Đặc sắc nghệ thuật truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 6 (31) - Thaùng 8/2015 92 Đặc sắc nghệ thuật truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng The special art of Nguyen Quang Sang’s short stories ThS. Nguyễn Văn Lịch Viện Đào tạo Nhân lực và Hợp tác Quốc tế M.A. Nguyen Van Lich Institute for Human Resources Training and International Cooperation Tóm tắt Bài viết tìm hiểu, nghiên cứu truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng, xác định những nét đặc sắc nổi bật trong nghệ thuật truyện ngắn của nhà văn, thể hiện trên một số phương diện cơ bản: nghệ thuật dựng truyện, tạo tình huống, xung đột; nghệ thuật xây dựng nhân vật; nghệ thuật tổ chức giọng điệu và ngôn ngữ... Từ khóa: đặc sắc nghệ thuật, truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng... Abstract This article studies the special arts in Nguyen Quang Sang’s stories. From unique insight about people and the life real to the art of story buiding, making event, conflicts, the art of language and tone organization, the stories of Nguyen Quang Sang show clear hallmarks. Keywords: artisticall exceptional, Nguyen Quang Sang’s short stories... 1. Nguyễn Quang Sáng (1932 – 2014) - bút danh Nguyễn Sáng, là một nhà văn tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại. Trong suốt hơn 50 năm cầm bút, ông đã để lại một di sản văn học khá đồ sộ bằng nhiều thể loại khác nhau: truyện ngắn, tiểu thuyết, ký, kịch bản phim, Có không ít những tác phẩm của ông đáng được xem là “để đời”, tiêu biểu như Ông Năm Hạng (truyện ngắn), Quán rượu người câm (truyện ngắn), Cánh đồng hoang (kịch bản phim), Mùa gió chướng (kịch bản phim),... Sáng tác bằng nhiều thể loại khác nhau, nhưng truyện ngắn thực sự vẫn là thể loại thành công nhất của Nguyễn Quang Sáng. Dấu ấn phong cách truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng được thể hiện rõ trên nhiều phương diện, từ cái nhìn độc đáo về con người và hiện thực đời sống, đến nghệ thuật dựng truyện, tạo tình huống, xung đột, nghệ thuật tổ chức giọng điệu và ngôn ngữ. Có thể thấy, dường như ở bất cứ khâu nào, phương diện nào của thi pháp truyện ngắn (từ tạo dựng tình huống, xung đột, nhân vật, sự kiện, tình tiết, đến kết cấu, tổ chức tất cả các thành tố để tạo nên những thế giới nghệ thuật mới lạ, hấp dẫn...) cũng đều bộc lộ những nét đặc sắc riêng của ngòi bút Nguyễn Quang Sáng. 2. Vai trò quan trọng của yếu tố tình huống trong cấu trúc truyện ngắn - như xác 93 định của nhiều công trình lý luận văn học(1) và nghiên cứu, phê bình(2), bao giờ cũng đáng được xem là hàng đầu. Tình huống truyện, có thể hiểu là khoảnh khắc, là bối cảnh không gian, thời gian cụ thể của sự xuất hiện một sự kiện đặc biệt nào đó mang ý nghĩa dồn nén của đời sống..., là “cái “tình thế xảy ra chuyện” (chữ dùng của nhà văn Nguyễn Minh Châu). Theo Nguyễn Minh Châu, “Những người cầm bút có cái biệt tài có thể chọn ra trong cái dòng đời xuôi chảy một khoảnh khắc thời gian mà ở đó cuộc sống đậm đặc nhất, chứa đựng nhiều ý nghĩa nhất, một khoảnh khắc cuộc sống nhưng bắt buộc con người ở vào một tình thế phải bộc lộ ra cái phần tâm can nhất, cái phần ẩn náu sâu kín nhất, thậm chí có khi là khoảnh khắc chứa đựng cả một đời người, một đời nhân loại” (3). Chưa tạo ra được tình huống có nội dung, ý nghĩa xã hội - thẩm mỹ, thì có thể nói là chưa có truyện ngắn, đúng như xác định của Nguyễn Đăng Mạnh: “Quan trọng nhất của truyện ngắn là tạo ra một tình huống nào đấy, từ tình huống ấy bật nổi một bản chất tính cách nhân vật hoặc bộc lộ một tâm trạng” (3). Truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng(5) cho thấy, ông là người có biệt tài trong tạo dựng các tình huống bất ngờ với những xung đột căng thẳng, đầy kịch tính, gây sự lôi cuốn mãnh liệt đối với người đọc. Trong truyện ngắn Con chim vàng, thằng Bào bị ép buộc phải bắt cho kỳ được con chim vàng, từ đó dẫn tới những mâu thuẫn giữa Bào với mẹ thằng Quyên, cốt truyện phát triển, tác động đến tâm trạng cũng như hành động của nhân vật: “Bào căm ghét con chim vàng nhưng thằng Quyên nó yêu chim quá đêm, Bào không ngủ được nhưng thằng Quyên nằm trên đệm thiêm thiếp nghe tiếng chim hót, nó nhào dậy khóc và đòi bắt chim cho nó” Thằng Quyên khóc mà không chảy nước mắt, còn Bào không khóc mà “nước mắt cứ tuôn ra”. Bào bắt chim đập đầu vào cây, “tay Bào với tới với mãi mà chẳng với được ai”, còn mẹ thằng Quyên “thò tay nâng lấy xác con chim vàng”... Câu chuyện khép lại bằng cái chết của con chim vàng và hình ảnh Bào mặt bê bết máu. Tình huống đơn giản vậy, nhưng lại làm bộc lộ tất cả các mâu thuẫn, xung đột của truyện. Ở truyện ngắn Ông Năm Hạng, tình huống truyện khiến người đọc hồi hộp, lo âu, khi giữa một bên là lòng căm thù sôi sục của ông Năm Hạng, một bên là những lời xúi giục của tên phản bội Lý. Ông Năm Hạng có nghe theo lời kẻ phản bội mà giết chết Trọng không?... Trong chốc lát ông phải quyết định, nhân vật bị dồn ép vào tình thế lựa chọn bức bách, đầy kịch tính, Cho đến lúc ông Năm Hạng hướng súng về phía đầu tên Lý thì người đọc mới hết hồi hộp Mâu thuẫn được giải quyết. Đây là kiểu tình huống lựa chọn: đứng về phía kẻ thù hay là chiến đấu cho lý tưởng cách mạng. Nhân vật không thể không đắn đo, suy nghĩ, cân nhắc, thậm chí là quằn quại, vật vả để lựa chọn một kiểu ứng xử hợp lý, tối ưu nhất. Truyện Quán rượu người câm lại đặt ra một kiểu tình huống khác. Tội ác của kẻ thù chồng chất, nhiều hoạt động biểu tình của nhân dân liên tiếp nổ ra, bất cứ làng nào cũng đều tham gia đồng khởi, ai cũng chờ đợi người lãnh đạo phong trào. Trong lúc đó, Ba Hoành một người câm vẫn thường ngày bán rượu, xuất hiện. Sự xuất hiện của Ba Hoành làm cho dân làng và cả người đọc hết sức bất ngờ Một truyện vui lại xoay quanh tình tiết “tiếng gáy sang sảng của con gà trống trong lúc giặc mở trận càn” Nghị quyết của ban chỉ huy kiên quyết không cho phép gà được gáy”!. 94 Câu chuyện như một chuyện vui, một chuyện bịa, nhưng làm bật nổi được tư thế ung dung, coi thường địch, coi thường nguy hiểm của nhân vật. Một tình huống độc đáo khác: Một cô gái 16 tuổi, bị bắt do tên phản bội chỉ điểm. Để chứng tỏ khí phách của mình, để bảo toàn bí mật cho cách mạng, cô gái 16 tuổi ấy, “tóc đang rủ xuống, bỗng hất tóc ra sau vai và nói như nghiến: Chú Hai! chú sợ hả! chú hãy nhìn tôi đây này! đứa cháu gái liền thè lưỡi, mắt long lên, đưa quả đấm vào cằm mình. “Bực”, đầu lưỡi cháu rơi xuống, cháu ngả ngửa ra sau, máu vọt ra”. Tình huống truyện diễn ra quá nhanh, đầy kịch tính. Người đọc không khỏi rùng mình, cảm phục, suy ngẫm Các tình huống trong các truyện Chị xã đội trưởng, Bông cẩm thạch, Chiếc lược ngà, cũng thật đặc sắc. Trong Chiếc lược ngà, anh Sáu ở chiến trường về thăm gia đình, mong ước được gặp vợ và đứa con chưa biết mặt. Nhưng khi gặp, oái oăm thay, đứa con gái đã không nhận anh là cha Nhưng rồi, mọi thử thách, ngăn trở, đã có hướng giải quyết hợp lý. Đây là một trong những truyện ngắn rất thành công của Nguyễn Quang Sáng. Nếu như ở giai đoạn trước 1975, Nguyễn Quang Sáng thiên về tạo dựng tình huống truyện đầy kịch tính, căng thẳng, thì sau 1975, nhà văn lại có những thay đổi cơ bản, thường thiên về các tình huống ngẫu nhiên. Ở truyện ngắn Tên của đứa con, nhân vật Bảy Quyên là người phụ nữ xinh đẹp nhưng lại có một số phận không bình yên. Nguyễn Quang Sáng có dụng ý xây dựng nhân vật này là nơi kết tụ tất cả những phẩm chất cao đẹp của người phụ nữ: anh dũng, không sợ hy sinh, kiên định với lý tưởng cách mạng. Bảy Quyên được sống cuộc sống hạnh phúc sau sự trở về của người chồng tưởng đã chết, niềm vui của chị như được nhân đôi khi biết mình sắp được làm mẹ. Nhưng rồi, vì sự an toàn cho hoạt động của chồng, cô phải giấu Phải giải thích ai là cha của đứa trẻ trong bụng cô đây? Nhân vật rơi vào bi kịch éo le, “bị mọi người khinh rẻ, xa lánh”. Bảy Quyên được tác giả miêu tả với cái nhìn thông cảm và hết sức tế nhị. Nhân vật được nhà văn đặt vào hoàn cảnh đặc biệt của cuộc chiến, để từ đó vẻ đẹp và bản lĩnh kiên định của người chiến sĩ cách mạng được thể hiện. Tình huống trong Con ma da diễn ra rất ngẫu nhiên qua lần gặp gỡ của nhân vật Tôi và nhân vật Hiền. Cái chết của nhân vật Hiền, chỉ nhân vật Tôi là người hiểu hơn ai hết. Truyện làm cho chúng ta suy ngẫm nhiều về lẽ sống ở đời, về sự cảm thông với những số phận bất hạnh 3. Mỗi truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng thường là một chỉnh thể nghệ thuật. Tác giả trình bày các sự kiện của truyện liên tiếp trong một không gian và thời gian có tính thống nhất. Truyện có mở đầu, thắt nút, phát triển, đỉnh điểm và kết thúc trong một mối quan hệ thống nhất, gắn kết các yếu tố. Nhà văn chủ yếu lựa chọn cách thắt nút theo các xung đột tiếp diễn theo sự kiện như gặp gỡ, hiểu lầm, dẫn tới các hành động. Nhân vật trong trong truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng thường có quá trình phát triển khá đầy đủ từ ngoại hình đến nội tâm, từ nội tâm đến hành động. Tính cách nhân vật được bộc lộ theo chiều hướng từ rất khó hình dung đến chỗ hết sức rõ ràng. Nhà văn miêu tả quá trình đó ở nhân vật ông Năm Hạng: “Sắc mặt của ông trầm xuống, đôi mắt xếch long lên vừa rỉ ra hai giọt lệ, người ông như chìm trong ý nghĩ đen tối”, “Hai hàm răng ông nghiến chặt, 95 hai gốc xương hàm nổi ròng lên và mắt long lanh như đang cố hết sức để viết ra một cái gì đó rất đau khổ và khó khăn”,“Đôi mắt nảy lửa của ông liền dịu xuống đôi mắt sâu thẳm của ông ánh lên một niềm hy vọng đôi mắt đỏ ngầu như mắt cá chày”. Sự chuyển đổi tính cách của ông Năm Hạng khi nghe tên Lý kể về cái chết của đứa con ông, được nhà văn miêu tả rất thuyết phục. Qua sự trình bày của nhà văn, có thể thấy ông Năm Hạng là tấm gương mẫu mực về tình thương yêu con. Đau xót tận cùng trước cái chết của con, nhưng không phải vì vậy mà ông không nhận ra đâu là chính nghĩa. Thẳng thắn, thương yêu nhưng vẫn công minh và chính trực đó là hai mặt của một tính cách. Những phát ngôn của ông bộc lộ tính cách một con người biết quý trọng lẽ phải, trọng danh dự. Ngòi bút sắc sảo của nhà văn đã thể hiện được những diễn biến phức tạp của tâm lý nhân vật. Hình tượng ông Năm Hạng có một sức lay động lòng người, hé mở cho người đọc một kiểu con người mới trong những năm đầu cách mạng, kiểu nhân vật tiếp nhận lý tưởng và vươn lên theo ánh sáng cách mạng Yếu tố thắt nút trong truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng thường được tạo ra qua những sự gặp gỡ khác biệt, ngẫu nhiên, nhưng lại đóng vai trò rất quan trọng. Từ trong gặp gỡ đã xuất hiện những hiểu lầm, tạo thành những xung đột ban đầu cho những diễn biến tiếp theo của cốt truyện, nhiều mối quan hệ giữa các nhân vật được hình thành... Rồi, tất cả được đẩy đến cao trào (đỉnh điểm), xung đột căng thẳng đòi hỏi phải được giải quyết. Và các hướng giải quyết, xem ra đều rất hợp lý, phù hợp với logic nội tại của câu chuyện. Ở những sáng tác trước 1975, nhà văn tập trung nhấn mạnh thành phần phát triển, các thành phần làm nhân vật bộc lộ bản chất thông qua những hành động. Truyện ngắn Ông Năm Hạng phía sau thắt nút là những sự việc được nhà văn miêu tả từ diễn biến tâm trạng cho tới hành động của nhân vật. Diễn biến tâm trạng nhân vật được nhà văn thể hiện theo chiều hướng tăng dần, từ “kinh ngạc”, “khó hiểu lạ lùng”, đến “lầm lầm lì lì vừa căm hờn vừa đau xót”. Tâm trạng nhân vật ở đây không còn là do ngoại cảnh tác động, mà đã chuyển thành xung đột nội tâm gay gắt. Các tình tiết trong truyện tăng dần, tăng dần qua hành động của ông Năm Hạng: “Đưa tay lên! Đưa tay lên! chính mày mày mới là thằng giết con tao!”. Cao trào của truyện là đỉnh điểm của thử thách dẫn tới quyết định. Nhân vật của Nguyễn Quang Sáng luôn luôn chịu đựng những nỗi đau riêng nhưng vẫn trước sau như một, thủy chung với con đường cách mạng đã chọn. Trong Con chim vàng, mọi lo lắng và căng thẳng của Bào tăng theo cấp độ của những hành động: “Bào nghe Quyên khóc, lại lo ngày mai không có con chim vàng. Bào ngồi dậy tựa lưng vào chuồng trâu nhìn ra. Trời mênh mông trăng sao vằng vặc. Bào rón rén bước ra cây trứng cá nhìn lên. Lá khẽ xao động như bầy chim mê ngủ. Bào lấy đất vụn lên, đất rơi tõm xuống ao cá. Con chim vàng không ngủ ở đây, nó đâu rồi kìa! Bào ngồi xuy cá, xoa xoa mái đầu trọc hết như sọ dừa. Bào đã tìm ra kế. Nhân lúc chăn trâu. Bào chặt nhành ổi, lấy mảnh vỏ ốc chuốc thành nạng. Bào buộc dây thun vào, giương bắn vù vù. Bào vò luôn mười viên đạn. Được rồi, nhất định bắn rơi con chim”. Nguyễn Quang Sáng đã sử dụng phép liệt kê thành các cấp để mô tả xung đột trong tâm trạng Bào. Các hành động của em được đẩy tới cao trào khi mẹ 96 con thằng Quyên bắt buộc phải bắt sống bằng được con chim. Tác giả lựa chọn chi tiết rất ngắn, và dùng tăng cấp hình ảnh, đẩy câu chuyện tới đỉnh điểm: “Nghe tiếng nó là Bào thấy đòn roi đánh đập, thấy máu đổ như trận đòn hôm trước, Bào cắn răng cho bớt run Bào có cảm giác như mình đuổi theo trâu bị sụp xuống hầm giếng lạnh. Hai chân Bào sụp vào không khí, tay bơi bơi. Mặt Bào tối đen, Bào rơi xuống như trái thị. Mặt Bào đập vào gốc cây. Máu, nước mắt đầm đìa cả mặt”... Ở truyện Người đàn bà đức hạnh, những mâu thuẫn trong tâm trạng cô đào Năm Thanh tạo nên đỉnh điểm của cốt truyện. Năm Thanh đã quyết định cứu vị công tử ra khỏi chốn si mê, cuồng dại: “Tôi cũng là một người đàn bà, một người đàn bà bình thường, đừng thêu dệt thêm nữa Anh Ba ơi em có lỗi với chồng em, em là người đàn bà hư hỏng”. Trong truyện Con ma da, đỉnh điểm của truyện là khi Hiền nhảy xuống sông tự tử, câu chuyện dẫn tới bế tắc, không thể giải quyết. Truyện vì vậy làm cho người đọc nhiều suy nghĩ, băn khoăn. Kết thúc là thành phần cuối của cốt truyện, có chức năng trình bày kết quả của những xung đột diễn ra trong tác phẩm. Trong truyện ngắn, đoạn kết đóng vai trò rất quan trọng. Các tác phẩm Con chim vàng, Ông Năm Hạng, Quán rượu người câm của Nguyễn Quang Sáng lựa chọn kiểu kết thúc bất ngờ, tạo nhiều lớp nghĩa Chẳng hạn ở truyện ngắn Con chim vàng: “Con chim vàng của tôi chết rồi”,... trong khi thằng Bào “máu từ trên đầu chảy trên những chiếc lá quấn vo mình nhỏ giọt”. Truyện ngắn kết thúc nhưng xung đột giai cấp ở nông thôn vẫn diễn ra, sự đối lập đó không thể xoa dịu Ở Quán rượu người câm, kết thúc là sự xuất hiện của người cán bộ Đồng khởi. Kết thúc của truyện ngắn gắn liền với hoàn cảnh cuộc chiến, chiến tranh gắn liền với những bất ngờ nằm ngoài khả năng tưởng tượng của con người. Sau 1975, nằm trong xu thế chung của văn học dân tộc, truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng chủ yếu tập trung vào những vấn đề đạo đức, và thế sự, đời tư; nhân vật là con người đời thường (các truyện: Linh Đa, Người đàn bà đức hạnh, Con chim quên tiếng hót, Con mèo Foujita, Con khướu sổ lồng, Thế võ, Tôi thích làm vua,). Các truyện ngắn của Nguyễn Quang Sáng ở chặng đường này thường có kiểu kết thúc mang tính triết lý về những vấn đề đạo đức, thế sự đời tư nhưng cũng đầy bất ngờ (các truyện: Con chim quên tiếng hót, Con mèo Foujita, Con khướu sổ lồng, Thế võ, Tôi thích làm vua,). Các kiểu kết thúc bất ngờ và mang tính triết lý trong truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng gợi ra nhiều suy nghĩ cho người đọc về con người, về xã hội là những đóng góp rất đáng kể của Nguyễn Quang Sáng cho truyện ngắn Việt Nam hiện đại. 4. Nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng thường được miêu tả qua các biến cố, đối lập, tương phản và mâu thuẫn với kẻ thù, đôi khi với chính mình. Thế giới nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng khá phong phú, đa dạng, được xây dựng chủ yếu dựa trên cơ sở hiện thực của cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc, chủ yếu là ở vùng Nam Bộ. Mâu thuẫn dẫn tới xung đột chủ yếu trong tác phẩm là xung đột dân tộc, đối lập giữa ta và địch, giữa người mất nước và kẻ đi cướp nước. Trong tác phẩm của ông luôn hình thành hai tuyến nhân vật ở hai mặt đối lập ấy. Đối lập ở đây là đối lập - tương phản, tức đối lập trong thế chống lại nhau, loại trừ 97 nhau một cách quyết liệt, triệt để. Điều đáng nói là trong hầu hết các sáng tác của Nguyễn Quang Sáng, số lượng nhân vật phản diện, nhân vật trực tiếp “thực thi” tội ác, không nhiều và rất mờ nhạt. Người đọc chỉ thấy xuất hiện ở con mẹ mụ chủ trong Con chim vàng, Lý trong Ông Năm Hạng, tên phản bội trong Quán rượu người câm Chủ yếu trong truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng thời kỳ này là các nhân vật chính diện. Họ là lớp lớp thế hệ anh, chị du kích, bộ đội, người già, người trẻ và thế hệ con cháu tiếp nối truyền thống. Những nhân vật như Ba Hoành, Bảy Ngàn, Thu, chị Nhung, chị Dung, tên tuổi của họ gắn liền với sự nghiệp sáng tác văn học của Nguyễn Quang Sáng. Nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn Quang Sáng mang đậm tính cách của con người Nam Bộ, trọng nghĩa khinh tài, dám xả thân vì mục đích và lý tưởng, dứt khoát trong suy nghĩ cũng như hành động (Ba Hoành trong Quán rượu người câm, ông Năm Hạng trong Ông Năm Hạng, Dung trong Chị xã đội trưởng, Thu trong Chiếc lược ngà,...). Nguyễn Quang Sáng chú ý khắc họa nhân vật từ nhiều phương diện, tạo nên các dạng thái tính cách và số phận riêng. Điểm chung nhất ở các nhân vật này là có ý chí, nghị lực, lòng tự trọng cao, có bản lĩnh, sức sống mạnh mẽ. Nhân vật thuộc thế hệ trẻ rất được nhà văn nâng niu, quý trọng. Dung trong Chị xã đội trưởng, một cô gái trẻ nghịch ngợm, chiến tranh gian khổ vất vả là thế nhưng vẫn vui tươi và nhí nhảnh, giả vờ tạo ra tình huống để thử thách người yêu mình. Thu trong Chiếc lược ngà là một cô gái thông minh có bản lĩnh ngay từ lúc còn nhỏ, đến khi trưởng thành, trở thành cô giao liên bình tĩnh, tự chủ trong mọi trường hợp, sẵn sàng chấp nhận nguy hiểm để cứu cả đoàn quân. Nhung trong Chị Nhung lại có một vẻ khác, bề ngoài như thiếu nữ đúng mốt người Sài Gòn: “Cưỡi xe hon đa, mang kính mắt đen, quần ống hẹp, áo bó sát người”, nhưng, “nhờ cái vẻ bề ngoài ấy mà qua được mắt địch, đánh úp được chiếc xe tăng đang án ngữ trên con đường tiến công duy nhất của ta, lật ngược được tình thế trận đánh”. Nếu như ở giai đoạn trước 1975, nhân vật trong truyện ngắn của Nguyễn Quang Sáng tồn tại giữa ta và địch, thiện và ác thì giai đoạn sau 1975, nhân vật có thể sống với nhiều cuộc đời, chịu nhiều áp lực của các mặt đối lập: đối lập giữa thật và giả, giữa khuôn mẫu và tự do, giữa “tôi” và “kẻ khác”... Tấn trong Người bạn lính luôn tự hào về danh hiệu anh hùng, khiến anh dường như bị cứng đơ trong cái khuôn mẫu “anh hùng”, đẩy anh từ chỗ là người bạn thân, gần gũi với Quang, trở thành một người trịnh trọng, xa cách... Các nhân vật Kỳ trong Nhi đồng cụ, Sáu Cương trong Nhân vật ấy không được chết, con khướu trong Con khướu sổ lồng, từng nhân vật luôn đấu tranh để giành lại những giá trị đích thực, khẳng định cái gì là tự nhiên, cái trung thực, tự do phải thắng cái giả dối, khuôn mẫu. Quan hệ đối lập tương phản giữa các nhân vật trong thời kỳ này cũng khác thời kỳ trước: đối lập giữa nhân vật Tôi và Đực trong Tôi thích làm vua; đối lập của Siêm Nâu với Tư Sang, đối lập giữa Tư Sang với ông Hương Cả trong Thế võ, đối lập giữa Bảy Ngàn và Ba Giáo trong Nhi đồng cụ... Đó là sự đối lập giữa sự khiêm tốn, giản dị với vẻ vênh váo huyênh hoang, giữa quyền lực giàu có với sự phụ thuộc, nghèo khổ; là sự đối lập giữa cái giả và cái thật, giữa danh vọng và những giá trị đích thực. Sự đối lập giữa các nhân vật không chỉ ở hình thức bên ngoài mà còn cả 98 ở bên trong. Nhân vật tự đối diện với chính mình, tự thức tỉnh Ý nghĩa xã hội của truyện đã vượt ra ngoài đề tài mà truyện bao quát. 5. Giọng điệu là yếu tố góp phần quan trọng đặc biệt tạo trong nên phong cách một nhà văn. Điều này từng đ