Giáo trình mô đun Gieo trồng đậu, tương, lạc

1 BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN GIEO TRỒNG MÃ SỐ: MĐO2 NGHỀ: TRỒNG ĐẬU TƯƠNG, LẠC Trình độ: Sơ cấp nghề 2 TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo. Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm. MÃ TÀI LIỆU: MĐ 02 3 LỜI GIỚI THIỆU Đào tạo nghề cho lao động nông thôn có trình độ sơ cấp đáp ứng được yêu cầu của công cuộc công nghiệp hóa và hiện đại hóa nông nghiệp trong thời kỳ hội nhập. Xuất phát từ yêu cầu trên Tổng cục Dạy nghề, Ban chủ nhiệm chương trình nghề trồng đậu tương, lạc giao nhiệm vụ xây dùng chương trình và biên soạn tài liệu dùng cho hệ đào tạo nói trên. Giáo trình mô đun Gieo trồng là một trong 5 giáo trình được biên soạn sử dụng cho khóa học. Quán triệt triết lý DACUM và quan điểm đào tạo năng lực thực hiện, đồng thời xuất phát từ mục tiêu đào tạo là người học sau khi hoàn thành khóa học có khả năng thực hiện được các thao tác kỹ thuật cơ bản nhất về xác định thời vụ, lên luống, bón lót và gieo hạt đậu, lạc chúng tôi đã lựa chọn các kỹ năng thực hành nhằm đáp ứng mục tiêu trên. Phần kiến thức lý thuyết được đưa vào giáo trình với phạm vi và mức độ nhất định do vậy người học có thể lý giải được các biện pháp kỹ thuật. Mô đun gieo trồng được bố cục gồm 4 bài trong mỗi bài lại được hình thành từ sự tích hợp giữa kiến thức lý thuyết và kỹ năng thực hành trên các lĩnh vực: xác định thời vụ gieo trồng, lên luống, bón lót phân và gieo hạt đậu tương, lạc. Với mong muốn thông qua giáo trình của chúng tôi sẽ mang đến cho người học những kiến thức hết sức cô đọng, dễ hiểu và dễ tiếp thu. Tuy nhiên cũng không thể tránh khỏi những sơ xuất, thiếu sót do thời gian có hạn khi chúng tôi biên soạn giáo trình này. Chúng tôi rất mong được sự đóng góp những ý kiến quí bấu của độc giả, các nhà khoa học, cán bộ kỹ thuật và người sử dụng. Chúng tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến quý báu từ các độc giả để tiếp thu và kịp thời sửa chữa cho giáo trình ngày càng hoàn thiện. Chủ biên: TS Nghiêm Xuân Hội Cộng sự Th.s Nguyễn Thị Mỹ Yến T.S Nguyễn Tuấn Điệp Th.s Lê Duy Thành 4 MỤC LỤC MÔ ĐUN GIEO TRỒNG ..................................................................................... 1 Bài 1: Xác định thời vụ gieo trồng đậu tương, lạc ................................................ 1 Mục tiêu bài dạy: ................................................................................................... 1 1. Những căn cứ để xác định thời vụ gieo trồng đậu tương .................................. 1 1.1.2. Đặc điểm khí hậu vùng Việt Bắc Hoàng Liên Sơn ..................................... 2 1.1.3. Đặc điểm khí hậu vùng Đông Bắc .............................................................. 3 1.1.4. Đặc điểm khí hậu vùng đồng bằng Sông Hồng .......................................... 4 1.1.5. Đặc điểm khí hậu vùng Bắc Trung Bộ ........................................................ 5 1.1.6. Đặc điểm khí hậu vùng Duyên Hải Nam Trung Bộ .................................... 6 1.1.7. Đặc điểm khí hậu vùng Tây Nguyên .......................................................... 7 1.1. 8. Đặc điểm khí hậu vùng Đông Nam Bộ ...................................................... 8 1.1.9. Đặc điểm khí hậu vùng đồng bằng Sông Cửu Long ................................... 9 1.2. Căn cứ vào đặc điểm của giống đậu tương .................................................. 11 1.3. Căn cứ vào cơ cấu cây trồng ........................................................................ 11 2. Những căn cứ để xác định thời vụ trồng lạc ................................................... 11 2.1. Điều kiện khí hậu thời tiết: ........................................................................... 11 3. Các thời vụ trồng đậu tương ............................................................................ 12 3.1. Vụ xuân ........................................................................................................ 12 3.2. Vụ hè ............................................................................................................ 12 3.3. Vụ hè thu ...................................................................................................... 13 3.4. Vụ đông ........................................................................................................ 13 4. Các thời vụ trồng lạc ....................................................................................... 13 4.1. Vụ xuân ........................................................................................................ 13 4.2. Vụ thu ........................................................................................................... 14 4.3. Vụ hè thu ...................................................................................................... 14 4.4. Vụ thu đông .................................................................................................. 14 Bài 2: Lên luống trồng đậu tương và lạc ............................................................ 15 Mục tiêu bài dạy: ................................................................................................. 15 1. Lên luống, rạch hàng hoặc bổ hốc trồng đậu tương ........................................ 15 5 1.1. Đối với vụ xuân ............................................................................................ 15 1.1.1. Đối với đất chuyên màu tưới tiêu thuận lợi .............................................. 15 1.1.2. Đất chuyên màu không thuận lợi cho việc tưới tiêu ................................. 15 1.2. Lên luống, rạch hàng hoặc bổ hốc đối với đậu tương vụ hè thu .................. 15 1.3. Trồng đậu tương đông bằng phương pháp gieo vãi ..................................... 17 2. Lên luống, rạch hàng hoặc bổ hốc trồng lạc ................................................... 19 2.1. Đối với vụ xuân ............................................................................................ 19 2.2. Đối với vụ hè thu .......................................................................................... 21 2.3. Đối với vụ thu đông...................................................................................... 21 Bài 2: Bón phân lót cho đậu tương và lạc .......................................................... 25 Mục tiêu bài dạy: ................................................................................................. 25 1. Tác dụng của việc bón phân lót trước khi gieo trồng ..................................... 25 2. Lựa chọn loại phân bón lót cho đậu tương và lạc ........................................... 26 2.1. Tìm hiểu về các loại phân bón chuyên dùng ................................................ 26 2.1.1. Phân đạm ................................................................................................... 26 2.1.2. Phân lân ..................................................................................................... 33 2.1.3. Phân Kaly .................................................................................................. 36 2.1.4. Các loại phân bón hỗn hợp ........................................................................ 39 2.2. Lựa chọn phân bón lót cho đậu tương và lạc ............................................... 45 3. Xác định liều lượng phân bón và kỹ thuật bón lót cho đậu tương .................. 45 3.1. Xác định liều lượng phân bón ...................................................................... 45 3.2. Kỹ thuật bón lót cho đậu tương .................................................................... 45 4. Xác định liều lượng phân bón và kỹ thuật bón lót cho cây lạc ....................... 47 4.1. Xác định lượng phân bón lót ........................................................................ 47 4.2. Kỹ thuật bón phân lót cho lạc theo phương pháp cổ truyền ........................ 48 3.3. Xác định liều lượng phân bón và kỹ thuật bón lót cho cây lạc theo phương pháp che phủ nilon .............................................................................................. 50 3.3.1. Lượng phân bón tính cho 1 ha .................................................................. 50 3.3.2. Kỹ thuật bón .............................................................................................. 50 Bài 4: Gieo hạt ..................................................................................................... 52 6 Mục tiêu bài dạy: ................................................................................................. 52 1. Ảnh hưởng của mật độ, khoảng cách đến khả năng sinh trưởng phát triển của cây đậu tương và lạc ............................................................................................ 52 1.1. Đối với cây đậu tương. ................................................................................. 52 1.2. Đối với cây lạc ............................................................................................. 53 2. Quy cách gieo hạt của cây đậu tương và lạc ................................................... 53 2.1. Quy cách gieo hạt cây đậu tương ................................................................. 53 2.1.1. Gieo theo hàng hoặc hốc ........................................................................... 53 2.1.2. Gieo vãi ..................................................................................................... 54 2.2. Quy cách gieo hạt cây lạc ............................................................................. 55 3. Ảnh hưởng của độ sâu lấp hạt đến khả năng sinh trưởng phát triển của cây đậu tương và lạc. ................................................................................................. 55 B. Câu hỏi và bài tập thực hành .......................................................................... 56 2. Bài tập thực hành: ........................................................................................... 56 C. Ghi nhớ ........................................................................................................... 58 VI. HƯỚNG DẪN GIẢNG DẠY MÔ ĐUN ..................................................... 59 I. Vị trí, tính chất của mô dun ............................................................................. 59 II. MỤC TIÊU MÔ ĐUN .................................................................................... 59 III. NỘI DUNG CHÍNH CỦA MÔĐUN: ........................................................... 59 IV. Hướng dẫn thực hiện bài tập, bài thực hành ................................................. 60 5.1. Bài 1: Xác định thời vụ gieo trồng đậu tương và lạc ................................... 61 5.2. Bài 2: Lên luống, rạch hàng, bổ hốc trồng đậu tương và lạc ....................... 61 5.3. Bài 3: Bón phân lót cho đậu tương và lạc .................................................... 61 5.4. Bài 4: Gieo trồng đậu tương và lạc ............................................................. 62 1 MÔ ĐUN GIEO TRỒNG Mã mô đun: MĐ 02 Giới thiệu mô đun Mô đun gieo trồng được bố trí học sau mô đun chuẩn bị trước gieo trồng trong chương trình đào tạo nghề trồng đậu tương, lạc. Đây là mô đun bắt buộc thuộc chuyên ngành trồng đậu tương, lạc thông qua mô đun này giúp cho người học nắm được quy trình kỹ thuât trọn vẹn từ khâu xác định thời vụ, lên luống trồng, bón phân lót và gieo trồng nhằm tạo ra sản phẩm đậu tương và lạc an toàn. Bài 1: Xác định thời vụ gieo trồng đậu tương, lạc Mục tiêu bài dạy: - Xác định được thời vụ gieo trồng đậu tương, lạc trong năm cho từng địa phương nơi định gieo trồng trong phạm vi cả nước. 1. Những căn cứ để xác định thời vụ gieo trồng đậu tương 1.1. Đặc điểm khí hậu của các vùng sinh thái trong cả nước Khí hậu Việt Nam có sự phân hoá sâu sắc trong chế độ nhiệt và chế độ mưa cả theo không gian và thời gian trong phạm vi toàn lãnh thổ cũng như trong từng vùng sinh thái nông nghiệp. Đây là điều kiện thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp nhất là trong việc đa dạng hoá cơ cấu cây trồng, vật nuôi và cho phép các cây trồng, vật nuôi sinh trưởng, phát triển quanh năm. Tuy nhiên, khí hậu nước ta cũng diễn biến thất thường trong chế độ nhiệt và chế độ mưa với sự xuất hiện của các hiện tượng thời tiết đặc biệt như mưa bão, gió Tây, sương muối ảnh hưởng xấu đến sự tồn tại, sinh trưởng và phát triển của cây trồng, vật nuôi cùng cơ cấu mùa vụ trong sản xuất nông nghiệp. ứng với mỗi chế độ nhiệt độ và ẩm độ cụ thể sẽ hình thành nên một vùng sinh thái nông nghiệp với các hệ sinh thái khác nhau. Điều này đã được thể hiện rất rõ ở 9 vùng sinh thái nông nghiệp: 1. Vùng Tây Bắc 2. Vùng Việt Bắc Hoàng Liên Sơn 3. Vùng Đông Bắc 2 4. Đồng bằng Sông Hồng 5. Vùng Bắc Trung Bộ 6. Vùng Duyên Hải Nam Trung Bộ 7. Vùng Tây Nguyên 8. Đông Nam Bộ 9. Đồng bằng Sông Cửu Long 1.1.1. Đặc điểm khí hậu vùng Tây Bắc Vùng tây Bắc có khí hậu núi cao là chủ yếu. Do dãy Hoàng Liên Sơn che khuất nên mùa đông tần suất Frông lạnh ít hơn và ấm hơn Đông Bắc, mưa phùn ít hơn( trừ Hoà Bình, Mộc Châu). Hệ sinh thái nông nghiệp chính của vùng là cây công nghiệp, cây ăn quả nhiệt đới và chăn nuôi đại gia súc. Hình 1.1. Vùng núi Tây Bắc 1.1.2. Đặc điểm khí hậu vùng Việt Bắc Hoàng Liên Sơn 3 Miền khí hậu phía Bắc bao gồm phần lãnh thổ phía Bắc dãy Hoành Sơn. Miền này có khí hậu nhiệt đới gió mùa với bốn mùa xuân, hè, thu, đông rõ rệt. Vùng này có đặc điểm địa hình tương đối bằng phẳng và thấp. Hình 1.2. Vùng Việt Bắc Hoàng Liên Sơn Phía Bắc có các dãy núi không cao lắm (1000 m ÷ < 3000 m. Vùng này tiếp giáp với vịnh Bắc bộ về phía Đông, phía Tây được chắn bởi dãy Hoàng Liên Sơn cao nhất Việt Nam ( hơn 3000 m), nên chịu ảnh hưởng của khí hậu Đại dương nhiều hơn vùng Tây Bắc Bắc Bộ. Vì vậy, vùng Đông Bắc Bộ chịu ảnh hưởng trực tiếp của bão nhiệt đới. Hệ sinh thái nông nghiệp chính là cây ăn quả nhiệt đới, á nhiệt đới, cây công nghiệp và chăn nuôi trâu bò. 1.1.3. Đặc điểm khí hậu vùng Đông Bắc Do địa hình cao, ở phía Bắc, lại có nhiều dãy núi hình cánh cung mở ra ở phía bắc, chụm đầu về Tam Đảo, nên vào mùa Đông, vùng này có gió Bắc thổi mạnh, nên rất lạnh. Vùng núi ở Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn có lúc nhiệt độ xuống 0°C và có mưa tuyết thậm chí tuyết. 4 Hình 1.3. Vùng Đông Bắc Các vùng ở đuôi các dãy núi cánh cung cũng rất lạnh do gió, mùa đông rét đậm hơn, khu vực núi cao thường xảy ra sương muối, băng giá nhưng mùa hè mát mẻ hơn, mưa nhiều hơn, độ ẩm cao hơn.Một số tỉnh còn chịu ảnh hưởng của bão. Hệ sinh thái nông nghiệp chính là cây ăn quả nhiệt đới, á nhiệt đới, cây dược liệu và nuôi trồng thuỷ sản. 1.1.4. Đặc điểm khí hậu vùng đồng bằng Sông Hồng Vùng Đồng bằng sông Hồng có toạ độ địa lí là 220 - 21030' B và 105030' - 1070 Đ, nằm ở phía Nam của đường chí tuyến Bắc. Vùng bao gồm đồng bằng châu thổ màu mỡ, dải đất rìa trung du với một số tài nguyên khoáng sản, tài nguyên du lịch và vịnh Bắc Bộ giàu tiềm năng. Địa hình của vùng tương đối bằng phẳng, có độ cao từ 0,4 - 12m so với mực nước biển. Ngoài ra, địa hình cũng có một số vùng đồi có cấu tạo cacxtơ đá vôi dọc hai cánh Tây Nam và Đông Bắc. 5 Vùng có khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới gió mùa. Nhiệt độ trung bình năm khoảng 22,5 - 23,50C. Lượng mưa trung bình năm là 1400 - 2000mm. Tuy nhiên, do nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa nên thường xuyên chịu ảnh hưởng của thiên tai như bão, lũ lụt, hạn hán. Hình 1.4. Vùng đồng bằng Sông Hồng Tài nguyên thiên nhiên của vùng khá đa dạng, đặc biệt là đất phù sa sông Hồng. Đồng bằng sông Hồng là nơi có nhiều khả năng để sản xuất lương thực, thực phẩm và chăn nuôi gia súc, gia cầm phát triển mạnh cũng như phát triển nuôi trồng thủy sản. 1.1.5. Đặc điểm khí hậu vùng Bắc Trung Bộ Vùng Bắc Trung Bộ (bao gồm toàn bộ phía Bắc đèo Hải Vân) về mùa đông, do gió mùa thổi theo hướng Đông Bắc mang theo hơi nước từ biển vào nên khu vực chịu ảnh hưởng của thời tiết lạnh và kèm theo mưa nhiều, một điểm khác biệt với thời tiết khô hanh mùa Đông ở vùng Bắc Bộ. Về mùa Hè không còn hơi nước từ biển đưa vào nhưng có thêm gió mùa Tây Nam (còn gọi 6 là gió Lào) tràn ngược lên, thường gây ra thời tiết khô nóng với nhiệt độ ngày có khi lên tới trên 400C, trong khi đó độ ẩm không khí lại rất thấp. Hình 1.5. Vùng đông Bắc Bộ Mùa mưa đến với lượng mưa chiếm 68 - 75% lượng mưa trong năm sẽ phát sinh lũ lụt lớn, gây thiệt hại sản xuất nông nghiệp, tính mạng của người dân, tác động tiêu cực đến môi trường sinh thái. Ngược lại, trong mùa ít mưa thì nước lại không đủ cung cấp cho sinh hoạt và sản xuất của một số địa phương. Mưa lũ ở Bắc Trung Bộ thường xảy ra từ tháng 7 đến tháng 10, 1.1.6. Đặc điểm khí hậu vùng Duyên Hải Nam Trung Bộ Gồm phần lãnh thổ phía Đông dãy Trường Sơn, kéo dài từ phía Nam dãy và phía Nam (tại đèo Hải Vân trên dãy Bạch Mã ) chắn ở cuối hướng gió mùa Đông Bắc. Nên vì vậy vùng này vẫn bị ảnh hưởng bởi thời tiết lạnh do gió mùa Đông Bắc mang đến và thường kèm theo mưa nhiều (đặc biệt là tại Thừa Thiên- Huế ) do gió mùa thổi theo đúng hướng Đông Bắc mang theo hơi nước từ biển vào, hơi khác biệt với thời tiết khô hanh của miền Bắc cùng trong mùa 7 đông. Gió mùa Đông Bắc thổi đến đây thường bị suy yếu và bị chặn lại bởi dãy Bạch Mã ít ảnh hưởng tới các vùng phía Nam. Hình 1.6. Vùng duyên hải nam Trung Bộ Về mùa hè, khi gió mùa Tây Nam hoạt động mạnh thổi từ vịnh Thái Lan qua vùng lục địa rộng lớn đến dãy Trường Sơn thì bị trút hết mưa xuống sườn Tây Trường Sơn, nhưng vẫn tiếp tục vượt qua dãy núi để thổi sang vùng này. Đặc điểm quan trọng của miền khí hậu này là mùa mưa và mùa khô không cùng lúc với mùa mưa và khô của hai miền khí hậu còn lại. Mùa hè, trong khi cả nước có lượng mưa lớn nhất, thì miền khí hậu này lại đang ở thời kỳ khô nhất. 1.1.7. Đặc điểm khí hậu vùng Tây Nguyên Khí hậu ở Tây Nguyên được chia làm hai mùa: mùa mưa từ tháng 5 đến hết tháng 10 và mùa khô từ tháng 11 đến tháng 4, trong đó tháng 3 và tháng 4 là hai tháng nóng và khô nhất. Do ảnh hưởng của độ cao nên trong khi ở các cao nguyên cao 400-500 m khí hậu tương đối mát và mưa nhiều, riêng cao 8 nguyên cao trên 1000 m (như Đà Lạt) thì khí hậu lại mát mẻ quanh năm như vùng ôn đới., quanh năm đều là mùa Nóng ( khô) vậy là tây nguyên hiện nay khô cũng quanh năm và mưa cũng quanh năm. Hình 1.7. Vùng Tây Nguyên 1.1. 8. Đặc điểm khí hậu vùng Đông Nam Bộ Nhiệt độ trung bình hàng tháng 27,2 - 27,7oC. Thường vào tháng 4 có nhiệt độ trung bình cao nhất 28,9oC, tháng 1 có nhiệt độ trung bình thấp nhất là 25,20C. Lượng mưa hàng năm biến động từ 966 -1325 mm. Mùa mưa chiếm trên 70 - 82% tổng lượng mưa cả năm. Mưa phân bổ không đều, cường độ mưa lớn làm xói mòn ở vùng gò cao, đồng thời mưa kết hợp với cường triều, với lũ gây ra ngập úng, ảnh hưởng đến sản xuất và đời sống của người dân. Ẩm độ trung bình hàng năm từ 80 – 82%. Thời gian chiếu sáng bình quân trong ngày từ 6,8 – 7,5 giờ/ngày và bình quân năm từ 2.500 - 2.800 giờ. Tổng tích ôn năm 9.700 -10.100oC. Biên độ nhiệt giữa các tháng trong năm dao động từ 2 – 40C. Mùa khô từ tháng 11 đến tháng 4 có gió Đông Bắc, tần suất 60-70%. Mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 10 có gió Tây nam với tần xuất 70%, nằm trong vùng đặc trưng của khí hậu nhiệt đới gió mùa cận xích 9 đạo có nền nhiệt ẩm phong phú, ánh nắng dồi dào, thời gian bức xạ dài, nhiệt độ và tổng tích ôn cao, biên độ nhiệt ngày đêm giữa các tháng trong năm thấp. Hình 1.8 . Vùng đông nam Bộ 1.1.9. Đặc điểm khí hậu vùng đồng bằng Sông Cửu Long Đồng bằng sông Cửu Long có một nền nhiệt độ cao