Đề tài Một số giải pháp phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ----------------- CÔNG TRÌNH DỰ THI GIẢI THƯỞNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC SINH VIÊN “NHÀ KINH TẾ TRẺ – NĂM 2011” TÊN CÔNG TRÌNH: MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP VIỆT NAM THUỘC NHÓM NGÀNH: KHOA HỌC KINH TẾ DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Diễn giải Từ gốc tiếng Anh ABS Hệ thống giao dịch trái phiếu tự động Automated Bond System TPDN Trái phiếu doanh nghiệp Corporate bond TPCP Trái phiếu chính phủ Government bond NHTM Ngân hàng thương mại Commercial bank NHNN Ngân hàng nhà nước Central bank NYSE Sở giao dịch chứng khoán New York New York Stock Exchange OTC phi chính thức (tạm dịch) Over The Counter CTCK Công ty chứng khoán DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ HÌNH DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1: chỉ tiêu kinh tế thực tế và dự kiến một số năm .................................................. 26 Bảng 3.1: thống kê các ngân hàng hoạt động tại Việt Nam tính đến 6/2010 .................... 38 Bảng 3.2: tỉ trọng đầu tư TPDN ngành bảo hiểm .............................................................. 40 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: biểu đồ phần trăm giá trị theo GDP các khu vực của thị trường tài chính .... 29 Biểu đồ 2.2: giá trị phát hành TPDN qua các năm ............................................................ 30 Biểu đồ 2.3: giá trị % theo GDP của công cụ nợ ngắn hạn ............................................... 31 Biểu đồ 2.4. đường cong lãi suất TPCP ............................................................................. 34 Biểu đồ 3.1: thống kê đánh giá của các tổ chức ................................................................. 42 Biểu đồ 3.2: chỉ số CPI các tháng năm 2009 và 2010 ....................................................... 44 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1. Mô hình cạnh tranh giữa các nhà đầu tư và các nhà phát hành ......................... 45 DANH MỤC PHỤ LỤC Phụ lục 1: Bảng câu hỏi khảo sát Phụ lục 2: Tổng hợp kết quả khảo sát LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thị trường trái phiếu là một trong những kênh huy động vốn quan trọng của nền kinh tế. Huy động vốn bằng trái phiếu thực sự mang lại nhiều thuận lợi cho chủ thể phát hành: thời gian huy động vốn nhanh hơn, tiếp cận trực tiếp với nguồn vốn do đó chi phí phải trả thấp hơn so với việc qua các kênh trung gian,…Đối với các doanh nghiệp, trái phiếu thực sự là một sự lựa chọn tốt khi muốn huy động thêm vốn bởi ngoài những ưu điểm như đã kể trên, trái phiếu còn mang lại nhiều lợi thế cho các doanh nghiệp. Nhiều nước trên thế giới đã rất thành công trong việc phát triển thị trường trái phiếu mà trọng tâm là thị trường TPDN. Tại Việt Nam, những năm gần đây có thể nói cả chính phủ và các doanh nghiệp đều dần nhận thấy vai trò của trái phiếu và sự cần thiết phải phát triển thị trường trái phiếu. Trong tình hình nền kinh tế Việt Nam còn tồn tại nhiều những bất cập, cơ sở phát triển thị trường còn thấp, nhiều giải pháp đã được đề ra song vẫn chưa thực sự hiệu quả. Trong những năm vừa qua, đặc biệt là trong năm 2010 theo nhiều chuyên gia nhận định thị trường trái phiếu đã có những nét khởi sắc nhưng nếu so sánh tương quan với các nước cùng trình độ phát triển trong khu vực và thế giới thì thị trường trái phiếu Việt Nam vẫn chưa thực sự phát triển đúng tầm. Nhằm đi sâu nghiên cứu, xác định nguyên nhân chính đâu là hạn chế phát triển của thị trường trái phiếu Việt Nam, tác giả đã lựa chọn đề tài: “MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP VIỆT NAM”. Đề tài hướng vào các nhà đầu tư chủ chốt trên thị trường TPDN, song song tiến hành đi vào phân tích và đánh giá tác động giữa các khu vực trong thị trường vốn như thị trường cổ phiếu, hệ thống ngân hàng, trái phiếu chính phủ,…từ đó đề xuất một số giải pháp theo trình tự ưu tiên, giải quyết và tháo gỡ từng bước một những khó khăn thực tại. 2. Mục tiêu nghiên cứu Xác định chủ thể đầu tư chính trên thị trên thị trường TPDN Việt Nam, trên cơ sở đó tìm hiểu những khó khăn chính cản trở hoạt động đầu tư các tổ chức này. Phân tích mối quan hệ giữa thị trường TPDN với sự phát triển của thị trường các công cụ tài chính dài hạn khác và hệ thống ngân hàng Việt Nam hiện nay. Đề xuất những giải pháp mang tính ưu tiên cho phát triển thị trường TPDN Việt Nam. 3. Phương pháp nghiên cứu Sử dụng phương pháp lý thuyết suy luận logic, duy vật biện chứng, phân tích hoạt động kinh tế trên cơ sở thống kê, so sách, đối chiếu thực tế thị trường với các nghiên cứu khoa học trước đó và thị trường các quốc gia khác. Số liẹu được sử dụng là số liệu thứ cấp lấy từ các nguồn đáng tin cậy. Khảo sát thực tế, thống kê số liệu từ đó đánh giá định tính xu hướng của thị trường. 4. Nội dung nghiên cứu Nội dung nghiên cứu của đề tài đi vào tìm hiểu các nghiên cứu chuyên sâu cũng như kinh nghiệm phát triển thị trường TPDN các nước từ đó so sánh với thực trạng thị trường Việt Nam nhằm xác định chủ thể đầu tư dẫn dắt sự phát triển của thị trường, phân tích nhhững nhân tố ảnh hưởng đến chủ thể này, từ đó đề xuất những giải pháp phù hợp. Song song với hướng nghiên cứu trên, đề tài đi vào phân tích mối quan hệ giữa thị trường TPDN với hệ thống ngân hàng và với các thị trường khác nằm trong tổng thể thị trường vốn, đặt thị trường TPDN trong tổng thể các mối quan hệ hữu cơ quanh nó , từ đó đưa ra những nhận định sơ lược về tiến trình phát triển của thị trường TPDN Việt Nam. 5. Đóng góp của đề tài Qua khảo sát và các phân tích, đề tài một lần nữa khẳng định vai trò đầu tư chủ đạo của các định chế tài chính trên thị trường TPDN Việt Nam, đồng thời chỉ ra vai trò trọng tâm của các tổ chức đầu tư đối với sự phát triển của thị trường TPDN Việt Nam. Đề tài đã phác họa những nét chính trong hoạt động đầu tư của các định chế tài chính trên thị trường hiện nay, xác định những khó khăn cấp bách cần giải quyết và đưa ra những giải pháp phù hợp. Bên cạnh đó, đề tài cũng đã chỉ ra những mối tương tác trong quan hệ phức tạp giữa sự phát triển thị trường TPDN và hệ thống ngân hàng, làm cơ sở cho việc định hướng dài hạn sự phát triển của thị trường. 6. Hướng phát triển của đề tài Những phân tích của đề tài mở ra nhiều hướng phát triển cho các nghiên cứu tiếp theo. Những đề xuất của đề tài đưa ra mang tính ưu tiên cần giải quyết, tuy nhiên để những đề xuất này có thể thực hiện ở thị trường Việt Nam thì cần nhiều hơn những nghiên cứu chuyên sâu. Mặt khác, mối quan hệ giữa thị trường TPDN với hệ thống ngân hàng đã được chú ý phân tích trong đề tài, tuy nhiên cần thiết có những nghiên cứu lượng hóa các tác động trên nhiều mặt để từ đó đưa ra những nhận định chính xác và toàn diện hơn, góp phần xây dựng chiến lược dài hạn đúng đắn cho cả hệ thống ngân hàng và thị trường TPDN. MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ HÌNH DANH MỤC PHỤ LỤC LỜI MỞ ĐẦU CHƯƠNG I. KHUNG LÝ THUYẾT VỀ THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP ... 1 1.1. LÝ THUYẾT CƠ BẢN VỀ THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP ................................ 1 1.1.1. Lý luận về trái phiếu .................................................................................................. 1 1.1.1.1. Khái niệm ............................................................................................................ 1 1.1.1.2. Đặc điểm ............................................................................................................. 1 1.1.1.3. Người phát hành .................................................................................................. 1 1.1.1.4. Thời hạn .............................................................................................................. 1 1.1.1.5. Mệnh giá và lãi suất trái phiếu ............................................................................ 2 1.1.1.6. Các loại TPDN thường gặp ................................................................................. 2 1.1.1.7. Rủi ro trong hoạt động đầu tư trái phiếu ............................................................. 4 1.1.2. Lý luận về thị trường TPDN ...................................................................................... 6 1.1.2.1. Chủ thể tham gia vào thị trường trái phiếu ......................................................... 6 1.1.2.2. Phân loại thị trường trái phiếu ............................................................................ 7 1.1.2.3. Thị trường TPDN trong tương quan với sự phát triển của thị trường các công cụ tài chính khác ................................................................................................. 8 1.1.2.4. Vai trò của thị trường TPDN trong nền kinh tế .................................................. 9 1.2. CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP ................................................................................................................................................10 1.2.1. Thị trường tiền tệ, điều kiện tiên quyết để phát triển thị trường TPDN .................. 10 1.2.2. Chính sách điều chỉnh (regulatory policies) ............................................................ 10 1.2.3. Sự tập trung sức mạnh thị trường trong thị trường tài chính ................................... 11 1.2.4. Nhà đầu tư (investor base) ....................................................................................... 12 1.2.5. Cơ sở hạ tầng của thị trường sơ cấp ......................................................................... 12 1.2.5.1. Hệ thống tổ chức phát hành và tư vấn phát hành .............................................. 13 1.2.5.2. Các công cụ làm cơ sở xác định lãi suất cơ bản ............................................... 13 1.2.5.3. Sự có mặt của tổ chức xếp hạng tín nhiệm ....................................................... 14 1.2.6. Cơ sở hạ tầng của thị trường thứ cấp ....................................................................... 14 1.3. KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA ......15 1.3.1. Một vài khuyến nghị chung đối với thị trường TPDN............................................. 15 1.3.2. Phát triển tính minh bạch thị trường-kinh nghiệm từ thị trường TPDN Mỹ ........... 16 1.3.3. Thị trường TPDN Malaysia ..................................................................................... 16 1.3.3.1. Những sự kiện quan trọng ảnh hưởng đến thị trường TPDN Malaysia ........... 17 1.3.3.2. Đặc điểm của thị trường TPDN Malaysia ........................................................ 18 1.3.4. Thị trường trái phiếu doanh nghiệp Australia .......................................................... 19 1.3.4.1. Thuận lợi và thách thức của của thị trường trái phiếu doanh nghiệp Australia .................................................................................................................... 19 1.3.4.2. Xu hướng phát triển hiện tại của thị trường trái phiếu doanh nghiệp Australia .................................................................................................................... 19 1.3.4.3. Thị trường trái phiếu doanh nghiệp Australia và thị trường ngoại hối ............. 20 1.3.4.4. Những đặc trưng của thị trường trái phiếu doanh nghiệp Australia ................. 20 1.3.5. Thị trường trái phiếu doanh nghiệp New Zealand ................................................... 21 CHƯƠNG II. THỰC TRẠNG VỀ THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP VIỆT NAM ............................................................................................................................................................................... 24 2.1. TỔNG QUAN VỀ NỀN KINH TẾ VIỆT NAM ..............................................................................24 2.2. TỔNG QUAN THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP VIỆT NAM ..............................26 2.2.1. Khái quát về thị trường trái phiếu doanh nghiệp giai đoạn 2000-2011 .................. 26 2.2.2. Thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam trong sự phát triển chung của thị trường tài chính ...................................................................................................................... 29 2.2.3. Đánh giá sơ lược các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam ................................................................................................ 31 2.2.3.1. Lỗ hổng ở thị trường tiền tệ .............................................................................. 31 2.2.3.2. Chính sách điều chỉnh ....................................................................................... 32 2.2.3.3. Sự tập trung sức mạnh thị trường trong thị trường tài chính ............................ 32 2.2.3.4. Cơ sở nhà đầu tư ............................................................................................... 32 2.2.3.5. Cơ sở hạ tầng thị trường sơ cấp ........................................................................ 33 2.2.3.6. Cơ sở hạ tầng thị trường thứ cấp ....................................................................... 34 CHƯƠNG III. NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP VIỆT NAM .............. 36 3.1. NHỮNG YẾU TỐ QUYẾT ĐỊNH SỰ PHÁT TRIỂN CỦA THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP VIỆT NAM HIỆN NAY VÀ TRONG TƯƠNG LAI GẦN .....................................36 3.2. YẾU TỐ NHÀ ĐẦU TƯ TỔ CHỨC ........................................................................................................36 3.2.1. Nhà đầu tư tổ chức trên thị trường ........................................................................... 36 3.2.2. Thực tế tình hình đầu tư của các định chế tài chính vào trái phiếu doanh nghiệp .. 37 3.2.2.1. Hoạt động của ngân hàng trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp ................. 38 3.2.2.2. Hoạt động của các định chế tài chính phi ngân hàng trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp ................................................................................................... 39 3.3. Thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam và sự phát triển của hệ thống ngân hàng ....................45 CHƯƠNG IV. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHO THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP VIỆT NAM ............................................................................................................................................... 49 4.1. NHÓM CÁC GIẢI PHÁP CẦN ƯU TIÊN THỰC HIỆN ....................................................................49 4.1.1. Minh bạch thông tin về giá cả giao dịch trái phiếu .................................................. 49 4.1.2. Hoàn thiện hệ thống qui định điều chỉnh ................................................................. 49 4.1.3. Khuyến khích phát triển công cụ nợ ngắn hạn và nghiệp vụ SWAP ....................... 50 4.1.3.1. Khuyến khích phát triển công cụ nợ ngắn hạn ................................................. 50 4.1.3.2. Phát triển nghiệp vụ SWAP ngoại tệ ................................................................ 50 4.2. MỘT VÀI ĐỀ XUẤT XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH TRONG NHIỀU NĂM TỚI .............50 4.2.1. Sự cần thiết của tổ chức xếp hạng tín nhiệm ........................................................... 50 4.2.2. Định hướng rõ ràng trong phát triển thị trường TPDN và hệ thống ngân hàng ...... 51 4.2.3. Xây dựng cơ quan quản lý chuyên môn .................................................................. 52 KẾT LUẬN .................................................................................................................................................................. 53 1 1. CHƯƠNG I. KHUNG LÝ THUYẾT VỀ THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP 1.1. LÝ THUYẾT CƠ BẢN VỀ THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP 1.1.1. Lý luận về trái phiếu 1.1.1.1. Khái niệm Có rất nhiều khái niệm về trái phiếu của các tác giả trong và ngoài nước, nhưng quy lại khái niệm trái phiếu được đề cập như là một hình thức vay nợ của tổ chức, trong đó người vay sẽ phát hành một chứng chỉ có lãi suất xác định gọi là lãi suất trái phiếu (coupon) và đảm bảo thanh toán vào một thời gian đáo hạn xác định trong tương lai. Trái phiếu doanh nghiệp là một giấy chứng nhận nợ dài hạn được ký kết giữa doanh nghiệp và người cho vay, đảm bảo một sự chi trả lợi tức định kỳ và hoàn lại vốn gốc cho người cầm trái phiếu ở thời điểm đáo hạn. Trên giấy chứng nhận nợ này có ghi kỳ hạn, mệnh giá và lãi suất định kỳ của trái phiếu. 1.1.1.2. Đặc điểm Trái phiếu doanh nghiệp mang đầy đủ những đặc điểm của một trái phiếu thông thường. Xuất phát từ nguyên nhân nhà phát hành là các doanh nghiệp, ngoài việc gánh chịu những rủi ro chung của thị trường, các TPDN còn hàm chứa rủi ro riêng của của các doanh nghiệp phát hành. Các nhà đầu tư khi hướng đến đầu tư TPDN cần phải hết sức chú ý các đặc điểm này. 1.1.1.3. Người phát hành Người phát hành là một đặc trưng quan trọng của trái phiếu. Với bản chất là một giấy chứng nhận nợ của doanh nghiệp, các đặc điểm của doanh nghiệp đó có ảnh hưởng rất lớn đến trái phiếu. Quy mô doanh nghiệp, ngành nghề kinh doanh, nhà quản trị doanh nghiệp, …. tất cả đều có ảnh hưởng một cách trực tiếp hoặc gián tiếp đến giá cả, rủi ro, tính thanh khoản, … của trái phiếu lúc phát hành và giao dịch trên thị trường. 1.1.1.4. Thời hạn Thời hạn của trái phiếu (còn gọi là thời gian đáo hạn của trái phiếu) là số năm mà 2 theo đó doanh nghiệp phát hành hứa hẹn đáp ứng những điều kiện của trái phiếu. Thời hạn của trái phiếu là ngày chấm dứt sự tồn tại của khoản nợ, doanh nghiệp phát hành sẽ thu hồi trái phiếu bằng cách hoàn trả khoản vay gốc. . Những trái phiếu có thời hạn 5 từ 1-5 năm được gọi là trái phiếu ngắn hạn, từ 5- 10 năm được gọi là trái phiếu trung hạn, trên 12 năm được gọi là trái phiếu dài hạn. Thời gian đáo hạn của trái phiếu rất quan trọng vì: - Cho biết khoảng thời gian mà người nắm giữ trái phiếu có thể mong đợi nhận được các khoản thanh toán lãi định kỳ và cho biết số năm trước khi khoản vay gốc được hoàn trả toàn bộ. - Lợi tức của trái phiêu tùy thuộc vào thời hạn của trái phiếu. - Giá của trái phiếu sẽ biến đổi khi lãi suất trên thị trường thay đổi. Tính biến động của giá trái phiếu cũng phụ thuộc vào thời gian đáo hạn của trái phiếu. Nếu các yếu tố khác không thay đổi, thời gian đáo hạn của trái phiếu càng dài thì tính biến động giá của trái phiếu càng lớn trước sự thay đổi của lãi suất thị trường. 1.1.1.5. Mệnh giá và lãi suất trái phiếu Mệnh giá của trái phiếu là số tiền được ghi trên bề mặt của trái phiếu mà người phát hành đồng ý hoàn trả cho người nắm giữ trái phiếu tại thời điểm đáo hạn. Lãi suất trái phiếu, còn gọi là lãi suất danh nghĩa, là lãi suất mà người phát hành đồng ý trả cho người sở hữu trái phiếu trong suốt thời hạn của trái phiếu. Ngoài việc cho biết các khoản thanh toán lãi trái phiếu mà nhà đầu tư có thể nhận được trong thời hạn của trái phiếu. Lãi suất trái phiếu còn chỉ ra mức độ mà theo đó giá của trái phiếu sẽ chịu sự tác động của những thay đổi lãi suất thị trường. Nếu các yếu tố khác không đổi, lãi suất trái phiếu càng cao thì giá trái phiếu càng ít thay đổi trước một thay đổi của lãi suất. Kết quả là lãi suất trái phiếu và thời gian đáo hạn có những hiệu ứng ngược chiều đối với tính biến động giá một trái phiếu. 1.1.1.6. Các loại TPDN thường gặp a. Trái phiếu thế chấp (Mortage bond) Còn gọi là trái phiếu bảo đảm (Secured bond) là loại trái phiếu khi phát hành đòi hỏi doanh nghiệp phải có một lượng tài sản tương ứng ký thác tại cơ quan ủy thác để đảm bảo chắc chắn khả năng hoàn trả vốn và lãi cho trái phiếu. Trái phiếu thế chấp là loại được xếp hạng bảo vệ cao, có hai loại: 3 - Trái phiếu đóng: không cho phép doanh nghiệp phát hành bất kỳ một loại chứng khoán bổ sung nào đối