Các giai đoạn phát triển tâm lý con người

CÁC GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN TÂM LÝ CON NGƯỜIKhoa các KHXH-Hành vi-Giáo dục sức khỏeTrường ĐH Y tế công cộngXác định được những đặc trưng tâm lý ở các lứa tuổi khác nhau;Xác định và phân tích được các yếu tố tâm lý-xã hội ảnh hưởng tới nhận thức, thái độ, hành vi của con người ở mỗi lứa tuổi;Xác định được một số rối nhiễu tâm lý có thể có ở mỗi lứa tuổi khác nhau.MỤC TIÊU BÀI HỌCLà quá trình hình thành, phát triển của các yếu tố, quá trình, thuộc tính, trạng thái tâm lý của mỗi cá thể.Quá trình này đi từ đơn giản đến phức tạp theo những quy luật có liên quan, phụ thuộc lẫn nhau.Các đặc điểm tâm lý khác nhau theo từng giai đoạn phát triển của con người.Phát triển tâm lý là gì?Sự trưởng thành/phát triển về thể chất (điều kiện cần):Sự hoàn thiện của các cơ quan trong cơ thể, đặc biệt là của hệ thần kinh trung ương.Các yếu tố môi trường:Tự nhiênXã hội: tác động của gia đình, bạn bè, phong tục tập quán, giá trị, nguyên tắc ứng xử, phương thức nuôi dạy con...Điều kiện phát triển tâm lýThuyết phân tâm học (Freud)Thuyết phát triển nhận thức (Piaget)Thuyết tâm lý-xã hội (Erikson)Một số lý thuyết về phát triển tâm lýThuyết phân tâm học (Freud)1856 - 1939Giai đoạn vận động cảm giác: 0-2 tuổi (Sensorimotor stage)Giai đoạn tiền thao tác: 2-6,7 tuổi (Preoperational stage)Giai đoạn thao tác cụ thể: 7-11,12 tuổi (Concrete operational stage)Giai đoạn thao tác hình thức: 12-15,16 tuổi (Formal operational stage)Thuyết phát triển nhận thức (Piaget)1896 - 1980Sơ sinh (mới sinh - 18 tháng)Trẻ nhỏ (2 - 3 tuổi)Trước tuổi đi học (3 - 5 tuổi)Tiểu học (6 - 11 tuổi)Vị thành niên (12 - 18 tuổi)Trưởng thành (19 - 40 tuổi)Trung niên (40 - 65 tuổi)Người già (65 trở lên)Thuyết tâm lý - xã hội (Erikson)1902 - 1994Sơ sinh (0-1 tuổi)Trẻ nhỏ (1-3 tuổi)Trước tuổi đi học (3-6 tuổi)Tiểu học (6-12 tuổi)Vị thành niên (12-20 hoặc 25 tuổi)Trưởng thành (20 hoặc 25-45 tuổi)Trung niên (45 hoặc 50-65 hoặc 70 tuổi)Người già (trên 65 tuổi)- Việt Nam (60 trở lên)(R. B. Murray et.al. (2001) Health Promotion strategies through life span, 7th edition, Prentice Hall)Các giai đoạn phát triển của con ngườiTrước sinhThơ ấu (0 - 11,12 tuổi)Tuổi vị thành niên (13,14 - 18,19 tuổi)Tuổi trưởng thành (20 - 40 tuổi)Tuổi trung niên (40 - 60 tuổi)Tuổi già (trên 60 tuổi)Các giai đoạn phát triển tâm lýGiai đoạn trước sinhTế bào trứngPhôi thaiBào thaiGiai đoạn trước sinhCác yếu tố ảnh hưởng đến quá trình phát triển của thai nhi:Gen và di truyềnCác nhân tố môi trường:Tình cảm, trạng thái tâm lý của người mẹCác nhân tố có khả năng gây dị tật bẩm sinh: thức ăn, đồ uống, thuốc lá, thuốc chữa bệnh...Thời thơ ấu (0 – 11, 12 tuổi)Giai đoạn bế bồng (0-3 tuổi)Học mẫu giáo (3-6 tuổi)Đi học (6-12 tuổi)Giai đoạn 0-3 tuổiGiai đoạn trẻ phát triển tính tự chủ và ngôn ngữ.Mối quan hệ xã hội chủ yếu với bố mẹ, anh chị, đặc biệt là quan hệ gắn bó với mẹ.Trẻ cảm nhận thế giới xung quanh qua sự vận động của miệng, tay, chân.Thiếu sự chăm sóc của mẹ sẽ làm cho trẻ luôn sợ sệt, ám ảnh, là nguyên nhân của những rối loạn hành vi, rối nhiễu quan hệ xã hội sau này.Giai đoạn 3-6 tuổiGiai đoạn trẻ phát triển nhân cách và các quá trình nhận thức.Ngôn ngữ phát triển phong phú hơn.Quan hệ xã hội chủ yếu vẫn trong gia đình.Tìm hiểu thế giới xung quanh qua các hoạt động, vận động tay chân gắn với các thao tác cụ thể.Trẻ muốn được độc lập, muốn tự mình làm mọi việc và muốn tự đáp ứng các nhu cầu cá nhân.Giai đoạn 6-12 tuổiTrẻ bắt đầu đi học, gia nhập vào các mối quan hệ xã hội mới, xuất hiện dấu hiệu tự khẳng định bản thân.Trường học là môi trường xã hội thứ hai đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển của trẻ.Thời thơ ấu: Sự phát triển về xã hội và nhân cáchSự phát triển về thể chất và tâm lý của trẻ gắn chặt với các quan hệ về xã hội và xúc cảm với người chăm sóc trẻ, đặc biệt là bố mẹ.Quan hệ gắn bó về cảm xúc với bố mẹ giúp trẻ bước vào quá trình xã hội hóa, tiếp thu các quy tắc, giá trị của xã hội mà trẻ đang sống.Mối quan hệ cảm xúc, sự gắn bó/chia tách với mẹ/người chăm sóc trẻ có ảnh hưởng đến nhân cách sau này của trẻ.Câu chuyện của bé NaBé Na, 8 tuổi, chị của bé Bi (1 tháng tuổi). 8 năm sau khi sinh bé Na thì mẹ mới sinh được bé Bi nên cả nhà rất vui mừng, ai cũng tập trung sự chú ý vào bé Bi. Nhiều khi mọi người còn đùa bé Na là “ra rìa” rồi vì bố mẹ đã có em Bi. Hôm làm đầy tháng bé Bi, ông bà, cô chú ai cũng có quà cho Bi. Đến bữa cơm cả nhà không thấy bé Na đâu. Mẹ đi tìm khắp nhà thì thấy bé Na đang nằm trên gác xép đọc sách. Mẹ giận quá lôi bé Na xuống nhà mắng. Sáng hôm sau, mẹ gọi bé Na dậy đi học thì thấy bé cứ nằm mê mệt. Phát hiện chai thuốc ho trên bàn học của bé không còn một giọt nào, mẹ vội đưa bé vào bệnh viện. Lúc bé Na tỉnh dậy, mẹ ôm bé vào lòng hỏi: “Thuốc ho ngọt con thích uống lắm sao?”. Lúc đó bé Na mới thỏ thẻ: “Tại ba mẹ yêu cu Bi hơn nên con muốn uống cái đó để ngủ cho quên, không bao giờ dậy nữa”.Câu chuyện của bé Tuấn, 10 tuổiMột hôm mẹ của Tuấn nhận được giấy mời của thầy giáo chủ nhiệm lớp thông báo con trai chị chép bài của bạn khi thi môn Toán. Vốn nóng tính, đợi con đi học về chị bắt con nằm sấp trên giường, không hỏi han gì mà cứ thế đánh con. Vừa đánh chị vừa nói: “Copy này, tao đánh cho mày chừa cái thói ăn cắp”. Tuấn vừa khóc tức tưởi vừa nói “Con không ăn cắp”. Bữa tối không thấy Tuấn ra ăn cơm, chị vẫn giận con nên mặc kệ. Đến 10h tối chị mới ghé mắt vào phòng con thì không thấy ai trong phòng. Tìm khắp nhà không thấy con đâu chị mới thực sự hốt hoảng. Chạy sang hàng xóm nhờ mọi người tìm giúp. Cuối cùng chị cũng tìm thấy con đang nằm ngủ co quắp trên ghế đá công viên cách nhà 1km, đầu gối lên chiếc túi bên trong có mấy bộ quần áo.Rối nhiễu tâm lý là gì?Là vấn đề tâm lý nghiêm trọng và kéo dài, trong đó suy nghĩ, cảm xúc hay hoạt động của cá nhân hoàn toàn khác hẳn với những người khác trong cùng lứa tuổi đó, và vấn đề tâm lý này gây ra rất nhiều khó khăn cho cá nhân trong cuộc sống thường ngày.(Giáo trình Tâm lý học sức khỏe, trường ĐHYTCC, 2005)Biểu hiện rối nhiễu tâm lý thời thơ ấuTrẻ hồi hộp, buồn bã, lo lắng, bối rối.Sợ tiếp xúc với người khác, chạy trốn cái nhìn, tránh sự tiếp xúc cơ thể, chỉ cảm thấy an toàn trong bối cảnh quen thuộc.Buồn nôn mỗi buổi sáng khi đến trườngMất ngủ khi nghĩ đến bài kiểm tra ngày hôm sauCài chặt cửa, chùm chăn kín đầu khi bố mẹ vắng nhà vào buổi tốiv.vBiểu hiện rối nhiễu tâm lý thời thơ ấuRối nhiễu chức năng sinh họcRối loạn ăn uống: biếng ăn, phàm ănRối loạn giấc ngủ: khó ngủ, thức giấc giữa đêm, ngủ nhiềuRối loạn bài tiết: đái dầmRối nhiễu ngôn ngữ: nói ngọng, nói lắp, chậm nói so với tuổi, nói không rõ, nói quá nhiều nhưng không biết trả lời mà chỉ là nhắc lại lời người khácRối nhiễu vận động: chậm điBiểu hiện rối nhiễu tâm lý thời thơ ấuTự kỷ:Thu mình, ngại tiếp xúc với những người xung quanhChơi một mình, không đòi hỏi, không la hétLo hãi: sợ trường học, sợ bóng tối, sợ tiếng động lạNguyên nhân của rối nhiễu tâm lýNguyên nhân sinh học:Yếu tố gien: tiền sử bệnh của gia đìnhKhiếm khuyết hoặc chấn thương ở nãoThương tổn trong thai kỳCác yếu tố khác: dinh dưỡng kém, nhiễm độc (VD: chì)...Nguyên nhân của rối nhiễu tâm lýNguyên nhân tâm lý:Những sang chấn tâm lý nghiêm trọng như bị lạm dụng thể chất, lạm dụng tình dục.Mất cha/mẹ từ khi còn nhỏBị bỏ rơiNguyên nhân của rối nhiễu tâm lýNguyên nhân môi trường:Cuộc sống nghèo khổThay đổi công việc, trường học, chỗ ởMong đợi của xã hội hoặc của các giá trị văn hóaLạm dụng thuốcVấn đề xâm hại trẻ emXâm hại thể chấtBỏ rơi/không quan tâmXâm hại tâm lýXâm hại tình dụcLạm dụng lao độngVấn đề xâm hại trẻ emXâm hại thể chất: trên người trẻ có những vết thâm tím, vết sẹo, hoặc những dấu vết không có lý do...Bỏ rơi/không quan tâm: trẻ bị bỏ đói thường xuyên dẫn đến kiệt sức, thiếu quần áo, thiếu sự chăm sóc về y tế khi cần...Xâm hại tinh thần: trẻ bị ngược đãi bằng những ngôn từ nặng nề  trẻ cảm thấy không được yêu thương/chăm sóc.Lạm dụng lao động: trẻ bị bắt làm việc nặng nhọc, trong môi trường độc hại.Vấn đề xâm hại trẻ emXâm hại tình dục: người lớn (cùng phái hoặc khác phái) dụ dỗ cho bánh kẹo, tiền bạc, vật chất để sờ mó bộ phận sinh dục của trẻ, bắt trẻ nhìn bộ phận sinh dục của họ hoặc thực hiện hành vi giao cấu, bắt xem các sản phẩm đồi trụy, nói chuyện khiêu dâm, gạ gẫm bằng lời  Việc bị xâm hại tình dục gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống, tâm sinh lý của trẻ (rối nhiễu tâm lý)  trẻ thiếu tự tin vào bản thân, sống thu mình lại, sợ hãi, tìm kiếm tình yêu thương từ bất kỳ ai, có nguy cơ lạm dụng chất kích thích, dễ bị trầm cảm, lo âu và nguy cơ tự tử cao.Phát hiện trẻ bị xâm hạiTrẻ đột nhiên ngủ nhiều hơn bình thường hoặc không ngủ.Kém điều khiển về bài tiếtTrở nên hiếu động quá mứcSợ ở một mình, sợ/không thích gần một vài người nào đó... Cán bộ YTCC cần nhạy cảm với vấn đề xâm hại trẻ em để có thể nhận biết những dấu hiệu ban đầu của việc trẻ bị xâm hại để bảo vệ trẻ, giúp trẻ phát triển khỏe mạnh.Các chương trình can thiệpCan thiệp tập trung vào trẻ em:Trẻ trong độ tuổi tiểu học (6-12 tuổi)Can thiệp tập trung vào người chăm sóc trẻ:Trẻ trong độ tuổi trước đi họcCan thiệp tập trung vào môi trường xã hội:Liên quan đến chính sách xã hội nói chungChính sách/can thiệp cho các trường họcVị thành niên (VTN): 13-19Thời kỳ quá độ từ thời trẻ em sang giai đoạn người lớn, Những thay đổi về thể chấtNhững thay đổi về thể chất kèm theo sự trưởng thành về tính dục. Vị thành niênBiến đổi trong cách suy nghĩ cũng diễn ra rất mạnh:khả năng tư duy trừu tượnglập luận suy diễn, muốn được độc lậptự chủ và tự khẳng định mìnhVTN có một vị trí xã hội mới: Quan hệ xã hội hướng ra ngoài gia đìnhBắt đầu xây dựng bản sắc cá nhân và hình ảnh bản thân Khả năng tư duy trừu tượng, lập luận suy diễn được hình thànhVị thành niênVTN muốn tự khẳng định mình và không muốn phụ thuộc vào bố mẹ. Chúng muốn hoà nhập vào thế giới người lớn. Nhưng chưa thực sự có khả năng tự lập, thiếu kinh nghiệm sống, chưa có việc làm, Đây là mâu thuẫn của lứa tuổi này và dễ trở thành một trong những nguyên nhân quan trọng gây ra sự khủng hoảng lớn về tâm lí. Những ứng xử thiếu khéo léo, phù hợp của người lớn đối với VTN trong giai đoạn này có thể gây tổn thương tâm lý, gây “sốc” khiến trẻ đi đến chỗ tuyệt vọng và hành động thiếu suy nghĩ.Vị thành niênSự phát triển nhận thứcGiai đoạn thao tác hình thức (Piaget)Tư duy trừu tượng, tư duy lôgíc xuất hiện và phát triển. Cho phép suy nghĩ một cách có lựa chọn, khoa học và triệt để.Cho rằng chỉ có suy nghĩ, quan điểm của họ là có lý. Cho rằng những cảm xúc và tư duy của họ là duy nhất.Ngôn ngữ của VTN phát triển trong giai đoạn này:Cho phép VTN có thể hiểu và lí giải được các hoạt động của người lớnLĩnh hội được ngày càng nhiều tri thức, kinh nghiệmVị thành niênSự phát triển về mặt xã hội:Mối quan hệ bố mẹ và con cái nhìn chung vẫn tích cựcMối quan hệ với bạn bè trang lứa ngày càng trở nên quan trọngẢnh hưởng nhiều đến các giá trị, các chuẩn mực và những kì vọng của VTNCủng cố nhân cáchVị thành niênSự hình thành bản sắc cá nhân: Quá trình liên tục trong suốt cuộc đời Giai đoạn đầu tuổi VTN, “cái tôi” bắt đầu có những thay đổiTrừu tượng hơn; phản ánh phẩm chất cá nhân, giá trị, niềm tin và mục tiêu cá nhân Ví dụ: “rất yêu động vật và mong trở thành một nhà thú y”Vị thành niênNhững thay đổi về cảm xúcPhát triển nhanh về thể chất, mở rộng các mối quan hệ xã hội và xu hướng vươn lên làm người lớn khiến VTN hình thành mối quan tâm đến những ý thích, nguyện vọng của bạn khác giới. Những xúc cảm, tình cảm với bạn khác giới có tính hai mặt: vừa quan tâm đến nhau nhưng lại vừa phân biệt nam nữ. Vị thành niênNhững thay đổi về cảm xúcCó thái độ tò mò với những quan hệ đang nảy sinh, với sự phát triển về giới tính bản thânGiao tiếp với bạn bè và sự phát triển tình bạn ở thiếu niên có giá trị rất lớnCó thể chiếm hết vị trí của học tập, của quan hệ đối với người thânCách biểu hiện xúc cảm của VTN mang tính bồng bột, sôi nổi dễ bị kích động và dễ thay đổiVị thành niênPhụ huynh thường cảm thấy lo lắng vì con đang tách dần khỏi mìnhNếu người lớn ứng xử không khéo thì sẽ dẫn đến hình thành nên những hành vi, thái độ chống đối ở VTNVị thành niênĐộ tuổi 16-19Phát triển thể chất vào giai đoạn hoàn chỉnhGiảm dần của việc tăng chiều cao, Cơ thể trở nên cân đối, khoẻ mạnh, Trọng lượng cơ thể phát triển nhanh, Cơ bắp phát triển, Các yếu tố giới tính ổn định hơn. Sự phát triển trí tuệ ở giai đoạn đầu tuổi thanh niên đã đạt ở mức cao và đang dần hoàn thiệnTạo cơ hội tư duy độc lập, tư duy khái quát hóa và tư duy sáng tạo phát triển, Chuẩn bị cho việc học lên cao, học nghề và cuộc sốngVị thành niênVai trò xã hội của VTN/TN thay đổi một cách cơ bản: Độc lập hơn và phải đảm nhận nhiều trách nhiệm hơn đối với gia đình, Có ý thức trong việc chọn nghề nghiệp tương lai Bắt đầu có khả năng lao động để kiếm sốngTự ý thức phát triển mạnh ở giai đoạn nàyCó khả năng tự đánh giá về mình theo những chuẩn mực xã hội (thể chất, tâm lý và đạo đức)Ngầm so sánh mình với những người xung quanh Đối chiếu ý kiến của mình với ý kiến của người lớnVị thành niênTình bạn ở giai đoạn đầu tuổi thanh niên có lí trí và bền vững hơn ở tuổi thiếu niên (đặc biệt cùng tuổi và giới)Tình cảm đạo đức, tình cảm thẩm mỹ, và đặc biệt là tình yêu nam nữ bắt đầu được bộc lộViệc duy trì được bầu không khí ấm áp và hiểu biết lẫn nhau giữa cha mẹ-con cái, phụ thuộc:Hiểu biết của người lớn đối với VTN Thái độ ứng xử ân cần và tế nhị của người lớn Vị thành niên – Hành vi nguy cơNhận thức về nguy cơ của VTN thấp hơn nhiều so với nhóm trẻ nhỏ 11-13VTN nhỏ tuổi thường bốc đồng hơn nhóm lớnVTN nhỏ tuổi chịu áp lực nhóm nhiều hơn VTN lớnVTN nam dễ có hành vi nguy cơ hơn nữVị thành niên – Rối nhiễu tâm líTrầm cảmNhững cảm giác buồn rầu, không hài lòng, tự cô lập mình, thất vọng về cuộc sống nói chung. Khi những cảm giác này trở nên nghiêm trọng sẽ dẫn đến những rối nhiễu về tâm lý. VTN bị trầm cảm trở nên ủ rũ, chán nản và hay tự phê phán mình trong nhiều tuầnKhông tham gia các hoạt động vui vẻ Luôn ở trong trạng thái mất năng lượng, không muốn ăn Rối loạn giấc ngủVí dụ: Điều tra trên học sinh 6-8 ở Hà Nội: ĐTB trầm cảm = 14.93 /6015.4% có ĐTB >= ĐTB+1SDRối nhiễu tâm líThảo luận: (10’)Đánh giá về tình trạng trầm cảm của VTN/TN Việt Nam?Nguyên nhân nào gây ra trầm cảm trong nhóm VTN/TN Việt Nam?Rối nhiễu tâm líTrầm cảmHậu quảTrầm cảm làm cản trở quá trình phát triển của VTNNguy cơ lạm dụng thuốc gây nghiện, vi phạm pháp luật, tai nạn giao thôngKhó khăn trong quá trình học ở trường và cuộc sống tương laiNguy cơ tự sát cao, công kích người khácNhận biết hiện tượng trầm cảm ở tuổi mới lớn rất khó vì biểu hiện đa dạngRối nhiễu tâm líTrầm cảm – nguyên nhân?Áp lực của học tập như kết quả thi kém, không thi đậu được vào trường như mong muốn, hoàn cảnh gia đình khó khăn... Đa số trẻ muốn thoát khỏi sự bảo hộ của bố mẹ, muốn độc lập nhưng lại mâu thuẫn với khả năng có hạn của mình. Sự quan tâm của bố mẹ bị giảm sút cũng làm trẻ thêm hoang mang.Rối nhiễu tâm líTrầm cảm: Một số yếu tố ảnh hưởng:Người thân qua đời, quan hệ bố mẹ căng thẳng (li thân, li hôn); Bố mẹ mắc trầm cảm, gia đình ít tham gia hoạt động xã hội.Lòng tự trọng bị tổn thương: kết quả học không tốt, tướng mạo không như ý, bị miệt thị hoặc bị bỏ rơi.Tính cách cô độc, hướng nội, xa lánh mọi người Yêu quá sớm, bị lên án, phê phánTính công kích – trầm cảm là vòng luẩn quẩn làm tình trạng trầm cảm nặng nề hơnRối nhiễu tâm líTự sát:Ý định - mưu toan tự sát: thường được một người nào đó sắp xếp một cách cẩn thận để tự kết thúc cuộc sống của họVTN là giai đoạn có rất nhiều nguy cơ: Trầm cảm, lo âu là nguy cơ của hành vi tự sátNhững biểu hiện có thể dự đoán: thể hiện ý tưởng tự sát; đe dọa tự sát; tặng những món quà không bình thường; biểu hiện trầm cảm, mất ngủ triền miên, kém tập trung và chán ăn; xu hướng rút lui khỏi các hoạt động xã hội.Rối nhiễu tâm líTự sát:Phòng ngừa, ngăn chặn tình trạng tự sát ở VTN Dựa vào các dấu hiệuCha mẹ, các nhà giáo dục và những người chăm sóc phải biết lắng nghe, đồng cảm, sự thấu hiểu, sự quan tâm, trợ giúp, ứng xử với VTN phù hợp Trị liệu:Tâm lí trị liệuDùng thuốcCải thiện các mối quan hệ, môi trường sinh hoạt, học tập theo hướng tích cựcTrưởng thành (20-40 tuổi)Các khía cạnh của sự phát triển tâm lí dần vào ổn địnhPhát triển mạnh nhất về nhận thức, xúc cảm, tình cảm, đạo đức xã hội và hoàn thiện nhân cách Định hướng nghề nghiệp, chuẩn bị cho cuộc sống tương lai. Trưởng thànhĐộc lập với những người khác Khi có gia đình: có những vai trò và trách nhiệm mớiPhát triển các mối quan hệ sâu sắc và thân thiết với người khác. Tình cảm sâu sắc; tình dục với người khác giớiThiếu khả năng yêu thương, quan tâm đến những người khác dẫn đến tình trạng sống cô độc hoặc thiếu mối quan hệ thân thiết thực sự và lâu bền.Trung niên (41-60 tuổi)Vai trò ổn định trong nghề nghiệp và xã hộiCác quan hệ xã hội, đặc biệt là quan hệ nghề nghiệp trở nên rộng nhất. Ổn định về hiệu suất lao động, nghề nghiệpThường là giai đoạn thành công nhiều hơn trong sự nghiệpCon người nhìn lại mình, đúc rút chân lý, bài học kinh nghiệmTrung niênMột số biến đổi: Cơ thể không còn được cân đối Nguy cơ mắc bệnh cao hơn (cao huyết áp, chức năng hoạt động của thận và phổi giảm; tóc rụng và bạc Hoạt động thần kinh trung ương cũng suy giảm nhất là vào giai đoạn cuối, từ 55 đến 60 tuổiỞ phụ nữ, từ 45 đến 55 tuổi diễn ra thời kỳ tiền mãn kinh và mãn kinh Suốt thời kỳ này, người phụ nữ thường dễ mệt mỏi, mất ngủ, đau đầu, tính tình có những biểu hiện thất thường: buồn rầu, dễ cáu giận, dễ thay đổi.Trung niênNhiệm vụ quan trọng:Dạy bảo cho thế hệ tiếp theoCon cái của họ thường trong độ tuổi VTN/TNCó thể tồn tại nhiều mâu thuẫnSự nghiệp của cha mẹ và chăm sóc, nuôi dạy con cái Thành công/Thất bại trong dạy dỗ con cái có vai trò quan trọng trong đời sống tâm lý của những người trung niên Các bậc cha mẹ cần có kiến thức và kĩ năng giáo dục con cái một cách khoa họcTrung niênVấn đề ly hôn: 1 dạng khủng hoảng tâm líXu hướng tăngNguyên nhânkhông tương đồng giữa vợ và chồng về các mục đích sống, lối sống, tình dục, ghen tuông những vấn đề khác: thu nhập thấp, những kỳ vọng không thực tế về mối quan hệ vợ chồng, vấn đề mang thai vào thời điểm kết hônTrung niênLi hôn - Hậu quả:Mối quan hệ gia đình trở nên bị xáo trộnTổn thương cho cả hai bên, đặc biệt là người phụ nữTổn thương đối với trẻDẫn đến sự kém thích nghi đối với các mối quan hệ xã hội, khó khăn trong giao tiếp Nảy sinh các rối nhiễu tâm líTrung niênVấn đề chăm sóc cha mẹ giàCó thể gây ra những vấn đề tâm líVấn đề thất nghiệp và nghỉ hưuMất việc gây căng thẳng tâm lí nặng nề; dễ nóng giận, buồn rầuĐối với một số người nghỉ hưu làm họ sống trong những điều kiện kinh tế khó khăn. Một số người không cần làm việc để kiếm tiền, nhưng họ không muốn nghỉ hưu bởi họ cảm thấy mất đi vai trò trong xã hộiTuổi già (>60 tuổi)Người già thường ở vị trí được kính trọngHọ thích kể lại những kỷ niệm mà họ có trong suốt cuộc đời và truyền đạt lại kinh nghiệm cho thế hệ kế tiếpNgười già thường thích những quan hệ gần gũi với những người bạn già và tham gia vào các hoạt động trong cộng đồngNhiều người già có những cảm xúc tiêu cực, lo lắng, mất tự tin và cảm giác cô đơnHọ trải qua những kinh nghiệm buồn, bao gồm cả những lúc ốm đau và cái chết của vợ/chồng hoặc bạn bè. Tuổi già (>60 tuổi)Sức khỏe thể chất suy giảm:Quá trình đồng hóa, dị hóa giảm, hoạt động của các cơ quan nội tạng giảm sút; Cơ bắp nhão, xương dễ gãy; Đi lại khó khăn; Hay mắc bệnh mãn tính như bệnh tim, bệnh cao huyết áp, đột quỵ hay bệnh khớp. Tuổi già (>60 tuổi)Mối quan hệ xã hội:Mối quan hệ xã hội của người già bị thu hẹp đáng kểCon cái trưởng thành và có thể sống riêngNếu không có sự quan tâm đúng mức của con cái thì dễ làm cho người già cảm thấy cô đơn, trống vắng. Giảm sút về khả năng giao tiếp, ví dụ như nếu họ bị đột quỵ nhẹ hoặc mất khả năng nhìn/nghe, cũng là một hạn chế về phạm vi giao tiếp xã hội với những người già khácNgười già có thể sẽ cảm thấy không thoải mái trước những thay đổi về giá trị và hành vi cuaTuổi già (>60 tuổi)Có nguy cơ mắc bệnh Alzheimer (mất trí nhớ)Cùng với thời gian, họ cũng mất đi khả năng nhớ những người và địa điểm đã từng rất quen thuộc với họ.1% người già 65-74 tuổi và ở 10% >75 tuổiCó thể t