Triết học Mac - Lê nin - Chương IX: Chủ nghĩa xã hội hiện thực và triển vọng

Karl Marx Friedrich Engels Vladimir Ilich LeninCHƯƠNG IXCHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC VÀ TRIỂN VỌNGNội dung Chương IXI. CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰCCách mạng Tháng Mười Nga và mô hình CNXH hiện thực đầu tiên trên thế giớiSự ra đời của hệ thống XHCN và những thành tựu của nóII. SỰ KHỦNG HOẢNG, SỤP ĐỔ CỦA MÔ HÌNH CNXH XÔVIẾT VÀ NGUYÊN NHÂN CỦA NÓSự khủng hoảng và sụp đổ của mô hình CNXH XôviếtNguyên nhân dẫn đến sự khủng hoảng và sụp đổ của mô hình CNXH XôviếtIII. TRIỂN VỌNG CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘICNTB – không phải là tương lai của XH loài ngườiCNXH – tương lai của XH loài người I. CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰCCM Tháng Mười Nga và mô hình CNXH hiện thực đầu tiên trên thế giớiCM Tháng Mười Nga thắng lợi ngày 7/11/1917 => Ý nghĩa (Đọc giáo trình tr.468-469) => Lịch sử mở ra một thời đại mới – thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH trên phạm vi toàn TG. Khái niệm: Thời đại là một thời kỳ tương đối dài trong lịch sử ph.triển của XH loài người, được đánh dấu bằng bước ngoặt căn bản trong sự phát triển của nó và được đặc trưng bằng xu hướng ph.triển tương đối ổn định.Dấu hiệu nhận biết một thời đại:Có sự xuất hiện của một HT KT-XH mới => HT KT-XH là nội dung cấu thành thời đại.Có một giai cấp mới đứng ở vị trí trung tâm, giữ vai trò tiên phong, quyết định sự phát triển của xã hội trong thời đại mới. Thời đại ngày nayQuan niệm về thời đại ngày nay: Thời đại ngày nay là thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH trên phạm vi thế giới, mở đầu từ CMT10 Nga vĩ đại. “Một kỷ nguyên mới đã mở ra trong lịch sử thế giới. Nhân loại đang vứt bỏ hình thức cuối cùng của chế độ nô lệ, chế độ nô lệ tư bản hay chế độ nô lệ làm thuê. Thoát khỏi được chế độ nô lệ đó, lần đầu tiên nhân loại sẽ bước vào thời kỳ tự do chân chính”(Lênin toàn tập, Nxb Tiến bộ, Matxcova, 1978, t38, Tr.364) THẾ GIỚI SAU CMT10 NGASau CMT10 Nga, CNXH đã từ lý luận trở thành hiện thực, đã xuất hiện HT KT - XH CSCN phủ định, thay thế HT KT-XH TBCN. Chiều hướng phát triển chủ yếu, trục xuyên suốt sự vận động lịch sử từ sau CMT10 Nga là đấu tranh xoá bỏ trật tự TBCN, thiết lập và từng bước XD CNXH trên phạm vi toàn TG. Từ sau CMT10 Nga các nước XHCN, phong trào CS và CN quốc tế trở thành lực lượng nòng cốt, đi đầu trong cuộc đấu tranh vì hoà bình, ĐLDT, dân chủ và tiến bộ XH trên phạm vi toàn TG.Từ sau CMT10 Nga, các cuộc CM GPDT nằm trong phạm trù CM XHCN, nhiều nước sau khi giành được ĐLDT đã đi theo con đường XHCN.Các giai đoạn chính của thời đại ngày nay Theo quan điểm của Đảng ta, cho đến nay thời đại ngày nay đã phát triển trải qua 4 giai đoạn:Bốn giaiđoạnTừ sau ch/tranh TG.2 - đầu những năm 1970Từ đầu những năm 1990 – nay Từ cuối những năm 1970 – cuối những năm 1980Từ CMT10 Nga – trước ch/tranh TG2 (1945)Giai đoạn mở rộng và phát triển CNXH từ một nước ra nhiều nước dẫn đến hình thành hệ thống XHCN thế giới (trung tâm là hội đồng tương trợ kinh tế)Giai đoạn CNXH lâm vào thoái trào (tạm thời) và gặp nhiều khó khăn thử thách nghiêm trọngGiai đoạn nhiều nước XHCN rơivào tình trạng trì trệ, khủng hoảngGiai đoạn đột phá thắng lợi của cách mạng XHCNTính chất và những mâu thuẫn cơ bản của thời đại ngày nayTính chất và những mâu thuẫn cơ bản của thời đại ngày nayGiữa CNTBvà CNXHGiữa TB và LĐ,Giữa g/c CN và g/c TS trongCNTBGiữa các dân tộc thuộc địavà phụ thuộcvới CNĐQGiữa các nước TBvới nhauNhững mâu thuẫn cơ bảnTính chấtTính chất của thời đại ngày nay * Thời đại ngày nay đang tiếp tục diễn ra cuộc đấu tranh gay go quyết liệt giữa CNXH và CNTB trên phạm vi toàn thế giới. Cuộc đấu tranh giữa hai chế độ XH khác nhau về bản chất, XH XHCN và XH TBCN, đã và đang chi phối toàn bộ qúa trình vận động của lịch sử nhân loại. * Cuộc đấu tranh giữa CNXH và CNTB diễn ra trong mọi lĩnh vực của đời sống XH, từ ý thức hệ đến đời sống KT, CT, VH, XH... liên quan tới sự lựa chọn con đường phát triển của mỗi quốc gia - dân tộc cũng như chiều hướng phát triển của lịch sử thế giới.b) Mô hình CNXH đầu tiên trên thế giới Khái quát: Bắt nguồn từ vận động KQ của lịch sử TG và nước Nga đầu TK20. Lênin phân tích 3 mâu thuẫn thời đại khi CNTB chuyển sang CNĐQ: TB-VS; ND-CNĐQ; CNĐQ- CNĐQ và mâu thuẫn riêng của nước Nga là Nông dân với Địa chủ (g/c TS Nga không đủ khả năng giải quyết mâu thuẫn này)CMTS Nga 1905 thất bạiCMTS Nga 1917 chủ yếu do CN lãnh đạo. Khi CM thắng lợi, hình thành 2 chính quyền song song tồn tại: + Chính phủ TS ở TW+ Ở địa phương là các Xôviêt Công-Nông Chủ trương của Lênin dự kiến “4/1917 tất cả CQ về tay Xôviêt” không thực hiện được do sự phản bội của g/c TS Nga (7/1917 => TS bắn đại bác vào nông dân) + tác động của CTTGI làm mâu thuẫn ở Nga càng sâu sắc => CMT10 Nga đã nổ ra. Về yếu tố CQ, ĐCS Nga phát hiện được mâu thuẫn, thấy rõ khâu yếu của CNĐQ, phát hiện được thời cơ và phát động CM đúng thời cơ (khi CQ phản ánh đúng KQ thì thúc đẩy phát triển) => CM thành công. Ý nghĩa: CMT10 Nga thành công đã mở đầu một thời đại mới (Thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH trên phạm vi toàn TG) => HCT và Đảng ta cũng đã khẳng định điều này nhiều lần, ngay từ khi HCT đang đi tìm đường cứu nước.2. Sự ra đời của hệ thống XHCN và những thành tựu của nóa) Trong hiện thực nước Nga Xôviết:Sau CMT10, Đảng và ND Nga đã giành thắng lợi trong 4 năm chống thù trong giặc ngoài.Trải qua 9 năm (1921-1929) đạt thành tựu to lớn, khắc phục nước Nga ngang với nước Nga năm 1913 nhờ “Chính sách kinh tế mới” của Lênin. Trong khi đó, năm 1931 Lênin dự báo về CN, nước Nga thua các nước phát triển 50% => phải phấn đấu trong 10 đến 20 năm. Nhưng:+ 1943-1945 => LX đã cứu mọi người khỏi họa phát xít.+ CTTGII, LX cũng là nước thiệt hại lớn nhất.+ Chỉ sau 4 năm khắc phục:1949 đã thử thành công bom nguyên tử1957 là nước đầu tiên bắn vệ tinh nhân tạo1961 là nước đầu tiên đưa người vào vũ trụ.b) Thành tựu của CNXH từ 1945-1985:Các nước XHCN phát triển mạnh kinh tế, kĩ thuật: 4/13 nước XHCN được xếp vào những nước phát triển nhất TG (Liên xô, Đông Đức, Ba Lan, Tiệp Khắc) => Liên xô là 1 trong 2 nước siêu cường.Về XH: Các nước XHCN đã xóa bỏ được g/c bóc lột, về cơ bản xóa bỏ được tình trạng thất nghiệp. Thực hiện nhiều chính sách XH “Tất cả vì con người” (việc làm, nhà ở, y tế CSSK, giáo dục phát triển). Đảng và NN các nước XHCN thực hiện ưu tiên 4 nhóm XH (trẻ em, người già, phụ nữ, đồng bào các dân tộc thiểu số)II. SỰ KHỦNG HOẢNG, SỤP ĐỔ CỦA MÔ HÌNH CNXH XÔVIẾT VÀ NGUYÊN NHÂN CỦA NÓSự khủng hoảng và sụp đổ của mô hình CNXH XôviếtNhững hạn chế dẫn đến khủng hoảng:Về kinh tế: + Chậm nắm bắt nội dung CMKH-KT => Lạc hậu, trì trệ, đời sống ND khó khăn (ở VN những năm 1980) + Cơ chế tập trung, quan liêu, bao cấp kéo dài quá lâu (chỉ phù hợp thời kì có chiến tranh)Về chính trị: + Xuất hiện chủ nghĩa quan liêu trong lãnh đạo Đảng, NN và trong nhân dân là tính ỷ lại. + Xuất hiện bất bình đẳng giữa các dân tộc => Kẻ thù lợi dụng tấn công.b) Biểu hiện khủng hoảng: + Xuất hiện chủ nghĩa quan liêu trong lãnh đạo Đảng, NN và trong nhân dân là tính ỷ lại. + Xuất hiện bất bình đẳng giữa các dân tộc => Kẻ thù lợi dụng tấn công. Kết quả dẫn đến khủng hoảng và vào thập kỉ 80, các nước buộc phải cải tổ => Hunggari, Balan, Liênxô. Song quá trình cải cách, cải tổ có nơi thành công, có nơi thất bại. 2. Nguyên nhân dẫn đến sự khủng hoảng và sụp đổ của mô hình CNXH Xôviết Có 3 nguyên nhân chính:Kinh tế phát triển chậm (sâu xa)Trực tiếp là đường lối cải tổ (Vai trò nhân tố CQ) => Sự phản bội + cơ hội (phủ nhận vai trò của g/c CN, của đ.tranh g/c)Có sự tấn công của các nước phương Tây (Lợi dụng những sai lầm về đường lối của ĐCS, đời sống khó khăn của ND, vấn đề dân tộc và tôn giáo) Bài học:Kinh tế là nhiệm vụ trung tâmXD Đảng giữ vị trí then chốtHết sức cảnh giác với các âm mưu thù địch.III. TRIỂN VỌNG CỦA CNXHCNTB – không phải là tương lai của XH loài người. Vì: Bản chất của CNTB không thay đổi => PTSX dựa trên chế độ CHTN TBCN; có nhiều khuyết tật trong XH; phân hóa giàu nghèo ngày càng cách biệt (đọc GT tr.481 – 483)Các yếu tố của CNXH đã xuất hiện trong lòng xã hội TB => Thông qua những cải cách để thích ứng để phát triển, đó cũng là quá trình quá độ sang XH mới của CNTB, trong đó, chứa đựng cả yếu tố của CNTB và XH tương lai.2. CNXH – tương lai của XH loài người (Tự ng.cứu GT => tr.484 – 491) Liên xô và các nước XHCN Đông Âu sụp đổ không có nghĩa là sự cáo chung của CNXHb) Các nước XHCN còn lại tiến hành cải cách, đổi mới và ngày càng đạt được những thành tựu to lớnc) Đã xuất hiện những nhân tố mới của xu hướng đi lên CNXH ở một số quốc gia trong thế giới đương đạiPhân tích mâu thuẫn cơ bản của thời đại ngày nayMâu ThuẫnCơ BảnMâu thuẫn giữa CNTB và CNXHMâu thuẫn giữa TB và lao động, giữa giai cấp CN và giai cấp TS trong các nước TBCNMâu thuẫn giữa các DT thuộc địa Và phụ thuộc với CN đế quốcMâu thuẫn giữa các nước TB với nhau “Mâu thuẫn cơ bản vốn có của CNTB giữa tính chất XHH ngày càng cao của LLSX với chế độ chiếm hữu tư nhân TBCN về TLSX ngày càng sâu sắc. Mâu thuẫn giữa các tầng lớp ND rộng rãi với giai cấp TS, giữa các tập đoàn TB độc quyền , các công ty xuyên quốc gia, các trung tâm TB lớn tiếp tục phát triển” (Cương lĩnh 1991 của ĐCSVN)Đặc điểm cơ bản của thời đại ngày nayĐặcđiểmcơbảnĐấu tranh giai cấp và dân tộc diễn ra gay gắt trên phạm vi thế giớiCách mạng khoa học và công nghệ đang gây ra những thay đổi to lớn trên thế giớiNhững vấn đề toàn cầu cấp bách đòi hỏi phải có sự hợp tác giải quyết của các quốc giaKhu vực Châu Á-TBD đang là khu vựcphát triển năng động, khả năng phát triển vớitốc độ cao, đồng thời cũng đang tiềm ẩn một số nhân tố có nguy cơ gây mất ổn định Những vấn đề toàn cầu đòi hỏi phải có sự hợp tác giải quyết của các quốc gia Vấn đề toàn cầu là vấn đề tác động đến nhiều nước và không một nước nào riêng lẻ có thể tự giải quyết nổi mà phải có sự phối hợp, hợp tác của nhiều nước, của toàn thể nhân loại. Những vấn đề toàn cầu:Bảo vệ hoà bình thế giới;Nạn ô nhiễm môi trường và cạn kiệt tài nguyên;Nạn bùng nổ dân số và bệnh tật hiểm nghèo;Nạn phân biệt chủng tộc, buôn bán ma tuý.Những xu thế chủ đạo trongthời đại hiện nay Hoà bình, ổn định để phát triển Gia tăng xu hướng hợp tác giữa các quốc gia Các dân tộc ngày càng nâng cao ý thức độc lập tự chủ, tự lực tự cườngd) Các nước XHCN, các Đảng Cộng sản và công nhân kiên trì đấu tranh vì hoà bình, tiến bộ và phát triểne) Các nước có chế độ chính trị - xã hội khác nhau vừa hợp tác vừa đấu tranh cùng tồn tại trong hoà bình Các đặc điểm và xu thế nêu trên đã làm nảy sinh tính đa phương, đa dạng trong quan hệ quốc tế và trong chính sách đối ngoại của các nước. KL: Từ những bài học thành công và thất bại và sự thức tỉnh của các dân tộc, theo qui luật KQ của lịch sử, CNXH nhất định sẽ là tương lai của XH loài người.