Triết học Mac - Lê nin - Chương 5: Học thuyết giá trị thặng dư

*/144Chương 5HỌC THUYẾT GIÁ TRỊ THẶNG DƯ*/144NỘI DUNG:. Sự chuyển hóa của tiền thành tư bản. Quá trình sản xuất ra giá trỊ thặng dư trong xã hội tư bản. Sự chuyển hóa của giá trị thặng dư thành tb- tích lũy tb. Quá trình lưu thông của tư bản và khủng hoảng kinh tế . Các hình thái tb và các hình thức biểu hiện của giá trỊ thặng dư*/144I. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN*/1441. Công thức chung của tư bản Tiền là sản vật cuối cùng của lưu thông hàng hóa, đồng thời cũng là hình thức đầu tiên của tư bản. Mọi tư bản lúc đầu đều biểu hiện dưới hình thái một số tiền nhất định. Nhưng bản thân tiền không phải là tư bản. Tiền chỉ biến thành tư bản trong những đều kiện nhất định, khi chúng được sử dụng để bóc lột lao động của người khác. Sự vận động của đồng tiền thông thường và đồng tiền là tư bản có sự khác nhau hết sức cơ bản.*/144- Trong lưu thông hàng hoá giản đơn, tiền vận động theo công thức: HTH - Trong tư bản, tiền vận động theo công thức: THT So sánh sự vận động của hai công thức trên: - Giống nhau: + Đều có 2 nhân tố là tiền và hàng.+ Đều là sự kết hợp của hai hành động đối lập, nối tiếp nhau (bán và mua). */144- Khác nhau: + Trình tự các hành vi khác nhau: * Lưu thông hàng hóa giản đơn bắt đầu bằng bán và kết thúc bằng mua, * Công thức chung của tư bản bắt đầu bằng mua và kết thúc bằng bán.+ Điểm xuất phát và kết thúc: * Lưu thông hàng hóa giản đơn bắt đầu bằng hàng và kết thúc bằng hàng, * Công thức chung của tư bản bắt đầu bằng tiền và kết thúc cũng bằng tiền.*/144+ Mục đích của vận động: * Lưu thông hàng hóa giản đơn mục đích là giá trị sử dụng: H-T-H (có giới hạn). * Còn công thức chung của tư bản mục đích là giá trị và giá trị lớn hơn. Tư bản vận động theo công thức: THT', trong đó T ' = T + ∆t; ∆t là số tiền trội hơn gọi là giá trị thặng dư và ký hiệu là m. Giới hạn của vận động: công thức chung của tư bản không có giới hạn. Công thức được viết là: THT'HT”... */1442. Mâu thuẫn của công thức chung- Giá trị thặng dư được tạo ra ở đâu?- Công thức THT’ làm cho người ta lầm tưởng rằng: cả sản xuất và lưu thông đều tạo ra giá trị và giá trị thặng dư.- Trong lưu thông có thể xảy ra hai trường hợp: + Trao đổi ngang giá: hai bên trao đổi không được lợi về giá trị, chỉ được lợi về giá trị sử dụng.*/144+ Trao đổi không ngang giá: có thể xảy ra ba trường hợp: * Bán cao hơn giá trị: được lợi khi bán thì khi mua bị thiệt vì người bán cũng đồng thời là người mua.* Mua thấp hơn giá trị: khi là người mua được lợi thì khi là người bán bị thiệt.* Mua rẻ, bán đắt: tổng giá trị toàn xã hội không tăng lên bởi vì số giá trị mà người này thu được là số giá trị mà người khác bị mất. Vậy lưu thông và bản thân tiền tệ trong lưu thông không tạo ra giá trị và giá trị thặng dư.*/144Kết luận: - Phải lấy quy luật nội tại của lưu thông tư bản để giải thích sự chuyển hóa của tiền thành tư bản, tức là lấy việc trao đổi ngang giá làm điểm xuất phát.- Sự chuyển hóa của người có tiền thành nhà tư bản phải tiến hành trong phạm vi lưu thông và đồng thời lại không phải trong lưu thông. Đó là mâu thuẫn của công thức chung của tư bản. */1443. Hàng hoá sức lao động và tiền công trong chủ nghĩa tư bản a. Sức lao động và điều kiện để biến sức lao động thành hàng hóa - Khái niệm: Sức lao động là toàn bộ những năng lực (thể lực và trí lực) tồn tại trong một con người và được người đó sử dụng vào sản xuất.- Điều kiện: + Người lao động là người tự do, có khả năng chi phối sức lao động.+ Người lao động không có TLSX cần thiết để kết hợp với SLĐ của mình.*/144 b. Hai thuộc tính của hàng hoá sức lao động - Khái niệm:Giá trị của hàng hoá sức lao động: Ñöôïc quyeát ñònh bôûi giaù trò cuûa TLSH ñeå nuoâi soáng ngöôøi coâng nhaân vaø gia ñình hoï, keå caû khoaûn chi phí ñaøo taïo ngöôøi coâng nhaân. Lượng giá trị các tư liệu sinh hoạt cần thiết bao gồm: + Giá trị các tư liệu sinh hoạt vật chất và tinh thần cần thiết để nuôi sống công nhân. + Chi phí đào tạo công nhân. + Giá trị các tư liệu sinh hoạt vật chất và tinh thần cần thiết cho gia đình công nhân.*/144- Giá trị hàng hóa sức lao động bao hàm cả yếu tố lịch sử, tinh thần. - Giá trị sức lao động biểu hiện bằng tiền gọi là giá cả sức lao động hay còn gọi là tiền lương.- Giá trị của hàng hóa SLĐ chịu sự tác động của hai xu hướng đôí lập nhau: * Giá trị hàng hóa SLĐ có xu hướng tăng: + SX càng phát triển nhu cầu về lao động phức tạp tăng. + Nhu cầu TLSH tăng theo đà tiến bộ của LLSX.*/144* Xu hướng giảm giá trị hàng hóa SLĐ: do NSLĐ tăng nên giá cả các tư liệu sinh hoạt, dịch vụ giảm.* Giá trị sử dụng của hàng hoá sức lao động:- Giống hàng hoá thông thường, giá trị sử dụng hàng hoá sức lao động thoả mãn nhu cầu của người mua.- Công dụng của nó biểu hiện qua tiêu dùng hàng hoá sức lao động, chính là tiến hành quá trình lao động.*/144- Quá trình lao động đồng thời là quá trình sản xuất ra hàng hoá, sức lao động tạo ra một giá trị mới lớn hơn giá trị bản thân nó. - Hàng hoá sức lao động có đặc điểm riêng biệt, là nguồn gốc trực tiếp tạo ra giá trị thặng dư, là chìa khoá để giải quyết mâu thuẫn công thức chung của tư bản.- Hàng hóa SLĐ là điều kiện của sự bóc lột chứ không phải là cái quyết định có hay không có bóc lột.*/144c. Tiền công trong chủ nghĩa tư bản - Bản chất kinh tế của tiền công trong chủ nghĩa tư bản Lao động không phải là hàng hóa vì nếu hàng hóa thì nó phải có trước, phải được vật hóa trong một hình thức cụ thể nào đó. Tiền đề để cho lao động vật hóa được là phải có tư liệu sản xuất, nhưng nếu có tư liệu sản xuất thì người lao động sẽ bán hàng hóa do mình sản xuất ra chứ không bán lao động.*/144Thừa nhận lao động là hàng hóa sẽ dẫn đến mâu thuẫn: - Nếu trao đổi ngang giá, nhà tư bản không thu được lợi nhuận (giá trị thặng dư): phủ nhận sự tồn tại thực tế của quy luật giá trị thặng dư trong chủ nghĩa tư bản. - Nếu trao đổi không ngang giá để có giá trị thặng dư cho nhà tư bản: phủ nhận quy luật giá trị*/144 Vì thế, lao động không phải là hàng hóa, cái mà công nhân bán cho nhà tư bản chính là sức lao động. Tiền công là sự biểu hiện bằng tiền của giá trị hàng hoá SLĐ, là giá cả của hàng hoá SLĐ.*/144Tiền công là giá cả hàng hoá sức lao động, chứ không phải là giá cả của lao động. Sở dĩ thường có sự nhầm lẫn là vì: - Hàng hóa sức lao động không bao giờ tách khỏi người lao động, nó chỉ nhận được giá cả khi đã cung cấp giá trị sử dụng cho người mua, tức là lao động cho nhà tư bản, do đó, bề ngoài chỉ thấy nhà tư bản trả giá trị cho lao động.*/144 - Đối với công nhân, toàn bộ lao động trong cả ngày là phương thức để có tiền sinh sống, do đó bản thân công nhân cũng tưởng rằng mình bán lao động, nên cũng nghĩ rằng cái mà họ mua là lao động. - Lượng của tiền công phụ thuộc vào thời gian lao động hoặc số lượng sản phẩm sản xuất ra, điều đó làm người ta lầm tưởng tiền công là giá cả lao động.*/1444. Hình thức tiền công cơ bản+ Tiền công tính theo thời gian: là hình thức trả công theo thời gian lao động của công nhân (giờ, ngày, tháng). Ghi chú: -TC: Tiền công tính theo thời gian - GTSLĐ: Giá trị hàng ngày của sức lao động - NLĐ: Ngày lao động với một số giờ nhất định*/144+ Tiền công tính theo sản phẩm: là hình thức tiền công tính theo số lượng sản phẩm sản xuất ra (hoặc số lượng công việc hoàn thành) trong một thời gian nhất định. Tiền công tính theo sản phẩm: Mỗi một đơn vị sản phẩm được trả công theo một đơn giá nhất định gọi là đơn giá tiền công ĐGTC: Đơn giá tiền công TCTB: Tiền công trung bình 1 ngày của 1 công nhân SLSP: Số lượng sản phẩm của 1 công nhân trong 1 ngày*/1445. Tiền công danh nghĩa và tiền công thực tế- Tiền công danh nghĩa: là số tiền mà người công nhân nhận được do bán sức lao động của mình cho nhà tư bản.- Tiền công thực tế: là tiền công được biểu hiện bằng số lượng hàng hóa tiêu dùng và dịch vụ mà công nhân mua được bằng tiền công danh nghĩa của mình.*/144 Tiền công danh nghĩa là giá cả sức lao động nên biến động theo thị trường. Trong một thời gian nào đó, nếu tiền công danh nghĩa không thay đổi, nhưng giá cả tư liệu tiêu dùng và dịch vụ tăng lên hoặc giảm xuống, thì tiền công thực tế sẽ giảm xuống hoặc tăng lên.*/144 Tiền công là giá cả của sức lao động, nên sự vận động của nó gắn liền với sự biến đổi của giá trị sức lao động. Lượng giá trị sức lao động chịu ảnh hưởng của các nhân tố tác động ngược chiều nhau. Nhân tố tác động làm tăng giá trị sức lao động như: sự nâng cao trình độ chuyên môn của người lao động, sự tăng cường độ lao động... Nhân tố tác động làm giảm giá trị sức lao động, đó là sự tăng năng suất lao động làm cho giá cả tư liệu tiêu dùng rẻ đi. Sự tác động qua lại của các nhân tố đó dẫn tới quá trình biến đổi phức tạp của tiền công thực tế.*/144 - Xu hướng chung của sản xuất tư bản chủ nghĩa không phải là nâng cao mức tiền công trung bình mà là hạ thấp mức tiền công ấy. Bởi lẽ trong quá trình phát triển của chủ nghĩa tư bản, tiền công danh nghĩa có xu hướng tăng, nhưng không theo kịp mức tăng giá cả tư liệu tiêu dùng và dịch vụ; Thất nghiệp là hiện tượng thường xuyên, khiến cho cung về lao động vượt quá cầu về lao động, điều đó cho phép nhà tư bản mua sức lao động dưới giá trị của nó. Vì vậy, tiền công thực tế của giai cấp công nhân có xu hương hạ thấp.*/144 - Sự hạ thấp của tiền công thực tế chỉ diễn ra như một xu hướng, vì có những xu hướng chống lại sự hạ thấp tiền công. + Đó là cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân đòi tăng tiền công. + Do sự tác động của cuộc cách mạng khoa học – công nghệ nên nhu cầu về sức lao động có chất lượng cao ngày càng tăng đã buộc giai cấp tư sản phải cải tiến tổ chức lao động cũng như kích thích người lao động bằng lợi ích vật chất. */144II. QUÁ TRÌNH SẢN XUẤT RA GIÁ TRỊ THẶNG DƯTRONG XÃ HỘI TƯ BẢN*/1441. Sự thống nhất giữa quá trình sản xuất ra giá trị sử dụng và qúa trình sản xuất ra giá trị thặng dư Quá trình sản xuất trong xí nghiệp tư bản có các đặc điểm:- Người công nhân làm việc dưới sự kiểm soát của nhà tư bản.- Sản phẩm mà công nhân làm ra thuộc sở hữu của nhà tư bản.- Quá trình sản xuất TBCN là sự thống nhất giữa quá trình sản xuất ra giá trị sử dụng với việc tạo ra giá trị và giá trị thặng dư. */144Ví dụ về quá trình sản xuất trong ngành kéo sợi Để sản xuất sợi, nhà tư bản đã mua (giả định theo đúng giá trị): - 1 kg bông trị giá 5 USD, - Khấu hao máy móc là 2 USD, - Mua SLĐ (10 giờ) là 3 USD. Trong mỗi giờ lao động người công nhân tạo ra một lượng giá trị mới tương đương 0,6 USD. Và, cứ 5 giờ thì kéo được 1 kg bông thành sợi */144. Như vậy, giá trị của 1 kg sợi bằng: + Giá trị của bông chuyển sang: 5 USD + Khấu hao máy móc: 2 USD + Giá trị mới được cộng thêm vào: 3 USD  Tổng cộng: 10 USD Trong khi đó, giá trị nhà tư bản phải trả cho hàng hóa sức lao động trong ngày là 3 USD (để được quyền sử dụng sức lao động đó trong 1 ngày: 10 giờ)*/144 Nếu người công nhân ngừng lao động ở điểm này thì giá trị sản phẩm bằng giá trị của tư bản ứng trước, không có giá trị thặng dư. Nhưng nhà tư bản mua sức lao động cả ngày 10 giờ, chứ không phải 5 giờ. Bởi vậy, trong 5 giờ tiếp theo nhà tư bản vẫn chi tiền mua bông 5 USD, khấu hao máy móc 2 USD và vẫn có 1 kg sợi. Xét cả ngày, nhà tư bản có 2 kg sợi. Thu được: 2 kg x 10 USD = 20 USD. */144 Xét về mặt chi, tổng số tiền nhà tư bản chi ra để sản xuất 2 kg sợi là: + Tiền mua bông: 10 USD + Khấu hao máy móc: 4 USD+ Tiền công: 3 USD Tổng cộng: 17 USD Lấy thu trừ đi chi, nhà tư bản đã có: 20 USD - 17 USD = 3 USD. Nhà tư bản bán 2 kg sợi với giá 20 USD, và thu được lượng giá trị thặng dư bằng: 3USD. */144 Như vậy, nếu quá trình lao động dừng lại ở điểm mà giá trị mới được tạo ra chỉ đủ bù đắp giá trị sức lao động thì chỉ có sản xuất giá trị giản đơn, khi quá trình lao động vượt quá điểm đó mới có sản xuất giá trị thặng dư.* Khái niệm: Giá trị thặng dư là phần giá trị mới dôi ra ngoài giá trị sức lao động do công nhân tạo ra và bị nhà tư bản chiếm không.*/1442. Bản chất của tư bản - tư bản bất biến và tư bản khả biến a. Bản chất của tư bản: Tư bản là giá trị mang lại giá trị thặng dư bằng cách bóc lột lao động không công của công nhân làm thuê. Bản chất của tư bản là thể hiện quan hệ sản xuất xã hội mà trong đó giai cấp tư sản chiếm đoạt giá trị thặng dư do giai cấp công nhân sáng tạo ra.*/144b. Tư bản bất biến: Bộ phận tư bản tồn tại dưới hình thái TLSX mà giá trị được bảo tồn và chuyển vào sản phẩm, tức là giá trị không thay đổi về lượng trong quá trình sản xuất+ Gồm: * máy móc, nhà xưởng * nguyên, nhiên, vật liệu+ Tư bản bất biến ký hiệu là C.*/144c.Tư bản khả biến: + Bộ phận tư bản ứng trước dùng để mua hàng hoá sức lao động không tái hiện ra, nhưng thông qua lao động trừu tượng, người công nhân làm thuê đã sáng tạo ra một giá trị mới, lớn hơn giá trị của sức lao động, tức là có sự biển đổi về số lượng. + Tư bản khả biến, ký hiệu là V.Tư bản khả biến tồn tại dưới hình thức tiền lương.*/144d. Cơ sở của viêc phân chia: là nhờ tính chất hai mặt của lao động sản xuất ra hàng hoá + Lao động cụ thể: bảo tồn và chuyển dịch giá trị của tư liệu sản xuất. + Lao động trừu tượng: tạo ra giá trị mới.e. Ý nghĩa của việc phân chia: việc phát hiện ra tính chất hai mặt của lao động SX hàng hóa giúp Mác tìm ra chìa khóa để xác định sự khác nhau giữa TBBB và TBKB. + Sự phân chia đó vạch rõ nguồn gốc của m: chỉ có bộ phận tư bản khả biến mới tạo ra m. + Giá trị của hàng hóa gồm: ( C + V + M.)*/1443. Tỷ suất giá trị thặng dư và khối lượng giá trị thặng dưa. Tỷ suất giá trị thặng dư: là tỷ số tính theo (%) giữa số lượng giá trị thặng dư với tư bản khả biến cần thiểt để sản xuất ra giá trị thặng dư đó, ký hiệu là m’. hoặc: Tỷ suất giá trị thặng dư nói lên trình độ bóc lột TBCN.*/144b. Khối lượng giá trị thặng dư: Tích số giữa tỷ xuất giá trị thặng dư với tổng tư bản khả biến đã được sử dụng. Công thức: M = m’V Trong đó: M - khối lượng giá trị thặng dư; V - tổng khối lượng tư bản khả biến được sử dụng.*/1444. Hai phương pháp nâng cao trình độ bóc lộta. Giá trị thặng dư tuyệt đối: là giá trị thặng dư được tạo ra do kéo dài ngày lao động trong khi thời gian lao động tất yếu không thay đổi. Giả sử ngày lao động 10 h trong đó 5 h thời gian lao động tất yếu, 5 h thời gian lao động thặng dư. Tỷ suất giá trị thặng dư:  100% = 100% Giả sử ngày lao động kéo dài thêm 3 h nữa, thời gian lao động tất yếu không đổi (5 h), thời gian lao động thặng dư tăng lên 8 h:  100% = 160%*/144- Những con đường chủ yếu để SX ra giá trị thặng dư tuyệt đối: + Tăng thời gian làm việc trong 1 ngày, tháng, năm + Tăng cường độ lao động.- Giới hạn ngày lao động: về thể chất và tinh thần của người công nhân: co dãn trong khoảng: Thời gian lao động cần thiết cầu  giá cả giá trị  P > m trong một thời gian nhất định, xét trên bình diện toàn bộ nền kinh tế: tổng giá cả = tổng giá trị, do đó tổng P = tổng m.*/144b. Tỷ suất lợi nhuận: Tỷ suất lợi nhuận là lệ phần trăm giữa giá trị thặng dư và tổng tư bản ứng ra để sản xuất - kinh doanh. ( P′ ) P′ = × 100% = × 100% Trong thực tế, người ta thường tính tỷ suất lợi nhuận hàng năm bằng tỷ lệ phần trăm giữa tổng số lợi nhuận thu được trong năm và tư bản ứng trước Tỷ suất lợi nhuận là hình thái chuyển hoá của tỷ suất giá trị thặng dư.*/144Sự khác nhau giữa tỷ suất lợi nhuận và tỷ suất giá trị thăng dư:- Về chất: m’ biểu hiện mức độ bóc lột của nhà tư bản đối với LĐ; còn P’ nói lên mức doanh lợi của đầu tư tư bản.- Về lượng: P’ giá trị  P tăng.+ SP của ngành da tăng  cung > cầu  giá cả < giá trị  P giảm.Ngành sản xuấtChi phí sản xuấtm’ (%)Khối lượng mTỷ suất lợi nhuậnCơ khíDệtDa80C + 20V70C + 30V60C + 40V100100100203040203040*/144- Kết quả của cạnh tranh: Hình thành tỷ suất lợi nhuận bình quân ký hiệu (P’) và giá cả sản xuất. Ngành sản xuấtTư bản (C + V) =100MP’PChênh lệchGiá cả sản xuấtCơ khíDệt mayDa giày80C + 20V70C + 30V60C + 40V20m30m40m20%30%40%30%30%30%+10%10%80C + 20V + 30m = 13070C + 30V + 30m = 13060C + 40V + 30m = 130Vậy: - Tỷ suất lợi nhuận bình quân: là con số trung bình của tất cả tỷ suất lợi nhuận ở các ngành khác nhau: P’=P’1++p’n n trong đó: P’1 - tỷ suất lợi nhuận của từng ngành; n - số ngành.*/144Lợi nhuận bình quân: là lượng lợi nhuận mà một tư bản thu được theo tỷ suất lợi nhuận bình quân - không kể cấu thành hữu cơ của nó như thế nào. P’ = P’.K- Giá cả SX: Khi hình thành lợi nhuận bình quân, giá trị hàng hóa chuyển hóa thành giá cả SX: GCSX = chi phí SX + lợi nhuận bình quân. GCSX = K + P (bình quân).Giá cả SX là cơ sở của giá cả thị trường, giá cả thị trường vận động lên xuống xung quanh giá cả SX.*/1444. Sự phân chia giá trị thặng dư giữa các tập đoàn tư bản a.Tư bản thương nghiệp và lợi nhuận thương nghiệp Nguồn gốc và bản chất của tư bản thương nghiệp TLSX T-H SXH’ - T’ SLĐ Do sự phát triển của phân công lao động xã hội, đến một trình độ nhất định, giai đoạn này được tách riêng ra để thở thành chức năng chuyên môn của một loại hình tư bản kinh doanh riêng biệt, đó chính là tư bản thương nghiệp ( tư bản kinh doanh hàng hóa ).*/144- Tư bản thương nghiệp là một bộ phận của tư bản công nghiệp, tách ra khỏi vòng tuần hoàn của tư bản công nghiệp và trở thành tư bản kinh doanh hàng hoá. Công thức vận động chung của tư bản thương nghiệp là: T – H - T′Với công thức này, hàng hóa được chuyển chỗ hai lần: . Lần 1: Tự tay nhà tư bản công nghiệp sang tay nhà tư bản thương nghiệp . Lần 2: Từ tay nhà tư bản thương nghiệp sang tay người tiêu dùng. Điều này cho thấy tư bản thương nghiệp chỉ hoạt động trong lĩnh vực lưu thông và không bao giờ mang hình thái là tư bản sản xuất cả.*/144- Tư bản thương nghiệp vừa phụ thuộc, vừa độc lập với tư bản công nghiệp:+ Sự phụ thuộc: Tư bản thương nghiệp chỉ là một bộ phận của tư bản công nghiệp.+ Tính độc lập tương đối của tư bản thương nghiệp thể hiện: Tư bản thương nghiệp đảm nhận chức năng riêng biệt tách khỏi công nghiệp.Thực tế cho thấy sự ra đời và phát triển của tư bản thương nghiệp đã làm cho lưu thông hàng hóa phát triển, thị trường được mở rộng, hàng hóa được lưu thông nhanh, do vậy, đẩy nhanh tốc độ chu chuyển của tư bản. Từ đó, nó cũng có tác động ngược lại: thúc đẩy sự phát triển của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa.*/144 Lợi nhuận thương nghiệpTư bản thương nghiệp, xét về chức năng chỉ là mua và bán, thì chỉ hoạt động trong lĩnh vực lưu thông, tách rời khỏi lĩnh vực sản xuất của tư bản công nghiệp. Mà theo lý luận giá trị của Mac thì lưu thông không tạo ra giá trị, cũng không tạo ra giá trị thặng dư và lợi nhuận. Nhưng thực tế, các nhà tư bản thương nghiệp than gia hoạt động trong lĩnh vực lưu thông hàng hóa thì tất cả đều nhằm vào lợi nhuận thương nghiệp và kết quả là họ đều thu được lợi nhuận thương nghiệp.*/144Sự thực thì, việc thì việc tạo ra giá trị thặng dư và phân chia giá trị thặng dư là hai vấn đề khác nhau. Lĩnh vực lưu thông cũng như hoạt động của các nhà tư bản thương nghiệp đúng là không tạo ra được giá trị thặng dư, nhưng do vị trí, tầm quan trọng của lưu thông đối với sự phát triển của sản xuất và tái sản xuất nên các nhà tư bản thương nghiệp vẫn được tham gia vào việc phân chia giá trị thặng dư cùng với các nhà tư bản công nghiệp và phần giá trị thặng dư mà các nhà tư bản thương nghiệp được chia chính là lợi nhuận thương nghiệp.*/144Sự tham gia của tư bản thương nghiệp vào việc bình quân hóa tỷ suất lợi nhuận:- Giả sử tư bản CN ứng ra 1 lượng tư bản = 720C + 180V = 900. Khi m’ = 100%. Khối lượng giá trị thặng dư là 180. Giá trị hàng hóa = 1080. Giả định nhà tư bản công nghiệp tự đảm nhiệm việc mua bán hàng hóa của mình thì tỷ suất lợi nhuận bình quân sẽ bằng:  100% = 20%Khi có tư bản thương nghiệp tham gia vào quá trình kinh doanh, và ứng trước = 100 đơn vị. Vậy toàn bộ tư bản ứng trước sẽ là:900 + 100 = 1000.*/144Tỷ suất lợi nhuận bình quân: P’ = (180 / 100)  100% = 18%.Lợi nhuận của tư bản công nghiệp: PCN = (900 / 100%)  18% = 162.Lợi nhuận của tư bản thương nghiệp: PTN = (100 / 100%)  18% = 18.- Giá mua và bán của tư bản thương nghiệp: Giá bán của TB thương nghiệp: = 720C + 180V + 180m = 1080 Giá mua của TB thương nghiệp: = 720C + 180V + (180  18)m = 1062 Vậy cả tư bản công nghiệp và tư bản thương nghiệp đều thu lợi nhuận bình quân. */144b. Tư bản cho vay và lợi tức cho vay. Nguồn gốc của tư bản cho vay Trong quá trình tuần hoàn và chu chuyển của tư bản công nghiệp, thường