Chương V Các công cụ quản lý môi trường

3/27/2011 1 Cán Bộ Giảng Dạy: TS. VÕ LÊ PHÚ Bộ Môn Quản Lý Môi Trường – Khoa Môi Trường TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM volephu@hcmut.edu.vn CHƯƠNG V CÁC CÔNG CỤ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG (Tuần 4, 26-27/3/2011) Hệ thống thứ bậc Quản lý môi trường Ưa Chuộng NHẤT Ít ưa Chuộng Nhất Sản Xuất Sạch Hơn • Phòng ngừa Chất thải •Tái chế/ tái sử dụng tại chổ Tái chế/tái sử dụng bên ngoài Kiểm soát/xử lý Đổ chất thải
Các chiến lược quản lý môi trường thụ động Nhaân löïc Caùc nguyeân vaät lieäu thoâ Naêng löôïng Quaù trình coâng nghieäp Caùc saûn phaåm coâng nghieäp Caùc chaát thaûi ñöôïc thaûi boû tröïc tieáp Hình 1. Caùch tieáp caän thuï ñoäng ñeå giaûi quyeát chaát thaûi coâng nghieäp. CHIẾN LƯỢC QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG CHIẾN LƯỢC QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG
Caùc chieán löôïc moâi tröôøng mang tính “phaûn öùng”: caùch tieáp caän cuoái ñöôøng oáng Traïm xöû lyù Thieát bò loïc Xöû lyù hoaëc taùi cheá Nhaân löïc Caùc vaät lieäu thoâ Naêng löôïng Quaù trình coâng nghieäp Caùc saûn phaåm coâng nghieäp Caùc chaát thaûi oâ nhieãm Daïng loûng Daïng khí Daïng raén Hình 2. Caùch tieáp caän cuoái ñöôøng oáng 3/27/2011 2 CHIEÁN LÖÔÏC QUAÛN LYÙ MOÂI TRÖÔØNG
Caùc chieán löôïc moâi tröôøng mang tính “chuû ñoäng” baäc thaáp Nhaân löïc Caùc NVL thoâ Naêng löôïng Quaù trình coâng nghieäp Caùc saûn phaåm coâng nghieäp Caùc chaát thaûi oâ nhieãm Xöû lyù vaø löu tröõ Taùi cheá/ sinh Taùi cheá beân ngoaøi Taùi cheá noäi boä Hình 3. Caùch tieáp caän chuû ñoäng baäc thaáp
Caùc chieán löôïc moâi tröôøng mang tính “chuû ñoäng” baäc cao Nhaân löïc Caùc vaät lieäu thoâ Naêng löôïng Quaù trình coâng nghieäp Caùc saûn phaåm coâng nghieäp Caùc chaát thaûi ñaõ ñöôïc giaûm thieåu toái ña tôùi möùc coù theå Taùi sinh, xöû lyù vaø löu tröõ Hình 4. Caùch tieáp caän chuû ñoäng baäc cao- saûn xuaát saïch hôn. CHIEÁN LÖÔÏC QUAÛN LYÙ MOÂI TRÖÔØNG 3. Thứ bậc các hệ thống quản lý môi trường 7 8 3. Thứ bậc các hệ thống quản lý môi trường 3/27/2011 3 CHIEÁN LÖÔÏC QUAÛN LYÙ MOÂI TRÖÔØNG Thaûi boû tröïc tieáp Pha loaõng Xöû lyù cuoái ñöôøng oáng Taùi sinh vaø söû duïng laïi Ngaên ngöøa oâ nhieãm Giaûm thieåu chaát thaûi-Saûn xuaát saïch hôn Phaùt trieån beàn vöõng Nhöõng caùch tieáp caän baûo veä moâi tröôøng Thuï ñoäng, ñoái phoù laïi Chuû ñoäng, tích cöïc Các Công Cụ Quản lý Môi Trường
Các công cụ quản lý môi trường, bao go m: Các công cụ pháp lý (chính sách, pháp luật) Các công cụ kinh tế Các công cụ khoa học & công nghệ Các công cụ giáo dục, nâng cao nhận thức.
Mỗi công cụ có chức năng và phạm vi tác động nhất định. Chúng có mối liên kết và hỗ trợ nhau trong phạm vị một HT QLMT CÔNG CỤ PHÁP LÝ
Thanh tra môi trường
Đánh giá tác động môi trường (ĐTM)  Đánh giá tác động môi trường là việc xem xét các ảnh hưởng qua lại giữa môi trường với các hoạt động phát triển kinh tế trong các chính sách, các chương trình và các dự án phát triển. 3/27/2011 4 CAÙC COÂNG CUÏ PHAÙP LYÙ Nghóa vuï phaùp lyù Chính saùch, chieán löôïc BVMT Luaät BV moâi tröôøng, Nghị định, Thoâng tư Qui ñònh, tieâu chuaån moâi tröôøng Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng Giaáy pheùp oâ nhieãm khoâng chuyeån nhöôïng Thoaû thuaän tình nguyeän -Heä thoáng quaûn lyù MT: EMS, ISO 14000, EMAS -Danh saùch xanh, danh saùch ñen, coâng khai thoâng tin -Taåy chai -Caâu laïc boä thaân thieän vôùi moâi tröôøng  CCPL döïa treân nguyeân taéc meänh leänh vaø kieåm soaùt  CCPL trong QLMT laø nhaø nöôùc ñònh ra phaùp luaät caùc tieâu chuaån, quy ñònh veà BVMT  Caùc cô quan QLMT nhaø nöôùc söû duïng quyeàn haïn cuûa mình tieán haønh giaùm saùt, thanh tra. Kieåm soaùt vaø xöû phaït ñeå cöôõng cheá taát caû caùc cô sôû saûn xuaát, caùc taäp theå, caùc caù nhaân .  CCPL ñöôïc xöû duïng raát phoå bieán, chieám öu theá trong chieán löôïc, chính saùch BVMT ôû caùc nöôùc. ÖU ÑIEÅM CHÍNH CUÛA CCPL  Tính phaùp lyù cao, deã thöïc hieän  Aùp duïng roäng raõi  Deã hieåu vaø deã aùp duïng ñoái vôùi chaát ñoäc  Ñaùp öùng caùc muïc tieâu cuûa phaùp luaät vaø BVMT cuûa quoác gia  Ñöa coâng taùc QLMT vaøo neà neáp, quy cuû  Cô quan QLMT coù theå quaûn lyù vaø döï ñoaùn ñöôïc ôû möùc ñoä hôïp lyù veà söùc oâ nhieåm seû giaûm ñi bao nhieâu?  Chaát löôïng MT seû nhö theá naøo?  Giaûi quyeát tranh chaáp MT deå daøng ôû caùc cô sôû saûn xuaát, caùc taäp theå, caù nhaân moïi thaønh vieân trong xaõ hoäi.  Thaáy roõ muïc tieâu, traùch nhieäm vaø nghóa vuï cuûa mình ñoái vôùi söï nghieäp BVMT quoác gia. COÂNG CUÏ PHAÙP LYÙ NHÖÔÏC ÑIEÅM CCPL TRONG QLMT  Thieáu tính meàm deûo  Chöa phaùt huy ñöôïc tính chuû ñoäng  Thieáu khu yeán khích thay ñoåi coâng ngh eä moät khi cô sôû saûn xuaát ñaõ ñaït TCMT  Chi phí giaùm saùt, cöôõng cheá cao  Khoâng khuyeán khích caûi taïo coâng ngheä tröôøng hôïp döôùi chuaån  Tieâu chuaån ñoàng boä neân hieäu quaû keùm Caùc quy ñònh vaø tieâu chuaån moâi tröôøng  Caùc quy ñònh vaø TCMT laø coâng cuï chính ñeå söû duïng trong QLMT theo CCPL  Caùc tieâu chuaån naøy xaùc ñònh caùc MTMT vaø ñeà ra noàng ñoä hay soá löôïng cho pheùp cuûa chaát ñöôïc thaûi vaøo khoâng khí, ñaát vaø nöôùc, hay ñöôïc pheùp toàn taïi trong caùc saûn phaåm tieâu duøng. COÂNG CUÏ PHAÙP LYÙ  TTMT laø moät bieän phaùp höõu hieäu trong CCPL.  TTMT laø bieän ph aùp cöôõn g cheá söï tuaân thuû phaùp lu aät, caùc höôùng d aãn, caùc quy ñ ònh, tieâu chu aån veà BVMT ñ oái vôùi moïi toå chöùc, doanh nghieäp, caù nhaân hoaït ñoäng trong xaõ hoäi.  Bieän ph aùp daân chuû b aûo ñaûm quyeàn lôïi quyeàn töï do ch o moïi ngöôøi khieáu naïi, toá caùo veà maët MT Nhieäm vuï thanh tra nhaèm muïc ñích  Thanh tra ñeå xaùc ñònh traùch nhieäm phaûi xöû lyù veà MT ñoái vôùi tröôøn g hôïp coù nh ieàu toå chöùc, doanh nghieäp, caù nhaân h oaït ñoäng trong vuøng laõnh thoå gaây SCMT, gaây STMT hay OÂNMT….  Thanh tra ñeå giaûi quyeát söï tranh chaáp, khieáu naïi, toá caùo veà moâi tröôøng cuûa toå chöùc, taäp theå vaø caù nhaân.  Thanh tra traùch nhieäm thöïc hieän Luaät BVMT cuûa caùc Boä ngaønh vaø vieäc thöïc hieän traùch nhieäm nhaø nöôùc veà BVMT taïi ñòa phöông THANH TRA MOÂI TRÖÔØNG 3/27/2011 5 Phöông phaùp thanh tra vaø hình thöùc thanh tra  Yeâu caàu baùo caùo, vaên baûn veà hieän traïng vaán ñeà caàn thanh tra  Chaát vaán tröïc tieáp taïi hieän tröôøng Yeâu caàu moâ taû, dieãn giaûi laïi coâng vieäc ñaõ laøm  Khaûo saùt, thu thaäp hoà sô, caùc thoâng tin coù lieân quan  Chuïp aûnh , ghi laïi hieän traïng moâi tröôøng nôi xaõy ra vi phaïm gaây OÂNMT THANH TRA MOÂI TRÖÔØNG KIEÅM SOAÙT MOÂI TRÖÔØNG  KSMT laø moät bieän phaùp quan troïng trong QLMT theo CCPL  KSMT chính laø kieåm soaùt oâ nhieãm  Khoáng cheá oâ nhieãm  Ngaên ngöøa oâ nhieãm phuïc hoài moâi tröôøng do oâ nhieãm thieät haïi gaây ra  KSOÂN ñaàu vaøo vaø oâ nhieãm ñaàu ra Coâng taùc kieåm soaùt nhaèm vaøo nhöõng vaán ñeà  Kieåm soaùt nguoàn thaûi gaây OÂNMT  Kieåm soaùt vieäc söû duïng nöôùc  Kieåm soaùt vieäc söû duïng ñaát  Kieåm soaùt vieäc söû duïng röøng… KIEÅM SOAÙT MOÂI TRÖÔØNG (ÑTM) cuûa moät döï aùn phaùt trieån KTXH laø quaù trình nghieân cöùu xaùc ñònh, phaân tích, ñaùnh giaù döï baùo caùc taùc ñoäng lôïi vaø haïi, tröôùc maét vaø laâu daøi maø vieäc thöïc hieän hoaït ñoäng cuûa döï aùn coù theå gaây ra ñoái vôùi taøi nguyeân thieân nhieân vaø CLMTS cuûa con ngöôøi taïi nôi thöïc hieän döï aùn .  Ñoái vôùi döï aùn ñaàu tö lôùn ÑTM thöôøng ñöôïc thöïc hieän laøm hai möùc: ÑTM sô boä, ñöôïc thöïc hieän sau khi coù döï aùn tieàn khaû thi vaø ÑTM chi tieát, ñöôïc thöïc hieän khi coù döï aùn khaû thi  Ñaùnh giaù sô boä giuùp ta xaùc ñònh nhöõng taùc ñoäng chính cuûa döï aùn ñoái vôùi moâi tröôøng vaø taøi nguyeân taïi ñòa ñieåm döï kieán laäp döï aùn  Moâ taû toång theå vaø döï baùo veà phaïm vi caùc taùc ñoäng, ñaùnh giaù ngaén goïn veà taàm quan troïng cuûa caùc taùc ñoäng vaø cung caáp thoâng tin caàn thieát cho chuû döï aùn vaø nhaø ra quyeát ñònh.  Ñaùnh giaù sô boä goùp phaàn vaøo vieäc xaùc ñònh xem döï aùn coù caàn phaûi tieán haønh ÑTM moät caùch ñaày ñuû chi tieát hay khoâng? Muïc ñích cuûa ÑTM  Xaùc ñònh, moâ taû taøi nguyeân vaø giaù trò MT coù khaû naêng bò taùc ñoäng ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG (ÑTM) Xaùc ñònh, moâ taû taøi nguyeân vaø giaù trò moâi tröôøng coù khaû naêng bò taùc ñoäng do döï aùn;  Xaùc ñònh vaø döï baùo möùc ñoä, quy moâ cuûa taùc ñoäng coù theå cuûa döï aùn, hoaït ñoäng hay chöông trình phaùt trieãn ñeán moâi tröôøng töï nhieân vaø KT-XH;  Ñeà xuaát caùc phöông aùn thay theá ñeå giaûm thieåu caùc taùc ñoäng nhöng vaån ñaûm baûo yeâu caàu phaùt trieån KT-XH;  Ñeà xuaát caùc bieän phaùp quaûn lyù coâng ngheä ñeå giaûm thieåu caùc taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa döï aùn hoaëc chính saùch; vaø  Ñeà xuaát caùc chöông trình quan traéc vaø QLMT cho döï aùn. Noäi dung cuûa ÑTM  Môû ñaàu  Moâ taû sô löôïc veà döï aùn  Hieän traïng moâi tröôøng taïi ñòa ñieåm thöïc hieän döï aùn  Taùc ñoäng cuûa vieäc thöïc hieän döï aùn ñeán caùc yeáu toá taøi nguyeân vaø moâi tröôøng  Kieán nghò veà caùc bieän phaùp baûo veä moâi tröôøng keøm theo phöông aùn ñaõ ñöôïc ñeà nghò chaáp nhaän ÑAÙNH GIAÙ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG (ÑTM) 3/27/2011 6 Các công cụ kinh tế: Lệ phí phát thải Lệ phí sử dụng Lệ phí sản phẩm Giấy phép mua bán được Hệ thống ký quỹ hoàn chi 21 Các công cụ kinh tế Kiểm soát môi trường bằng kinh tế Đánh vào việc thải chất ô nhiễm vào MT không khí, nước, đất, và gây tiếng ồn. Lệ phí này liên quan với số lượng và chất lượng của chất ô nhiễm và những tác hại gây ra cho môi trường 22 Lệ phí phát thải Kiểm soát môi trường bằng kinh tế 23 Lệ phí này liên quan đến chi phí xử lý, chi phí thu gom và thải bỏ, chi phí quản lý. Lệ phí sử dụng Kiểm soát môi trường bằng kinh tế 24 Lệ phí này đánh vào sản phẩm có hại cho môi trường khi được sử dụng trong các quy trình sản xuất, hoặc khi tiêu thụ hay loại thải nó. Lệ phí sản phẩm Kiểm soát môi trường bằng kinh tế 3/27/2011 7 25 Kiểm soát môi trường bằng kinh tế  Đầu tiên, một mức độ ô nhiễm có thể chấp nhận được xác định, và giấy phép được ban hành cho việc xã thải như mức độ đã xác định  Giấy phép được phân phối như một quyền thừa kế gây ô nhiễm.  Nếu người sở hữu giấy phép có thể giảm mức xã thải thì có quyền bán giấy phép này cho những ai có nhu cầu xã thải nhiều hơn Giấy phép có thể mua bán 26 Là việc ký quỹ một số tiền cho các sản phẩm có tiềm năng gây ô nhiễm. Nếu các sản phẩm được đưa trả về các điểm thu hồi hợp pháp (được quy định) sau khi sử dụng, thì tiền ký quỹ sẽ được hoàn trả. Hệ thống ký quỹ - hoàn chi Kiểm soát môi trường bằng kinh tế CÔNG CỤ KHOA HỌC – CÔNG NGHỆ Giải pháp công nghệ xử lý-kiểm soát ô nhiễm  Nước thải  Khí thải  CTR (& CTNH) Giải pháp quản lý  GIS-DSS  TMDLs  SXSH