những lí do để giải thích tại sao tiền mặt vẫn chiếm tỉ trọng lớn trong lưu thông và được sử dụng chủ yếu trong thanh toán. Đã đến lúc chúng ta phải nhìn nhận vấn đề này một cách nghiêm túc và tìm một lối thoát, một hướng đi đúng đắn cho vấn đề này bởi một quốc gia phát triển hùng mạnh thực sự thì tự bản thân nó phải bắt kịp với bước tiến của các nước trên thế giới, muốn như vậy thì nó buộc phải tăng tốc độ chu chuyển vốn trong nền kinh tế, tức là giảm tỉ trọng lưu thông tiền mặt.
21 trang |
Chia sẻ: haohao89 | Lượt xem: 1755 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Tiểu luận môn Ngân hàng trung ương: Thực trạng lưu thông tiền mặt ở Việt Nam và những biện pháp nhằm giảm lưu thông tiền mặt, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi nãi ®Çu
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®Êt níc ta ®· cã nh÷ng chuyÓn biÓn râ rÖt trong ®Þnh híng ph¸t triÓn kinh tÕ vµ nh÷ng thµnh tùu mµ chóng ta ®¹t ®îc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, tuy vËy ®Ó ®æi míi toµn diÖn mét ®Êt níc víi nÒn n«ng nghiÖp ®i ®Çu th× qu¶ lµ rÊt khã ®èi víi c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh kinh tÕ chÝnh s¸nh vÜ m«. §iÒu ®ã cã thÓ thÊy mét c¸ch râ nÐt nhÊt qua ph¬ng tiÖn thanh to¸n cña níc ta, mét t©m lý cßn a chuéng nh÷ng c¸i g× truyÒn thèng, mét thãi quen sö dông tiÒn mÆt kh«ng dÔ g× thay ®æi, lµ nh÷ng lÝ do ®Ó gi¶i thÝch t¹i sao tiÒn mÆt vÉn chiÕm tØ träng lín trong lu th«ng vµ ®îc sö dông chñ yÕu trong thanh to¸n. §· ®Õn lóc chóng ta ph¶i nh×n nhËn vÊn ®Ò nµy mét c¸ch nghiªm tóc vµ t×m mét lèi tho¸t, mét híng ®i ®óng ®¾n cho vÊn ®Ò nµy bëi mét quèc gia ph¸t triÓn hïng m¹nh thùc sù th× tù b¶n th©n nã ph¶i b¾t kÞp víi bíc tiÕn cña c¸c níc trªn thÕ giíi, muèn nh vËy th× nã buéc ph¶i t¨ng tèc ®é chu chuyÓn vèn trong nÒn kinh tÕ, tøc lµ gi¶m tØ träng lu th«ng tiÒn mÆt. Víi lý do trªn vµ kÕt hîp víi kiÕn thøc mµ em ®· biÕt nªn em ®· nghiªn cøu ®Ò tµi: "Thùc tr¹ng lu th«ng tiÒn mÆt ë ViÖt Nam vµ nh÷ng biÖn ph¸p nh»m gi¶m lu th«ng tiÒn mÆt." §Ò tµi nµy gåm cã c¸c phÇn sau:
PhÇn I : Kh¸i qu¸t chung vÒ tiÒn tÖ.
PhÇn II : Thùc tr¹ng lu th«ng tiÒn mÆm ë ViÖt Nam.
PhÇn III : Nh÷ng biÖn ph¸p nh»m lµm gi¶m tØ träng lu th«ng tiÒn mÆt.
Dï ®· cã nh÷ng cè g¾ng, nhng do kiÕn thøc h¹n chÕ cña em nªn em kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷nh thiÕu sãt, do ®ã em rÊt mong ®îc sù gióp ®ì cña gi¶ng viªn vµ c¸c b¹n, xin ch©n thµnh c¶m ¬n.
PhÇn I
Kh¸i Qu¸t Chung VÒ TiÒn TÖ
I. Kh¸i niÖm, chøc n¨ng vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña tiÒn tÖ.
1. Kh¸i nÞªm.
Theo quan ®iÓm chñ nghÜa M¸c- Lªnin th× tiÒn tÖ lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt, dïng lµm vËt ngang gi¸ chung cho tÊt c¶ c¸c hµng ho¸, lµ sù thÓ hiÖn chung cña gi¸ trÞ vµ thÓ hiÖn lao ®éng x· héi ; ®ång thêi tiÒn tÖ biÓu hiÖn quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸, do qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi cña trao ®æi hµng ho¸ t¹o ra.
TiÒn víi c¸ch hiÓu chung nhÊt lµ bÊt cø c¸i g× ®îc chÊp nhËn trong thanh to¸n ®Ó lÊy hµng ho¸ hoÆc trong viÖc hoµn tr¶ c¸c kho¶n nî. HiÖn nay cã hai lo¹i tiÒn tÖ chÝnh, ®ã lµ tiÒn tÖ cã gi¸ trÞ thùc vµ tiÒn tÖ quy íc. TiÒn quy íc gåm cã: TÝn tÖ, tiÒn ph¸p ®Þnh vµ tiÒn cña hÖ thèng ng©n hµng. Trong tÊt c¶ c¸c lo¹i tiÒn ®ã th× tiÒn mÆt ph¸p ®Þnh lµ mét trong c¸c lo¹i tiÒn m¹nh, ®ã lµ lo¹i tiÒn giÊy do ng©n hµng trung ¬ng(NHTW) ph¸t hµnh. Lo¹i tiÒn nµy cã gi¸ trÞ thùc rÊt thÊp, cã thÓ xem nh kh«ng ®¸ng kÓ, ®©y lµ lo¹i tiÒn ®îc h×nh thµnh dùa trªn yÕu tè chñ quan cña chÝnh phñ. ChÝnh phñ c¨n cø vµo c¸c quy luËt kinh tÕ, ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc còng nh cña thÕ giíi ®Ó tõ ®ã ph¸t hµnh tiÒn mét c¸ch hîp lý. Do ®ång tiÒn ph¸p ®Þnh cã gi¸ trÞ kh«ng ®¸ng kÓ nªn nã cã thÓ bÞ l¹m ph¸t hoÆc gi¶m ph¸t.Tuy nhiªn, tiÒn mÆt ph¸p ®Þnh lµ lo¹i tiÒn ®îc tÝn nhiÖm nhÊt bëi v× ®©y lµ ®ång tiÒn cña chÝnh phñ vµ nã cã hiÖu lùc trao ®æi trªn toµn l·nh thæ. HiÖn nay, tiÒn cã gi¸ trÞ thùc chñ yÕu lµ tiÒn vµng, v× tiÒn vµng cã gÝa trÞ thùc nªn nã cã nhiÒu u ®iÓm h¬n so víi tiÒn giÊy nh møc æn ®Þnh cña ®ång tiÒn, gi¸ trÞ trao ®æi, ph¹m vi trao ®æi. B©y giê, tiÒn vµng Ýt ®îc sö dông h¬n. Vµng hiÖn nay ®îc sö dông chñ yÕu nh»m môc ®Ých thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña NHTW hoÆc sö dông nh nh÷ng hµng ho¸ trang søc, nã Ýt sö dông lµm vËt trao ®æi.
2, Chøc n¨ng.
* TiÒn tÖ theo quan ®iÓm chñ nghÜa M¸c - Lªnin th× gåm cã 5 chøc n¨ng sau:
- Chøc n¨ng thíc ®o gi¸ trÞ: Gi¸ trÞ cña mçi hµng ho¸ ®îc biÓu hiÖn b»ng mét lîng tiÒn nhÊt ®Þnh. TiÒn tÖ cã thÓ lµm thíc ®o gi¸ trÞ v× b¶n th©n nã còng lµ mét hµng ho¸, còng cã gi¸ trÞ nh nh÷ng hµng ho¸ kh¸c.
- Chøc n¨ng ph¬ng tiÖn lu th«ng lµ mét chøc n¨ngkh¸c cña tiÒn tÖ. Lóc nµy, tiÒn lµm m«i giíi trong trao ®æi hµng ho¸ vµ ph¶i lµ tiÒn mÆt.
- Chøc n¨ng ph¬ng tiÖn cÊt tr÷: Lµm chøc n¨ng nµy tiÒn rót khái lu th«ng vµ nhÊt thiÕt ph¶i cã ®ñ gi¸ trÞ. ChØ tiÒn vµng, tiÒn b¹c, tiÒn thái, b¹c nÐn vµ c¸c cña c¶i b»ng vµng, b¹c míi lµm ®îc chøc n¨ng nµy.
- Chøc n¨ng ph¬ng tiÖn thanh to¸n: Khi tiÒn ®îc dïng ®Ó tr¶ nî, dïng ®Ó trao ®æi hµng ho¸... lµ khi tiÒn thùc hiÖn chøc n¨ng nµy.
- Chøc n¨ng tiÒn tÖ quèc tÕ: TiÒn ®îc dïng kh«ng chØ trong ph¹m vi mét quèc gia mµ cßn cã thÓ sö dông ra ngoµi ph¹m vi quèc gia, khi nµy tiÒn thùc hiÖn chøc n¨ng tiÒn tÖ thÕ giíi.
*Theo quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i, tiÒn tÖ cã ba chøc n¨ng tiªu biÓu lµ: Chøc n¨ng ph¬ng tiÖn trao ®æi, chøc n¨ng ph¬ng tiÖn ®o lêng vµ tÝnh to¸n gi¸ trÞ vµ chøc n¨ng ph¬ng tiÖn tÝch luü.
- Chøc n¨ng ph¬ng tiÖn trao ®æi: TiÒn lµ vËt ngang gi¸ chung, lµ trung gian lµm cho sù trao ®æi hµng ho¸ gi÷a ngêi nµy víi ngêi kh¸c trë nªn thuËn lîi h¬n. Ph¬ng tiÖn trao ®æi lµ chøc n¨ng quan träng nhÊt cña tiÒn tÖ. NÕu kh«ng cã chøc n¨ng nµy th× tiÒn tÖ sÏ kh«ng cßn.
- Chøc n¨ng ph¬ng tiÖn ®o lêng vµ tÝnh to¸n gi¸ trÞ: ViÖc ®o gi¸ trÞ hµng ho¸ dÞch vô b»ng tiÒn còng gièng nh viÖc ®o khèi lîng b»ng c©n vµ ®o kho¶ng c¸ch b»ng mÐt. §¬n vÞ tiÒn tÖ lµ mét thíc do ®îc sö dông phæ biÕn trong c¸c quan hÖ x· héi. Nhê chøc n¨ng nµy mµ tÝnh chÊt tiÒn tÖ ho¸ ngµy cµng phæ biÕn trong ®o lêng sù ph¸t triÓn cña x· héi, ®o lêng møc sèng cña con ngêi...Nã ®· t¹o ra mét nÒn kinh tÕ mang tÝnh chÊt tiÒn tÖ.
- Chøc n¨ng ph¬ng tiÖn tÝch luü: TÝch luü lµ c¬ së ®Ó t¸i s¶n xuÊt vµ më réng s¶n xuÊt cho nªn nã còng lµ c¬ së ph¸t triÓn kinh tÕ. TiÒn cã ®îc chøc n¨ng nµy lµ v× nã lµ ph¬ng tiÖn trao ®æi, lµ tµi s¶n cã tÝnh láng cao nhÊt.
3, Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tiÒn tÖ
Khi nÒn kinh tÕ s¬ khai, lóc bÊy giê cha cã ng©n hµng, tiÒn sö dông trong trao ®æi lµ hiÖn vËt (tiÒn hµng ho¸) lµ nh÷ng lo¹i tiÒn ®îc lµm ra tõ c¸c d¹ng vËt chÊt mµ b¶n th©n nã ®· cã gi¸ trÞ sö dông s½n, nã kh«ng do mét tæ chøc nµo ph¸t hµnh. Khi nÒn s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn, loµi ngêi ®· t×m kiÕm vµ khai th¸c ®îc kim lo¹i cïng víi sù béc lé nhiÒu nhîc ®iÓm cña tiÒn hµng ho¸ khi kim lo¹i ®îc chän lµm vËt ngang gi¸ chung víi u ®iÓm nh: Cã ®é bÒn, gän, gi¸ trÞ phæ biÕn. §Ó thuËn tiÖn cho lu th«ng tiÒn kim lo¹i, ng©n hµng ®· quy ®Þnh thèng nhÊt viÖc ®óc tiÒn nh vÒ kÝch thíc, h×nh d¸ng, träng lîng cho mçi ®¬n vÞ tiÒn tÖ, ®Æt tªn cho ®ång tiÒn, quy íc c¸c bé phËn chia nhá cña ®ång tiÒn. TiÒn kim lo¹i do nhµ níc vµ c¸ nh©n ®óc nhng ®Òu ph¶i ®îc nhµ níc qu¶n lý, ®iÒu nµy ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña nghiÖp vô ph¸t hµnh tiÒn. ChÝnh nhê ®ång tiÒn nµy mµ nÒn kinh tÕ ®i vao æn ®Þnh h¬n, còng dùa trªn c¬ së ®ã, nhµ níc lóc bÊy giê kh«ng chØ ph¸t hµnh b»ng tiÒn kim lo¹i mµ cßn ph¸t hµnh ra tiÒn giÊy. Nh vËy, trong giai ®o¹n nµy ®· xuÊt hiÖn tiÒn kim lo¹i vµ tiÒn giÊy, tuy nhiªn cha xuÊt hiÖn ng©n hµng.
Ng©n hµng xuÊt hiÖn lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan do yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ. Ng©n hµng th¬ng m¹i (NHTM) lµ ng©n hµng xuÊt hiÖn ®Çu tiªn, trong giai ®o¹n ®Çu nµy ho¹t ®éng cña ng©n hµng cßn rÊt s¬ khai, ng©n hµng sÏ ph¸t hµnh ra c¸c chøng th hay c¸c kú phiÕu ®óng b»ng gi¸ trÞ cña vµng mµ kh¸ch hµng göi vµo ng©n hµng, chÝnh mµ kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi c¸c giÊy tê ®ã ra vµng lu«n ®¶m b¶o ®îc thuËn tiÖn. Tuy nhiªn, víi tèc ®é bu«n b¸n lu th«ng ngµy cµng t¨ng, nhu cÇu vÒ tiÒn ngµy cµng nhiÒu thóc ®Èy sù ra ®êi cña hµng lo¹t NHTM. §iÒu nµy dÉn tíi trong lu th«ng cã rÊt nhiÒu kú phiÕu ng©n hang kh¸c nhau, nhiÒu ng©n hµng v× môc tiªu lîi nhuËn ®· ph¸t hµnh kú phiÕu ra lu th«ng kh«ng cã vµng ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n lµm cho ngêi d©n nghi ngê vµ mÊt uy tÝn cña kh¸ch hµng ®èi víi ng©n hµng nhá vµ hä ®æ x« nhau ®Õn c¸c ng©n hµng lín, do ®ã ng©n hµng lín cã ®iÒu kiÖn më réng quy m« vµ th©u tãm c¸c ng©n hµng nhá. Bªn c¹nh ®ã,víi nhiÒu lo¹i giÊy ®îc ®a vao lu th«ng lµm cho tiÒn tÖ mÊt æn ®Þnh, do ®ã buéc nhµ níc ph¶i can thiÖp ®Ó thèng nhÊt viÖc ph¸t hµnh tiÒn vµ ®¶m bao an toµn cho lu th«ng giÊy b¹c ng©n hµng b»ng c¸ch chØ cho mét sè ng©n hµng thùc hiÖn ph¸t hµnh giÊy b¹c ng©n hµng gäi lµ ng©n hµng ph¸t hµnh. Ng©n hµng ph¸t hµnh lµ nh÷ng ng©n hµng cã vèn lín, sè lîng chi nh¸nh nhiÒu, cã uy tÝn trªn thÞ trêng.
Cuèi thÕ kû XIX, mét sè níc ®· h×nh thµnh ng©n hµng ph¸t hµnh, c¸c ng©n hµng ph¸t hµnh nµy ®· thùc hiÖn mét sè chøc n¨ng cña NHTW. Vµ ®Õn ®Çu thÕ kû XX th× c¸c chøc n¨ng ph¸t hµnh tiÒn ®· hoµn toµn t¸ch khái chøc n¨ng kinh doanh tiÒn tÖ cña NHTM, ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña NHTW, vµ NHTW trë thµnh c¬ quan ®éc quyÒn ph¸t hµnh tiÒn trong mét quèc gia. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghÖ ng©n hµng ngµy cµng hiÖn ®¹i ®· cho phÐp thay thÕ mét phÇn giÊy b¹c ng©n hµng, tiÒn kim lo¹i do NHTW ph¸t hµnh b»ng tiÒn ®iÖn tö, ®iÒu nµy mang l¹i mét lîi Ých to lín cho bÊt kú mét quèc gia nµo v× nã gióp cho viÖc t¨ng tèc ®é lu©n chuyÓn vèn cho nÒn kinh tÕ.
II. Nguyªn t¾c ph¸t hµnh tiÒn.
NHNN ViÖt Nam trùc thuéc chÝnh phñ, chÝnh phñ uû quyÒn cho NHNN thùc hiÖn qu¶n lý nhµ níc trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ ng©n hµng. NHNN ®éc quyÒn ph¸t hµnh tiÒn, nhng kh«ng v× thÕ mµ ph¸t hµnh mét c¸ch tù ý, tuú tiÖn. Tríc khi ph¸t hµnh tiÒn NHNN ph¶i c¨n cø vµo c¸c nguyªn t¾c sau:
1. Nguyªn t¾c ph¸t hµnh tiÒn dùa trªn c¬ së tr÷ kim lµm ®¶m b¶o.
Nguyªn t¾c nµy quy ®Þnh khèi lîng giÊy b¹c ng©n hµng ph¸t hµnh vµo lu th«ng ph¶i ®îc ®¶m b¶o b»ng dù tr÷ kim lo¹i quý hiÖn cã trong kho dù tr÷ cña ng©n hµng. ViÖc ®¶m b¶o nµy ph¶i ®îc duy tr× theo mét trong c¸c h×nh thøc sau:
- Nhµ níc quy ®Þnh mét h¹n møc ph¸t hµnh giÊy b¹c ng©n hµng, khèi lîng giÊy b¹c ng©n hµng ph¸t hµnh n»m trong h¹n møc th× kh«ng cÇn ph¶i cã kim lo¹i quý (vµng) lµm ®¶m b¶o, nhng nÕu vît qu¸ h¹n møc ®ã th× khèi lîng vît qu¸ h¹n møc ®ßi hái ph¶i cã 100% vµng lµm ®¶m b¶o.
- Nhµ níc sÏ quy ®Þnh møc tèi ®a lîng giÊy b¹c trong lu th«ng mµ kh«ng quy ®Þnh møc dù tr÷ vµng ®¶m b¶o cho lîng giÊy b¹c ®ã. Nhng nÕu ph¸t hµnh giÊy b¹c vît qu¸ møc quy ®Þnh ®ã th× ph¶i cã vµng lµm ®¶m b¶o.
- Nhµ níc quy ®Þnh møc dù tr÷ vang tèi thiÓu cho khèi lîng giÊy b¹c ph¸t hµnh, phÇn cßn l¹i ph¶i ®îc ®¶m b¶o b»ng c¸c chøng tõ cã gi¸ nh th¬ng phiÕu, chøng kho¸n chÝnh phñ vµ c¸c tµi s¶n cã kh¸ccña NHTW.
2. Nguyªn t¾c ph¸t hµnh tiÒn cã ®¶m b¶o b»ng hµng ho¸.
Cïng víi sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸, khèi lîng hµng ho¸ lu th«ng ngµy cµng t¨ng, ®ßi hái ph¶i cã nhiÒu tiÒn ®Ó ®¸p øng cho nhu cÇu trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô. MÆt kh¸c do yªu cÇu ®¸p øng chi tiªu cña chÝnh phñ. Sau chiÕn tranh thÕ giíi II, nguyªn t¾c 1. gÇn nh ®îc chÊm døt. Thay vµo ®ã lµ sù ®¶m b¶o b»ng hµng ho¸ cho viÖc ph¸t hµnh tiÒn. MÆt kh¸c qu¸ tr×nh lu th«ng xuÊt hiÖn míi nhËn thøc vÒ tiÒn, thÕ giíi ®· phi tiÒn tÖ ho¸ vai trß cña vµng, c¸c lo¹i tiÒn dÊu hiÖu ra ®êi vµ thay thÕ cho tiÒn kim lo¹i vµng trong lu th«ng. §Ó lu th«ng tiÒn tÖ æn ®Þnh, NHTW ®Æt ra nguyªn t¾c ph¸t hµnh tiÒn ®îc ®¶m b¶o b»ng gi¸ trÞ hµng ho¸.
Theo nguyªn t¾c nµy, ®¶m b¶o duy nhÊt cho khèi lîng tiÒn trong lu th«ng giê ®©y lµ hµng ho¸, th«ng qua c¸c chøng kho¸n cña chÝnh phñ hoÆc c¸c giÊy nhËn nî ®îc ph¸t hµnh tõ c¸c doanh nghiÖp. Yªu cÇu ph¸t hµnh tiÒn dùa vµo c¬ së hµng ho¸ nh»m duy tr× võa ®ñ cho nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ, trªn c¬ së ph¬ng tr×nh trao ®æi cña Fisher víi néi dung nh sau:
M.V=P.Y
Trong ph¬ng tr×nh nµy, Fisher quan niÖm r»ng, khèi lîng tiÒn cÇn ®îc t¹o ra cho nÒn kinh tÕ (M), trong ®ã tiÒn mÆt lµ bé phËn h¹t nh©n, phô thuéc vµo ba biÕn sè: P ( møc gi¸ c¶ b×nh qu©n cña hµng ho¸ ), Y ( tæng s¶n lîng ),V (vßng quay tiÒn tÖ ).
Dùa vµo nguyªn t¾c trªn NHTW cÇn ph¶i dù tÝnh khèi lîng tiÒn ph¸t hµnh, tøc lµ dù kiÕn møc cÇu tiÒn. Nhu cÇu tiÒn ®îc quyÕt ®Þnh bëi tæng s¶n phÈm quèc d©n thùc tÕ, sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ dù tÝnh vµ tèc ®é lu th«ng tiÒn tÖ, ta cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc:
M=P.Q-V
Trong ®ã:
M : Tèc ®é t¨ng trëng cña tiÒn cung øng.
P : Møc biÕn ®éng gi¸ dù tÝnh.
Q : Tû lÖ t¨ng trëng thùc tÕ dù tÝnh.
V : Sù biÕn ®éng tèc ®é lu th«ng tiÒn tÖ dù tÝnh.
III. C¸c kªnh ph¸t hµnh tiÒn.
1. Th«ng qua nghiÖp vô tÝn dông gi÷a NHTW víi c¸c NHTM.
C¨n cø vµo nhu cÇu tÝn dông cña nÒn kinh tÕ, c¨n cø vao lîng tiÒn cung øng t¨ng thªm trong n¨m kÕ ho¹ch, dùa vµo môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, nhu cÇu vay vèn cña c¸c tæ chøc tÝn dông. NHTW cho c¸c tæ chøc tÝn dông vay ng¾n h¹n díi h×nh thøc t¸i cÊp vèn: ChiÕt khÊu, t¸i chiÕt khÊu c¸c chøng tõ cã gi¸, cho vay cã ®¶m b¶o b»ng c¸c chøng tõ cã gi¸ vµ c¸c lo¹i cho vay kh¸c.
Khi NHTW cho c¸c tæ chøc tÝn dông vay lµm t¨ng bé phËn tiÒn mÆt trong lu th«ng hoÆc lµm t¨ng sè d tiÒn göi cña c¸c tæ chøc tÝn dông t¹i NHTW. KÕt qu¶ lµm t¨ng tiÒn trung ¬ng (MB). N vËy, qua viÖc NHTW cho c¸c NHTM vay, NHTW ®· ph¸t hµnh mét lîng tiÒn vµo lu th«ng cßn NHTM nhËn ®îc mét kho¶n tÝn dông tõ NHTW lµ mét nguån vèn gióp NHTM m¬ réng ho¹t ®éng kinh doanh.
2. Kªnh thÞ trêng më.
Th«ng qua nghiÖp vô thÞ trêng më, NHTW mua c¸c giÊy tê cã gi¸ trªn thÞ trêng, nghÜa lµ ®· ®a mét khèi lîng tiÒn vµo lu th«ng, hµng ho¸ mµ NHTW mua lµ c¸c tÝn phiÕu, tr¸i phiÕu vµ c¸c chøng tõ cã gi¸ ng¾n h¹n. Khi NHTW mua c¸c chøng tõ cã gi¸ trªn thÞ trêng th× tiÒn tõ NHTW ra lu th«ng, kÕt qu¶ lµ tiÒn cung øng sÏ t¨ng lªn b»ng ®óng gi¸ trÞ cña chøng tõ cã gi¸ ®ã. C¸c chøng tõ cã gi¸ ®îc NHTW n¾m gi÷ trë thµnh tµi s¶n cã cña NHTW t¬ng øng víi nã lµ mét sù t¨ng lªn cña bªn tµi s¶n nî hoÆc tiÒn mÆt hoÆc tiÒn dù tr÷. Kªnh nµy ®ang ®îc sö dông phæ biÕn, ®Æc biÖt lµ c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn v× ®©y lµ kªnh rÊt linh ho¹t.
3. Kªnh ph¸t hµnh tiÒn th«ng qua ng©n s¸ch nhµ níc.
Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng thu chi cña ng©n s¸ch, th«ng thêng thu cã tÝnh chÊt thêi vô mµ chi th× diÔn ra thêng xuyªn, do ®ã t¹i mét thêi ®iÓm ng©n s¸ch cã thÓ bÞ thiÕu vèn ng¾n h¹n. §Ó ®¸p øng nhu cÇu chi, ®îc sù ®ång ý cña chÝnh phñ, Quèc héi, NHTW t¹m øng cho ng©n s¸ch theo quy ®Þnh cña chÝnh phñ b»ng nhiÒu h×nh thøc ®Î xö lý thiÕu hôt. Nh vËy NHTW ®· cung øng mét khèi lîng tiÒn cho ng©n s¸ch chi tiªu. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ NHTW ®· ph¸t hµnh tiÒn th«ng qua kªnh ng©n s¸ch.
4. Ph¸t hµnh tiÒn th«ng qua kªnh ngo¹i hèi.
Khi NHTW thùc hiÖn mua ngo¹i hèi trªn thÞ trêng hèi ®o¸i, ®©y còng lµ mét kªnh ph¸t hµnh tiÒn. Khi NHTW mua ngo¹i tÖ lµm dù tr÷ ngo¹i tÖ cña NHTW t¨ng, ®ång thêi mét lîng tiÒn còng ®îc ®a vµo lu th«ng qua viÖc thanh to¸n tiÒn cho c¸c tæ chøc c¸ nh©n b¸n ngo¹i tÖ cho NHTW . Ngîc l¹i khi NHTW b¸nngo¹i tÖ, dù tr÷ ngo¹i tÖ cña NHTW gi¶m, tiÒn trung ¬ng còng gi¶m.
Nh vËy, tuy theo tõng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh mµ c¸c kªnh cung øng tiÒn cña mçi quèc gia ®îc NHTW sö dông ph¹m vi réng, hÑp kh¸c nhau. Song dï tiÒn ®îc cung øng theo kªnh nµo còng ph¶i ®¹t ®îc c¸c môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ.
PhÇn II
Thùc Tr¹ng Lu Th«ng TiÒn MÆt ë ViÖt Nam
1. Thùc tr¹ng lu th«ng tiÒn mÆt ë ViÖt Nam.
Víi nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ më vöa vµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i réng më cña nhµ níc, quan hÖ ®èi ngo¹i ngµy cµng réng më, t¹o ra c¸c quan hÖ ®èi ngo¹i vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, nhÊt lµ quan hÖ víi c¸c tæ chøc tµi chÝnh tiÒn tÖ thÕ giíi. Thu nhËp cña ng¬õi d©n dÇn dÇn ®îc c¶i thiÖn vµ kh«ng ngõng gia t¨ng. ViÖc sö dông tiÒn mÆt trong lu th«ngb ngµy mét nhiÒu h¬n so víi thêi kú bao cÊp víi sù tån t¹i cña tem phiÕu, lµm cho lu th«ng hµng ho¸ ¸ch t¾t. §ång tiÒn ViÖt Nam lu«n tôc thay ®æi vÒ mÉu m·, mµu s¾c, kÝch thíc chÊt liÖu... víi c¸c mÖnh gi¸ hÕt søc phong phó vµ ngµy cµng lín ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tiÒn mÆt rÊt lín trong d©n c. Võa qua NHNN ViÖt Nam ®· cho lu th«ng tiÒn mÆt rÊt ®a d¹ng vÒ mÖnh gi¸, ®¸ng chó ý h¬n c¶ lµ NHNN ViÖt Nam ®· cho lu th«ng c¸c lo¹i tiÒn míi nhÊt vµo ngµy 17/12/2003. §ång tiÒn míi ®îc phÐp lu th«ng trong ®ît nµy gåm cã bèn mÖnh gÝa,c¸c ®ång tiÒn kim lo¹i gåm cã ba mÖnh gi¸lµ 200®, 1000®, 5000® cßn ®ång tiÒn polimer cã hai mÖnh gÝa lµ 100000® vµ 500000®. TiÒn mÆt cã nhiÒu mÖnh gi¸ lµ do nhu cÇu kh¸c nhau cña nh©n d©n, do ®ã ®· t¹o ra ®îc sù tiÖn lîi cña tiÒn mÆt. NÕu nh trít ®©y víi hÖ thèng ng©n hµng mét cÊp, NHNN cha hoµn toµn chñ ®éng trong lÜnh vùc in ®óc tiÒn, ®iÒu tiÕt lîng tiÒn cung øng, v©n dông ch ®óng quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ nªn ®· ph¸t hµnh trµn lan, g©y nªn l¹m ph¸t, ®ång tiÒn mÊt gi¸ nghiªm trong; Th× nay, viÖc h×nh thµnh hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp, bíc vµo qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, nghiÖp vô ph¸t hµnh tiÒn cña NHNN bíc ®Çu tá ra cã chÊt lîng h¬n vµ hiÖu qu¶ h¬n trong qu¸ tr×nh thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. ViÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ th¾t chÆt, më cöa biªn giíi ®· lµm cho lu th«ng hµng ho¸ trë nªn tr«i ch¶y h¬n, nÒn kinh tÕ b¾t ®Êu ®i lªn, l¹m ph¸t tõ ba con sè xuèng cßn mét con sè, søc mua ®ång tiÒn dÇn dÇn æn ®Þnh. Tuy nhiªn, trong thêi kú ®Çu cña cuéc c¶i c¸ch nµy víi mét ®Êt níc cã xuÊt ph¸t ®iÓm kinh tÕ rÊt thÊp, do ®ã c«ng nghÖ thanh to¸n cha ®¸p øng ®îc nhu cÇu thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ®· t¹o ra t©m lý thÝch sö dông tiÒn mÆt. Trong nh÷ng n¨m võa qua, NHNN ®· thùc hiÖn c¬ chÕ ph¸t hµnh tiÒn cã hiÖu qu¶ b»ng viÖc t¨ng ph¸t hµnh tiÒn ®Ó kÝch thÝch kinh tÕ mµ vÉn gi÷ mét tû lÖ l¹m ph¸t trong møc an toµn. Môc ®Ých cña viÖc nµy lµ ®Ó t¨ng vèn cho vay cho c¸c NHTM, võa ®Ó thªm vèn ®Çu t vµo c¸c c«ng tr×nh kÝch cÇu. Thùc tÕ lµ n¹n khan hiÕm tiÒn ®ång cña c¸c NHTM trong thêi gian qua cho thÊy nhu cÇu ®Çu t cña c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ ®ang t¨ng m¹nh, ®©y lµ thÓ hiÖn tèt cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ.
TiÒn mÆt lu th«ng ngoµi hÖ thèng ng©n hµng hiÖn vÉn chiÕm tû träng lín trong tæng ph¬ng tiÖn thanh to¸n tiÒn ®ång, nhng cã xu híng gi¶m qua c¸c n¨m. Cô thÓ: N¨m 1997 lµ 30,8%, n¨m 1998 lµ 26,6%, n¨m 1999 la 29,1% vµ theo thèng kª míi nhÊt cña NHNN trong n¨m 2002 vµ nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 2003 tû lÖ nµy chØ cßn 24%, tuy cã gi¶m chËm nhng ®©y lµ con sè tÝch cùc so víi møc xÊp xØ 30% so víi n¨m 1999.
§Ó lu th«ng tiÒn mÆt ®îc thuËn lîi, NHNN ®· nhiÒu lÇn ph¸t hµnh tiÒn míi víi mÖnh gi¸ lín h¬n tiÒn cò. Cô thÓ : N¨m 2001 NHNN ®· ph¸t hµnh tiÒn cã mÖnh gi¸100.000®, n¨m 2003 NHNN ph¸t hµnh tiÒn cã mÖnh gi¸ 500.000®. Tuy nhiªn, ®Ó ®¸p øng tèt h¬n nhu cÇu tiÒn mÆt cña nÒn kinh tÕ, NHNN ®· ph¸t hµnh ng©n phiÕu thanh to¸n víi mÖnh gi¸ lín 500.000®, 1.000.000®, 5.000.000® cã thêi h¹n thanh to¸n 6 th¸ng, thùc chÊt th¬ng phiÕu lµ tiÒn mÆt cã kú h¹n. Ng©n phiÕu xuÊt hiÖn ®· cã nhiÒu u ®iÓm so víi chi tr¶ tiÒn mÆt cã mÖnh gi¸ nhá. Víi mÖnh gi¸ lín nªn vËn chuyÓn gän nhÑ, kiÓm ®Õm dÔ dµng, nhng thêi h¹n lu th«ng cña ng©n phiÕu ng¾n, chi phÝ ph¸t hµnh vµ thu ®æi khi ®Õn h¹n còng lµ vÊn ®Ò tån t¹i khiÕn cho ng©n phiÕu lu th«ng trong ph¹m vi hÑp. C¸c nhµ kinh tÕ cho r»ng, sím hay muén th× ng©n phiÕu ph¶i ®îc lo¹i bá khái lu th«ng. Th¸ng 4/2002, mét lîng ng©n phiÕu lín ®· rót khái lu th«ng vµ chÊm døt hoµn toµn viÖc thanh to¸n b»ng th¬ng phiÕu. §Ó thay thÕ lîng ng©n phiÕu rót khái lu th«ng, NHNN ®· ph¸t hµnh 1.000 tû ®ång ®Ó lu th«ng víi mÖnh gi¸ 50.000® vµ 100.000®.
Trong nh÷ng n¨m qua, tû träng tiÒn mÆt lu th«ng cã chiÒu híng suy gi¶m, ®©y lµ mét dÊu hiÖu tèt. Cô thÓ, tû träng thanh to¸n tiÒn mÆt so víi thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt n¨m 2001 lµ 11%( tû träng ph¬ng tiÖn thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt bao gåm c¶ ng©n phiÕu thanh to¸n ); tû träng thanh to¸n tiÒn mÆt so víi thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt 9 th¸ng ®Çu n¨m 2002 lµ 11% ( trong tæng ph¬ng tiÖn thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt kh«ng cã ng©n phiÕu ), qua sè liÖu nµy cho thÊy, tuy tû träng thanh to¸n tiÒn mÆt so víi thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ë hai thêi ®iÓm 2001 vµ 2002 lµ 11% nhng ®· chøng tá tèt ®é thanh to¸nkh«ng dïng tiÒn mÆt 9 th¸ng ®Çu n¨m 2002 t¨ng nhanh h¬n so víi n¨m 2001 v× ng©n phiÕu thanh to¸n rót khái lu th«ng. §iÒu nµy chøng tá xu híng tiÒn mÆt lu th«ng gi¶m vµ ph¸t triÓn thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt nh: Thanh to¸n ®iÖn tö liªn ng©n hµng, thanh to¸n b»ng sÐc, thanh to¸n b»ng thÎ, ...
HiÖn nay, do lîi thÕ cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt nh: An toµn,lîi thÕ vÒ thêi gian kh«ng gian, gi¶m chi phÝ giao dÞch... nªn xu híng gia t¨ng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt vµ gi¶m thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt lµ dÔ hiÓu. Tõ n¨m 2000, xu híng ph¸t triÓn chñ yÕu cña c¸c ng©n hµng lµ t¨ng cêng tin häc trong hiÖn ®¹i ho¸ ho¹t ®éng ng©n hµng nãi chung , hÖ thèng ph©n phèi nãi riªng, t¨ng cêng kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ tõng bíc héij nhËp thÞ trêng tµi chÝnh quèc tÕ. Tiªu biÓu lµ c¸c ng©n hµng sau: