Việc chuyển thể tiểu thuyết Kim Dung sang một số loại hình nghệ thuật tại Việt Nam

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 25 - Thaùng 12/2014 77 VIỆC CHUYỂN THỂ TIỂU THUYẾT KIM DUNG SANG MỘT SỐ LOẠI HÌNH NGHỆ THUẬT TẠI VIỆT NAM NGUYỄN THỊ BÍCH LY* TÓM TẮT Kim Dung là nhà văn kiếm hiệp Trung Quốc trong giai đoạn nửa cuối thế kỉ XX. Tiểu thuyết của ông không chỉ nổi tiếng trong nước mà còn ảnh hưởng đến một số nước trên thế giới trong đó có Việt Nam. Tiểu thuyết kiếm hiệp của Kim Dung làm say mê biết bao thế hệ không chỉ bởi những câu chuyện thú vị về tinh thần giang hồ nghĩa hiệp, mà nó còn như một kho từ điển tổng hợp, đã hệ thống hóa kiến thức về nhiều lĩnh vực như y học, tôn giáo, văn hóa, lịch sử, tâm lý, võ thuậtđem đến cho độc giả nhiều đề tài hấp dẫn, mới lạ và hết sức thú vị. Tuy nhiên, cho tới nay việc tìm hiểu, nghiên cứu tiếp nhận về Kim Dung ở Việt Nam vẫn còn nhiều khoảng trống. Vì lẽ đó, chúng tôi chọn nghiên cứu vấn đề tiếp nhận hiện tượng Kim Dung tại Việt Nam qua một số loại hình nghệ thuật: điện ảnh – trò chơi điện tử. Mong rằng với đề tài này, chúng tôi có thể góp một phần vào việc khỏa lấp khoảng trống về việc nghiên cứu nhà văn Kim Dung tại Việt Nam. Từ khóa: tiểu thuyết kiếm hiệp Kim Dung, tiếp nhận tiểu thuyết Kim Dung, Kim Dung với sân khấu, Kim Dung với điện ảnh, Kim Dung và trò chơi điện tử ABSTRACT Jin Jong was a swordplay Chinese author in the second half of the twentieth century. His novels have not only been popular in China but also had an effect on a number of countries around the world including Vietnam. Swordplay novels of Jin Yong have enchanted generations not only by interesting stories of chivalrous spirit, but also as an encyclopedia that has systemized knowledge in various fields such as medicine, religion, culture, history, psychology, martial arts... All of those give readers many fascinating, new and very interesting topics.... However, there have been many gaps in researching and absorbing Jin Yong novels in Viet Nam so far. Therefore, we decide to choose to study the receiving Jin Yong phenomenon in Vietnam through a number of art forms: films - video games. We hope that with this subject, we can contribute a part to fill the gaps in the research of Jin Jong novelist in Vietnam. Keywords: Jin Yong swordplay novels, receiving Jin Yong novels, Jin Yong on stage, Jin Yong in film, Jin Yong and computer games 1. MỞ ĐẦU (*)Tại Việt Nam vào những năm 60 của thế kỉ XX, người dân từ thành thị đến nông thôn nổi lên một hiện tượng say mê tiểu thuyết võ hiệp của Kim Dung. Từ người (*) ThS, Trường Đại học KHXH&NV – ĐHQG TP.HCM già cho tới trẻ con, khắp “thôn cùng, ngõ hẻm” đều mê tiểu thuyết “chưởng” của Kim Dung. Trong dịp tết chơi lắc bầu cua thường hát: “Có cô gái đồ long lắc bầu cua, lắc ba cái ra ba con gà mái, chung kết hết tiền, cô trốn liền”3. Những nhà văn, nhà thơ, nhà phê bình, đến những giáo sư, thầy ̉ ́ ̣ ́ ̣ ̀ ̣ ̣ 78 giáo, cô giáo, những ông đại sứ, những bà nội trợ đều mê “chưởng”. Hôm nào, tờ báo có dòng chữ “Cáo lỗi vì máy bay Hồng Kông không qua kịp” độc giả buồn hơn vật giá leo thang. Tiểu thuyết của Kim Dung là tổng hợp của nhiều loại hình nghệ thuật: âm nhạc, hội họa, triết học, võ công, trà đạo...tạo nên sự phong phú trong làng giải trí Trung Quốc và cả Việt Nam. Tiểu thuyết Kim Dung được chuyển thể sang một số loại hình nghệ thuật tại Việt Nam được bạn đọc tiếp nhận nhiều nhất trong giai đoạn hiện nay là: điện ảnh, trò chơi điện tử, truyện nhại, truyện mô phỏng Nhưng do giới hạn của bài viết, nên người viết chỉ trình bày hai loại hình chính là: Điện ảnh và trò chơi điện tử. Bởi điện ảnh được công chúng tiếp nhận ồ ạt. Tiếp đến là trò chơi điện tử, một trong những loại hình giải trí được khá nhiều bạn trẻ ưa thích hiện nay. Trong trò chơi này, có nhiều yếu tố của tiểu thuyết Kim Dung được xây dựng và được cải biên nhiều lần. Vì vậy, đây là hai đề tài mà người viết thiết nghĩ sẽ có những đóng góp quan trọng cho quá trình nghiên cứu việc tiếp nhận tiểu thuyết Kim Dung tại Việt Nam. 2. ĐIỆN ẢNH – TRUYỀN HÌNH Điện ảnh là một loại hình nghệ thuật phong phú và độc đáo bởi đáp ứng nhu cầu thông tin và giải trí cho công chúng. Cùng với chính sách mở cửa, đổi mới của nền kinh tế thị trường, điện ảnh Việt Nam phát triển với những bộ phim từng đoạt giải điện ảnh trong nước và quốc tế như: Thời vang bóng, Cô gái trên sông, Bao giờ cho đến tháng Mười, Đông Dương, Điện Biên Phủ, Mê thảo Phim nước ngoài du nhập vào Việt Nam cũng được người xem ưa chuộng, trong đó nổi bật là phim “chưởng” của Kim Dung. Vào những năm 20 – 30 của thế kỉ XX là giai đoạn hình thành của phim võ hiệp. Nhưng vì tình hình chính trị - xã hội biến động tại Trung Quốc, tiểu thuyết kiếm hiệp của Kim Dung mãi đến những năm 80 của thế kỉ XX mới tạo nên cơn sốt trong làng giải trí. Phim võ hiệp của Kim Dung được trình chiếu tại Trung Quốc và các nước trong khu vực tạo nên làn sóng trong việc tiếp nhận của người xem. Thể loại phim võ hiệp ngay trước năm 1975 đã được nhiều người ưa chuộng, phim có nội dung dựa theo các loại tiểu thuyết võ hiệp Trung Quốc. Những hiệp khách đã trở thành đối tượng cho các nhà làm phim khai thác. Điển hình là ngôi sao phim võ thuật Lý Tiểu Long được cả thế giới yêu thích. Hầu hết những bộ tiểu thuyết võ hiệp của Kim Dung được các nhà làm phim Hồng Kông và Trung Quốc chuyển thể thành phim, và được chiếu dưới dạng phim truyền hình và phim điện ảnh. Phim võ hiệp của Kim Dung thường lấy võ thuật và truyền thống văn hóa Trung Quốc làm nền tảng, chủ yếu là thể hiện qua tính cách nhân vật, hành động của nhân vật, tâm trạng nhân vậttạo nên sức hấp dẫn cho công chúng. Do tính chất đặc trưng của thể loại phim võ hiệp hấp dẫn và phong phú, nên khi vào thị trường phim miền Nam Việt Nam trước 1975, chúng được công chúng tiếp nhận rất nồng nhiệt. “Theo thống kê năm 1969 số phim nhập từ nước ngoài chiếm con số kỷ lục: 600 bộ. Năm 1971 là 418 bộ () phim nhập cảng hầu như độc chiếm phần lớn các rạp chiếu bóng, lũng đoạn tinh thần ở các đô thị miền Nam. (). Trong một tuần lễ, tôi đã từng đếm trong số 40 phim công chiếu ở Sài Gòn, có đến 27 phim đâm chém”2. Những bộ phim như: Thần điêu hiệp lữ, Thiên long bát bộ, Ỷ thiên đồ long ký, Hiệp khách hành, Anh hùng xạ điêu, Bích huyết kiếmkhi được 79 công chiếu ở Việt Nam đã nổi lên làn sóng mê phim “chưởng” trong quần chúng nhân dân. Sự khác biệt giữa điện ảnh và văn chương rất rõ, nên khi tiếp nhận phim qua hình ảnh và âm thanh người xem lại càng thích thú. Phim võ hiệp còn là một thể loại nghệ thuật kết hợp giữa hình ảnh và âm thanh tạo nên sự tích hợp tương phản tác động trực tiếp đến người xem, càng tạo nên sự hứng thú cho việc tiếp nhận. Vì vậy, sau năm 1975 phim kiếm hiệp của Kim Dung tràn vào Việt Nam như “nước vỡ bờ” trong làng giải trí Việt với những bộ phim được làm lại như: Tuyết sơn phi hồ, Ỷ thiên đồ long ký, Tiếu ngạo giang hồ, Lộc đỉnh ký, Liên thành huyếtTrong đó, những bộ phim được chuyển từ tiểu thuyết kiếm hiệp của Kim Dung được chiếu đi, chiếu lại nhiều lần trên đài truyền hình HTV, VTV1, VTV3của Việt Nam. Theo ước tính phim Trung Quốc chiếm hết lịch phát sóng trên các đài truyền hình Việt Nam từ những năm 2000. “Tính sơ đầu phim Trung Quốc đang được phát sóng VTV1, VTV3, Đài truyền hình Hà Nội và Đài truyền hình Tp Hồ Chí Minh đã có gần chục phim”1. Danh sách phim sắp chiếu của Trung Quốc xếp dài cả tháng chưa hết và trở thành bài toán nan giải cho những nhà làm phim truyền hình Việt Nam. Trong thời điểm này, cũng là thời điểm bùng nổ sản xuất phim kiếm hiệp của Kim Dung ở Hồng Kông và Trung Quốc. Năm 1990 tại Hồng Kông bộ phim “nổi đình, nổi đám” ăn khách nhất là phim Đông tà Tây độc được chuyển thể từ tiểu thuyết Anh hùng xạ điêu của nhà văn Kim Dung do Vương Gia Vệ làm đạo diễn, đem đến “cơn sốt” cho làng điện ảnh Hồng Kông, làm hồi sinh thể loại phim kiếm hiệp. Còn tại Trung Quốc đỉnh cao phim kiếm hiệp của Kim Dung vào những năm 2000 trở về sau. Bộ phim được xem là thành công và ăn khách nhất là Thiên long bát bộ (2000- 2002). Đây được xem là bộ phim hoành tráng và công phu nhất trong số hai bộ phim truyền hình (Tiếu ngạo giang hồ, Anh hùng xạ điêu) của Trương Kỷ Trung, đem về doanh thu hàng triệu nhân dân tệ. Ngoài ra, còn có một số tiểu thuyết kiếm hiệp của Kim Dung được TVB dựng thành phim như: Ỷ thiên đồ long ký, Tiếu ngạo giang hồ, Bích huyết kiếm, Lộc đỉnh ký... Trong lịch sử làm phim Hồng Kông và Trung Quốc, chưa có nhà viết tiểu thuyết kiếm hiệp nào có số lượng tác phẩm chuyển thể thành phim nhiều và ảnh hưởng đến các nước trong khu vực như Kim Dung. Việc tiểu thuyết kiếm hiệp của Kim Dung chuyển thể sang điện ảnh thành công vang dội là do những nguyên nhân sau: Thứ nhất: Hình ảnh trong điện ảnh là tín hiệu trực tiếp hiện lên những sự kiện, sự việc, trạng thái, hành độngthông qua nhân vật. Những hình ảnh đó giúp người xem đi vào một thế giới vừa thực, vừa ảo, trong đó cảm xúc của người xem được đẩy lên trạng thái tột cùng. Người xem đôi lúc bị hình ảnh, âm thanh, lời thoại trong phim tác động đến cảm xúc, cho nên, khi xem một bộ phim người xem có thể tuôn trào nước mắt, vui sướng hay cáu giận, bực mình. Chẳng hạn cảnh trong phim Thiên long bát bộ năm 2003 do Hồ Quân, Lâm Chí Vĩnh, Cao Hổ thủ vai Kiều Phong, Đoàn Dự, Hư Trúc rất đặc sắc. Hình ảnh A Châu chết trên tay của Kiều Phong, và sự diễn xuất của Hồ Quân làm cho người xem xúc động mà bật khóc cùng với nhân vật. Cùng với những hình ảnh là âm thanh lúc bổng, lúc trầm làm cho người xem buồn lại càng buồn. Kiều Phong đã tạo nên bi kịch cho chính mình, do lỡ xuống tay đánh chết A Châu, người mà ̉ ́ ̣ ́ ̣ ̀ ̣ ̣ 80 Kiều Phong yêu quý, trái tim Kiều Phong tan nát, không còn nguồn sống và chàng nguyện một lòng chung thủy với A Châu. Nếu như ở hồi này chúng ta chỉ đọc tiểu thuyết thì khó hiểu hết được tâm trạng của nhân vật cụ thể, bởi văn chương đòi hỏi phải suy nghĩ, tưởng tượng. Nguyên nhân thứ hai là yếu tố võ công trong tiểu thuyết của Kim Dung. Nói đến phim võ hiệp của Kim Dung chúng ta không thể không nói đến võ công. Bởi vì, hầu hết những bộ tiểu thuyết của Kim Dung đều gắn liền với một loại võ công cao cường. Trong tiểu thuyết kiếm hiệp của mình, Kim Dung giới thiệu khá nhiều thể loại võ công của Trung Quốc và được Việt Nam ứng dụng nhiều. Cụ thể một số loại võ công của Thiếu Lâm như: Cửu âm chân kinh, Dịch cân kinh, Thập bát la hán quyền, Thái cực quyền, Kim cương phục ma quyền Võ công của Thiếu Lâm được nhiều người trong công chúng yêu thích, bởi Thiếu Lâm là nơi hội tụ những tinh hoa võ công cao siêu nhất. Trong đó, có một loại võ công của Thiếu Lâm được giới độc giả trong nước và nước ngoài quan tâm có tên gọi là “Dịch cân kinh” mà ngày nay đã được phổ biến trong cộng đồng xã hội, giúp người luyện tập bồi bổ tinh khí, tráng kiện gân cốt, phục hồi sức khỏe. Tại Việt Nam loại võ công này cũng được phổ biến trong bang, hội như: Hội người cao tuổi, Trung tâm văn hóa thanh niên, Trung tâm võ sưthậm chí có nhiều người luyện tập nhằm giúp bồi bổ sức khỏe, tráng kiện thân thể. Nguyên nhân thứ 3 rất quan trọng giúp người xem mê phim kiếm hiệp của Kim Dung là nhờ vào sự diễn xuất của dàn diễn viên tên tuổi như: Hồ Quân (Kiều Phong - Thiên long bát bộ), Lâm Chí Dĩnh (vai Đoàn Dự trong Anh hùng xạ điêu), Tô Hữu Bằng (vai Trương Vô Kỵ - Ỷ thiên đồ long ký), Cổ Thiên Lạc (vai Dương Quá – Thần điêu đại hiệp), Xa Thị Mạn (vai A Châu – Thiên long bát bộ), Diệp Tuyền (vai Triệu Mẫn - Ỷ thiên đồ long ký), Dương Di (vai Mộc Uyển Thanh – Thiên long bát bộ) Cùng với sự tài ba của đạo diễn đưa tiểu thuyết của Kim Dung đi vào logic chặt chẽ trong từng chi tiết, kết hợp với kỹ xảo hiện đại giúp cho hình ảnh phim hấp dẫn người xem. Có thể nói, điện ảnh Hồng Kông, Trung Quốc được ví như phim trường Hollywood tại Châu Á. Nhờ có điện ảnh mà tác phẩm của Kim Dung có sức lan tỏa rộng lớn và phổ biến hơn đến với nhiều quốc gia, nhiều tầng lớp nhân dân. Từ việc chuyển thể tiểu thuyết kiếm hiệp của Kim Dung đã kéo theo hàng loạt phim được cải biên từ nhiều tiểu thuyết kiếm hiệp khác nhau, gây nên hiện tượng “bùng nổ”. Điển hình bộ phim Ngọa hổ tàng long của đạo diễn Lý An, Anh hùng của đạo diễn Trương Nghệ Mưu phá kỷ lục doanh thư ở Trung Quốc, thậm chí, lan tỏa đến thị trường phim của Mỹ. Bên cạnh những thành công đạt được từ việc chuyển thể tiểu thuyết của Kim Dung lên điện ảnh – truyền hình còn có những mặt hạn chế từ việc chuyển thể quá đà của các nhà làm phim, dẫn đến phim không đúng nguyên tác. Điển hình là diễn viên không phù hợp (Kim Ki Bum người Hàn Quốc không phù hợp vào vai Đoàn Dự - Tân Thiên long bát bộ), trang phục không mang tính cổ trang (Tân Thiên long bát bộ), tạo hình kỳ quái (Tân Thần điêu đại hiệp), màu sắc màu mè (Tân Thiên long bát bộ)nhiều fan của Kim Dung không hài lòng với việc cải biên quá đà, nên có nhiều bài viết phản ánh: Choáng vì những tình tiết sáng tạo mới của Tân Thần điêu đại hiệp; Bức xúc Tân Thiên long bát bộ; Tranh cãi kết thúc Tân Thiên long bát bộ; 81 Dương Quá 2014 thoát kiếp mặt hoa da phấn Những bộ phim kiếm hiệp của Kim Dung cứ liên tục tranh nhau ra đời sẽ dẫn đến “bội thực” cho khán giả. Việc chuyển thể tiểu thuyết của Kim Dung lên điện ảnh – truyền hình đòi hỏi phải thật sự nghiêm túc, không đi quá đà nguyên tác và nên tôn trọng tác giả...có như thế, mới đáp ứng được sự mong chờ của công chúng. Chính những nguyên nhân trên, cho thấy được tầm ảnh hưởng tiểu thuyết kiếm hiệp của Kim Dung rất sâu, rộng trong nghệ thuật điện ảnh Trung Quốc nói riêng và nghệ thuật điện ảnh của các nước trong khu vực nói chung. Tóm lại, từ những phân tích ngắn gọn trên cho thấy được phần nào ảnh hưởng của tiểu thuyết kiếm hiệp của Kim Dung đối với điện ảnh – truyền hình. Nhưng điện ảnh vẫn là điện ảnh của Hồng Kông và Trung Quốc đưa vào Việt Nam. Điện ảnh Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế chưa đủ khả năng dựng thành phim kiếm hiệp của Kim Dung. Do sự ảnh hưởng của tiểu thuyết kiếm hiệp Kim Dung chuyển thể thành phim được nhiều người xem, nên khi xem xong, họ lại muốn chuyển sang đọc tiểu thuyết. Từ đó khẳng định tầm quan trọng trong việc chuyển thể tiểu thuyết kiếm hiệp của Kim Dung sang điện ảnh. 3. TRÒ CHƠI ĐIỆN TỬ Ngoài việc tiếp nhận tiểu thuyết của Kim Dung qua điện ảnh, tiểu thuyết của Kim Dung còn “nổi đình nổi đám” trong thế giới ảo, thế giới đó được cộng đồng, cư dân mạng gọi là trò chơi điện tử. Trò chơi điện tử là một dạng trò chơi được người dùng sử dụng trên máy tính với những thiết bị dùng để sử dụng như là: nút bấm, cần điều khiển, bàn phím hay chuột. Ngoài việc đem đến sự giải trí cho mọi người, nó còn đóng vai trò quan trọng trong việc quảng cáo, truyên truyền, tiếp nhận thông tin. Đây là một dạng trò chơi phổ biến trong giới trẻ hiện nay, nhất là trong thời công nghệ thông tin hiện đại. Nắm bắt được thị hiếu của công chúng, ngành công nghệ đã cho ra đời một dạng game “trò chơi nhập vai trực tuyến nhiều người chơi” dựa theo tiểu thuyết của Kim Dung, nhằm thu hút sự hấp dẫn của giới trẻ với mục đích kinh doanh. Ngay khi internet ra đời, game online tràn vào Việt Nam đã gây nên cơn sốt trong giới trẻ. Điển hình là vào đầu năm 2005, một loại game có tên gọi là Võ lâm truyền kỳ do Trung Quốc sản xuất dựa theo tiểu thuyết của Kim Dung đã thu hút nhiều thế hệ 8X và 9X tại Việt Nam tham gia. Đây là trò chơi cho phép nhiều người đóng vai những nhân vật trong tiểu thuyết của Kim Dung như: Lệnh Hồ Xung, Quách Tĩnh, Hoàng Dung, Trương Vô Kỵ và hội tụ tất cả các môn phái trong tiểu thuyết của Kim Dung như: phái Thiếu Lâm, Cái Bang, Võ Đang, Nga My, Côn Lôn, Ngũ Độc Giáo Do đó, chỉ trong một tuần sau khi ra mắt đã có hàng chục ngàn người tham gia. Khắp nơi, game thủ tranh nhau tham dự, giành giật nhau “bảo bối” để nhằm tăng cấp độ. “Những hình ảnh có thể bắt gặp ở bất kỳ nơi nào, từ nhà riêng, quán net và đến tận công sở. Võ lâm truyền kỳ đã tạo nên một cơn sốt thật sự. Già trẻ lớn bé, đàn ông hay phụ nữ, bất kỳ mọi tầng lớp nào trong xã hội cũng đều có thể tiếp cận và tham gia. Thành phần chủ yếu tham gia vào Võ lâm chính là học sinh, sinh viên”4. Game Võ lâm truyền kỳ còn thu hút đông đảo người chơi từ những tầng lớp khác như: bác sĩ, kỹ sư, giáo viên, giáo sư, công nhân viên chức, cho đến những nghệ sĩ nổi tiếng như: Ngân Khánh, Bảo Thy, Ưng Hoàng Phúc, Tấn Beo, Lam Trường ̉ ́ ̣ ́ ̣ ̀ ̣ ̣ 82 Những hoạt động lớn diễn ra do các môn phái, băng hội của game thủ Võ lâm truyền kỳ được thành lập và diễn ra rầm rộ như Đại hội Võ Lâm được tổ chức tại nhà thi đấu Quân khu 7 Tp. Hồ Chí Minh, với sự tham gia của hơn 40.000 người vào năm 2005, cuộc thi Thập đại Mỹ nhân do các ca sĩ nổi tiếng của Việt Nam tham dự như: ca sĩ Ngân Khánh, ca sĩ Bảo Thy, hoa hậu Ngọc Hân Võ lâm truyền kỳ đã chính thức “khai sáng” cho dòng game trực tuyến nhiều người chơi tại Việt Nam. Trò chơi này cũng từng “nổi sóng, nổi gió” ở Trung Quốc và đạt danh hiệu “trò chơi xuất sắc nhất” tại Trung Quốc năm 2003. Tuy nhiên, chúng ta không chỉ xét về “tầm đón nhận của công chúng” mà cần tìm hiểu nguyên nhân của việc “vì sao bạn đọc tiếp nhận”. Đây là loại trò chơi hướng tới những giá trị về vật chất: khi những vật phẩm hiếm của trò chơi rớt ra từ BOSS có thể đổi thành tiền mặt từ vài triệu đến hàng tỷ đồng. Khi hình thành được hệ thống liên đấu thì phần thưởng là cặp nhẫn vàng Trong đó, một vật phẩm có giá dao động từ 300 – 500 triệu đồng, cho nên, những game thủ sẵn sàng chi hàng tỷ đồng cho nhân vật của mình. Lần đầu tiên trong làng game Việt lại có một sàn giao dịch hỗ trợ game, sẵn sàng giao dịch những vật phẩm có giá trị từ thấp đến cao. Từ đó tạo việc làm cho người thất nghiệp trong việc “cày” game, tham gia những sự kiện trong game. Mặt trái của trò chơi Võ lâm truyền kỳ là kéo theo một số tệ nạn xã hội như: cướp giật, giết người, cướp của, hành hung gia đình để có tiền nạp thẻ. Có những vụ án cháu giết bà, con đánh bố để có tiền để chơi game, thậm chí có thể giết người chỉ vì vài ngàn đồng. Có nhiều vụ án hình sự do trò chơi điện tử mang lại, phần đông là các em ở độ tuổi vị thành niên. Điển hình như vụ án bé gái 15 tuổi ra tay giết chết một em bé bốn tuổi để lấy đôi bông tay và kết quả là em phải lãnh án mười năm tù giam. Đối với học sinh, sinh viên vì ghiện trò chơi mà không thể ra trường hay lên lớp. Một số em trong độ tuổi vị thành niên đã sớm tiếp xúc với sex và internet gây ra những vấn đề nhức nhối cho xã hội. Do đó, tại Việt Nam đã có luật giới nghiêm sau 23 giờ các tiệm net phải đóng cửa và các công ty quảng cáo game online cũng không được tuyên truyền, quảng cáo. Đứng trước thực trạng trên chúng ta nên có cái nhìn đúng đắn hơn về trò chơi điện tử. Chúng ta cần phải