Bài 6: Chỉ số

Bài 6: Chỉ số v1.0 113 0 Nội dung Mục tiêu  Các vấn đề chung về chỉ số và cách tính các loại chỉ số.  Giới thiệu 3 hệ thống chỉ số dùng để phân tích đặc điểm biến động của hiện tượng do ảnh hưởng của các nhân tố.  Trang bị các kiến thức cơ bản về chỉ số trong thống kê, bao gồm các khái niệm, phương pháp tính chỉ số và phân tích hệ thống chỉ số. Thời lượng học Hướng dẫn học  9 tiết  Đọc tài liệu, nghe bài giảng và thảo luận.  Trả lời các câu hỏi ôn tập và làm bài tập. BÀI 6: CHỈ SỐ Bài 6: Chỉ số 114 v1.0 TÌNH HUỐNG DẪN NHẬP Tên tình huống: Biến động doanh thu bán hàng Một cửa hàng bán sản phẩm của doanh nghiệp bạn đang đứng trước nguy cơ phải đóng cửa vì nhiều tháng liền, doanh số liên tục giảm. Bạn được giao nhiệm vụ thay người phụ trách cũ với mục tiêu giữ lại cửa hàng đó trong chuỗi cửa hàng bán sản phẩm của doanh nghiệp. Sau hai tháng quản lý, tình hình doanh số của cửa hàng đã có nhiều cải thiện, tháng sau tăng hơn so với tháng trước. Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng, doanh số của cửa hàng đó tăng là không bền vững do tăng giá bán. Bạn không đồng ý với ý kiến trên và quyết định sẽ chứng minh việc tăng doanh số đó là bền vững vì dù giá có tăng nhưng khối lượng hàng tiêu thụ không hề giảm, số lượng khách đến mua hàng ngày càng tăng. Với hệ thống sổ sách ghi chép bán hàng, bạn tổng hợp lại và tính toán biến động của doanh thu do ảnh hưởng của các nhân tố giá bán và lượng hàng tiêu thụ. Câu hỏi Bạn đã làm theo cách nào, đã tính toán những chỉ tiêu nào? Đó cũng là nội dung chính của bài học này. Bài 6: Chỉ số v1.0 115 6.1. Khái niệm chung về chỉ số 6.1.1. Khái niệm và đặc điểm của phương pháp chỉ số 6.1.1.1. Khái niệm Chỉ số trong thống kê là số tương đối (tính bằng đơn vị lần hoặc %), biểu hiện quan hệ so sánh giữa hai mức độ của một hiện tượng nghiên cứu. Ví dụ 1: Sản lượng sản xuất của doanh nghiệp A năm 2008 so năm 2007 bằng 1,103 lần hay 110,3%. Ví dụ 2: Giá máy vi tính HP của cửa hàng A so với giá máy vi tính cùng loại đó của cửa hàng B trong tháng 3/2009 bằng 0,965 lần hay 96,5%. Ví dụ 3: Doanh thu thực tế của doanh nghiệp A so với doanh thu kế hoạch trong năm 2008 bằng 1,58 lần hay 158%. Vậy chỉ số là số tương đối, phải chăng số tương đối là chỉ số? Từ khái niệm trên ta thấy, chỉ số biểu hiện quan hệ so sánh giữa hai mức độ của một hiện tượng nghiên cứu. Còn số tương đối không những biểu hiện quan hệ so sánh giữa hai mức độ của một hiện tượng nghiên cứu mà còn biểu hiện quan hệ so sánh giữa hai hiện tượng khác nhau. Như vậy, chỉ số là số tương đối. Nhưng số tương đối thì chưa chắc đã là chỉ số. Nó chỉ tương đương khi là số tương đối động thái, số tương đối kế hoạch và số tương đối không gian. Còn số tương đối cường độ và số tương đối kết cấu không phải là chỉ số. 6.1.1.2. Đặc điểm của phương pháp chỉ số Trong thực tế, đối tượng nghiên cứu chủ yếu của phương pháp chỉ số là các hiện tượng kinh tế phức tạp. Đó là các hiện tượng bao gồm nhiều đơn vị hoặc hiện tượng cá biệt có đặc điểm, tính chất khác nhau. Chẳng hạn, khi nghiên cứu về lượng hàng hoá tiêu thụ trên thị trường, có rất nhiều loại hàng hoá khác nhau, mỗi loại có một giá trị sử dụng riêng biệt với đơn vị tính cụ thể. Mặt khác, các hiện tượng đó lại chịu ảnh hưởng của nhiều nhân tố khác nhau, chẳng hạn với lượng hàng hoá tiêu thụ trên thị trường thì bị ảnh hưởng bởi giá bán, thị hiếu tiêu dùng, phong tục, tập quán... Xuất phát từ đặc điểm của đối tượng nghiên cứu như vậy mà phương pháp chỉ số có hai đặc điểm rất cơ bản là:  Khi muốn so sánh hai mức độ của một hiện tượng bao gồm nhiều đơn vị hoặc phần tử có đặc điểm, tính chất khác nhau trước hết ta phải chuyển chúng về dạng giống nhau để có thể cộng và so sánh trực tiếp được với nhau. Ví dụ: Lượng hàng tiêu thụ có nhiều loại khác nhau, nhưng nếu nhân với giá bán đơn vị ta sẽ thu được chỉ tiêu doanh thu, khi đó có thể cộng và so sánh trực tiếp với nhau được. Bài 6: Chỉ số 116 v1.0  Khi có nhiều nhân tố tham gia tính toán, để nghiên cứu biến động của một nhân tố thì phải giả định các nhân tố khác không đổi. Ví dụ: để nghiên cứu sự thay đổi của khối lượng sản phẩm, ta phải cố định giá thành và ngược lại. 6.1.2. Tác dụng của chỉ số trong thống kê Chỉ số là một phương pháp không những có khả năng nêu lên biến động tổng hợp của hiện tượng phức tạp mà còn có thể phân tích sự biến động này. Trong thống kê, chỉ số có các tác dụng cụ thể sau:  Nghiên cứu sự biến động của hiện tượng qua thời gian thông qua chỉ số phát triển.  Nghiên cứu sự biến động của hiện tượng qua không gian thông qua chỉ số không gian.  Nêu nhiệm vụ kế hoạch hay phân tích tình hình thực hiện kế hoạch đối với các chỉ tiêu kinh tế thông qua chỉ số nhiệm vụ kế hoạch và chỉ số hoàn thành kế hoạch.  Phân tích biến động của hiện tượng do ảnh hưởng biến động của các nhân tố thông qua phân tích các hệ thống chỉ số. Ví dụ: Phân tích biến động của doanh thu do ảnh hưởng biến động của lượng hàng hoá tiêu thụ và ảnh hưởng biến động của giá bán đơn vị. 6.1.3. Phân loại chỉ số Có nhiều căn cứ để phân loại chỉ số. 6.1.3.1. Căn cứ vào nội dung mà chỉ số phản ánh  Chỉ số phát triển: biểu hiện quan hệ so sánh giữa hai mức độ của hiện tượng ở hai thời gian khác nhau.  Chỉ số không gian: biểu hiện quan hệ so sánh giữa hai mức độ của hiện tượng ở hai điều kiện không gian khác nhau.  Chỉ số kế hoạch: biểu hiện quan hệ so sánh giữa các mức độ thực tế và kế hoạch của chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm chỉ số nhiệm vụ kế hoạch và chỉ số thực hiện kế hoạch. 6.1.3.2. Căn cứ vào tính chất của chỉ tiêu nghiên cứu  Chỉ số chỉ tiêu chất lượng: phản ánh sự biến động của một chỉ tiêu chất lượng nào đó. Ví dụ: Chỉ số giá thành, chỉ số giá cả, chỉ số NSLĐ...  Chỉ số chỉ tiêu khối lượng: phản ánh sự biến động của một chỉ tiêu khối lượng nào đó. Ví dụ: Chỉ số khối lượng sản phẩm, chỉ số lượng hàng tiêu thụ... 6.1.3.3. Căn cứ vào phạm vi tính toán  Chỉ số đơn (chỉ số cá thể): phản ánh sự biến động của từng đơn vị, hiện tượng cá biệt. Ví dụ: Chỉ số đơn về giá cả, phản ánh sự biến động về giá cả của từng mặt hàng.  Chỉ số tổng hợp (chỉ số chung): phản ánh sự biến động chung của nhiều đơn vị hoặc hiện tượng cá biệt. Bài 6: Chỉ số v1.0 117 Ví dụ: Chỉ số tổng hợp giá cả, phản ánh sự biến động chung về giá cả của một số mặt hàng. Chú ý Khi viết chỉ số, chỉ tiêu chất lượng viết trước, chỉ tiêu số lượng viết sau. Trên đây là những vấn đề chung về chỉ số. Trong phần tiếp theo chúng ta sẽ đi sâu vào nghiên cứu phương pháp tính hai chỉ số hay được sử dụng nhiều nhất, đó là chỉ số phát triển và chỉ số không gian. 6.2. Chỉ số phát triển Ví dụ: Số liệu về tình hình tiêu thụ 3 loại hàng hóa khác nhau của 1 cửa hàng như sau: Giá bán đơn vị (1.000 đồng) Lượng hàng tiêu thụ Tên hàng Kỳ gốc p0 Kỳ nghiên cứu p1 Kỳ gốc q0 Kỳ nghiên cứu q1 A 30 45 1.000 1.100 B 50 60 2.000 2.400 C 20 22 4.000 4.200 Trong đó, đơn vị tính lượng hàng tiêu thụ của 3 mặt hàng khác nhau. Các ký hiệu: p – q: Giá – lượng. 0 – 1: Kỳ gốc – kỳ nghiên cứu. i – I: Chỉ số đơn – chỉ số tổng hợp. 6.2.1. Chỉ số đơn (relative index) Trong phần này, bài giảng sẽ trình bày hai loại chỉ số đơn tiêu biểu là chỉ số đơn của chỉ tiêu chất lượng và chỉ số đơn của chỉ tiêu khối lượng. 6.2.1.1. Chỉ số đơn của chỉ tiêu chất lượng Để đưa ra cách tính chỉ số đơn của chỉ tiêu chất lượng, lấy giá cả hàng hoá làm ví dụ, khi đó, chỉ số đơn về giá biểu hiện quan hệ so sánh giữa mức giá của từng mặt hàng ở kỳ nghiên cứu so với kỳ gốc. Công thức: 1p 0 pi p  (lần, %) Với ví dụ trên ta có: A 1A p 0A p 45i 1,5 p 30    lần (hay 150%) Vậy giá bán mặt hàng A kỳ gốc so với kỳ nghiên cứu bằng 1,5 lần hay 150%, tức là tăng 50%. 6.2.1.2. Chỉ số đơn của chỉ tiêu khối lượng Để tính chỉ số đơn của chỉ tiêu khối lượng, lấy lượng hàng hóa tiêu thụ làm ví dụ, khi đó, chỉ số đơn về lượng biểu hiện quan hệ so sánh giữa khối lượng tiêu thụ của từng mặt hàng ở kỳ nghiên cứu so với kỳ gốc. Bài 6: Chỉ số 118 v1.0 Công thức: 1q 0 qi q  (lần, %) Với ví dụ trên ta có: A 1A q 0A q 1.100i 1,1 q 1.000    lần hay 110% Vậy khối lượng tiêu thụ mặt hàng A kỳ gốc so với kỳ nghiên cứu là 1,1 lần hay 110%, tức là tăng 10%. Từ công thức tính hai chỉ số đơn như ở trên; ta thấy, chỉ số đơn tuy đơn giản, dễ tính nhưng nó cũng có những hạn chế nhất định. 6.2.1.3. Hạn chế của chỉ số đơn  Không cho biết sự biến động chung của các nhóm hàng hoá khác nhau vì các mặt hàng khác nhau, giá trị sử dụng khác nhau, đơn vị tính khác nên không thể cộng chúng lại với nhau được.  Không loại bỏ tác động của các yếu tố khác, chẳng hạn như lượng hàng tiêu thụ.  Không phân tích được sự biến động của doanh thu. Ví dụ: Ap i = 1,5 lần hay giá kỳ nghiên cứu so với kỳ gốc tăng 50% nhưng không thể nói doanh thu tăng 50%. Để khắc phục những hạn chế ở trên đòi hỏi phải có một loại chỉ số khác phản ánh tác động tổng hợp của cả hai nhân tố, đó chính là chỉ số tổng hợp. 6.2.2. Chỉ số tổng hợp (composite index) Cũng tương tự như ở chỉ số đơn, trong phần này sẽ trình bày hai loại chỉ số tổng hợp tiêu biểu là chỉ số tổng hợp của chỉ tiêu chất lượng (lấy giá cả hàng hoá làm ví dụ) và chỉ số tổng hợp của chỉ tiêu khối lượng (lấy khối lượng hàng hoá làm ví dụ). 6.2.2.1. Chỉ số tổng hợp của chỉ tiêu chất lượng Chỉ số tổng hợp về giá cả biểu hiện quan hệ so sánh giữa giá bán của một nhóm hay toàn bộ mặt hàng ở kỳ nghiên cứu so với kỳ gốc và qua đó phản ánh biến động chung giá bán của các mặt hàng. Xuất phát từ quan hệ: Doanh thu = Giá bán đơn vị  Lượng hàng tiêu thụ DT = p  q ∑DT = ∑p  q Để nghiên cứu biến động của chỉ tiêu doanh thu, ta tính chỉ số doanh thu bằng cách lấy tổng doanh thu kỳ nghiên cứu chia cho tổng doanh thu kỳ gốc. Ipq = 1 1 0 0 p q p q   Nhìn vào công thức trên, ta thấy, các hai nhân tố giá và lượng đều biến động. Do đó, để nghiên cứu sự biến động chung của giá cả thì phải cố định lượng hàng tiêu thụ ở Bài 6: Chỉ số v1.0 119 một kỳ nhất định. Lượng hàng tiêu thụ được cố định ở thời kỳ nhất định đó được gọi là quyền số của chỉ số tổng hợp về giá cả. Ip = 1 0 p q p q   Tùy thuộc vào việc lựa chọn thời kỳ cho quyền số mà có 3 loại chỉ số tổng hợp về giá sau:  Chỉ số tổng hợp giá cả Laspeyres Quyền số được chọn là q0, lượng hàng tiêu thụ kỳ gốc. Công thức: 1 0Lp 0 0 p q I p q   (lần, %) Trong đó: o p0q0: Tổng doanh thu bán hàng hoá ở kỳ gốc. o p1q0: Tổng doanh thu bán hàng hoá kỳ gốc với giả định giá bán ở kỳ nghiên cứu. o p1q0 – p0q0: Chênh lệch doanh thu bán hàng kỳ nghiên cứu so với kỳ gốc do ảnh hưởng của nhân tố giá trong điều kiện lượng hàng tiêu thụ được cố định ở kỳ gốc. Ví dụ: 1 0L p 0 0 p q 45 1.000 60 2.000 22 4.000 253.000I p q 30 1.000 50 2.000 20 4.000 210.000              = 1,2048 lần hay 120,48 (%) Chỉ số này mang tính giả định, ít có ý nghĩa thực tế; tuy nhiên lại có tính kịp thời cao vì chỉ cần bước vào đầu kỳ nghiên cứu nếu có p1 thì sẽ tính ngay được chỉ số này. Chỉ số này không được sử dụng nhiều. Trong trường hợp dữ liệu đã xác định được chỉ số đơn về giá và mức tiêu thụ của từng mặt hàng ở kỳ gốc thì chỉ số tổng hợp về giá của Laspeyres được tính theo công thức sau: p 0 01 0L p 0 0 0 0 i p qp q I p q p q     Với công thức trên, quyền số là mức doanh thu bán hàng kỳ gốc của từng mặt hàng. Nếu đặt d0 là kết cấu (hay tỷ trọng) doanh thu kỳ gốc của từng mặt hàng: 0 0 0 0 0 p qd p q   (lần) 0 00 0 0 p qD 100 p q   (%) Ta có chỉ số tổng hợp về giá của Laspeyres được xác định như sau: p 0L p p 0 i D I i d 100    Như vậy, quyền số trong trường hợp này là tỷ trọng doanh thu của từng mặt hàng ở kỳ gốc. Tóm lại Thực chất chỉ số tổng hợp về giá là chỉ số bình quân cộng gia quyền của các chỉ số đơn về giá ip với quyền số là doanh thu bán hàng hoá kỳ gốc (p0q0) hoặc tỷ trọng doanh thu bán hàng kỳ gốc (d0, D0) của từng mặt hàng. Bài 6: Chỉ số 120 v1.0  Chỉ số tổng hợp giá cả Paasche Quyền số được chọn là q1 – lượng hàng tiêu thụ kỳ nghiên cứu. Công thức: 1 1Pp 0 1 p q I p q   (lần, %) Trong đó: o p1q1: Tổng doanh thu bán hàng hoá kỳ nghiên cứu. o p0q1: Tổng doanh thu bán hàng hoá kỳ nghiên cứu với giá bán ở kỳ gốc. o p1q1 – p0q1: Chênh lệch doanh thu bán hàng kỳ nghiên cứu so với kỳ gốc do ảnh hưởng của nhân tố giá trong điều kiện lượng hàng tiêu thụ được cố định ở kỳ nghiên cứu. Ví dụ: 1 1P p 0 1 p q 45 1.100 60 2.400 22 4.200 285.900I p q 30 1.100 50 2.400 20 4.200 237.000              = 1,2063 lần (120,63%) Chỉ số này có ý nghĩa thực tế và thường đến cuối kỳ mới tính được nhưng chỉ để phân tích mà không thể điều chỉnh. Trong trường hợp dữ liệu đã xác định được chỉ số đơn về giá và mức tiêu thụ của từng mặt hàng ở kỳ nghiên cứu thì chỉ số tổng hợp giá Paashe được tính theo công thức như sau: 1 1 1 1P p 1 10 1 p p q p q I p qp q i     Nếu đặt d1 là kết cấu doanh thu kỳ nghiên cứu của từng mặt hàng: 1 1 1 1 1 p qd p q   (lần) 1 11 1 1 p qD 100 p q   (%) Ta có chỉ số tổng hợp giá Paashe theo công thức sau: P p 1 1 p p 1 100I 1 1d D i i    Tóm lại Thực chất chỉ số tổng hợp về giá là chỉ số bình quân cộng điều hoà gia quyền của các chỉ số đơn về giá ip với quyền số là mức doanh thu bán hàng hoá kỳ nghiên cứu (p1q1) hoặc tỷ trọng doanh thu kỳ nghiên cứu (d1, D1) của từng mặt hàng. Trong thực tế, kết quả tính toán chỉ số tổng hợp về giá theo các công thức của Laspeyres và Paasche thường có sự chênh lệch. Nguyên nhân cơ bản của sự chênh lệch đó là sự khác biệt về thời kỳ quyền số. Nói cách khác, đó là kết quả của sự thay đổi cơ cấu tiêu thụ của các mặt hàng giữa hai kỳ. Để san bằng sự khác biệt đó, người ta thường tính một chỉ số khác. Bài 6: Chỉ số v1.0 121  Chỉ số tổng hợp giá cả Fisher Chỉ số này sử dụng kết hợp quyền số q0 và q1 để loại bỏ ảnh hưởng do biến động cơ cấu tiêu thụ và vận dụng trong trường hợp có sự chênh lệch lớn giữa LpI và PpI . Chỉ tổng hợp giá cả Fisher được tính theo công thức bình quân nhân như sau: Công thức: 1 0 1 1F L PP P p 0 0 0 1 p q p q I I I p q p q       (lần, %) Ví dụ: F L P P P pI I I 1,2048 1,2063    = 1,2055 lần (120,55%) Tóm lại: Khi tính chỉ số tổng hợp về giá, quyền số có thể là: q0, q1, p0q0, p1q1, d0, d1, D0, D1. 6.2.2.2. Chỉ số tổng hợp của chỉ tiêu khối lượng Chỉ số tổng hợp lượng hàng tiêu thụ biểu hiện quan hệ so sánh giữa khối lượng tiêu thụ của một nhóm hay toàn bộ các mặt hàng thuộc phạm vi nghiên cứu giữa hai thời gian, qua đó phản ánh biến động chung về khối lượng tiêu thụ của các mặt hàng. 1 q 0 pq I pq   Như vậy, khi nghiên cứu sự biến động về lượng hàng tiêu thụ chung, ta phải cố định nhân tố giá cả, tức giá cả đóng vai trò là quyền số. Tương tự như trên, có 3 chỉ số tổng hợp về lượng hàng tiêu thụ.  Chỉ số tổng hợp lượng hàng tiêu thụ của Laspeyres Quyền số được chọn là p0 – giá cả hàng hoá kỳ gốc. 0 1L q 0 0 p q I p q   Trong đó: o p0q0: Tổng doanh thu kỳ gốc. o p0q1: Tổng doanh thu kỳ nghiên cứu với giá bán ở kỳ gốc. o p0q1 – p0q0: Chênh lệch tổng doanh thu kỳ nghiên cứu so với kỳ gốc do ảnh hưởng của lượng hàng tiêu thụ trong điều kiện giá bán được cố định ở kỳ gốc. Ngược với chỉ số tổng hợp về giá, chỉ số tổng hợp về lượng của Laspeyres lại có ý nghĩa thực tế. Trong trường hợp ta có chỉ số đơn về lượng và doanh thu của từng mặt hàng ở kỳ gốc thì chỉ số tổng hợp về lượng Laspeyres được tính theo công thức sau: q 0 00 1L q 0 0 0 0 i p qp q I p q p q     Bài 6: Chỉ số 122 v1.0 Nếu biết kết cấu doanh thu của từng mặt hàng: 0 0 0 0 0 p qd p q   (lần) 0 00 0 0 p qD 100 p q   (%) Ta có chỉ số tổng hợp về lượng Laspeyres được xác định như sau: q 0L q q 0 i D I i d 100    a Tóm lại Thực chất chỉ số tổng hợp về lượng hàng hoá tiêu thụ chính là chỉ số bình quân cộng gia quyền của các chỉ số đơn về lượng hàng hoá tiêu thụ iq với quyền số là doanh thu bán hàng hoá kỳ gốc (p0q0) hoặc tỷ trọng doanh thu kỳ gốc (d0, D0) của từng mặt hàng.  Chỉ số tổng hợp lượng hàng tiêu thụ của Paasche Quyền số được chọn là p1 – giá cả hàng hoá kỳ nghiên cứu. 1 1P q 1 0 p q I p q   Trong đó: o p1q0: Tổng doanh thu kỳ gốc tính giả định với giá ở kỳ nghiên cứu. o p1q1: Tổng doanh thu thực tế kỳ nghiên cứu. o p1q1 – p1q0: Chênh lệch tổng doanh thu kỳ nghiên cứu so với kỳ gốc do ảnh hưởng của lượng hàng tiêu thụ trong điều kiện giá bán được cố định ở kỳ nghiên cứu. Trong trường hợp ta có chỉ số đơn về lượng và mức tiêu thụ của từng mặt hàng ở kỳ nghiên cứu thì chỉ số tổng hợp về lượng Paasche được tính theo công thức bình quân như sau: 1 1 1 1P q 1 0 1 1 q p q p q I 1p q p q i     Nếu biết kết cấu doanh thu của từng mặt hàng: 1 1 1 1 1 p qd p q   (lần) 1 11 1 1 p qD 100 p q   (%) Ta có chỉ số tổng hợp về lượng Paasche theo công thức sau: P q 1 1 q q 1 100I 1 1d D i i    a Tóm lại Thực chất chỉ số tổng hợp về lượng hàng hoá tiêu thụ chính là chỉ số bình quân cộng điều hoà gia quyền của các chỉ số đơn về lượng hàng hoá tiêu thụ iq với quyền số là doanh thu bán hàng hoá kỳ nghiên cứu (p1q1) hoặc tỷ trọng doanh thu kỳ nghiên cứu (d1, D1) của từng mặt hàng. Bài 6: Chỉ số v1.0 123  Chỉ số tổng hợp lượng hàng tiêu thụ của Fisher Chỉ số tổng hợp lượng hàng tiêu thụ của Fisher sử dụng kết hợp quyền số là giá của các mặt hàng kỳ gốc và kỳ nghiên cứu thông qua công thức sau: 0 1 1 1F L P q q q 0 0 1 0 p q p q I I I p q p q       Tương tự như với chỉ số tổng hợp giá cả Fisher, chỉ số này chỉ nên dùng khi có sự khác biệt lớn giữa hai chỉ số LqI và PqI . Tóm lại: Khi tính chỉ số tổng hợp về lượng hàng tiêu thụ, quyền số có thể là: p0, p1, p0q0, p1q1, d0, d1, D0, D1. 6.3. Chỉ số không gian Chỉ số không gian biểu hiện mối quan hệ so sánh giữa hai mức độ của hiện tượng ở hai điều kiện không gian khác nhau. Tương tự như với chỉ số phát triển, trong chỉ số không gian, ta sẽ tính hai loại chỉ số đơn và chỉ số tổng hợp; với chỉ tiêu chất lượng lấy giá cả làm ví dụ, với chỉ tiêu khối lượng, lấy lượng hàng tiêu thụ làm ví dụ. Ví dụ: Tài liệu về giá bán và sản lượng tiêu thụ một số mặt hàng tivi LCD tại hai cửa hàng như sau: Cửa hàng A Cửa hàng B Mặt hàng Giá đơn vị (triệu đồng) Lượng tiêu thụ (sản phẩm) Giá đơn vị (triệu đồng) Lượng tiêu thụ (sản phẩm) X 5,0 250 4,8 262 Y 4,6 430 4,9 392 Z 6,9 187 6,8 213 6.3.1. Chỉ số đơn 6.3.1.1. Chỉ số đơn của chỉ tiêu chất lượng Chỉ số đơn về giá phản ánh quan hệ so sánh về giá bán của từng mặt hàng ở hai không gian khác nhau. Công thức: A B A p B pi p  hoặc B A A B B p A p p 1i p i   (lần, %) Ví dụ trên: A B X X A p X B p 5i p 4,8   = 1,0417 (lần) B A A B X X B p X X A p p 4,8 1i 0,96 p 5 i     (lần) Bài 6: Chỉ số 124 v1.0 6.3.1.2. Chỉ số đơn của chỉ tiêu khối lượng Chỉ số đơn về lượng phản ánh quan hệ so sánh về lượng tiêu thụ của từng mặt hàng ở hai không gian khác nhau. Công thức: A B A q B qi q  hoặc B A A B B q A q q 1i q i   (lần, %) Ví dụ trên: A B X X A q X B q 250i 0,9542 q 262    (lần) B A A B X X B q X X A q q 262 1i 1,048 q 250 i     (lần) Hạn chế của chỉ số đơn không gian cũng giống như chỉ số đơn phát triển là không thể tính được cho nhiều mặt hàng cũng như không phản ánh được tác động tổng hợp của cả giá và lượng. Do đó, để phân tích, người ta cũng thường hay sử dụng chỉ số tổng hợp không gian. 6.3.2. Chỉ số tổng hợp 6.3.2.1. Chỉ số tổng hợp của chỉ tiêu chất lượng