Bài giảng Bồi dưỡng kỹ năng sống “thật” cho học sinh

Bồi dưỡng kỹ năng sống “thật” cho học sinh Khi tình trạng bạo lực học đường, vô lễ với thầy cô giáo, không hứng thú với môn học, tự tử khi bế tắc và luôn muốn ghi “dấu ấn” cá nhân của học sinh xuất hiện ngày càng nhiều thì nguyên nhân được nhắc tới nhiều nhất vẫn là thiếu hụt kỹ năng sống. Đây là vấn đề không còn mới nhưng vẫn là đề tài nóng bỏng mà ngành giáo dục cũng như toàn xã hội đang loay hoay tìm hướng giải quyết. Giáo dục kỹ năng sống bắt nguồn từ gia đình Lo lắng về một lớp trẻ thiếu kỹ năng sống, nhiều phụ huynh bên cạnh việc cho con đi học các môn như ngoại ngữ, thể thao, năng khiếu cũng cho con tham gia những lớp về giao tiếp ứng xử tại các trung tâm văn hoá. Đó cũng là những dấu hiệu tích cực cho thấy phụ huynh không còn phó mặc việc giáo dục con em cho nhà trường như trước nữa nhưng có một điều căn bản mà ít bậc phụ huynh có thể nhận ra rằng vai trò của gia đình, trách nhiệm của người làm cha, mẹ chính là môi trường giáo dục kỹ năng sống đầu tiên cho con trẻ. Một cán bộ quản lý bộ môn giao tiếp ứng xử ở Cung Thiếu nhi Hà Nội cho biết: trẻ em đến với lớp kỹ năng đang rất thiếu những cái “cùng nhau” và có lối sống khá ích kỷ, ngại khổ. Nguyên nhân bắt nguồn từ gia đình, với cuộc sống đầy đủ tiện nghi, giữa cha mẹ và con cái đang thiếu hụt rất nhiều thứ như cùng trò chuyện, chia sẻ những niềm vui và nỗi buồn, cùng ăn, cùng chơi và cùng đảm trách, san sẻ những công việc trong gia đình. Việc cha mẹ kỳ vọng vào con cái khiến họ đầu tư mọi thứ mà họ nghĩ là tốt nhất, chỉ để con cái có thời gian học hành và làm thay chúng mọi việc, như vậy vô tình đã tước đi quyền được trải nghiệm thực tế, quyền được thể hiện bản thân để chúng có thể rút ra những kỹ năng ứng phó trong cuộc sống. Trước một xã hội ngày càng phát triển nhưng đầy phức tạp, phụ huynh lại lo âu và vội vàng tách con mình ra khỏi môi trường xung quanh, đưa con mình vào môi trường gò bó nhất định càng khiến cho việc tiếp xúc, trải nghiệm cuộc sống chỉ là những thứ sẵn có khiến chúng không thể thích nghi với những thay đổi và khi xảy ra những tình huống thật sự ngoài đời sẽ phản ứng theo bản năng một cách tiêu cực. Đối với những gia đình không có nhiều sự chăm lo cho con cái cũng khiến đứa trẻ đó không có sự chia sẻ trải nghiệm của người lớn đối với con cái. Do đó, đứa trẻ sẽ thiếu đi những kỹ năng ứng xử với người khác và đa số phản ứng lại những thiếu hụt đó là chúng luôn có những hành động gây sự chú ý, cũng như những hành động khẳng định cái tôi rất lớn. Khi những sự việc đáng tiếc xảy ra, điều đầu tiên mà người ta nhắc tới là sự giáo dục lỏng lẻo của nhà trường rồi mới tới trách nhiệm của gia đình. Nhưng bài học đầu đời về học ăn, học nói, học cách đối nhân xử thế lại bắt nguồn từ cách cha mẹ đối xử với con cái, với những người xung quanh. Rõ ràng, giá trị sống trong mỗi gia đình là giải pháp đầu tiên. Hãy để trẻ trải nghiệm những kỹ năng sống “thật” trong môi trường gia đình (một xã hội thu nhỏ) trước khi bước ra một môi trường lớn hơn, phức tạp hơn. Nhà trường, học để tự tin Sự thiếu hụt kỹ năng sống trong học sinh là vấn đề đáng báo động trong ngành giáo dục, từ năm học 2010 - 2011, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có chủ trương đưa nội dung giáo dục kỹ năng sống lồng ghép vào các môn. Đây là chủ trương đúng đắn và cần thiết, song để chủ trương đó đạt hiệu quả lại là một quá trình đòi hỏi nhiều yếu tố chứ không đơn giản là từ các bài giảng như những môn học thông thường khác. Kỹ năng sống không phải là một môn học mà học sinh cứ thuộc bài là có thể vượt qua, đòi hỏi phải có một môi trường thật, những tình huống thật để khi trải qua, các em tự rút ra bài học cho riêng cá nhân mình dựa trên tính cách, phản ứng của mỗi cá nhân. Thạc sĩ Tô Thuý Hạnh, Viện nghiên cứu tâm lý học cho biết: kỹ năng sống là khả năng thích nghi và hành vi tích cực cho phép cá nhân có khả năng đối phó hiệu quả với nhu cầu và thách thức của cuộc sống hàng ngày. Tuy công tác trong ngành nghiên cứu nhưng lại có điều kiện giảng dạy ở các trường tiểu học và cấp ba, cô cho biết thêm: dù đã cố gắng đưa những bài học kỹ năng sống trở nên sống động và gần gũi hơn thông qua hình thức trắc nghiệm, đóng kịch nhưng dường như học sinh vẫn chỉ được trải nghiệm trên môi trường “ảo”, những lý thuyết chỉ như những nét chấm phá mờ nhạt trong tư duy của các em. Học sinh mới chỉ phản ứng tích cực với môn học này chứ chưa có sự tác động qua lại với môn học khác cũng như những ứng xử ngoài xã hội. Ở những nước phát triển, thanh thiếu niên được học những kỹ năng sống về những tình huống sẽ xảy ra trong cuộc sống, cách đối diện và đương đầu với khó khăn, cách vượt qua cũng như cách tránh những mâu thuẫn, xung đột, bạo lực giữa người với người. Bên cạnh những giờ học kiến thức, học sinh có thể sống và trải nghiệm hàng giờ đồng hồ trong những câu lạc bộ mà chúng yêu thích. Ở đó, không có sự gò bó, áp lực về điểm số, học sinh làm việc theo nhóm, cùng giúp đỡ và cùng tự do kiểm nghiệm nhận thức, tư duy sáng tạo, thể hiện cảm xúc và tự mình rút ra đúng sai, từ đó tự tin với bản thân mình. Những kỹ năng được học trở nên “thật”, sẽ có hiệu quả tích cực đến tư duy, tác động qua lại đến những thái độ và hành động ở bất cứ môi trường nào. Tại Việt Nam, những kỹ năng được học tập chủ yếu là học tập chính trị. Những kỹ năng ứng phó, làm chủ cảm xúc, hoạch định mục tiêu, đối đầu với căng thẳng mới chỉ dừng lại ở góc độ lý thuyết nên tính thuyết phục và để duy trì sức sống kỹ năng này trong môi trường nhà trường là chưa cao. Bên cạnh việc tiếp thu kiến thức ở trường thì ngay bản thân lối sống, đạo đức của người giáo viên cũng là nhân tố ảnh hưởng lớn đến việc phát triển kỹ năng sống của học sinh. Khi hình ảnh người giáo viên không còn trở nên lung linh, thanh bạch như “đức phật” trong lòng học sinh, khi xuất hiện ngày càng nhiều những vết “nhơ” thì việc học bỗng trở nên sáo rỗng trong nhận thức của học sinh. Mối liên hệ giữa phụ huynh với nhà trường, giữa giáo viên với học sinh cũng rất lỏng lẻo. Giáo viên lớp nào chỉ biết học sinh lớp đó, phụ huynh chỉ biết tới giáo viên chủ nhiệm, không có sự trao đổi với môi trường xung quanh để hiểu những mặt diễn biến khác của con cái cũng như học sinh của mình. Đã đến lúc coi việc học kỹ năng sống là một phần không thể thiếu bên cạnh việc học văn hoá bởi học để phát triển nhân cách có một vai trò to lớn trong việc học làm người, có mối quan hệ tác động qua lại đối với việc học trò tiếp thu kiến thức với thái độ như thế nào. Và giải pháp có lẽ nên bắt đầu từ gia đình, đạo đức người giáo viên, đó chính là môi trường “thật” nhất để thanh thiếu niên học kỹ năng sống cho mình.