Báo cáo khoa học Đa dạng Vi khuẩn Lam ở địa bàn nuôi tôm thương phẩm Việt Anh - Kỳ Nam - Kỳ Anh - Hà Tĩnh

tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVII, sè 3A-2008 23 ®a d¹ng Vi khuÈn Lam ë ®Þa bµn nu«i t«m th−¬ng phÈm “ViÖt anh” - x Kú Nam, huyÖn Kú Anh, tØnh Hµ TÜnh Vâ Hµnh (a), Phan §øc H¹nh (b) Tãm t¾t. Qua ph©n tÝch 54 mÉu ®Þnh tÝnh thu ®−îc vµo c¸c th¸ng 5, 6 vµ 7 n¨m 2007 t¹i ®Þa bµn nu«i t«m “ViÖt Anh” huyÖn Kú Anh, tØnh Hµ TÜnh, ®· x¸c ®Þnh ®−îc 51 loµi vµ d−íi loµi vi khuÈn Lam (VKL), hÇu hÕt c¸c loµi ®Òu gÆp ë ao chøa n−íc ngät dù tr÷, chØ cã 12 loµi gÆp trong c¸c ao nu«i t«m (cã 9 loµi gÆp chung) - ®iÒu nµy phï hîp víi ®Æc tÝnh sinh th¸i cña VKL. I. §Æt vÊn ®Ò Trong c¸c ao, ®Çm nu«i thuû s¶n dï r»ng hiÖn nay xu thÕ chÝnh lµ sö dông thøc ¨n nh©n t¹o lµm nguån thøc ¨n chÝnh cho ®èi t−îng nu«i (t«m, c¸…), nh−ng thùc vËt phï du - nguån thøc ¨n tù nhiªn vÉn lu«n gi÷ vai trß quan träng, v× chóng kh«ng chØ t¹o nªn bËc c¬ së cña chuçi thøc ¨n trong thuû vùc mµ ng−êi ta tin r»ng chóng cßn ®ãng vai trß lµm æn ®Þnh chÊt l−îng n−íc, dinh d−ìng cña Êu trïng vµ kiÓm so¸t vi khuÈn (Peter Coutteu, 1996 [5]). Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c loµi thùc vËt phï du ®Òu cã ¶nh h−ëng tèt nh− nhau trong viÖc hç trî søc sinh tr−ëng vµ t¨ng tû lÖ sèng sãt cña ®èi t−îng nu«i. NhiÒu loµi trong chóng nhiÒu khi cßn g©y “th¶m ho¹” cho nghÒ nu«i do chóng g©y ra hiÖn t−îng “në hoa” n−íc, hoÆc tiÕt c¸c ®éc tè vµo m«i tr−êng. §Æc ®iÓm bÊt lîi nµy liªn quan ®Õn mét sè loµi vi t¶o, trong ®ã cã t¶o Lam (vi khuÈn Lam = VKL), mÆc dï sù hiÖn diÖn cña VKL trong m«i tr−êng n−íc lî, n−íc mÆn Ýt h¬n rÊt nhiÒu so víi m«i tr−êng n−íc ngät. Bµi b¸o nµy ®Ò cËp ®Õn kÕt qu¶ ®iÒu tra thµnh phÇn loµi VKL trong mét sè ao nu«i t«m th−¬ng phÈm vµ c¶ trong ao n−íc ngät dù trö (®Ó bæ sung n−íc cho ao nu«i khi cÇn thiÕt) ë ®Þa bµn cña XÝ nghiÖp nu«i t«m th−¬ng phÈm “ViÖt Anh” thuéc x· Kú Nam, huyÖn Kú Anh, tØnh Hµ TÜnh. XÝ nghiÖp nu«i t«m “ViÖt Anh” ®−îc thµnh lËp vµo n¨m 2003, víi diÖn tÝch réng 80 hÐc ta, gåm 50 ao - ®−îc chia lµm 5 d·y, phÝa ®Çu mçi d·y cã mét ao chøa n−íc ngät. Nguån n−íc mÆn ®−îc lÊy th¼ng tõ biÓn vµo qua hÖ thèng m−¬ng cÊp, tho¸t n−íc (mçi vô nu«i t«m chØ lÊy mét lÇn tõ ®Çu vô). Thøc ¨n chÝnh cña t«m ®−îc sö dông ë d¹ng chÕ biÕn s½n. “Kü thuËt n−íc xanh” còng ®−îc XÝ nghiÖp ¸p dông tr−íc khi th¶ t«m gièng. II. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu MÉu t¶o ®−îc thu ë tÇng mÆt (tõ 0 - 20cm) b»ng l−íi vít thùc vËt næi No75, thu trong 5 ao (trong ®ã 4 ao nu«i t«m ®−îc ký hiÖu tõ 1 ®Õn 4 vµ 1 ao n−íc ngät dù tr÷). Sau khi thu, mÉu ®−îc cè ®Þnh b»ng formol 4%. §· tiÕn hµnh thu mÉu 3 ®ît trong n¨m 2007: ®ît 1 vµo th¸ng 5, ®ît 2- th¸ng 6 vµ ®ît 3 vµo th¸ng 7. Tæng sè mÉu ®Þnh tÝnh ®· thu ®−îc lµ 54 mÉu. NhËn bµi ngµy 26/11/2007. Söa ch÷a xong 05/8/2008. Vâ Hµnh, Phan §øc H¹nh ®a d¹ng Vi khuÈn Lam ë ®Þa bµn ..., Tr. 23-28 24 §Ó ®Þnh danh c¸c loµi vi khuÈn Lam, chóng t«i ®· sö dông kho¸ ®Þnh lo¹i cña Desikachary [1], D−¬ng §øc TiÕn [2], Gollerbakh [3]. C¸c loµi ph¸t hiÖn ®−îc ®Òu ®· ®−îc chôp ¶nh hiÓn vi. MÉu ®−îc l−u t¹i bé m«n Thùc vËt, Khoa Sinh häc, Tr−êng §¹i häc Vinh. III. kÕt qu¶ nghiªn cøu Trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c mÉu ®Þnh tÝnh cña 3 ®ît thu mÉu nh− ®· nªu trªn, b−íc ®Çu chóng t«i ®· thèng kª ®−îc 51 taxa bËc loµi vµ d−íi loµi thuéc ngµnh vi khuÈn Lam. Chóng thuéc 12 chi, 5 hä vµ 3 bé, trong ®ã bé Nostocales chiÕm −u thÕ víi 39 loµi vµ d−íi loµi - chiÕm 76,4%. Bé cã sè loµi Ýt nhÊt lµ Pleurocapsales (2 loµi) - chiÕm 3,8% (B¶ng 1). B¶ng 1. Danh lôc c¸c loµi vi khuÈn Lam ë ®Þa bµn cña xÝ nghiÖp nu«i t«m th−¬ng phÈm “ViÖt Anh” thuéc x· Kú Nam, huyÖn Kú Anh, tØnh Hµ TÜnh N¬i gÆp TT Tªn c¸c taxon Ao 1 Ao 2 Ao 3 Ao 4 Ao ngät Ngµnh Cyanobacteria Bé Chroococcales Hä Chroococcaceae Naegeli Chi Microcystis Kuetzing 1 Microcystis aeruginosa forma flos- aquae (Wittr.) Kirchn. ++ 2 M. aeruginosa Kuetz. + 3 M. flos-aquae (Wittr.) Kirchn. ++ 4 M. protocystis Grow + 5 M. pseudofilamentosa Grow + 6 M. viridis (A. Br.) Lemm. + Chi Synechococcus Naeg. 7 Synechococcus aeroginosus Naeg. + Chi Synechocystis Sauvageau 8 Synechocystis pevalekii Ercegovic + Chi Coelosphaerum (Naeg.) Elenk 9 Coelosphaerum kuetzingianum Naeg. + Chi Merismopedia Meyen 10 Merismopedia tenuissima Lemm. ++ ++ tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVII, sè 3A-2008 25 Bé Pleurocapsales Geitler Hä Pleurocapsaceae Geitler Chi Myxosarcina Printz. 11 Myxosarcina burmensis Skuja + Hä Hyellaceae Borzi Chi Hyella Born. et Flah. 12 Hyella caespitosa Born. et Flah. + Bé Nostocales Geitler Hä Oscillatoriaceae Kirchner Chi Oscillatoria Vaucher 13 Oscillatoria agardhii Gomont + + 14 O. animalis Ag. ex Gomont + 15 O. brevis (Kuetz.) ex Gomont + 16 O. corallinae (Kuetz.) Gomont + 17 O. curviceps var. angusta Ghose + 18 O. earlei Gardner ++ ++ ++ 19 O. formosa Bory ex Gomont ++ 20 O. irrigua (Kuetz.) Gomont + 21 O. laetevirens (Crouan) Gom. ++ ++ 22 O. limnetica Lemm. ++ ++ + 23 O. limosa Ag. ex Gomont + 24 O. margaritifera (Kuetz.) Gom. + 25 O. minnesotensis Tilden ++ 26 O. ornata var. crassa Rao + ++ 27 O. perornata Skuja ++ + 28 O. princeps Vaucher + 29 O. proboscidea Gomont + 30 O. proteus Skuja + 31 O. rubescens (D.C.) Gom. + 32 O. splendia Grev. ex Gomont ++ 33 O. subrevis Schmidle + 34 O. subuliformis Kuetz. ex Gomont + 35 O. tenuis forma tenuis ++ Vâ Hµnh, Phan §øc H¹nh ®a d¹ng Vi khuÈn Lam ë ®Þa bµn ..., Tr. 23-28 26 36 O. willei Gardner em. Drouet ++ 37 Oscillatoria sp1. + 38 Oscillatoria sp2. ++ + Chi Trich esmium Ehrenb. 39 Trichodesmium lacustre Klebahn ++ Chi Lyngbya Ag. 40 Lyngbya allorgei FrÐmy ++ 41 L. birgei Smith; G. M. + 42 L. dendrobia Brunhl et Biswas + 43 L. martensiana Menegh. ex Gomont + + 44 L. truncicola Ghose + 45 Lyngbya sp. + Hä Nostococaceae Kuetz. Chi Anabaena Bory 46 Anabaena constricta (Szaf.) Geitl. ++ 47 A. iyengarii var. tenuis Rao + 48 A. scheremetievi Elenk + 49 A. variabilis forma crassa Woronich. + 50 Anabaena sp. ++ Chi Cylindrospermum Kuetz. 51 Cylindrospermum sp. +++ Cã 2 hä ®a d¹ng nhÊt, ®ã lµ Chroococcaceae vµ Osillatoriaceae, chi chñ ®¹o lµ Oscillatoria. §¸ng l−u ý lµ hÇu hÕt c¸c loµi vi khuÈn Lam ®· ph¸t hiÖn ®−îc chñ yÕu gÆp trong ao dù tr÷ n−íc ngät - 48 loµi vµ d−íi loµi, trong khi ®ã ë c¸c ao nu«i t«m chØ gÆp 12 loµi, trong cã 9 loµi vµ d−íi loµi gÆp chung c¶ ë ao nu«i vµ ao n−íc ngät, ®ã lµ: Merismopedia tenuissima Lemm.; Oscillatoria agardhii Gomont; O. earlei Gardner; O. laetevirens (Crouan) Gom.; O. limnetica Lemm.; O. ornata var. crassa Rao; O. perornata Skuja; Oscillatoria sp2. vµ Lyngbya martensiana Menegh. ex Gomont. KÕt qu¶ nµy còng phï hîp víi kÕt qu¶ cña Hoµng ThÞ BÝch Mai (2005) [4] khi nghiªn cøu biÕn ®éng thµnh phÇn loµi thùc vËt næi trong c¸c ao nu«i t«m só t¹i tØnh Kh¸nh Hoµ. T¹i ®©y, trong c¸c ao nu«i t«m só qu¶ng canh, b¸n th©m canh vµ th©m canh, t¸c gi¶ ®· ph¸t hiÖn 122 loµi vµ d−íi loµi thùc vËt næi, trong ®ã t¶o Lam (VKL) chØ gÆp 14 loµi. Mét vÊn ®Ò ®−îc ®Æt ra lµ t¹i sao c¸c ao nu«i cã ®−îc bæ sung thªm n−íc ngät tõ ao dù tr÷ mµ thµnh phÇn loµi t¶o Lam trong ®ã l¹i nghÌo nµn? tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVII, sè 3A-2008 27 T×m hiÓu qua c¸n bé phô tr¸ch kü thuËt nu«i t«m cña XÝ nghiÖp vÒ chÕ ®é cÊp n−íc ngät bæ sung cho c¸c ao nu«i, ®−îc biÕt trong suèt thêi gian nu«i cña mét vô t«m (th−êng kÐo dµi 4 th¸ng), khi mùc n−íc ao nu«i thÊp h¬n møc qui ®Þnh th× bæ sung thªm kho¶ng 400m3 n−íc ngät cho mçi ao (chiÕm 35% thÓ tÝch ao - t−¬ng øng víi ®é cao mùc n−íc bÞ hao hôt do bèc h¬i hoÆc rß rØ lµ 20 cm. XÝ nghiÖp bæ sung n−íc ngät mçi th¸ng mét lÇn). Sè liÖu ®iÒu tra cña chóng t«i vÒ ®é muèi (S ‰) cña c¸c ao nghiªn cøu qua 3 ®ît thu mÉu ®−îc thÓ hiÖn ë b¶ng 2. B¶ng 2. §é muèi (S ‰) cña c¸c ao nghiªn cøu §Þa ®iÓm Thêi ®iÓm Ao 1 Ao 2 Ao 3 Ao 4 Ao n−íc ngät §ît 1 (08-5-2007) 16 10 9 9 0 §ît 2 (15-6-2007) 15 6 6 7 0 §ît 3 (19-7-2007) 10 6 8 6 0 Tõ b¶ng 2 cho thÊy ®é muèi ë c¸c ao nu«i t«m kh«ng ®ång ®Òu ngay t¹i cïng mét thêi ®iÓm thu mÉu, nã dao ®éng tõ 9‰ (ao sè 3, 4)®Õn 16‰ (ao 1) ë lÇn thu mÉu ®ît 1 vµ gi¶m nhiÒu ë lÇn thu mÉu vµo ®ît 3 (6‰ ë ao sè 4) vµ 10‰ ë ao sè 1. Trong c¶ 3 ®ît thu mÉu tai ao chøa n−íc ngät dù tr÷ hoµn toµn kh«ng bÞ nhiÔm mÆn (®é muèi 0‰), ®iÒu nµy chøng tá sù hiÖn diÖn cña hÇu hÕt c¸c loµi t¶o Lam ®· ph¸t hiÖn ®−îc ë ao nµy lµ hîp lÝ, nã phï hîp víi nhu cÇu sinh th¸i (hÇu hÕt VKL sèng ë n−íc ngät). Sù “trèng v¾ng” cña nhiÒu loµi t¶o Lam trong c¸c ao nu«i t«m (mÆc dï chóng cã mÆt trong ao n−íc ngät dù tr÷), theo chóng t«i, lµ sù kÐm thÝch nghi cña chóng víi m«i tr−êng n−íc lî (trong ao nu«i) nªn chóng ®· bÞ chÕt. C¸c yÕu tè kh¸c cña m«i tr−êng ao nu«i nh− nhiÖt ®é n−íc, ®é pH vµ hµm l−îng «xy hoµ tan (DO) ®Òu thÝch hîp cho t«m sinh tr−ëng (nhiÖt ®é n−íc dao ®éng tõ 25OC - 27OC, pH tõ 7,5 - 8,8 vµ DO tõ 5,94 - 6,42 mg/l). §iÒu cÇn l−u ý lµ trong ao dù tr÷ n−íc ngät t¹i khu vùc nu«i t«m cña xÝ nghiÖp, chóng t«i ®· ph¸t hiÖn ®−îc mét sè loµi VKL thuéc chi Microcystis, ®Æc biÖt lµ loµi Microcystis aeruginosa - ®©y lµ loµi t¶o ®éc (mÆc dï ë c¸c ao nu«i t¹i thêi ®iÓm nghiªn cøu ch−a ®−îc t×m thÊy). V× vËy, XÝ nghiÖp cÇn cã biÖn ph¸p ®Ó h¹n chÕ sù sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña loµi t¶o nµy. IV. kÕt luËn 1. §· x¸c ®Þnh ®−îc 51 taxa vi khuÈn Lam bËc loµi vµ d−íi loµi ë ®Þa bµn cña XÝ nghiÖp nu«i t«m th−¬ng phÈm “ViÖt Anh” thuéc x· Kú Nam, huyÖn Kú Anh (Hµ TØnh). Chóng thuéc 12 chi, 5 hä vµ 3 bé, trong ®ã bé Nostocales chiÕm −u thÕ vÒ thµnh phÇn loµi, chi chñ ®¹o lµ Oscillatoria. 2. Trong sè 51 taxa ®· ph¸t hiÖn cã 48 loµi vµ d−íi loµi gÆp trong ao dù tr÷ n−íc ngät, 12 loµi gÆp trong c¸c ao nu«i t«m (n¬i cã ®é muèi dao ®éng tõ 6 - 16‰), trong ®ã cã 9 loµi gÆp chung cho c¶ ao nu«i vµ ao n−íc ngät dù tr÷. Vâ Hµnh, Phan §øc H¹nh ®a d¹ng Vi khuÈn Lam ë ®Þa bµn ..., Tr. 23-28 28 Tµi liÖu tham kh¶o [1] Desicachary T. V., 1959. Cyanophyta. Indian Council of Agric. Res., New Delhi,1959, 686 pp. [2] D−¬ng §øc TiÕn, Ph©n lo¹i vi khuÈn Lam ë ViÖt Nam, NXB N«ng nghiÖp, 1996, 220 tr. [3] Gollerbakh M. M., T¶o lam. Kho¸ ®Þnh lo¹i n−íc ngät Liªn X«, TËp 2, NXB. “Khoa häc X« ViÕt”, 1953, 653 tr. (tiÕng Nga). [4] Hoµng ThÞ BÝch Mai, BiÕn ®éng thµnh phÇn loµi vµ sè l−îng thùc vËt næi trong ao nu«i t«m Só t¹i Kh¸nh Hoµ, LuËn ¸n tiÕn sÜ N«ng nghiÖp, Tr−êng §H Thuû s¶n Nha Trang, 2005, 126 trang. [5] Peter Coutteu, 1996, Trong “CÈm nang s¶n xuÊt vµ sö dông thøc ¨n sèng ®Ó nu«i thuû s¶n”, Tµi liÖu kÜ thuËt nghÒ c¸ cña FAO. 361, Bé Thuû s¶n, 2002, trang 7. Summary The diversity of cyanobacteria in shrimping farm of kynam village, kyanh distric (hatinh province) Having total of 54 qualitative samples in May, June and July 2007 in shrimping farm "Viet Anh" in Ky Anh district HaTinh province. We indentified 51 species and subspecies Cyanobacteria. Most of them were found in fresh water ponds, only 12 species in the shrimping ponds, 9 species in both types of ponds in the farm - this is relevant to Cyanobacteria ecological characteristics. (a) Khoa Sinh häc, tr−êng §¹i häc Vinh (b) Cao häc 13 Thùc vËt, tr−êng §¹i häc Vinh.