Tìm hiểu về nhà cổ trên đảo Jeju

HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 116 TÌM HIỂU VỀ NHÀ CỔ TRÊN ĐẢO JEJU SVTH: Lê Hồng Dịu, Đỗ Thị Ngân(3H-09) GVHD: cô Vũ Thanh Hải I. Vài nét khái quát về nhà truyền thống trên đảo Jeju. Giống như nhà trên đất liền, ở Jeju cũng có nhà mái ngói và nhà mái tranh. Nhưng cơ bản về cấu trúc 2 loại nhà đều không có gì khác biệt nhiều ngoài chất liệu. Kiến trúc cổ mang đậm chất Jejudo là những ngôi nhà mái lá. Nhìn vào cấu trúc của những ngôi nhà đó ta có thể thấy được sự khác biệt giữa nhà cổ trên đảo Jeju và nhà cổ trên đất liền qua những đặc điểm trong cách bài trí những bộ phận như mái tranh, sân, sân sau, nhà kho, Điểm khác biệt rõ ràng nhất đó là nhà cổ trên đảo Jeju lấy sân nhà làm trung tâm (trong khi nhà cổ trên đất liền lấy trung tâm là nhà). Có sự khác biệt đó là do điều kiện khí hậu, phong thuỷ địa lí và tín ngưỡng chỉ có ở đảo Jeju và những nhân tố mang tính văn hoá đã tác động đến. Ngoài ra còn có nhiều những đặc điểm đặc biệt tiêu biểu cho cấu trúc Jeju. Toàn bộ khu nhà được bao quanh bởi 1 hàng rào và tuỳ vào dòng tộc và sự quản lí gia đình của các thế hệ mà các hình thức bài trí sẽ được thay đổi. Mỗi căn nhà đều tuân thủ chặt chẽ cách bài trí tách biệt với hình thức nhà hình chứ nhất “ㅡ“. ` Hình 1. Cấu trúc chung. Cách bài trí của khu nhà chính là 1 trong những điểm đặc trưng của vùng đảo Jeju. Nếu như ở miền bắc, vì phải đối phó với thời tiết lạnh, tuyết rơi nhiều, người dân phải xây dựng những căn nhà để gió không vào được nhà. Các căn nhà bao vây lấy sân theo hình chữ “ㅁ”. Nhà không có sàn gỗ và các phòng được gắn với nhau. Còn ở miền nam thì ngược lại. Nhà được xây để gió có thể dễ dàng thông vào do đặc điểm vùng này là có nhiệt độ cao. Các phòng, bếp, sảnh được gắn liền với nhau gọi là nhà hình chữ nhất “ㅡ”. Phòng và khoảng cách phòng lớn nên có đại sảnh. Đặc biệt là nhà có rất nhiều cửa HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 117 sổ cho gió dễ thông vào. Miền trung là sự kết hợp giữa miền nam và miền bắc; phòng, bếp, và sảnh được xây dựng theo hình chữ “ㄴ”. Lò sưởi và sảnh đều có. So với phía nam thì sảnh chật hơn và cửa sổ nhỏ hơn, còn ở đảo Jeju hình thức rất linh hoạt. Để ngăn gió lớn, mưa và tuyết thì các nhà lấy sân làm trung tâm mà bao bọc lại thành chữ “ㅁ”giống phía bắc. Trong các nhà đều có rất nhiều phòng xếp lần lượt thành hàng ngang giống hình chữ nhất “ㅡ”như loại hình nhà ở miền nam. Nhưng nhà trên đảo Jeju vẫn mang nhiều đặc điểm riêng. II. Cấu trúc bên ngoài: 1. Đặc điểm • Hệ thống cấu trúc bên ngoài được thể hiện 1 cách rõ ràng ở cấu trúc 3 phần theo thứ tự không gian khởi đầu(올래) đến không gian chuyển (올래목) và không gian chính (sân 마당) • Ở vùng đất bằng phẳng thì không có sự sắp xếp như vậy, điều này vừa thể hiện được sự ảnh hưởng không rõ ràng của những quy tắc nho giáo và cũng là điểm khác biệt với đất liền. 2. Các bộ phận bên ngoài Như đã nói bên trên toàn bộ khu nhà được bao bọc bởi hàng rào tường bao. Tường bao ở đây được làm bằng cách xếp đá bazan cao lên rồi đắp bùn bên ngoài dày tới 30- 45cm. Đá bazan là loại đá mácma màu xám hay màu đen, hình thành do mác ma phun trào ra ngoài miệng núi lửa rồi nguội đi. Mặt ngoài tường là vách đất hoặc được trát vữa. Ngoài tác dụng bao bọc nhà nó còn có tác dụng bảo vệ khỏi gió và bão. Và tường bao ở nhà mái tranh thấp hơn nhà mái ngói. Cổng lớn là một trong ba thứ không có ở đảo Jeju. Từ thời xa xưa, Jeju là hòn đảo vắng người, dân cư thưa thớt, hơn nữa người dân ở đây sống rất hoà thuận với nhau, không bao giờ xảy ra trường hợp mất của cải. Chính vì thế khi làm nhà, người dân ở đảo Jeju không xây cổng lớn, mà thay vào đó là cấu trúc Jeongnang (không để ngăn trộm mà để ngăn gia súc đồng thời báo hiệu nhà có người hay không.) Cấu trúc Jeongnang là trước cửa cổng chỉ có hai tảng đá lớn khoét lỗ hai bên cùng các thanh gỗ chắn ngang mang tính ước lệ thay lời của chủ nhân. Khi bạn nhìn thấy trước cửa nhà đặt một thanh gỗ, bạn phải hiểu được thông điệp của gia chủ: "Tôi chỉ chạy ra ngoài một chút thôi. Chờ tôi tí, tôi sẽ về ngay". Nếu hai thanh gỗ sẽ là: "Tôi đi vắng nhà từ sáng, đến chiều tối tôi sẽ về". Nếu ba thanh gỗ sẽ là: "Tôi đi vắng nhà vài ngày, có gì bạn đến chơi sau nhé". Nếu thấy trước cửa nhà có đặt 4 thanh gỗ, đây thể hiện một gia đình chỉ có phụ nữ thôi: "Nhà toàn đàn bà con gái, đàn ông tránh qua lại kẻo mang tiếng cho phụ nữ chúng tôi". Thì ra từ xưa người đàn ông đi biển chẳng mấy trở về, có những gia đình chỉ vò võ người mẹ, người vợ ở nhà, họ vẫn sống cuộc sống lao động như đàn ông nhưng vẫn rất mực giữ gìn khí tiết, sợ dơ bẩn thanh danh. Còn nếu không có thanh gỗ nào trước cửa có nghĩa là "trong nhà hiện đang có người,mời ông bà cô chú vào chơi nhé!" HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 118 Hình 2. Jeongnang Ngoài ra, một đặc điểm độc đáo nữa của nhà cổ ở đảo Jeju là người ta xếp đá thành cổng và hàng rào đá thấp xung quanh nhà để làm ranh giới với khu vực bên ngoài nhà. Đi qua jeongnang là ta đã đi vào con đường vào nhà. Con đường này được gọi là 올래. Đây con đường có thể thông sang được nhiều nhà trong 1 làng. Hình 3. Olle & Jeongnang. 이문간: là gian cửa lớn, chứa cổng và gian nhà 2 bên cổng để chứa đồ. Nhà chứa đồ ở hai bên gian cổng . Hình 4: Gian cửa lớn. HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 119 Qua gian cửa lớn chúng ta sẽ bắt đầu cuộc hành trình tìm hiểu về cấu trúc bên trong của nhà truyền thống. III. Cấu trúc bên trong 1. Đặc điểm • Cấu trúc không gian bên trong của nhà trên đảo Jeju có sự liên kết giữa không gian trung tâm là phòng sinh hoạt chung(상방) không gian mang tính xã hội, qua không gian giữa là hiên (난간) rồi đến sân(마당), ở một mặt khác phòng riêng được nối tiếp với liên kết hố bếp,bếp và phòng ăn theo 1 hướng khác. Cấu trúc như thế này được gọi là cấu trúc nhà xếp hay nhà cánh. • Mặt bằng của nhà Jeju dựa theo hình thức chia phần còn trên đất liền là hình thức kết hợp • Khi nhìn vào mặt bằng chung của nhà trên đất liền ta có thể thấy được rõ ràng vị trí xã hội của chủ nhân nhưng ở Jeju thì sự biến đổi không nhiều và gần như mọi người đều giống nhau. Điều này được gọi là sự đồng nhất là 1 đặc điểm văn hoá vùng đảo. • Nền tảng hình thức nhà trong và nhà ngoài trên đất liền chịu ảnh hưởng lớn của nho giáo, còn trên đảo Jeju thì không được rõ nét lắm. Hình 5: Cấu trúc bên trong 2. Các bộ phận bên trong 밖거리마당: sân trước cửa nhà ngoài HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 120 Hình 6: Sân trước Pakgori(밖거리) có nghĩa là nhà ngoài, gần giống với sarangche(사랑채) nhưng khác ở chỗ đó không phải là không gian riêng dành cho đàn ông và có bếp. Khi chủ nhân của ngôi nhà tuổi đã cao hay những thành viên trong gia đình tăng thì con cháu sẽ xây thêm nhà ngoài.Trong trường hợp có con cái ở nhà ngoài kết hôn, thì sẽ chỉ sử dụng chung với bố mẹ khoảng ở sân bên ngoài, còn tất cả các hoạt động khác bao gồm cả về mặt kinh tế thì đều độc lập. Việc chuẩn bị bữa ăn cũng do từng bên tự chuẩn bị. Hình 7: Nhà ngoài (pakgori) Angori(안거리) là không gian chính bên trong nhà. Đây là phòng lớn và bên trong được chia ra thành những bộ phận với từng chức năng riêng. 고팡 là phòng chứa đồ, chứa những nông sản thu hoạch (dùng cho bữa ăn), có sàn đất và đặt sau phòng HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 121 riêng 구둘(구둘방), bếp (부엌) và phòng sinh hoạt chung(상방). Ở đây có sự khác biệt với nhà trên đất liền, đó là nhà trên đất liền lấy phòng riêng làm trung tâm còn ở Jeju thì lấy phòng sinh hoạt chung(상방) làm trung tâm. Tại đây có thể ăn uống,ngủ nghỉ và cả cũng bái tổ tiên. 1:구목 2:고팡 3:구둘 4:상방 5:정지 Hình 8: Nhà trong (angori) Sang bang (상방) là căn phòng chiếm diện tích lớn trong khu nhà trong, ở chính giữa nhà có sàn gỗ (nếu để tiết kiệm thì có thể là bằng đất), gần bếp liên kết trực tiếp với 구목, 고팡, 구둘, 정지. Đây trở thành không gian trung tâm của nhà, do nằm gần với không gian ngoài nên có thể ngăn được cái nóng trong mùa hè. Hình 9: phòng sinh hoạt chung (상방) 큰구들: (안방) phòng riêng lớn 작은구들: (작은방) phòng riêng nhỏ 챗방: phòng ăn HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 122 Hình 10: Phòng ăn 고팡: phòng chứa những nông sản thu hoạch về 정지: phòng bếp Hình 11: Phòng bếp 굴목: là nơi để đặt lửa sưởi ấm cho nhà trong. Được đặt ở góc nhà. Trong một số trường hợp thì cũng có thể dùng để nấu ăn Hình 12: Lò bếp HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 123 Mogori (모거리) là nhà kho - căn phòng được đặt vuông góc với nhà trong và nhà ngoài (cũng có thể gọi là 1 phòng trong). Hình 13: Nhà trong và nhà kho 안마당: Sân là khoảng đất được bao bọc bởi nhà trước nhà sau và nhà kho. Nông nghiệp trên đảo Jeju là nền nông nghiệp trồng trọt nên tất cả những công việc đều được làm ở sân. Sân trở thành không gian trung tâm của khu nhà. Do sân là khoảng cách giữa nhà trong với nhà ngoài nên có thể đảm bảo được sự riêng tư giữa 2 nhà. 장남방 (jangnambang) là phòng ở của tá điền-người làm công trong nhà. 난간: hiên gỗ Hình 14: Hiên gỗ HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 124 풍채: Mái hiên Hình 15: Mái hiên Hình 16: Mái nhà Jibung (지붕): Mái nhà chính là một trong những đặc điểm nổi bật nhất của nhà cổ Jeju. Nhà truyền thống của Jeju đại bộ phận là nhà tranh, mái được làm từ lau khô. Vì Jeju là hòn đảo nhiều gió nên để không bị bay trong gió biển thì mái nhà sẽ được chăng bằng dây giống như là bàn cờ, và mái nhà hơi thoai thoải. Nhà mái tranh của Jeju phải đối phó với mưa dông nhiều nên tất cả những bức tường bên ngoài đều xếp bằng đá và che phủ mái nhà bằng cỏ lau khô. Mái nhà tranh có hình cong mềm mại. Đặc biệt mái nhà tranh ở những khu đồng cỏ ở chân núi Halla thì sẽ được lợp thêm cho đủ và chăng bằng dây thừng bện từ cây lau lên trên, sau đó được giữ bằng cách buộc vào đá hay gỗ. Đây là 1 trong những phương pháp đối phó với điều kiện tự nhiên nhiều gió ở nơi đây. Hình 17: Mái nhà HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 125 Mái nhà sẽ được thay cứ 1 đến 2 năm 1 lần, ở những nơi có lượng mưa lớn thì thường 1 năm 1 lần. Việc này được thực hiện từ tháng 10 đến tháng 12 âm lịch. Đến tháng 12 dương lịch thì người dân thu hoạch lau rồi phơi khô, làm đến trước tết thì nhất định phải kết thúc, đặc biệt để bảo vệ mái nhà thì có 1 phong tục phải tránh “ngày trời đất chuyển đổi”. Hình thái mái nhà tranh của Jeju không chỉ là đối tượng nghiên cứu mang tính dân tộc với vai trò hình thức kiến trúc duy nhất chỉ của nhà tranh trên đảo Jeju mà phải nghiên cứu tìm hiểu trong thời gian dài để khắc phục điều kiện thiên nhiên có nhiều gió,mà còn là di sản văn hoá quý báu trở thành điểm du lịch tự nhiên. 물막:chuồng ngựa Hình 18: chuồng ngựa 통시: Nhà vệ sinh 2 tầng (nhà vệ sinh+ chuồng lợn) Hình 19: Nhà vệ sinh HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 126 Hình 20: Nhà vệ sinh + chuồng lợn Khu này được chia làm 2 bên: 1 bên là nhà vệ sinh, 1 bên là chuồng lợn. Nhà vệ sinh là nhà vệ sinh hai tầng được dựng lên một cách sơ sài bằng lá, gỗ và đá. Các hòn đá được xếp chồng lên nhau,mặt trên đặt 2 hòn đá phẳng. Chuồng lợn được lợp lá và rơm.Trên đảo Jeju có 1 loại lợn nổi tiếng thịt ngon là lợn đen hay là “똥돼지”. Và đúng như theo tên gọi, loại lợn này được nuôi dưới tầng 1 của nhà vệ sinh và ăn chất thải của người dân. Dù vậy nhưng đến nay số lượng loài lợn này cũng không còn nhiều, chỉ để phục vụ cho các dịp lễ tết chứ không để bán. 안뒤: là khu vực đằng sau nhà trong, chỉ có một lối ra duy nhất là đi qua cửa sau của phòng sinh hoạt chung. Đằng sau được bao bọc bởi tường rào, ngăn cách với khu vực bên ngoài nhà. 눌왔(눌곱):nền đất để chất lúa(đống rơm) Hình 21: Mái che rơm(dụng cụ lao động) HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN KHOA HÀN LẦN THỨ 5 Tháng 3 - 2011 127 우영: Nếu như 아뒤 là khu vườn sau nhà trong thì 우영 nằm quanh ngôi nhà. 물팡: dụng cụ để lấy nước trên đảo Hình 22: 물팡(Lu nước) IV. KẾT LUẬN Trên đây là một số tìm hiểu khái quát về nhà truyền thống trên đảo Jeju. Có thể nội dung chưa thể miêu tả được hết những nét đẹp của ngôi nhà đặc biệt này, nhưng nó đã phần nào giới thiệu được những đặc điểm cơ bản nhất của ngôi nhà. Dù trải qua thời gian khá dài cùng với những biến động về lịch sử, kinh tế nhưng với những chính sách bảo vệ những di sản văn hoá vật thể, nhà cổ của Jeju cũng đã và đang nhận được sự quan tâm bảo vệ của địa phương và nhà nước. Những ngôi nhà cổ còn lại đã được tôn tạo và xây dựng trở thành những bảo tàng ngoài trời, những làng dân tộc để quan khách trong và ngoài nước đến tham quan, thưởng lãm cùng với những cảnh đẹp thiên nhiên mê hồn của hòn đảo đẹp nhất Hàn quốc- Đảo Jeju. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Sách Hàn Quốc đất nước con người – Cơ quan thông tin Hải ngoại Hàn Quốc. 2. www.naver.com 3. www.daum.net