Vận dụng lý thuyết lựa chọn của người tiêu dùng

1CHƯƠNG II VẬN DỤNG LÝ THUYẾT LỰA CHỌN CỦA NGƯỜI TIÊU DÙNG Tài liệu đọc: 1, Gregory Mankiw - Chương 21 2, David Begg – Chương 6 3, Jack Hirshleifer – Chương 3, 4, 5 21. Tác động thay thế và tác động thu nhập 2. Đường cầu thông thường và đường cầu đền bù 3. Phân tích các chương trình trợ cấp 4. Phân tích mô hình lao động – nghỉ ngơi để giải thích bản chất đường cung về lao động 5. Mô hình tiêu dùng theo thời gian 6. Chỉ số giá tiêu dùng 7. Ngoại tác mạng lưới 3●B ● A ●C X3 X2 I’ X1 X 1. Tác động thay thế và tác động thu nhập a. Hàng hóa bình thường * Tác động thay thế: X1 X2 < 0 * Tác động thu nhập: X2 X3 < 0 * Tác động tổng: X1 X3 = X1 X2 +X2 X3 < 0 I L K K’ Y U1 U2 4X1 X3 = X1 X2 + X2 X3 < 0 ●B ●A ●C X2 X3 X1 X b. Hàng hóa cấp thấp * Tác động thay thế: X1 X2 < 0 * Tác động thu nhập: X2 X3 > 0 * Tác động tổng: I’ I K K’ L Y U1 U2 52. Đường cầu thông thường và đường cầu đền bù • Đường cầu đền bù là đường cầu cho biết người tiêu dùng sẽ mua bao nhiêu hàng hóa tại mỗi mức giá nếu anh ta được đền bù hoàn toàn những thiệt hại do tác động thu nhập của sự thay đổi giá. • Để vẽ được đường cầu đền bù ta chỉ cần loại bỏ tác động thu nhập từ tác động tổng của sự tăng giá. 6P2 P1 Đường cầu thông thường X3 X2 X1 X B’ • •C’ •A’ •B •C • A Đường cầu đền bù đối với hàng hóa bình thường * Đường cầu thông thường (đường cầu Mashall) nối hai điểm A’ và B’, còn đường cầu đền bù (đường cầu Hick) nối các điểm A’ và C’. * Đối với hàng hóa bình thường đường cầu đền bù có độ dốc lớn hơn so với đường cầu thông thường. X3 X2 X1 X Đường cầu đền bù U1 U2 Px Y I I’ L K K’ 7X2 X3 X1 X X2 X3 X1 X Đường cầu thông thường •B’C’• •A’ •B A Đường cầu đền bù đối với hàng hóa cấp thấp- Tăng giá hàng X làm điểm cân bằng di chuyển từ A đến B, lượng hàng X giảm từ X1 xuống X3. - Nếu đền bù lại cho họ phần thu nhập bị mất đi do tăng giá X họ sẽ di chuyển đến C, ở đây họ mua ít hàng X hơn so với ở B (có thể do dành tiền đền bù để mua Y – hàng thông thường nhiều hơn). - Vì vậy, đường cầu đền bù đối với hàng hóa cấp thấp có độ dốc nhỏ hơn so với đường cầu thông thường. Đường cầu đền bù • U1 U2 PX Y P1 P2 •C 8X1 X2 Giáo dục, XX1 X2 Giáo dục, X I’ • I •F •E •B •A 3. Phân tích các chương trình trợ cấp a. Giá ưu đãi cho giáo dục b. Trợ cấp cho giáo dục Hàng khác, YHàng khác, Y U1 U2 U1 U2 1 2 I’’ K K’ 9• • •A •C •B•I’’ I’ I I’ I Người ta thích được trợ cấp bằng tiền mặt hay hiện vật? (a): Sam không thích học. Anh ta đang ở điểm tối ưu I, ở đây Sam hoàn toàn không tiêu dùng giáo dục. Trợ cấp bằng hiện vật thì đường ngân sách sẽ là II’’L và điểm tối ưu sẽ là I’’, tại đây người tiêu dùng chi tiêu toàn bộ khoản trợ cấp cho giáo dục và tiêu dùng các hàng hóa khác với khối lượng như trước. (b): Jane được cha mẹ dành cho một quĩ ủy thác để học đại học, quĩ này chỉ có thể chi tiêu cho việc học. Nếu có thể được sử dụng quĩ này không hạn chế Jane sẽ chuyển đến điểm đến điểm C trên đường U3, nhưng cô ta chỉ có thể di chuyển tới điểm B trên đường U2 do quĩ ủy thác không thể chi dùng cho các hàng hóa khác. Điều này làm giảm lợi ích của Jane X1 X2 K Giáo dụcX1 K L Giáo dục (a) (b) Hàng khác Hàng khác X3 U1 U2 U3 U1 U2 U3 L 10 Hạn chế trong phân tích trên là gì? • Thứ nhất, giá thị trường về giáo dục được coi là không thay đổi ở khắp nơi. Điều này chỉ đúng khi một nhóm nhỏ được nhận trợ cấp. Nếu trợ cấp nhằm vào một tầng lớp tiêu dùng rộng rãi thì sự tăng lên của nhu cầu do có trợ cấp sẽ làm tăng giá cả thị trường về giáo dục, đây là điều mà chúng ta không muốn. • Thứ hai, việc phân tích không chỉ ra được nguồn vốn để trả cho việc trợ cấp cho giáo dục. Tập hợp những nguồn vốn này qua con đường thuế má sẽ làm giảm sút thu nhập có thể dùng cho chi tiêu của một số hoặc tất cả những người tiêu dùng. Do đó việc thảo luận của chúng ta không nói lên được toàn bộ vấn đề. 11 60 100 Nghỉ ngơi Tiêu dùng •E 4. Phân tích mô hình lao động – nghỉ ngơi để giải thích bản chất đường cung về lao động Mary làm việc theo giờ. Cô ta có một quĩ thời gian cố định là 100 giờ để làm việc và nghỉ ngơi. Mỗi giờ Mary kiếm được 50 USD, và sử dụng số tiền đó để tiêu dùng. Tiền lương của cô phản ánh sự đánh đổi mà Mary phải đối mặt giữa nghỉ ngơi và tiêu dùng. Với mỗi giờ nghỉ ngơi phải từ bỏ, cô ta kiếm được thêm 50 USD cho tiêu dùng. Quyết định tối ưu của cô ta là điểm E, tại đây cô ta làm việc 40 giờ một tuần, như vậy số giờ nghỉ ngơi là 60 giờ. 12 Tiêu dùngTiêu dùng SSL Số giờ lao độngSố giờ nghỉ ngơi •A •B (a): Tác động thay thế lớn hơn tác động thu nhập Lương cao hơn làm số giờ nghỉ ngơi giảm và số giờ làm việc tăng. Đường cung lao động SSL dốc lên. P1 P2 L1 L2 13 SSL •B Số giờ nghỉ ngơi Số giờ lao động Tiêu dùngTiêu dùng (b): Tác động thu nhập lớn hơn tác động thay thế: Lương cao hơn làm số giờ nghỉ ngơi tăng và số giờ làm việc giảm. Đường cung lao động SSL dốc xuống. •A P1 P2 L2 L1 14 Tiền lương Số giờ lao động SS2 SS1 ● A Đường cung lao động - Đường cung lao động SS1 dốc lên và giờ lao động được cung ứng nhiều hơn khi mức lương thực tế tăng. - Đường cung lao động SS2 uốn cong về phía sau, từ điểm A mức lương thực tế cao hơn làm giảm số số giờ lao động được cung ứng. 15 • Các vận dụng: • Cắt giảm thuế đánh vào tiền lương sẽ làm tăng hay làm giảm mức cung lao động? • Trả tiền phúc lợi xã hội hào phóng hơn sẽ khuyến khích hay làm giảm bớt sự hăng hái lao động? • Những câu hỏi này rất quan trọng đối với những nhà kinh tế học, các nhà hoạch định chính sách. • Kết quả của nhiều công trình nghiên cứu ở Mỹ và các nước phát triển cho thấy: • Đường cung lao động của nam giới trưởng thành ở Mỹ có dáng cong về phía sau (Samuelson – 314), trong khi ở Anh nó gần như thẳng đứng (David Begg – 259). • Đối với phụ nữ và thiếu niên, kết quả nghiên cứu cả ở Anh và Mỹ đều cho thấy dường như tác động thay thế lấn át tác động thu nhập và đường cung lao động có độ dốc dương. • Đối với nền kinh tế nói chung, đường cung lao động gần như thẳng đứng. 16 Câu hỏi: Lãi suất ảnh hưởng đến tiết kiệm của hộ gia đình như thế nào? (G. Mankiw – trang 520 – 523) 17 5. Mô hình tiêu dùng theo thời gian Giả định: - Moät ngöôøi chæ xem xeùt thu nhaäp naêm nay vaø naêm tôùi cuûa mình - Người naøy coù theå vay vaø cho vay vôùi cuøng moät laõi suaát là 10% - Anh ta coù ñöôïc thu nhaäp cuûa mình vaøo ñaàu naêm Thu nhaäp naêm thöù nhaát: I1 = 10.000$ Thu nhaäp naêm thöù hai: I2 = 20.000$ 18 Tieâu duøng trong naêm moät T i e â u d u ø n g t r o n g n a ê m h a i 2818110000 2 0 0 0 0 3 1 0 0 0 19 Người này đang vay hay cho vay? E U1 T i e â u d u ø n g t r o n g n a ê m h a i 3 1 0 0 0 2 0 0 0 0 1 0000 28181 T ie âu du øng t ro ng na êm m o ät 15000 1 4 5 0 0 20 Người này đang vay hay cho vay? U 1 2 8 1 8 1 T ie âu d u øn g t ro n g n a êm m o ät T i e â u d u ø n g t r o n g n a ê m h a i 3 1 0 0 0 2 0 0 0 0 8 0 0 0 2 2 2 0 0 1 0 0 0 0 F 21 • Nhöõng thay ñoåi veà laõi suaát T i e â u d u ø n g t r o n g n a ê m h a i 3 1 0 0 0 2 0 0 0 0 1 0 0 00 28181 T ie âu d u øn g t ro ng n a êm m o ät 3 2 0 0 0 2 6 667 Ñ ö ô øn g g iô ùi h a ïn ng a ân sa ùch xo ay q u anh ca ùc ñ ie åm th u nha äp 22 Taùc ñoäng cuûa taêng laõi suaát ñoái vôùi ngöôøi vay U 1 U 2 2 6 6 6 7 3 2 0 0 0 2 8 1 8 1 T ie âu d u øn g t ro n g n a êm m o ät 1 5 0 0 0 1 4 5 0 0 T i e â u d u ø n g t r o n g n a ê m h a i 3 1 0 0 0 2 0 0 0 0 1 0 0 0 0 ● ● AB 23 Taùc ñoäng cuûa taêng laõi suaát ñoái vôùi ngöôøi tieát kieäm U2 U1 T i e â u d u ø n g t r o n g n a ê m h a i 3 1 0 0 0 2 2 2 0 0 2 0 0 0 0 Tieâu duøng trong naêm moät 3 2 0 0 0 266678000 10000 28181 Ngöôøi tieâu duøng naøy tieát kieäm nhieàu hôn ñeå ñaùp öùng vôùi laõi suaát taêng Nhöng ñieåm caân baèng cuûa coâ ta coù theå thaáp xuoáng ñaây vaø nhö vaäy tieát kieäm ít hôn A B● ● ●C 24 6. Chỉ số giá tiêu dùng • Chæ soá giaù tieâu duøng ñöôïc coi laø thöôùc ño giaù sinh hoaït. Nhöõng chæ soá naøy ñöôïc duøng roäng raõi ñeå phaân tích kinh teá trong caû khu vöïc tö vaø coâng. • Ví duï: - Möùc giaù maø taïi ñoù caùc coâng ty trao ñoåi haøng hoùa vôùi nhau thöôøng ñöôïc ñieàu chænh ñeå phaûn aùnh nhöõng thay ñoåi trong chæ soá CPI. - Coâng ñoaøn thöôøng ñoøi hoûi nhöõng ñieàu chænh veà möùc löông ñeå phaûn aùnh nhöõng thay ñoåi trong chæ soá CPI. - Cuoái cuøng, chính phuû duøng CPI ñeå ñieàu chænh nhieàu khoaûn thanh toaùn (ví duï, cho ngöôøi veà höu) theo laïm phaùt. 25 Khi tính chæ soá CPI, ta caàn laøm gì? • Ví duï: Giaû ñònh: • U(X, Y) = XY (vaø chuùng ta chæ coù moät ngöôøi tieâu duøng) • Naêm 1: Cho tröôùc M1 = $480. PX1 = $3. PY1 = $8. Giaûi ta coù: X1 = 80, Y1 = 30, U = 2400. • Naêm 2: PX2 = $6. PY2 = $9. Tính lượng hàng X và Y với giả định mức thỏa mãn của người tiêu dùng không đổi. • Vôùi U = 2400, goùi haøng hoùa toái-thieåu hoùa-chi-tieâu laø X2 = 60 Y2 = 40. Keát quaû naøy laøm cho toång chi tieâu laø $720. • Nhôù laïi: XY = 2400 = u* PX /PY = MUX /MUY = Y/X = 6/9 26 B A 27 • Chæ soá CPI lyù töôûng ño löôøng soá taêng thöïc teá trong toång chi tieâu caàn coù ñeå laøm cho ngöôøi tieâu duøng ñöôïc sung söôùng trong naêm hai cuõng nhö trong naêm moät. Do vaäy, CPII = $720/$480 = 1,5 • “Chi tieâu phaûi taêng 50% ñeå laøm cho ngöôøi tieâu duøng ñöôïc sung söôùng trong naêm hai cuõng nhö trong naêm moät”. 28 • Ta goïi CPIL laø chæ soá giaù Laspeyres vaø CPIP laø chæ soá giaù Paasche. • CPIL = (PX2 X1 +PY2 Y1 )/(PX1 X1 +PY1 Y1 ) = [6(80)+9(30)]/[3(80)+8(30)] = 750/480 = 1,5625 • “Toång chi tieâu phaûi taêng 56,25% ñeå mua roå haøng hoùa ban ñaàu vôùi möùc giaù môùi”. • CPIP = (PX2 X2 +PY2 Y2 )/(PX1 X2 +PY1 Y2 ) = [6(60)+9(40)]/[3(60)+8(40)] = 720/500 = 1,44 • “Toång chi tieâu phaûi taêng 44% ñeå mua roå haøng hoùa cuoái vôùi möùc giaù môùi”. • Chæ soá Laspeyres luoân luoân thoåi phoàng chæ soá giaù sinh hoaït lyù töôûng. • Chæ soá Paasche luoân luoân haï thaáp chæ soá giaù sinh hoaït lyù töôûng. 29 • Liệu quyết định tiêu dùng có luôn luôn chịu ảnh hưởng chỉ của bản thân người tiêu dùng hay không? 30 7. Ngoaïi taùc maïng löôùi • Ñònh nghóa: Neáu caàu ñoái vôùi moät moùn haøng cuûa moät ngöôøi tieâu duøng thay ñoåi cuøng vôùi soá löôïng nhöõng ngöôøi tieâu duøng khaùc cuõng mua moùn haøng ñoù, ta coù ngoaïi taùc maïng löôùi. • Neáu caàu cuûa moät caù nhaân taêng cuøng vôùi soá löôïng nhöõng ngöôøi tieâu duøng khaùc, ta coù ngoaïi taùc thuaän. • Neáu caàu cuûa moät caù nhaân giaûm cuøng vôùi soá löôïng nhöõng ngöôøi tieâu duøng khaùc, ta coù ngoaïi taùc nghòch. 31 Hieäu öùng traøo löu (soá löôïng caàu taêng khi coù nhieàu ngöôøi tieâu duøng mua hôn) Caàu thò tröôøng ñôn vò Hieäu öùng traøo löu Taùc ñoäng giaù 32 Hieäu öùng thích chôi troäi (soá löôïng caàu giaûm khi coù nhieàu ngöôøi tieâu duøng mua hôn) ñôn vò Hieäu öùng thích chôi troäi Taùc ñoäng giaù Caàu thò tröôøng 33 8. Phương pháp Larange trong lý thuyết về cầu • Lý thuyết về cầu dựa trên tiền đề là người tiêu dùng tối đa hóa tính hữu dụng theo ràng buộc ngân sách. Lý thuyết này giả định rằng khi số lượng hàng hóa được tiêu dùng tăng thì hữu dụng tăng nhưng hữu dụng biêb giảm dần. Khi có 2 loại hàng X và Y thì bài toán tối đa hóa hữu dụng của người tiêu dùng được viết như sau: U(X,Y) → max (1) phụ thuộc vào ràng buộc gồm toàn bộ thu nhập chi tiêu cho 2 mặt hàng này: PX X + PY Y = I (2) với PX và PY là giá của loại hàng X và Y, I là thu nhập. Bài toán tối ưu này có thể đượch giải theo phương pháp số nhân Lagrang: Cho phương trình cực đại về đô hữu dụng U(X,Y) lệ thuộc vào ràng buộc PX X + PY Y = I trong đó PX , PY và I là những hằng số. Về mặt kỹ thuật ta xây dựng một số cực đại nhân tạo có dạng như sau: Φ = U(X,Y) - (PX X + PY Y - I) → max (3) 34 Ta thực hiện các bước của phương pháp Lagrange như sau: - Tính đạo hàm của hàm Lagrange theo các biến số X, Y và λ - Cho tất cả các đạo hàm bậc nhất này bằng không. Ta có: 0 0 0 =−+=∂ ∂ =−∂ ∂=∂ ∂ =−∂ ∂=∂ ∂ IYPXP P Y U Y P X U X YX Y X λ ϕ λϕ λϕ hay là IYPXP PMU PMU YX YY XX =+ = = λ λ (4) Y Y X X P MU P MU ==λ MRSP P MU MU Y X Y X == (5) 35 Như vậy là tính hữu dụng bổ sung được sinh ra khi có sự thay đổi về thu nhập. Mặt khác, từ (5) ta có: Vậy chính là tỷ số lợi ích – chi phí, nó cho biết nếu bỏ thêm một đồng chi phí (hay thu nhập) thì thu thêm được bao nhiêu đơn vị lợi ích. ● Ý nghĩa của số nhân Lagrange: lấy vi phân toàn phần hàm U = U(X,Y) theo I ta có: dI dY dY dU dI dX dX dU dI dU .. += mặt khác dI = PX dX + PY dY (4) = dI dU λλλλλ ==+=+ dI dI dI dYPdXP dI dYP dI dXP YXYX .)( (5) λ dY dU dY dU dX dI dX dU dI dU ===λ (6) λ