Đề cương bài giảng giáo dục học đại cương

G/sinh Phan Vũ Thiện 1 ĐỀ CƯƠNG BÀI GIẢNG HỌC PHẦN : GIÁO DỤC HỌC ĐẠI CƯƠNG (Hệ cao đẳng sư phạm đào tạo giáo viên THCS) Biên soạn­ sưu tầm: Giáo Sinh Phan Vũ Thiện Chương 1 : GIÁO DỤC HỌC LÀ MỘT KHOA HỌC 1.1. Đối tượng và nhiệm vụ của giáo dục học (GDH) 1.1.1. Đối tượng của GDH ­ Đối tượng của một khoa học: Là một bộ phận trong thế giới khách quan mà khoa học đó nghiên cứu. Mỗi khoa học có một đối tượng riêng. ­ Đối tượng của GDH: có nhiều cách diễn đạt và thể hiện ở nhiều tài liệu GDH khác nhau, những cốt lõi thì đều thống nhất rằng : Quá trình giáo dục (nghĩa rộng) là đối tượng của GDH. 1.1.2. Nhiệm vụ của GDH ­ Giải thích nguồn gốc phát sinh & bản chất của hiện tượng GD. Tìm ra các quy luật chi phối Qúa trình giáo dục (QTGD), chi phối sự phát triển của hệ thống GD quốc dân nhằm tổ chức QTGD đạt chất lượng, hiệu quả cao. ­ Nghiên cứu mục tiêu chiến lược và xu thế phát triển của giáo dục – đào tạo trong mỗi giai đoạn phát triển của lịch sử XH. ­ Nghiên cứu tìm tòi các phương pháp, phương tiện GD mới nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả GD & ĐT ­ Nghiên cứu xây dựng các lý thuyết GD mới và khả năng ứng dụng chúng vào thực tiễn. 1.2. Những khái niệm cơ bản của GDH 1.2.1. Giáo dục : (Được xem xét dưới nhiều phạm vi ­ cấp độ khác nhau) ­ Cấp độ 1(Nghĩa rộng nhất): GD với tư cách là quá trình (QT) xã hội hóa con người. Đó là QT hình thành nhân cách dưới ảnh hưởng của những tác động chủ quan và khách quan, có ý thức và không ý thức của cuộc sống, hoàn cảnh XH đối với cá nhân. ­ Cấp độ 2 (GD xã hội) : Là hoạt động có mục đích của XH với nhiều lực lượng GD tác động có kế hoạch, có hệ thống đến con người để hình thành những phẩm chất nhân cách cần thiết. ­ Cấp độ 3 (QTSP tổng thể ­ GD nhà trường): Là QT tác động có mục đích, kế hoạch, nội dung, PP của nhà GD (nhà trường) đến đối tượng GD (HS) nhằm hình thành những phẩm chất và năng lực cần thiết theo mục tiêu giáo dục. (bao gồm QTDH và QTGD – hẹp) – Đối tượng của GDH ­ Cấp độ 4 (GD nghĩa hẹp): Là QT bồi dưỡng để hình thành những phẩm chất đạo đức cụ thể, thông qua việc tổ chức cuộc sống, hoạt động và giao lưu. Tóm lại, GD được xem là khái niệm cơ bản nhất của GDH. + Về bản chất: GD là QT truyền đạt & tiếp thu những kinh nghiệm lịch sử XH của các thế hệ loài người. + Về hoạt động: GD là QT tác động đến các đối tượng để hình thành ở họ những phẩm chất và năng lực cần thiết. + Về phạm vi: bao hàm nhiều cấp độ khác nhau. Giữa các cấp độ đó có liên quan đến nhau, thậm chí bao hàm trong nhau, hòa quyện vào nhau. G/sinh Phan Vũ Thiện 2 1.2.2. Dạy học (DH) DH là quá trình hoạt động chung giữa người dạy và người học (GV và HS), trong đó GV đóng vai trò chủ đạo, HS đóng vai trò chủ động nhằm thực hiện các nhiệm vụ DH. 1.2.3. Một số khái niệm khác ­ Giáo dưỡng: Bồi dưỡng về tri trức “Giáo dưỡng, QT & kết quả bồi dưỡng các kiến thức, kỹ năng và kỹ xảo đã được hệ thống hóa thành học vấn, là con đường chủ yếu tiếp thu học vấn, giáo dưỡng là việc dạy học trong các trường học” (Từ điển GDH, Nxb từ điển bách khoa 2001) ­ Giáo dục lại: “Hoạt động GD nhằm thay đổi quan điểm, ý thức tư tưởng, nhận thức, thái độ, hành vi sai lệch với những chuẩn mực của XH để trở thành người tốt có nhân cách được XH chấp nhận” (Từ điển GDH) ­ Tự giáo dục: “Là QT tự mình tiến hành học tập, rèn luyện các phẩm chất đạo đức tốt đẹp và khắc phục những nét tính cách, thói quen không tốt một cách tự giác và có hệ thống” (từ điển GDH). ­ Giáo dục cộng đồng: “ Phương thức GD không chính quy do người dân trong cộng đồng (phường/ xã) tự tổ chức nhằm đáp ứng nhu cầu học tập của những người không đủ điều kiện theo học các lớp chính quy (chức năng chủ yếu là thông tin, tư vấn, phổ cập những kiến thức thiết thực với từng đối tượng học)” (từ điển GDH). ­ Xã hội hóa GD “Là huy động mọi lực lượng cùng tham gia, phát triển sự nghiệp GD – ĐT, tham gia vào QTGD dưới sự quản lý của nhà nước” (P.GS. Đặng Quốc Bảo). ­ Xã hội học tập “là một XH ở đó ai cũng được học tập và tự học thường xuyên, suốt đời và ai cũng có trách nhiệm đối với việc học tập từ trong gia đình đến ngoài XH” (P.GS. Đặng Quốc Bảo). 1.3. Giáo dục là một hiện tượng xã hội đặc biệt 1.3.1. Tại sao? ­ GD xuất hiện (ra đời) từ chính nhu cầu của XH loài người (lúc đầu là tự phát sau là tự giác). ­ Về cơ chế, hoạt động GD là hoạt động truyền đạt và lĩnh hội (thế hệ trước và thế hệ sau). Nhưng, GD đúng nghĩa của nó chỉ có ở XH loài người (ở đâu xuất hiện, có con người, ở đó có GD)­ tính phổ biến – tính vĩnh hằng. 1.3.2. Thể hiện thế nào? ­ Giáo dục thuộc hình thái ý thức XH, bản chất là sự tiếp thu và lĩnh hội kinh nghiệm của lịch sử XH loài người. + Mục đích GD do XH đặt ra và tổ chức thực hiện thông qua GD; + Phương tiện GD là kinh nghiệm XH đã được khái quát hóa thành các giá trị vật chất và tinh thần (nền văn hóa); + Người điều khiển QTGD là con người đại diện cho XH; + Kết quả GD do XH sử dụng ­ Trong mỗi giai đoạn phát triển của lịch sử XH, GD đều mang những dấu ấn riêng. XH có giai cấp thì GD cũng mang tính giai cấp. ­ Mỗi quốc gia, vùng miền khác nhau, GD cũng mang những sắc thái khác nhau. 1.4. Chức năng của giáo dục 1.4.1. Chức năng văn hóa – tư tưởng Thực hiện việc nâng cao dân trí; bồi dưỡng nhân tài, hình thành hệ thống giá trị XH, xây dựng lối sống, đạo đức, thế giới quan, ý thức hệ và các chuẩn mực XH cho thế hệ trẻ. G/sinh Phan Vũ Thiện 3 1.4.2. Chức năng kinh tế - sản xuất Tái sản xuất sức lao động thông qua công tác đào tạo nhân lực (nguồn lao động có trình độ) cho cho XH. Để thực hiện tốt chức năng này, công tác GD & ĐT cần quan tâm đến những vấn đề: ­ Gắn kết GD với sự phát triển kinh tế ­ XH trong từng giai đoạn phát triển của đất nước (đào tạo gắn với nhu cầu của XH) ­ Xây dựng hệ thống cơ cấu ngành nghề đào tạo phù hợp sự phát triển kinh tế ­ XH của đất nước, đáp ứng sự nghiệp CNH, HĐH đất nước. ­ Quan tâm thích đáng đến việc đào tạo đội ngũ cán bộ giảng dạy ở các trường dạy nghề, THCN, cao đẳng, đại học. ­ Đầu tư cơ sở vật chất trường học cả về số và chất đáp ứng nhiệm vụ đào tạo ở tất cả các cơ sở GD & ĐT. 1.4.3. Chức năng chính trị - XH ­ Trang bị cho thế hệ trẻ cũng như toàn XH lý tưởng phấn đấu vì một nước VN “Dân giàu, nước mạnh, XH công bằng, dân chủ, văn minh”; ­ Thông qua việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực để xóa đói giảm nghèo, tạo sự bình đẳng trong các tầng lớp dân cư; ­ Góp phần tạo ra đội ngũ cán bộ thực sự vì nước, vì dân. 1.5. Cấu trúc của quá trình giáo dục (QTSP tổng thể) 1.5.1. Cấu trúc ngoài: QTGD bao gồm hai thành phần QTDH và QTGD (hẹp). Mỗi quá trình bộ phận lại bao gồm các thành phần nhỏ hơn. ­ Dạy học bao gồm hai yếu tố là dạy và học. ­ GD (hẹp) bao gồm tác động GD, tiếp nhận GD, tự GD. 1.5.2. Cấu trúc trong Bao gồm các thành tố : Nhà giáo dục; đối tượng giáo dục; mục đích, nội dung, phương pháp, phương tiện, hình thức và kết quả. Các thành tố trên có mối liên quan chặt chẽ với nhau, vận động và phát triển trong sự tương tác với môi trường tự nhiên và XH. 1.6. Một số đặc điểm của QTDH và QTGD (hẹp): Tự nghiên cứu 1.7. Các phân ngành của GDH (cấu trúc của GDH) 1.7.1. Giáo dục học đại cương 1.7.2. Giáo dục học chuyên ngành ­ Giáo dục học bộ môn (phương pháp dạy học bộ môn); ­ Giáo dục học trẻ khuyết tật (giáo dục đặc biệt); ­ GDH mầm non, trung học, nghề nghiệp, người lớn, quân sự, y học, TDTT, công tác quần chúng, 1.8. Quan hệ giữa GDH với các ngành khoa học khác. 1.9. Các phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục 1.9.1. Một số khái niệm ­ Khoa học (KH) + Tiếp cận nội dung: KH là hệ thống tri thức về thế giới khách quan (TN, XH, TD). + Tiếp cận nhận thức: KH là 1 quá trình nhận thức (tìm tòi, phát hiện những quy luật của TGKQ). + Tiếp cận hoạt động: KH là 1 dạng hoạt động đặc thù của con người nhằm nhận thức về thế giới. + Tiếp cận khác: KH là sự sắp xếp hợp lý, lôgic theo trật tự (nếp sống khoa học) G/sinh Phan Vũ Thiện 4 - Nghiên cứu khoa học (NCKH) + NCKH là quá trình nhận thức hướng vào việc khám phá những thuộc tính bản chất của sự vật hiện tượng trong TGKQ nhằm phát triển nhận thức khoa học về thế giới./ + Mục đích của NCKH: Nhận thức; Sáng tạo; Kinh tế; Văn hóa, văn minh. + Chức năng của NCKH Mô tả, giải thích, tiên đoán, sáng tạo (giải pháp). + Đặc điểm NCKH: mới mẻ; chính xác; khách quan; kế thừa; cá nhân; phức tạp, khó khăn; hiệu quả; mạo hiểm và kinh tế. “NCKH là làm những gì người ta vẫn làm nhưng phải nghĩ những gì người ta chưa nghĩ” + Các loại hình NCKH : Nghiên cứu cơ bản; Nghiên cứu ứng dụng; Nghiên cứu triển khai. - Nghiên cứu khoa học giáo dục (NCKHGD) Đó là NCKH trong lĩnh vực giáo dục – đào tạo nhằm: + Góp phần xây dựng hệ thống lý luận của KHGD; + Góp phần nâng cao hiệu quả, chất lượng GD – ĐT; + Góp phần nâng cao trình độ chuyên môn, năng lực cho người nghiên cứu; + Góp phần làm cơ sở cho việc hoạch định các chính sách GD. - Đề tài nghiên cứu trong giáo dục + Là vấn đề trong GD chưa được giải quyết hoặc giải quyết chưa thấu đáo đòi hỏi nhà nghiên cứu phải vận dụng các PP để nghiên cứu giải quyết./ + Các loại đề tài: * Dựa theo loại hình có :Nghiên cứu cơ bản; nghiên cứu ứng dụng; nghiên cứu triển khai; nghiên cứu dự báo. * Theo tính chất có: Đề tài lý thuyết; đề tài thực nghiệm; đề tài kết hợp. * Theo cấp quản lý: Đề tài cấp cơ sở; cấp tỉnh; cấp ngành; cấp nhà nước. * Theo trình độ đào tạo: tiểu luận; khóa luận; luận văn; luận án. + Yêu cầu của một đề tài: * Có tính cấp thiết trong thời điểm nghiên cứu. * Có yếu tố mới về lý luận hoặc thực tiễn. + Phương pháp phát hiện vấn đề: * Quan sát những tranh luận, bất đồng về vấn đề nào đó; * Đọc các tài liệu tìm ra chỗ chưa giải quyết thỏa đáng; * Từ những vướng mắc trong thực tiễn cần tìm cách giải quyết + Căn cứ để lựa chọn đề tài * Khách quan: Có địa bàn, tài liệu, người hướng dẫn; * Chủ quan: Có kiến thức và có hứng thú về vấn đề nghiên cứu. + Diễn đạt tên đề tài: Ngắn, rõ, chính xác, dễ hiểu, bao quát được đối tượng, mức độ, nội dung và phạm vi nghiên cứu. BT: Nhận xét về các tên đề tài sau: (1): “Nghiên cứu hứng thú học của học sinh” (2) “Nghiên cứu để đề xuất một số cách thức để tổ chức các hoạt động ngoại khóa ở trường CĐSP nhằm phát triển lòng yêu nghề cho học sinh – sinhh viên ở trường CĐSP” (3): Hứng thú học môn tiếng Anh của sinh viên các lớp không chuyên ngành Tiếng Anh ở trường CĐSP BR ­ VT. (4): Quan niệm về tình bạn, tình yêu của sinh viên CĐSP năm thứ nhất Trường CĐSP BR – VT. G/sinh Phan Vũ Thiện 5 1.9.2. Các giai đoạn cơ bản của quá trình thực hiện một đề tài NCKH B1. Chuẩn bị nghiên cứu: ­ Xác định tên đề tài : (xem phần trước) Ex:“Một số biện pháp hình thành kỹ năng tự học cho SV CĐSP trong quá trình dạy học GDH” ­ Xây dựng đề cương nghiên cứu:(khái quát, chi tiết) Đề cương nghiên cứu : (1) Lý do chọn đề tài : (Tính cấp thiết của vấn đề NC) + Cơ sở lý luận; + Cơ sở thực tiễn. (2) Mục đích nghiên cứu : (Để làm gì?) (3) Khách thể & đối tượng nghiên cứu : + Khách thể NC: Là một bộ phận trong TGKQ mà đề tài quan tâm đến. Nó thể hiện giới hạn mà đề tài không được phép vượt qua. Nó chứa đựng đối tượng nghiên cứu của đề tài. + Đối tượng NC: Là một phần trong khách thể mà tác giả đi sâu nghiên cứu. Cái mà tác giả muốn làm rõ bản chất, quy luật, cải tạo nó. (4) Giả thuyết khoa học (giả thuyết nghiên cứu) Xây dựng mô hình giả định, dự báo về bản chất, sự vận động của đối tượng nghiên cứu. (5) Nhiệm vụ nghiên cứu Cụ thể hóa mục tiêu thành chương mục. + Xây dựng cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu. + Phân tích làm rõ bản chất và quy luật của đối tượng (thực trạng) + Xây dựng, đề xuất các giải pháp, thực nghiệm.. (6) Giới hạn nghiên cứu (Phạm vi nghiên cứu) Là phạm vi đề tài được thực hiện : Về không gian, thời gian, nội dung, đối tượng khảo sát. (7) Các phương pháp nghiên cứu Nêu những PP sẽ sử dụng. Mỗi PP nêu rõ mục đích sử dụng, cách thức tiến hành. Chỉ ra PP nào là chủ yếu. (8) Đóng góp mới của đề tài (9) Cấu trúc của công trình : Thường có 3 phần (mở đầu, nội dung, kết luận). (10) Danh mục tài liệu tham khảo . (11) Kế hoạch & nguồn lực để thực hiện công trình. ­ Xây dựng kế hoạch nghiên cứu. Định ra tiến trình, thời gian, nhân lực hoàn thành từng công việc, có thể tóm tắt qua bảng dưới đây: TT Nội dung công việc Thời gian hoàn thành Sản phẩm phải có Người thực hiện 1 Chọn đề tài . Tên đề tài cụ thể 2 Xây dựng đề cương . Bản đề cương chi tiết . Thu thập tư liệu ­ Chuẩn bị các điều kiện vật chất và kỹ thuật cho việc nghiên cứu: Giấy in phiếu điều tra; máy ghi âm, ghi hình; G/sinh Phan Vũ Thiện 6 B2. Thu thập tư liệu (thông tin) ­ Tư liệu về lý luận : Làm thư mục; phâm loại thư mục; đọc sách, báo, tạp chí, để tìm hiểu vấn đề một cách hệ thống (chú ý lựa chọn các sách cơ bản có thể đại diện cho các trường phái. ­ Tư liệu về thực tiễn : Qua khảo sát thực tế; thực nghiệm; B.3. Xử lý tài liệu: Sàng lọc, phân loại, phân tích, B.4. Viết công trình Viết nháp, chỉnh sửa, xin ý kiến chuyên gia, chỉnh sửa, bản chính, nhân bản, viết tóm tắt, B.5. Bảo vệ, nghiệm thu, công bố k.quả nghiên cứu. ­ Viết tóm tắt công trình; ­ Trình bày kết quả nghiên cứu tại hội đồng nghiệm thu ­ Đánh giá công trình: + Có tính cấp thiết đối với nhu cầu về lý luận hoặc thực tiễn hay không? + Mức độ sáng tạo, những đóng góp mới của đề tài (lý luận , thực tiễn) + Tính chính xác và độ tin cậy của các kết quả nghiên cứu; + Khả năng ứng dụng và phát triển của vấn đề. 1.9.3. Các phương pháp NCKH a) Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết ­ Đó là PP dùng để thu thập thông tin từ các nguồn tư liệu khác nhau nhằm xây dựng các mô hình lý thuyết hay thực nghiệm ban đầu. ­ Gồm các PP cụ thể: + Phân tích – tổng hợp lý thuyết; + Phân loại, hệ thống hóa lý thuyết; + Mô hình hóa, sơ đồ hóa; + Xây dựng và chứng minh giả thuyết; + Nghiên cứu lịch sử. / b). Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn ­ Phương pháp quan sát + Là PP thu thập thông tin bằng cách tri giác đối tượng và các nhân tố có liên quan. + Có nhiều cách quan sát : Trực tiếp – gián tiếp; ­ Phương pháp điều tra + Là PP khảo sát 1 nhóm đối tượng trên 1 diện rộng nhất định nhằm phát hiện những vấn đề liên quan. + Có nhiều loại điều tra. * Đàm thoại (phỏng vấn) * Điều tra bằng phiếu hỏi (Anket). Với 2 loại câu hỏi (đóng và mở) BT: Xây dựng một bảng hỏi (10 câu) trong đó có câu hỏi đóng và mở để tìm hiểu thái độ nghề nghiệp của SV. c) Các PP khác : Thống kê toán học; Thực nghiệm; Thử nghiệm; Xã hội học, Tổng kết kinh nghiệm, 1.9.4. Định hướng phát triển GDH ở nước ta ­ Nhiệm vụ chung: GDH phải nhằm thúc đẩy sự phát triển của GD trong thời kỳ CNH, HĐH đất nước ­ Nhiệm vụ cụ thể: G/sinh Phan Vũ Thiện 7 + Tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện các vấn đề về PP luận khoa học GD, đảm bảo cho các công trình nghiên cứu đều có khả năng tiếp cận với xu thế phát triển chung của lý luận và thực tiễn GD trong nước cũng như hòa nhập với thế giới. + Tiếp tục nghiên cứu cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về các phương thức GD, các giải pháp nhằm đảm bảo cho “phát triển GD & ĐT gắn với nhu cầu phát triển kinh tế ­ XH, những tiến bộ khoa học – công nghệ và củng cố quốc phòng – an ninh”. Ex: Cơ sở lý luận của việc đổi mới nội dung chương trình GD; giải pháp nâng cao chất lượng GD, đổi mới công tác kiểm tra đánh giá; vấn đề xây dựng trường đại học đẳng cấp quốc tế; Ứng dụng CNTT vào đổi mới PPDH; Vấn đề đào tạo theo tín chỉ, theo nhu cầu của XH; + Nghiên cứu, phát hiện những nhân tố mới trong GD, tổng kết kinh nghiệm & khái quát thành lý luận. Câu hỏi 1. Đối tượng của GDH là gì? Nó khác gì với đối tượng của khoa học nói chung? 2. Trình bày mối quan hệ giữa GD (rộng), GD (hẹp) và dạy học; GD và tự giáo dục. 3. Tại sao nói GD là một hiện tượng XH đặc biệt? 4. Trình bày các bước tiến hành nghiên cứu một đề tài KHGD. 5. Trình bày các PP nghiên cứu KHGD. Bài tập 1/ Xây dựng một bảng hỏi (10 câu) trong đó có câu hỏi đóng và mở để tìm hiểu thái độ học tập của SV Cao đẳng sư phạm BR ­ VT. 2/ Tự chọn một đề tài và xây dựng đề cương nghiên cứu cho đề tài đó. Chương 2: GIÁO DỤC VÀ SỰ PHÁT TRIỂN NHÂN CÁCH 2.1. Một số khái niệm 2.1.1. Con người Có nhiều quan niệm khác nhau: ­ Quan niệm duy tâm: Con người như “một tồn tại thần bí”. Đây là quan niệm có nguồn gốc từ rất xưa, khi khoa học kỹ thuật và trình độ con người còn hạn chế nhiều. Theo quan niệm này, trong mỗi con người tồn tại thì còn có một con người “thần linh” nào đó. Tuy ta không nhìn thấy nó nhưng nó lại có một sức mạnh tuyệt đối. Nó có thể giải quyết mọi vấn đề. Con người là có số phận, số phận của con người là do đấng tối cao (con người thân linh) quyết định. Đây là nguồn gốc của niềm tin tôn giáo. Quan niệm con người như vậy đúng hay sai? Quan niệm này, ngày nay còn tồn tại hay không? Mức độ, tính chất thế nào? Thực tế hiện nay, việc đi lễ chùa, cúng phật tại sao vẫn tồn tại, thậm chí ngày càng nhiều hơn? ­ Quan niệm “con người bản năng”­ coi con người chỉ là một tồn tại sinh vật không hơn không kém (cũng sinh ra, ăn, uống, sinh sản, chết,). Quan niệm này đã đánh đồng bản năng sinh tồn của con người với bản năng của động vật. Đây cũng là một quan niệm sai lầm mà hậu quả của nó là dẫn đến lối sống tự do, tùy tiện, tha hóa và thực dụng. Tiêu biểu cho quan niệm này là nhà Phân tâm học Phrơt (1856 – 1939), người Áo. G/sinh Phan Vũ Thiện 8 Thực tế con người có bản năng hay không? Bản năng của con người có khác gì bản năng của động vật? ­ Với sự phát triển của khoa học – công nghệ, khái niệm “con người kỹ thuật”, người máy ngày càng tinh vi “biết suy nghĩ” “biết biểu cảm”, ­ Quan niệm của K. Marx về con người “Bản chất con người không phải là cái gì trừu tượng, vốn có của mỗi cá nhân riêng biệt, trong tính hiện thực của nó bản chất con người là tổng hòa các mối quan hệ xã hội” Con người vừa là sản phẩm của tự nhiên vừa là sản phẩm của xã hội. Con người là chủ thể của lịch sử, của mọi giá trị, của mọi nền văn minh. Con người sáng tạo ra bản thân mình thông qua việc sáng tạo ra các sản phẩm XH. 2.1.2. Nhân cách ­ “Tổ hợp những thuộc tính tâm lý của một con người, hợp thành hai mặt thống nhất là phẩm chất (đức) và năng lực (tài)” (Từ điển GDH) ­ “Nhân cách là tổ hợp những thái độ, những đặc điểm, những thuộc tính tâm lý riêng trong quan hệ hành động của từng người đối với tự nhiên, XH và bản thân” (Phạm Minh Hạc) ­ “Nhân cách là một con người cụ thể đã phát triển và định hình về mặt XH, đã trở thành một chủ thể xã hội” (Thái Duy Tuyên) Như vậy, nói đến nhân cách là nói đến giá trị về mặt XH của một con người cụ thể đang sống, và hoạt động như là một chủ thể tích cực. 2.1.3. Sự phát triển nhân cách ­ Phát triển là một quá trình biến đổi tổng thể các đặc điểm về lượng và chất của một sự vật hiện tượng. ­ Phát triển nhân cách là quá trình biến đổi tổng thể các đặc điểm về thể chất, tâm lý và xã hội: Về thể chất là sự tăng trưởng về chiều cao, cân nặng, các chức năng của hệ thần kinh và các giác quan; về tâm lý đó là những biến đổi trong các quá trình nhận thức, tình cảm, ý chí, nhu cầu, xu hướng, lý tưởng,; về mặt XH đó là sự tích cực tham gia vào các hoạt động và cách cư xử với những người xung quanh. Vậy, con người khi sinh ra đã là một nhân cách chưa? Nhân cách người này có giống người kia không? Tại sao? 2.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển nhân cách 2.2.1. Di truyền ­ Di truyền là sự tái tạo lại ở thế hệ sau những đặc điểm sinh học giống với thế hệ trước, nhờ vậy mà duy trì được giống nòi từ đời này qua đời khác. (Những đặc điểm này được mã hóa trong gen). Đó là các đặc điểm như màu da, màu tóc, đặc điểm về giải phẫu sinh lý, về đặc điểm hoạt động của hệ thần kinh, thể tạng. ­ Vai trò của di truyền + Trước hết di tru