Tiểu luận Tìm hiểu quan niệm về con người trong triết học L.Feuerbach

I- phÇn më ®Çu Bất cứ khoa học nào cũng vì con người, hướng tới cuộc sống con người. Triết học là một trong những hình thái ý thức xã hội, là khoa học về những quy luật chung nhất của tự nhiên, xã hội loài người và tư duy. Con người là đối tượng nghiên cứu của triết học trong tính phổ quát. Có nhiều trường phái triết học ra đời cũng đồng thời có nhiều quan niệm khác nhau về con người. Quan niệm về con người đã phát sinh và tồn tại từ khi triết học mới hình thành, nhưng phải đợi đến cuối thế kỷ XIX, khi xuất hiện hệ thống triết học phê phán của nhà triết học cổ điển Đức I.Kant(1724-1804) thì các quan niệm đó mới được hệ thống hoá và trình bày dưới dạng một học thuyết triết học với tên gọi là chủ nghĩa nhân bản. Tiếp thu những giá trị tư tưởng trong nhân bản học của Kant, đồng thời dựa trên những thành tựu mới của khoa học tự nhiên đương thời,L. Feuerbach(1804-1872) có tham vọng vươn tới việc thiết lập một nền triết học mới-triết học tương lai- lấy con người và đời sống tâm –sinh lý của nó làm đối tượng nghiên cứu cơ bản. Triết học mới- L.Feuerbach viết: “Biến con người, kể cả giới tự nhiên với tư cách là nền tảng của con người, thành đối t ượng duy nhất, phổ biến, cao nhất của triết học, do đó cũng biến nhân bản học, kể cả sinh lý học thành khoa học phổ quát . Việc tìm hiểu quan niệm về con người trong triết học L. Feuerbach có ý nghĩa giúp ta có cái nhìn toàn diện về lịch sử quan niệm về con người trong triết học nói chung và những ưu điểm , đóng góp lẫn những hạn chế của ông nói riêng. II. Néi dung 1- Néi dung triÕt häc Feuerbach: NÒn triÕt häc míi mµ Feuerbach ®Ò cËp ®Õn lµ triÕt häc ph¶n ¸nh ch©n lý cña thêi ®¹i, nã ®Æt ra vµ lý gi¶i nh÷ng vÊn ®Ò x· héi ®­¬ng thêi mµ chñ nghÜa duy vËt hay chñ nghÜa duy t©m tr­íc «ng ®Òu bÊt lùc: “Ch©n lý kh«ng ph¶i lµ chñ nghÜa duy vËt hay chñ nghÜa duy t©m, kh«ng ph¶i lµ sinh lý häc hay t©m lý häc. Ch©n lý lµ nh©n b¶n häc”. Theo Feuerbach, triÕt häc míi hay triÕt häc t­¬ng lai sÏ kh¾c phôc ®­îc sù kh¸c biÖt cña m×nh ®èi víi t«n gi¸o, sÏ kh«ng cßn lµ thø triÕt häc nhËn thøc t­ biÖn, mµ trở thµnh nh©n b¶n häc-mét häc thuyÕt toµn diÖn vÒ con ng­êi, vÒ mèi quan hÖ cña nã víi thÕ giíi. Trong triÕt häc míi , h×nh ¶nh con ng­êi sÏ ®­îc tr×nh bµy trªn c¬ së cña c¸c d÷ liÖu khoa häc cũng nh­ trªn c¬ së cña häc thuyÕt vÒ Chóa. Con ng­êi trong nh©n b¶n häc kh«ng chØ ®­îc hiÓu nh­ lµ mét bé phËn cña giíi tù nhiªn mµ cßn lµ mét sinh thÓ tù nhiªn toµn n¨ng. TriÕt häc míi cã sức m¹nh truy t×m lêi gi¶i ®¸p hiÖn thùc ®Ó gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a t­ duy vµ tån t¹i. TriÕt häc cò lµ hÖ thèng triÕt häc g¾n liÒn víi thÇn häc cßn triÕt häc míi kÕt hîp chÆt chÏ víi khoa häc tù nhiªn, thùc hiÖn sø mÖnh cao c¶ cña m×nh lµ gióp con ng­êi nhận diÖn chÝnh m×nh nh­ mét bé phËn cña giíi tù nhiªn, nhËn ra ch©n gi¸ trÞ cña cuéc sèng vµ nh»m nç lùc phÊn ®Êu cho h¹nh phóc ngay trong thÕ giíi trÇn gian. Vµ ®Ó thùc hiÖn ®­îc sø mÖnh lÞch sö thiªng liªng ®ã th× “triÕt häc cÇn thiÕt ph¶i liªn hÖ chÆt chÏ víi khoa häc tù nhiªn, cßn khoa häc tù nhiªn th× ph¶i liªn hÖ chÆt chÏ víi triÕt häc”. Vèn lµ ng­êi cã t­ t­ëng c¸ch t©n, Feuerbach m¬ tíi viÖc thiÕt kÕ nh÷ng ®å ¸n cho viÖc c¶i c¸ch triÕt häc vµ «ng ®· thùc hiÖn ®iÒu ®ã trong hai t¸c phÈm “Nh÷ng luËn ®iÓm dù th¶o cho cuéc c¶i c¸ch triÕt häc” (1842),và “Nh÷ng luËn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc t­¬ng lai” (1843). Trong c¸c t¸c phÈm ®ã, «ng ®· më ra mét h­íng ®i míi cho c¸c nhµ triÕt häc sau nµy, ®ã lµ truy t×m bÝ mËt cña triÕt häc ngay trong giíi tù nhiªn vµ con ng­êi: “H·y quan s¸t giíi tù nhiªn vµ con ng­êi b¹n sÏ thÊy trong ®ã nh÷ng bÝ mËt cña triÕt häc”. 2- Quan niÖm vÒ con ng­êi trong triÕt häc Feuerbach: Víi tham väng nh­ vËy nhµ triÕt häc míi nµy ®i s©u vµo viÖc nghiªn cøu b¶n chÊt con ng­êi b¾t ®Çu tõ viÖc truy t×m: Mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi vµ giíi tù nhiªn; mèi quan hÖ gi÷a t­ duy vµ tån t¹i; mèi quan hÖ gi÷a ng­ßi vµ ng­êi ®Ó tõ ®ã «ng ®i ®Õn kÕt luận vÒ mèi quan hÖ gi÷a ng­êi vµ thÇn. 2.1- Mèi quan hệ giữa con ng­êi víi giíi tù nhiªn TiÕp thu nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn trªn nÒn t¶ng cña chñ nghÜa duy vËt nh©n b¶n, Feuerbach cho r»ng, con ng­êi kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm cña th­îng ®Õ nh­ c¸c nhµ thÇn häc quan niÖm, nã còng kh«ng ph¶i lµ sù tha ho¸ cña ý niÖm tuyÖt ®èi nh­ Hª-ghen nãi, mµ lµ s¶n phÈm cña giíi tù nhiªn, «ng viÕt: “Giíi tù nhiªn lµ ¸nh s¸ng, ®iÖn tõ, tõ tÝnh, kh«ng khÝ, n­íc, löa, ®Êt, ®éng vËt, thùc vËt, con ng­êi… bëi v× con ng­êi lµ thùc thÓ ho¹t ®éng thiÕu tù chñ vµ v« thøc”. Nh­ vËy sù ph¸t sinh vµ tån t¹i cña con ng­êi còng gièng nh­ sù ph¸t sinh vµ tån t¹i cña c¸c hiÖn t­îng tù nhiªn kh¸c, chØ cã ®iÒu kh¸c lµ:con ng­êi lµ s¶n phÈm tiÕn ho¸ cao nhÊt cña giíi tù nhiªn, lµ mét sinh vËt bËc cao cã tÝnh v­ît tréi so víi c¸c loµi ®éng vËt kh¸c ë ®êi sèng tinh thÇn cña nã: “Sù kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a loµi ng­êi vµ loµi vËt lµ g×? C©u tr¶ lêi chung rÊt ®¬n gi¶n lµ: ®ã lµ sù kh¸c nhau trong ý thøc ®óng víi nghÜa ch©n chÝnh cña tõ nµy…bëi ý thøc theo nghÜa chÝnh x¸c chØ cã ë chç, khi chñ thÓ cã kh¶ n¨ng nhËn thøc ®­îc loµi cña m×nh, b¶n chÊt cña m×nh. §éng vËt nhËn thøc m×nh nh­ mét c¸ thÓ, nã chØ lµm chñ ®­îc qu¸ tr×nh tù c¶m gi¸c mµ th«i, chø kh«ng ph¶i nh­ mét loµi…bëi vËy, ®éng vËt sèng ®¬n gi¶n mét m×nh cßn con ng­êi sèng cã b¹n.§êi sèng néi t©m cña con vËt hoµ ®ång víi thÕ giíi bªn ngoµi, cßn con ng­êi sèng víi c¶ 2 chiÒu: néi t©m vµ thÕ giíi bªn ngoµi. §êi sèng néi t©m cña con ng­êi liªn quan mËt thiÕt víi loµi vµ b¶n chÊt cña loµi. Con ng­êi suy nghÜ, bµn luËn vµ nãi víi chÝnh m×nh”. Toµn bé mèi quan hÖ gi÷a giíi tù nhiªn vµ con ng­êi ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a thÕ giíi v« c¬ vµ thÕ giíi h÷u c¬, ph¶n ¸nh tiÕn tr×nh tiÕn ho¸ cña sù sèng, theo nghÜa thÕ giíi v« c¬ lµ tiÒn ®Ò, lµ nÒn t¶ng cña mäi sù sèng nãi chung, cña ®êi sèng con ng­êi nãi riªng. Con ng­êi chØ cã thÓ tån t¹i trong giíi tù nhiªn, trong sù tiÕp xóc víi thÕ giíi kh¸ch quan bªn ngoµi cña nã, vµ còng chÝnh thÕ giíi nµy quy ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸c gi¸c quan con ng­êi chø kh«ng ph¶i ng­îc l¹i nh­ chñ nghÜa duy t©m chñ quan kh¼ng ®Þnh.¸nh s¸ng tån t¹i kh«ng ph¶i ®Ó cho con m¾t nh×n mµ con m¾t tån t¹i bëi v× cã ¸nh s¸ng, t­¬ng tù nh­ vËy, kh«ng khÝ tån t¹i kh«ng ph¶i ®Ó cho con ng­êi hÝt thë mµ con ng­êi hÝt thë bëi v× cã kh«ng khÝ. Bëi v× nÕu kh«ng cã kh«ng khÝ th× sÏ kh«ng cã sù sèng. Tån t¹i mét mèi quan hÖ tÊt yÕu gi÷a thÕ giíi v« c¬ vµ thÕ giíi h÷u c¬. Mèi quan hÖ nµy chÝnh lµ c¬ së, lµ b¶n chÊt cña sù sèng. Bëi vËy, chóng ta kh«ng cã c¨n cø nµo ®Ó gi¶ ®Þnh r»ng nÕu nh­ con ng­êi cã nhiÒu c¶m gi¸c hay nhiÒu c¬ quan th× nã sÏ hiÓu biÕt ®­îc nhiÒu thuéc tÝnh hay nhiÒu sù vËt cña tù nhiªn h¬n…con ng­êi võa cã ®ñ nh÷ng gi¸c quan cÇn thiÕt ®Ó c¶m nhËn thÕ giíi trong tÝnh toµn vÑn vµ tÝnh tæng thÓ cña nã. 2.2-Mèi quan hÖ gi÷a t­ duy vµ tån t¹i Tõ viÖc quan s¸t h×nh thÓ bªn ngoµi cña con ng­êi cho ®Õn mäi ho¹t ®éng lao ®éng s¶n xuÊt còng nh­ ho¹t ®éng tinh thÇn cña nã, Feuerbach cho r»ng, con ng­êi lµ mét sinh vËt cã h×nh thÓ vËt lý-sinh lý ë trong kh«ng gian vµ thêi gian, nhê vËy nã cã n¨ng lùc quan s¸t vµ suy nghÜ v­ît tréi c¸c loµi sinh vËt kh¸c. B¶n chÊt con ng­êi lµ mét c¸i g× ®ã thèng nhÊt toµn vÑn gi÷a hai ph­¬ng diÖn thÓ x¸c(tån t¹i) vµ tinh thÇn(t­ duy). Sù thèng nhÊt toµn vÑn nµy ®¶m b¶o cho con ng­êi cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn nh­ mét sinh vËt cao nhÊt , hoµn thiÖn nhÊt trong mäi sinh vËt hiÖn cã. Vµ sai lÇm cña chñ nghÜa duy t©m lµ sù toan tÝnh thñ tiªu sù thèng nhÊt toµn vÑn ®ã cña con ng­êi, t¸ch t­ duy con ng­êi khái tån t¹i cña nã, biÕn t­ duy con ng­êi thµnh mét thùc thÓ siªu tù nhiªn cã kh¶ n¨ng s¸ng t¹o nªn thÕ giíi vËt chÊt. Cßn sai lÇm cña chñ nghÜa nhÞ nguyªn lµ ®¸nh ®ång t­ duy vµ tån t¹i, coi chóng nh­ nh÷ng thùc thÓ tån t¹i ®éc lËp bªn c¹nh nhau , ®ã lµ mét sù kh¼ng ®Þnh vßng vo, nöa vêi, tr¸i ng­îc. Phª ph¸n nh÷ng quan ®iÓm sai lÇm cña chñ nghÜa duy t©m vµ chñ nghÜa nhÞ nguyªn trong viÖc t¸ch ®«i thÓ x¸c vµ tinh thÇn, tån t¹i vµ t­ duy, Feuerbach ®· thõa nhËn mét c¸ch døt kho¸t r»ng quan hÖ thùc sù cña tån t¹i ®èi víi t­ duy lµ tån t¹i –chñ thÓ, t­ duy-thuéc tÝnh. T­ duy xuÊt ph¸t tõ tån t¹i, chø kh«ng ph¶i tån t¹i xuÊt ph¸t tõ t­ duy…C¬ së cña tån t¹i n»m ngay trong tån t¹i chÝnh lµ c¶m tÝnh, lµ nguyªn lý trÝ tuÖ , lµ sù tÊt yÕu vµ ch©n lý…B¶n chÊt cña tån t¹i víi t­ c¸ch mét tån t¹i chÝnh lµ b¶n chÊt cña giíi tù nhiªn.T¹i sao tån t¹i lµ chñ thÓ, cßn t­ duy lµ thuéc tÝnh(cña chÝnh chñ thÓ ®ã)?§Ó tr¶ lêi c©u hái nµy, theo Feuerbach, chóng ta cÇn ®Õn tõ ®©u, bé ãc tõ ®©u ®Õn, c¬ quan c¬ thÓ tõ ®©u ®Õn, th× tinh thÇn còng ®Õn tõ ®Êy, ngay c¶ ho¹t ®éng tinh thÇn còng lµ viÖc lµm cña c¬ thÓ, cña ®Çu ãc con ng­êi, ho¹t ®éng ®ã kh¸c víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c ë chç, nã lµ ho¹t ®éng cña ®Çu ãc. Kh«ng ph¶i lµ ng­êi nghiªn cøu s©u vÒ sinh lý häc, song Feuerbach còng nhËn thÊy r»ng, mçi con ng­êi cô thÓ b»ng x­¬ng b»ng thÞt ®ang sèng vµ ho¹t ®éng lµ nh÷ng b»ng chøng sinh ®éng vÒ sù thèng nhÊt gi÷a thÓ x¸c vµ tinh thÇn, gi÷a ph­¬ng diÖn vËt lý vµ ph­¬ng diÖn t©m lý.Sù thèng nhÊt nµy ph¶n ¸nh sù thèng nhÊt gi÷a cÊu tróc vµ chøc n¨ng, gi÷a gi¶i phÉu häc vµ sinh lý häc. Vµ còng tõ ®ã «ng dÔ dµng rót ra mét kÕt luËn triÕt häc duy vËt r»ng, t­ duy , ý thøc cña con ng­êi kh«ng lµ c¸i g× kh¸c nh­ lµ thuéc tÝnh vèn cã cña mét d¹ng vËt chÊt cã tæ chøc cao-bé ãc con ng­êi. ChÝnh ë ®©y, «ng ®· phÇn nµo pháng ®o¸n ®­îc néi dung vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc, ®iÒu mµ suy nghÜ nµy, ¡nghen ®· ph¸t biÓu mét c¸ch râ rµng h¬n trong t¸c phÈm “Lutvich Feuerbach vµ sù c¸o chung cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc”. Sau khi c«ng nhËn mét c¸ch døt kho¸t r»ng, tån t¹i cña chñ thÓ, t­ duy lµ thuéc tÝnh, ý thøc lµ s¶n phÈm cña bé ãc con ng­êi, Feuerbach ®i ®Õn viÖc t×m hiÓu s©u h¬n b¶n chÊt tù nhiªn-sinh häc cña con ng­êi. “B¶n chÊt chung cña con ng­êi lµ g×? Nh÷ng nh©n tÝnh c¬ b¶n trong con ng­êi lµ g×? §ã lµ lý tÝnh, ý chÝ vµ tr¸i tim. Con ng­êi hoµn thiÖn cã n¨ng lùc t­ duy, søc m¹nh ý chÝ vµ nguån lùc t×nh c¶m. N¨ng lùc t­ duy chÝnh lµ ¸nh s¸ng cña nhËn thøc, søc m¹nh cña ý chÝ chÝnh lµ n¨ng l­îng cña tÝnh c¸ch, nguån lùc t×nh c¶m chÝnh lµ t×nh yªu…Trong ý chÝ, t­ duy vµ t×nh c¶m lu«n chøa ®ùng b¶n chÊt tèi cao, tuyÖt ®èi cña con ng­êi lµ môc ®Ých tån t¹i cña nã…con ng­êi tån t¹i ®Ó nhËn thøc, yªu th­¬ng vµ mong muèn.Nh­ng môc ®Ých cña lý tÝnh, cña ý chÝ, cña t×nh yªu lµ g×?Lµ ®Ó lµm cho con ng­êi trë thµnh ng­êi tù do. Qua nh÷ng lêi lÏ ®ã, nhµ triÕt häc cæ ®iÓn §øc muèn chøng minh r»ng, b¶n chÊt chung cña con ng­êi lµ tæng hoµ mäi kh¸t väng chÝnh trÞ, mäi n¨ng lùc nhËn thøc vµ nhu cÇu tù nhiªn-sinh häc ®· trÇm tÝch trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö l©u dµi cña nã. Mäi mong muèn, kh¸t väng tù nhiªn cña con ng­êi theo quan ®iÓm cña Feuerbach kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ t­ t­ëng thuÇn tuý mµ chóng ph¶n ¸nh ®êi sèng hiÖn thùc cña con ng­êi vµ do ®êi sèng ®ã quy ®Þnh. Nãi c¸ch kh¸c, trong con ng­êi, c¸i sinh lý quy ®Þnh c¸i t©m lý, c¸i tù nhiªn- sinh häc quy ®Þnh c¸i x· héi, nhu cÇu vËt chÊt quy ®Þnh hµnh ®éng x· héi. “§iÒu ¸c xuÊt hiÖn kh«ng ph¶i trong ®Çu ãc, trong tr¸i tim- Feuerbach viÕt-mµ xuÊt hiÖn chÝnh trong d¹ dµy con ng­êi”. Quan ®iÓm nµy cña Feuerbach ®· lµm cho ¡nghen rÊt chó ý. Trong t¸c phÈm “Lutvich Feuerbach vµ sù c¸o chung cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc”, ¡nghen ®¸nh gi¸ cao luËn ®iÓm cña Feuerbach: “Trong mét cung ®iÖn , ng­êi ta suy nghÜ kh¸c trong mét tóp lÒu tranh”. “NÕu nh­ v× ®ãi, v× nghÌo mµ trong c¬ thÓ kh«ng cã chÊt dinh d­ìng, th× trong ®Çu ãc anh, trong t×nh c¶m vµ trong tr¸i tim anh còng kh«ng cã chÊt nu«i ®¹o ®øc”. §©y lµ luËn ®iÓm hoµn toµn míi so víi ®­¬ng thêi, v× theo quan ®iÓm nµy th× ®iÒu kiÖn sinh ho¹t vËt chÊt cña con ng­êi quy ®Þnh suy nghÜ vµ t­ t­ëng cña nã. Tuy nhiªn, Feuerbach ch­a cã kh¶ n¨ng nh×n nhËn con ng­êi víi t­ c¸ch lµ mét c¸ thÓ cña loµi, víi t­ c¸ch lµ mét thµnh viªn x· héi, mµ «ng chØ míi dõng l¹i ë con ng­êi cô thÓ “ theo ý kiÕn t«i th× chÝnh c¸ thÓ ®· bao qu¸t toµn bé b¶n chÊt con ng­êi, b¶n chÊt con ng­êi chØ cã mét-®ã lµ b¶n chÊt c¸ thÓ”. 2.3-Mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi con ng­êi Tuy nhÊn m¹nh tÝnh c¸ thÓ cña con ng­êi, song Feuerbach còng hÐ më mét ý t­ëng cho r»ng, trong qu¸ tr×nh sèng,con ng­êi cã thÓ giao tiÕp víi nh÷ng ng­êi kh¸c, víi céng ®ång x· héi. Do tiÕp xóc víi x· héi mµ “tõ mét tån t¹i thuÇn tuý vËt lý, con ng­êi trë thµnh mét tån t¹i chÝnh trÞ , nãi chung trë thµnh mét c¸i g× ®ã kh¸c víi tù nhiªn, tån t¹i ®ã chØ quan t©m ®Õn b¶n th©n m×nh”.Quan niÖm cho r»ng, con ng­êi lµ mét tån t¹i x· héi ®· cã trong triÕt häc cña Aristote, nh­ng Feuerbach viÕt: “Con ng­êi lµ mét tån t¹i cña tù do, tån t¹i cã nh©n c¸ch, tån t¹i cña luËt ph¸p, ë ®©y nhµ triÕt häc duy vËt cæ ®iÓn §øc ®· nh×n thÊy r»ng, “c¸i t«i”, “c¸i ®¬n tö”, “c¸i tuyÖt ®èi” ®­îc miªu t¶ trong triÕt häc cña c¸c bËc tiÒn bèi míi chØ lµ xuÊt ph¸t ®iÓm, lµ nÒn t¶ng vËt lý-sinh lý cña con ng­êi. VÊn ®Ò quan träng h¬n lµ b¶n chÊt ®Ých thùc cña con ng­êi, tøc lµ nh÷ng yÕu tè quy ®Þnh sù tån t¹i cña nã víi t­ c¸ch lµ mét sinh thÓ cã tÝnh loµi hay nãi theo c¸ch cña M¸c lµ tÝnh x· héi cña con ng­êi. Bëi v× “khi con ng­êi sinh ra tõ giíi tù nhiªn , nã míi chØ lµ mét sinh vËt tù nhiªn ®¬n thuÇn chø kh«ng ph¶i lµ ng­êi… con ng­êi lµ s¶n phÈm cña v¨n ho¸ vµ cña lÞch sö”. Nh­ vËy, theo Feuerbach, khi nãi vÒ con ng­êi, nhÊt thiÕt ph¶i gi¶ ®Þnh r»ng , cã nh÷ng ng­êi kh¸c vµ chØ cã trong mèi quan hÖ ®ã th× con ng­êi míi lµ con ng­êi víi ý nghÜa ®Çy ®ñ cña tõ nµy. Tõ viÖc c«ng nhËn con ng­êi nh­ lµ s¶n phÈm cña v¨n ho¸, cña lÞch sö Feuerbach ®i ®Õn quan ®iÓm cho r»ng tÝnh Ých kû kh«ng mang tÝnh c¸ nh©n nh­ c¸c nhµ ®¹o ®øc häc tr­íc «ng, mµ nã cßn mang tÝnh x· héi .§©y lµ mét quan ®iÓm hoµn toµn míi so víi lÞch sö ®­¬ng thêi. Khi ®äc nh÷ng lêi nµy cña Feuerbach , Lªnin cho r»ng ®©y lµ “ph«i thai cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö”. TiÕn xa h¬n b­íc n÷a, nhµ triÕt häc mang nÆng tinh thÇn nh©n ®¹o coi tÝnh Ých kû cña con ng­êi nh­ lµ mét ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lÞch sö x· héi . “Trong lÞch sö, mét thêi ®¹i míi b¾t ®Çu tõ ®©u?B¾t ®Çu tõ chç ®«ng ®¶o quÇn chóng bÞ ¸p bøc ®­a ra tÝnh Ých kû chÝnh ®¸ng cña m×nh chèng l¹i tÝnh Ých kû cùc ®oan cña thiÓu sè ng­êi kh¸c …tÝnh Ých kû cña ®a sè nh©n lo¹i ®ang bÞ ¸p bøc ph¶i vµ sÏ thùc hiÖn quyÒn cña m×nh vµ më ra mét thêi ®¹i lÞch sö míi…kh«ng thÓ ®Ó cho thiÓu sè ng­êi lµ cao th­îng , cã tµi s¶n, cßn sè kh¸c lµ thÊp hÌn , lµ ch¼ng cã g×. Tµi s¶n ph¶i cã ë tÊt c¶ mäi ng­êi.” .Nh÷ng lêi lÏ cã tÝnh tuyªn chiÕn víi x· héi t­ b¶n nµy ®­îc Feuerbach nãi ra vµo thêi ®iÓm lÞch sö khi Tuyªn ng«n §¶ng céng s¶n cña M¸c vµ ¡nghen míi ra ®êi phÇn nµo ph¶n ¸nh t­ t­ëng chñ nghÜa x· héi cña Feuerbach vµ ®­îc Lªnin ®¸nh gi¸ cao trong “Bót ký triÕt häc”, ®· v­ît lªn trªn quan niÖm nµy khi ®­a vµo ®êi sèng cña con ng­êi nh÷ng ph¹m trï x· héi ph¶n ¸nh ®êi sèng ®a d¹ng, sinh ®éng cña con ng­êi nh­: tù do, nh©n c¸ch, luËt ph¸p 2.4-Mèi quan hÖ gi÷a ng­êi vµ thÇn Nh×n nhËn con ng­êi võa nh­ mét c¸ thÓ chøa ®Çy tham väng c¸ nh©n, võa lµ s¶n phÈm cña con ng­êi, s¶n phÈm cña v¨n ho¸ vµ lÞch sö chÝnh lµ c¬ së lý luËn ®Ó Feuerbach xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a ng­êi vµ thÇn .Feuerbach cho r»ng, viÖc nghiªn cøu nguån gèc vµ b¶n chÊt cña t«n gi¸o ph¶i xuÊt ph¸t tõ viÖc nghiªn cøu b¶n chÊt con ng­êi vµ ®êi sèng hiÖn thùc cña nã. Dùa trªn c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa nh©n b¶n , Feuerbach cho r»ng yÕu tè quan träng hµng ®Çu t¹o tiÒn ®Ò cho sù xuÊt hiÖn t«n gi¸o ®ã lµ tr¹ng th¸i t©m lý cña con ng­êi. “Th­îng ®Õ kh«ng ph¶i lµ thùc thÓ sinh lý hay thùc thÓ vò trô – Feuerbach viÕt-mµ lµ thùc thÓ t©m lý”. ChÝnh sù xóc c¶m m¹nh, sù chiªm nghiÖm hay tr¹ng th¸i ®au khæ cña con ng­êi lµ nguån gèc s©u xa cña t«n gi¸o.Nh­ng sù chiªm nghiÖm hay tr¹ng th¸i ®au khæ, tr¹ng th¸i xóc c¶m kh«ng ph¶i lµ hiÖn t­îng cã tÝnh chñ quan nh­ chñ nghÜa duy t©m chñ quan quan niÖm, mµ chóng cã tÝnh kh¸ch quan, nghÜa lµ g¾n liÒn víi c¸c hiÖn t­îng tù nhiªn vµ ®êi sèng x· héi. Feuerbach viÕt “T«n gi¸o lµ giÊc m¬ cña tinh thÇn con ng­êi nh­ng trong giÊc m¬ ®ã chóng ta kh«ng ph¶i ë trªn bÇu trêi mµ ë trªn mÆt ®Êt, trong v­¬ng quèc cña hiÖn thùc, chóng ta nh×n thÊy c¸c ®èi t­îng cña hiÖn thùc kh«ng ph¶i trong thÕ giíi thùc tÕ cña tÝnh tÊt yÕu mµ lµ trong thÕ giíi say mª cña trÝ t­ëng t­îng vµ sù k× quÆc. NhiÖm vô cña t«i lµ bãc trÇn b¶n chÊt ®Ých thùc cña t«n gi¸o vµ triÕt häc t­ biÖn hay thÇn häc, chuyÓn thÕ giíi néi t©m ra thÕ giíi bªn ngoµi, nghÜa lµ biÕn ®èi t­îng t­ëng t­îng thµnh ®èi t­îng hiÖn thùc”. Trªn tinh thÇn nh­ vËy, «ng phª ph¸n c¸c quan ®iÓm cho r»ng, t«n gi¸o lµ hiÖn t­îng cã tÝnh ngÉu nhiªn hoÆc cã tÝnh bÈm sinh. Theo Feuerbach, t×nh c¶m t«n gi¸o còng nh­ c¸c ý niÖm vµ biÓu t­îng cña nã lu«n thay ®æi theo sù thay ®æi cña lÞch sö x· héi loµi ng­êi. Tõ lËp tr­êng cña chñ nghÜa nh©n b¶n, Feuerbach cho r»ng, trong con ng­êi lu«n cã nh÷ng ham muèn, nhu cÇu, kh¸t väng vµ th¸i ®é Ých kû. Nh÷ng nhu cÇu sinh häc vµ tr¹ng th¸i t©m sinh lý nµy cã thÓ ®­îc ®¸p øng hoÆc cã thÓ kh«ng ®­îc ®¸p øng, tõ ®ã g©y nªn trong con ng­êi hai xu h­íng tr¹ng th¸i t©m lý: hoÆc sî h·i, bÊt lùc, nçi buån ch¸n, ®au khæ( nÕu con ng­êi gÆp nh÷ng ®iÒu bÊt h¹nh) hoÆc sù ng­ìng mé, kÝnh phôc, lßng biÕt ¬n( nÕu con ng­êi gÆp nh÷ng thuËn lîi). Feuerbach viÕt: “T«n gi¸o lµ sù ph¶n ¸nh thêi th¬ Êu cña nh©n lo¹i hay trong t«n gi¸o con ng­êi lµ ®øa trÎ. §øa trÎ kh«ng thÓ thùc hiÖn ý muèn cña m×nh b»ng søc m¹nh cña nã mµ ph¶i nhê ®Õn mét tån t¹i mµ nã lÖ thuéc …t«n gi¸o cã nguån gèc xuÊt hiÖn, cã chç ®øng ch©n chÝnh, cã ý nghÜa trong thêi th¬ Êu cña nh©n lo¹i”. ë ®©y, khi nghiªn cøu vÊn ®Ò t«n gi¸o ,Feuerbach ph¶i nhê vµo nh÷ng t­ liÖu cña lÞch sö vµ kh¶o cæ häc, theo ®ã th× con ng­êi nguyªn thuû lµ con ng­êi c¶m tÝnh chø kh«ng ph¶i lµ con ng­êi lý tÝnh. §êi sèng cña ng­êi nguyªn thuû hµng ngµy b¾t ph¶i tiÕp xóc víi mu«n vµn sù vËt, hiÖn t­îng ®a d¹ng cña giíi tù nhiªn nh­ mÆt tr¨ng, mÆt trêi, sÊm sÐt, b·o lôt, gi«ng tè, s«ng s©u, biÓn réng, nói non hiÓm trë, rõng rËm c©y cao…vµ lÏ ®ã tÊt nhiªn lµ con ng­êi ph¶i lÖ thuéc vµo chóng ®Ó tån t¹i. Tõ ®ã lµm ph¸t sinh t©m lý hay t×nh c¶m trong con ng­êi ®èi víi tù nhiªn: “§iÒu môc ®Çu tiªn cña t«i trong B¶n chÊt t«n gi¸o cã thÓ nãi mét c¸ch v¾n t¾t lµ: c¬ së cña t«n gi¸o lµ t×nh c¶m vÒ sù lÖ thuéc cña con ng­êi. Trong ý nghÜa ®Çu tiªn, giíi tù nhiªn chÝnh lµ ®èi t­îng cña t×nh c¶m lÖ thuéc nµy. V× vËy, giíi tù nhiªn nãi chung lµ kh¸ch thÓ ®Çu tiªn cña t«n gi¸o”. V©þ t¹i sao giíi tù nhiªn l¹i trë thµnh ®èi t­îng ®Çu tiªn b¾t buéc con ng­êi ph¶i lÖ thuéc? Feuerbach gi¶i thÝch nh­ sau: Thø nhÊt, bëi giíi tù nhiªn lµ ®èi t­îng c¶m gi¸c trùc tiÕp cña con ng­êi, lµ c¸i t¸c ®éng hµng ngµy, hµng giê lªn c¸c gi¸c quan nhËn biÕt cña con ng­êi: “c¸i b¾t con ng­êi, lÖ thuéc, c¸i mµ con ng­êi c¶m thÊy lÖ thuéc, c¸i mµ tõ ®ã con ng­êi biÕt ®­îc sù lÖ thuéc cña m×nh chÝnh lµ giíi tù nhiªn, lµ ®èi t­îng cña c¶m gi¸c, tÊt c¶ nh÷ng Ên t­îng mµ giíi tù nhiªn t¹o ra cho con ng­êi th«ng qua c¸c c¶m gi¸c ®Òu cã thÓ trë thµnh lý do cña sïng b¸i t«n gi¸o”. Thø hai, sù sïng b¸i tù nhiªn cßn b¾t nguån tõ viÖc trong qu¸ tr×nh sèng, do thÓ chÊt yÕu ít cña m×nh, con ng­êi th­êng cã t©m lý sî h·i c¸c hiÖn t­îng cña giíi tù nhiªn, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng bÊt lùc tr­íc c¸c hiÖn t­îng ®ã: “Quan niÖm vÒ søc m¹nh v« biªn nh­ lµ ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña thÇn th¸nh xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn trong con ng­êi ®Æc biÖt khi con ng­êi so s¸nh hµnh ®éng cña m×nh víi hµnh ®éng cña tù nhiªn. Con ng­êi kh«ng thÓ t¹o nªn c©y cá, kh«ng lµm nªn b·o tè vµ thêi tiÕt, kh«ng thÓ lµm s¸ng loÐ nh­ chíp…t¸t c¶ nh÷ng hiÖn t­îng tù nhiªn nµyv­ît tréi søc m¹nh cña con ng­êi, lµm cho con ng­êi c¶m thÊy bÊt lùc. ChÝnh v× vËy, thùc thÓ t¹o nªn c¸c hiÖn t­îng ®ã ®èi víi con ng­êi lµ mét thùc thÓ siªu nh©n-thùc thÓ cã tÝnh thÇn th¸nh”. Thø ba, nh­ mét hiÖn t­îng t©m lý, t×nh c¶m lÖ thuéc vµo giíi tù nhiªn cña con ng­êi g¾n liÒn víi quan niÖm vÒ ®êi sèng t©m linh cña nã , hay nãi cô thÓ h¬n lµ g¾n liÒn víi quan niÖm vÒ c¸i chÕt. Theo quan ®iÓm hiÖn ®¹i, con ng­êi lµ mét thùc thÓ tù nhiªn-sinh häc, nªn nã còng ph¶i tu©n theo quy luËt sinh-l·o-bÖnh-tö. Nh­ng ng­êi nguyªn thuû th× ch­a thÓ hiÓu ®­îc ®iÒu ®ã, hä cho r»ng ®au èm chÕt chãc chÝnh lµ sù trõng ph¹t cña th¸nh thÇn, bëi vËy, “t×nh c¶m vÒ sù lÖ thuéc vµ t×nh c¶m vÒ sù h÷u h¹n cña ®êi ng