Các bước biên soạn tài liệu dạy - Học môn Tiếng Anh chuyên ngành Sinh học

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Educational Sci. 2010, Vol. 55, No. 8, pp. 167-172 CÁC BƯỚC BIÊN SOẠN TÀI LIỆU DẠY - HỌC MÔN TIẾNG ANH CHUYÊN NGÀNH SINH HỌC Nguyễn Thị Hà Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 1. Mở đầu Để đáp ứng và thúc đẩy nhu cầu học tập cũng như hoạt động nghiên cứu khoa học của sinh viên ngày nay, việc biên soạn tài liệu tiếng Anh chuyên ngành (TACN) đóng vai trò vô cùng quan trọng và hữu ích. Xuất phát từ thực tế này và dựa trên cơ sở khung chương trình đào tạo tiếng Anh đại cương của trường Đại học Sư phạm Hà Nội, chúng tôi mạnh dạn tìm hiểu và biên soạn, rồi áp dụng dạy thử nghiệm giáo trình TACN tự nhiên và xã hội cho một số khoa trong trường, trong đó có giáo trình TACN Sinh học. Việc biên soạn một giáo trình TACN đòi hỏi nhóm biên soạn phải tìm hiểu kĩ về đối tượng người học, mục tiêu khoá học cũng như nghiên cứu sâu về quy trình biên soạn một giáo trình sao cho khoa học và hiệu quả nhất. Bài báo này cung cấp cho độc giả các bước cần thiết trong quá trình biên soạn giáo trình TACN nói chung và TACN Sinh học nói riêng cho sinh viên trường Đại học Sư phạm Hà Nội. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Đôi nét đặc trưng của TACN Khác với tiếng Anh đại cương thường tập trung vào phát triển ngữ pháp, cấu trúc ngôn ngữ phổ thông, TACN chủ yếu tập trung vào phát triển ngôn ngữ đặc biệt là từ vựng theo từng chủ đề cụ thể có liên quan trực tiếp tới kiến thức chuyên ngành. Theo bài báo của Kristen Gatehouse [2], tại một hội thảo ở Nhật Bản về TACN năm 1997, Dudley-Evans và St. John đã trình bày một số đặc trưng căn bản của TACN như sau: - TACN được thiết kế, biên soạn nhằm đáp ứng nhu cầu cụ thể về ngôn ngữ trong chuyên ngành của người học. - TACN sử dụng các phương pháp cơ bản và hoạt động của chính chuyên ngành. - TACN được xây dựng trên những thành tố ngôn ngữ (bao gồm ngữ pháp, từ vựng, ngữ vựng), các kĩ năng, và thể loại văn bản phù hợp với các hoạt động đó. 167 Nguyễn Thị Hà Bên cạnh đó, hai tác giả trên cũng trình bày rõ hơn về một số đặc điểm khác của TACN như sau: - TACN có thể liên quan đến hoặc thiết kế cho các ngành cụ thể; - TACN có thể sử dụng trong các tình huống giảng dạy cụ thể, một phương pháp khác với tiếng Anh tổng quát; - TACN được thiết kế dành cho học viên người lớn, hoặc tại một số cơ sở giáo dục bậc đại học hoặc trong một tình huống làm việc chuyên nghiệp. Nó có thể, tuy nhiên, cũng được thiết kế dành cho người học ở cấp trung học cơ sở; - TACN thường được thiết kế dành cho người học có trình độ tiếng Anh trung cấp hoặc cao cấp; - Hầu hết các khóa học TACN có thể giảm một số kiến thức cơ bản của hệ thống ngôn ngữ. 2.2. Đặc điểm của TACN Sinh học Như chúng ta đã biết, có rất nhiều mảng TACN khác nhau, ví dụ như: Kinh tế, Ngân hàng, Du lịch, Giáo dục, . . . Trong giáo dục cũng có nhiều chuyên ngành khác nhau như Toán học, Hoá học, Vật lý, Sinh học. . . Mỗi chuyên ngành có những đặc thù riêng, do đó để có thể biên soạn một giáo trình TACN, việc đầu tiên là chúng ta cần tìm hiểu càng kĩ về chuyên ngành đó. Trong bài báo của Kristen Gatehouse [2], theo David Carter (1983), có 3 loại TACN: - Tiếng Anh như một ngôn ngữ có giới hạn. - Tiếng Anh học thuật và nghề nghiệp. - Tiếng Anh với chủ đề cụ thể. Chúng ta có thể nhận thấy rất rõ là TACN Sinh học thuộc nhóm Tiếng Anh học thuật và nghề nghiệp bởi nó dành cho đối tượng nghề nghiệp chuyên sâu vào một lĩnh vực khoa học cụ thể. TACN Sinh học bao gồm rất nhiều thuật ngữ khoa học đặc thù đòi hỏi người học phải có kiến thức chuyên sâu về lĩnh vực đó. 2.3. Các bước biên soạn tài liệu tiếng Anh chuyên ngành Sinh học 2.3.1. Tìm hiểu về đối tượng học và mục tiêu của khoá học Để có thể biên soạn giáo trình TACN Sinh học, việc đầu tiên tác giả phải nghiên cứu đó chính là tìm hiểu kĩ về đối tượng học và mục tiêu của khoá học TACN. Chúng tôi xin khái quát về đối tượng học và mục tiêu của khoá học TACN Sinh học như sau: Đối tượng học: Sinh viên hệ chính quy thuộc các khoa tự nhiên và xã hội thuộc trường Đại học Sư phạm Hà Nội sau khi hoàn thành ba học phần học môn tiếng Anh đại cương, sẽ học tiếp học phần 4 môn tiếng Anh theo chuyên ngành mà 168 Các bước biên soạn tài liệu dạy - học môn tiếng Anh chuyên ngành Sinh học mình đang học (cuối năm thứ 2). Kết thúc xong ba học phần tiếng Anh đại cương, trình độ tiên quyết mà sinh viên phải đạt được của môn tiếng Anh là tiền trung cấp (pre-intermediate). Những sinh viên này đã được trang bị những kiến thức căn bản về cấu trúc, ngữ pháp, từ vựng, và các kĩ năng ngôn ngữ cơ bản như nghe, nói, đọc, viết, đủ để tiếp thu chương trình TACN của học phần 4. Mục tiêu khoá học: Khoá học TACN Sinh học nhằm phục vụ mục đích rèn luyện và nâng cao các kĩ năng phát triển ngôn ngữ, đặc biệt là mở rộng vốn từ chuyên ngành và kĩ năng đọc hiểu tiếng Anh cho sinh viên khoa Sinh, trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Chương trình cũng hướng tới mục tiêu tạo ra một môi trường ngôn ngữ chuyên ngành giúp sinh viên có cơ hội làm quen và xử lí các tài liệu khoa học liên quan đến chuyên ngành Sinh học. Cụ thể là, về mặt từ vựng, khoá học TACN Sinh học sẽ cung cấp cho sinh viên những từ vựng đại cương, then chốt thuộc các chủ điểm lớn và phổ biến trong chuyên ngành Sinh học như các khái niệm trong sinh học, tế bào, thực vật, động vật, và hệ sinh thái. Bên cạnh đó, về mặt ngữ pháp, khoá học này cũng giúp củng cố những cấu trúc ngữ pháp đã học ở những chương trình đại cương về thời, thức, dạng. . . của động từ, phân biệt các loại từ và cách sử dụng, cấu trúc câu, đặc biệt lưu ý giúp sinh viên xác định được những cấu trúc, từ vựng đóng vai trò quan trọng trong hình thành văn phong thông qua các dạng hoạt động khác nhau (ví dụ như: viết tóm tắt, thảo luận nhóm, dịch ngược, dịch xuôi. . . ). 2.3.2. Chuẩn bị, thu thập và lựa chọn tài liệu [3] Công việc chuẩn bị cho việc biên soạn giáo trình TACN nói chung và TACN Sinh học nói riêng thực sự rất cần thiết và đóng vai trò vô cùng quan trọng đến sự thành công của giáo trình. Người biên soạn giáo trình trước hết phải tìm hiểu và tự trang bị cho bản thân về những kiến thức chuyên ngành Sinh học căn bản nhất. Bên cạnh đó, sự tư vấn nhiệt tình của chuyên gia về lĩnh vực này là không thể thiếu trong quá trình chuẩn bị cũng như biên soạn tài liệu. Chúng tôi, những người trực tiếp biên soạn giáo trình TACN Sinh học (giảng viên tiếng Anh) và giáo sư đang giảng dạy tại khoa Sinh, trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã hợp tác tích cực với nhau trong quá trình chuẩn bị, rồi thống nhất lựa chọn ra 5 chủ đề lớn sẽ được biên soạn trong giáo trình TACN này. Các chủ đề chúng tôi đã lựa chọn bao gồm: Các khái niệm chung trong Sinh học, Tế bào, Thực vât, Động vật, và Hệ sinh thái. Sau khi đã lựa chọn được 5 chủ đề chính trong giáo trình TACN Sinh học, chúng tôi bắt đầu thu thập tài liệu về những chủ đề đó. Để đảm bảo đáp ứng đúng mục tiêu khoá học, cũng như phù hợp với đối tượng sinh viên hệ chính quy trường Đại học Sư phạm Hà Nội, chúng tôi thống nhất sẽ sưu tầm những bài đọc hiểu về những chủ đề trên có độ dài khoảng từ 350 đến 400 từ, cấu trúc ngữ pháp và từ vựng tương đương trình độ tiền trung cấp (pre-intermediate leve). Chúng tôi có thể sưu tầm những bài đọc hiểu từ nhiều nguồn khác nhau, cụ thể như: sách, báo, tạp chí, 169 Nguyễn Thị Hà và internet. Tổng số bài đọc hiểu cho mỗi chủ đề lớn ở trên mà chúng tôi phải sưu tầm là 160 bài (giáo viên tiếng Anh phải sưu tầm 80 bài, giáo viên chuyên ngành Sinh học cũng phải sưu tầm 80 bài). Công việc cuối cùng trong quá trình chuẩn bị là lựa chọn ra 10 bài đọc chính (chia đều cho 5 chủ đề, mỗi chủ đề lớn sẽ bao gồm 2 bài đọc) và 20 bài đọc thêm (4 bài đọc thêm cho từng chủ đề lớn) [3]. Công việc này chủ yếu do giáo viên tiếng Anh đảm nhiệm độc lập, bởi lẽ chúng tôi có thể nhận biết rõ hơn về mức độ khó của từ vựng và cấu trức ngữ pháp trong mỗi bài đọc hiểu. Tuy nhiên, sau khi giáo viên tiếng Anh hoàn thành xong việc lựa chọn những bài đọc chính cũng như những bài đọc thêm cho mỗi chủ đề lớn ở trên, giáo viên chuyên ngành sẽ đọc lại một lần nữa và cho ý kiến phản hồi về nội dung các bài đọc hiểu có thực sự phù hợp với mỗi chủ đề hay không. Đến đây, bước chuẩn bị cho quá trình biên soạn tài liệu TACN Sinh học đã hoàn tất và sẵn sàng cho bước tiếp theo, đó chính là biên soạn giáo trình. 2.3.3. Biên soạn tài liệu Biên soạn tài liệu TACN là công việc độc lập của giáo viên tiếng Anh. Nhóm giáo viên tham gia biên soạn tài liệu TACN chúng tôi đã cùng nhau họp bàn, thảo luận, và thống nhất về cách thức biên soạn mỗi đơn vị bài học dựa trên các bài đọc hiểu chính đã được lựa chọn cho từng chủ đề [1]. Các phần hướng dẫn, rèn luyện và phát triển vốn từ vựng chuyên ngành, cấu trúc ngữ pháp cũng như trau dồi các kĩ năng ngôn ngữ (nghe, nói, đọc, viết), đặc biệt là kĩ năng đọc hiểu, sẽ được thiết kế một cách khoa học, phù hợp với mục tiêu của khoá học TACN. Dựa trên nội dung của các bài đọc hiểu đã chọn, chúng tôi biên soạn một đơn vị bài học bao gồm những nội dung và hoạt động được trình bày theo thứ tự như sau: Phần 1: Từ vựng (Vocabulary). Người biên soạn phải đọc rất kĩ bài đọc hiểu đã lựa chọn, rồi tìm ra những từ, hoặc cụm từ mới trong bài để giới thiệu cho sinh viên trong phần từ vựng. Mỗi từ hoặc cụm từ sẽ được cung cấp đầy đủ thông tin về loại từ, cách phát âm, nghĩa của từ trong ngữ cảnh thông qua một ví dụ minh hoạ. Với đặc thù riêng của môn Sinh học, nhiều từ vựng chúng tôi lựa chọn cách giải thích bằng hình ảnh hoặc sơ đồ minh họa. Một bài tập nhỏ về cách sử dụng từ vựng chuyên ngành cũng được thiết kế sau phần giải thích trên nhằm giúp sinh viên có thể sử dụng thành thạo và nhớ những từ vựng đó lâu hơn. Phần 2: Giới thiệu về bài đọc (Lead in). Phần giới thiệu này được biên soạn với mục đích dẫn dắt sinh viên dần dần vào chủ đề của bài đọc hiểu và phát triển kĩ năng nói thông qua hoạt động hỏi-đáp. Người biên soạn sẽ phải thiết kế từ 3 đến 5 câu hỏi khái quát chung về chủ đề sẽ được khai thác trong bài đọc hiểu. Phần 3: Đọc hiểu (Reading comprehension). 170 Các bước biên soạn tài liệu dạy - học môn tiếng Anh chuyên ngành Sinh học Sau một số câu hỏi trong phần giới thiệu ở trên, bài đọc sẽ được trình bày cùng với một số hoạt động giúp sinh viên hiểu sâu hơn về nội dung bài đọc (ví dụ như: trả lời câu hỏi, lựa chọn câu đúng, sai dựa theo thông tin trong bài đọc, ghép các thông tin sao cho chính xác, lựa chọn đáp án đúng để điền vào chỗ trống, tìm chủ đề cho mỗi đoạn trong bài đọc. . . ). Phần 4: Nói (Speaking). Hoạt động này được thiết kế với mục đích khuyến khích sinh viên rèn luyện kĩ năng nói. Một số câu hỏi thảo luận về nội dung bài đọc cũng như cho biết ý kiến cá nhân về chủ đề đã nêu được đưa ra giúp định hướng cho sinh viên phát triển kĩ năng nói của mình. Bởi đây là hoạt động nói nên sinh viên cũng có thể rèn luyện, trau dồi thêm về kĩ năng nghe hiểu. Phần 5: Viết (Writing). Nhằm đáp ứng đúng mục tiêu của khoá học TACN là hướng sinh viên có cơ hội làm quen và xử lí các tài liệu liên quan đến chuyên ngành mình đang học, hoạt động tiếp theo mà chúng tôi thiết kế, biên soạn là yêu cầu các em viết các câu văn hoàn chỉnh dựa trên một số gợi ý về từ vựng hay là viết một đoạn văn tóm tắt về nội dung của bài đọc hiểu, hoặc là viết tóm tắt về những gì mà các em đã thảo luận trong phần nói ở trên. Phần 6: Ôn tập (Consolidation). Cuối mỗi bài, chúng tôi đều biên soạn một hoạt động ôn tập phần từ vựng chuyên ngành đã được sử dụng trong bài đọc hiểu dưới dạng tìm từ hoặc thuật ngữ tương đương trong tiếng Việt, dịch xuôi (Anh - Việt) hoặc dịch ngược (Việt - Anh) một số câu căn bản và thường xuyên sử dụng trong chuyên ngành Sinh học tương ứng với chủ đề trong bài đọc hiểu. Tuy nhiên, có một số thuật ngữ trong Sinh học không có từ tương đương trong tiếng Việt thì sinh viên có thể vận dụng kiến thức chuyên ngành của mình để giải thích hoặc sử dụng từ phiên âm (ví dụ như: adrêlanin, tế bào prokaryotic, tế bào eurakyotic. . . ). 2.3.4. Bổ sung thông tin, chỉnh sửa hình thức của tài liệu [3] Đây là công việc cuối cùng nhưng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc biên soạn bất cứ tài liệu hay giáo trình nào. Sau khi hoàn tất việc thiết kế, biên soạn các đơn vị bài học cụ thể cho 5 chủ đề lớn, người biên soạn phải đọc lại một cách cẩn thận tất cả các phần đã hoàn thành để rồi chỉnh sửa lỗi sai (cả về nội dung lẫn hình thức), bổ sung tranh ảnh minh họa về các cấu tạo tế bào, thực vật, và động vật cho rõ ràng, hợp lí, có trích nguồn cụ thể và đảm bảo tính mĩ thuật của một giáo trình. Một việc rất cần thiết và không thể thiếu trong quá trình bổ sung thông tin là liệt kê đầy đủ danh sách tài liệu tham khảo và viết lời cảm ơn chân thành của tác giả ghi nhận sự giúp đỡ của những người góp phần hoàn thành giáo trình. 171 Nguyễn Thị Hà 3. Kết luận Việc biên soạn tài liệu dạy - học TACN Sinh học phải tuân theo quy trình cụ thể, rõ ràng, đảm bảo tính khoa học, và quan trọng hơn cả phải đáp ứng được nhu cầu của đối tượng học cũng như mục tiêu của một khoá học TACN. Để có được một sản phẩm như vậy, nhóm biên soạn chúng tôi đã phải đầu tư thời gian, công sức để tìm hiểu, nghiên cứu về chuyên ngành Sinh học để rồi cùng nhau họp bàn, thảo luận đi tới thống nhất việc lựa chọn chủ đề cũng như xây dựng cấu trúc chung cho mỗi đơn vị bài học. Để đảm bảo tính khoa học cho một giáo trình trước khi cho xuất bản, chúng tôi đã và đang tham gia giảng dạy thí điểm tài liệu này cho sinh viên năm thứ 2 khoa Sinh, trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Hy vọng rằng tài liệu TACN Sinh học, sau khi đã được thiết kế, biên soạn cẩn thận, và chỉnh sửa, bổ sung theo những đóng góp của giáo viên cũng như sinh viên tham gia dạy - học thử nghiệm, sẽ trở thành nguồn tài liệu dạy - học chính thức và hữu ích cho sinh viên hệ chính quy khoa Sinh học, trường Đại học Sư phạm và nguồn tài liệu tham khảo thiết thực cho những ai quan tâm đến TACN Sinh học. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Brown, H.D, 1987. Teaching by principles: An interactive approach to lan- guage pedagogy. NY: Adison Wesley Longman, Inc. [2] Gatehouse, K., 2001. Key issues in English for Specific Purposes (ESP) Curriculum Development. The Internet TESL Journal, Vol. VII, No. 10, [3] Masuhara. H., & Tomlinson. B., 2004. Developing Language Course Mate- rials, RELC Portfolio Series 11, SEAMEO Regional Language Centre. ABSTRACT Steps of designing and developing the esp-biology course material Designing and developing an ESP (English for Specific Purposes) course ma- terial in general and ESP-Biology for the 2nd year students majoring in Biology at Hanoi National University of Education requires hard work from compilers. The tasks involve three specific steps: (1) Preparing for material development (which includes exploring information about the learners, the ESP-Biology course objectives, exploring the specific areas of Biology for text collection and selection). (2) Developing the material (which covers the processes of experiencing the texts again, devising a variety of activities to help the learners develop their language skills in their own major of biology). (3) Final editing. All of the three steps are constructed with the basis of absolute and variable characteristics of ESP. 172