Đề tài Tăng cường quản lý của nhà nước về tiêu chuẩn hoá trong lĩnh vực Nông sản - Thực phẩm

Luận Văn Đề Tài Tăng cường quản lý của nhà nước về tiêu chuẩn hoá trong lĩnh vực Nông sản - Thực phẩm Lêi nãi ®Çu Ngµy nay chÊt lîng cã mét vai trß rÊt quan träng trong ®êi sèng kinh tÕ - x· héi. Nã lµ mét nh©n tè quyÕt ®Þnh tíi sù thµnh b¹i cña bÊt cø doanh nghiÖp nµo, quèc gia nµo khi tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. §Ó cã thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®èi víi níc ta, lµ mét quèc gia cã nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn chÊt lîng s¶n phÈm cha cao vµ kh«ng æn ®Þnh th× viÖc ®¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt lîng lµ mét yªu cÇu hÕt søc cÇn thiÕt. Muèn ®¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt lîng, ®ßi hái ph¶i cã nhËn thøc ®óng ®¾n vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý khoa häc. Thùc tÕ xÐt vÒ bÒ mÆt kh¸ch quan mµ nãi th× chÊt lîng s¶n phÈm hµng ho¸ nãi chung lµ nh thÕ. Nhng khi ®· ®i s©u vµo t×m hiÓu vÊn ®Ò chÊt lîng hµng ho¸ n«ng s¶n thùc phÈm th× míi thÊy ®îc nhiÒu vÊn ®Ò ®Æt ra trong c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc vÒ tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc nµy. §Ó h×nh thµnh lªn mét c¬ cÊu qu¶n lý còng nh sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc trong lÜnh vùc nµy thùc sù lµ c¶ mét qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña luËt ph¸p quèc gia. §Ó t×m hiÓu vÒ thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc vÒ tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc N«ng s¶n - Thùc phÈm ra sao? Còng nh cã thÓ ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p gãp phÇn thóc ®Èy c«ng t¸c qu¶n lý chÊt lîng trong lÜnh vùc nµy em ®· lùa chän ®Ò tµi: "T¨ng cêng qu¶n lý cña nhµ níc vÒ tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc N«ng s¶n - Thùc phÈm". Bµi viÕt cña em gåm 3 phÇn: PhÇn I. Lý luËn chung vÒ qu¶n lý nhµ níc trong lÜnh vùc tiªu chuÈn ho¸ chÊt lîng n«ng s¶n thùc phÈm. PhÇn II. Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý nhµ níc vÒ tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc N«ng s¶n - Thùc phÈm PhÇn III. Nh÷ng kiÕn nghÞ ®Ò xuÊt vÒ t¨ng cêng qu¶n lý nhµ níc trong lÜnh vùc tiªu chuÈn ho¸ chÊt lîng N«ng s¶n - Thùc phÈm Tríc khi ®i vµo tõng néi dung cô thÓ em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù híng dÉn chØ b¶o cña thÇy gi¸o: NguyÔn §×nh Phan, sù gióp ®ì cña c¸c c«, c¸c b¸c ë trung t©m tiªu chuÈn chÊt lîng (thuéc Tæng côc TC§LCL) ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho em hoµn thµnh bµi viÕt nµy. Do kiÕn thøc cßn h¹n chÕ nªn khi tr×nh bµy sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, em rÊt mong sÏ nhËn ®îc sù chØ b¶o cña thÇy cïng c¸c c«, c¸c b¸c. Hµ Néi, n¨m 2001 Sinh viªn TrÞnh Minh Th¹o PhÇn I: Lý luËn chung vÒ qu¶n lý nhµ níc trong lÜnh vùc tiªu chuÈn ho¸ chÊt lîng N«ng s¶n - Thùc phÈm 1. Kh¸i qu¸t vÒ N«ng s¶n - Thùc phÈm, c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n: * Tæ chøc tiªu chuÈn ho¸ qu¶n lý, ISO (mµ cô thÓ lµ ban kü thuËt TC34) vµ uû ban tiªu chuÈn ho¸ quèc tÕ vÒ thùc phÈm - CAC lµ 2 tæ chøc lín nhÊt hiÖn nay tiÕn hµnh c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc n«ng s¶n thùc phÈm. Níc ta lµ thµnh viªn cña ISO tõ 1977. Tõ ®ã ®Õn nay c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸ quèc tÕ nãi chung vµ c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc n«ng s¶n thùc phÈm nãi riªng kh«ng ngõng ® îc ®Èy m¹nh bëi lÏ ®©y lµ con ®êng hiÖu qu¶ nhÊt, gióp chóng ta tõng bíc n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸ n«ng s¶n vµ xuÊt khÈu. Hµng lo¹t tiªu chuÈn ISO ®· ®îc sö dông ®Ó x©y dùng tiªu chuÈn ViÖt Nam nh tiªu chuÈn trong lÜnh vùc chÌ, cµ phª... Tuy nhiªn do ®Æc tÝnh quan träng cña hµng ho¸ n«ng s¶n, tæ chøc l¬ng thùc thÕ giíi FAO vµ tæ chøc y tÕ thÕ giíi - WHO ®· phèi hîp trong ch¬ng tr×nh hçn hîp FAO/WHO vÒ c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸. §Ó thùc hiÖn ch¬ng tr×nh nµy hai tæ chøc trªn ®· thµnh lËp uû ban tiªu chuÈn ho¸ quèc tÕ thùc phÈm vÒ CAC vµo n¨m 1962 nh»m b¶o vÖ søc khoÎ cho ngêi tiªu dïng vµ an toµn, tin tëng trong lu th«ng thùc phÈm. HiÖn nay ®©y lµ tæ chøc quèc tÕ vÒ tiªu chuÈn cã sè thµnh viªn ®«ng nhÊt trong ®ã phÇn lín lµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Nh ®· tr×nh bµy ë trªn ViÖt Nam lµ níc n«ng nghiÖp thuéc khèi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. H¬n n÷a trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi xu híng t¹o ®éng lùc cho c¸c doanh nghiÖp trong níc ph¸t triÓn th× rÊt cÇn cã sù hç trî, qu¶n lý cña nhµ níc mµ cô thÓ ph¶i nãi ®Õn ë ®©y lµ c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc táng c¸c lÜnh vùc kinh tÕ nãi chung vµ c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc n«ng s¶n thùc phÈm nãi riªng. V× ®Æc tÝnh cña hµng ho¸ N«ng s¶n - Thùc phÈm lµ rÊt quan träng ®èi víi ngêi s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Mµ ®Æc biÖt ®èi víi ViÖt Nam lµ níc cã nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, ®ang dÇn chuyÓn m×nh sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng v× vËy rÊt cÇn cã sù quan t©m cña nhµ níc tíi lÜnh vùc nµy. Tríc hÕt lµ ®Ó b¶o vÖ ngêi tiªu dïng sau ®ã còng cã thÓ coi c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸ díi sù qu¶n lý cña nhµ níc lµ mét biÖn ph¸p khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm hµng ho¸ n«ng s¶n - thùc phÈm t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh kh«ng nh÷ng chØ cã thÞ trêng trong níc mµ c¶ trªn thÞ trêng quèc tÕ. * C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n: §Ó hiÓu ®îc c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn n«ng s¶n - thùc phÈm chóng ta ph¶i xem xÐt c¸c kh¸i niÖm chung cña n«ng s¶n - thùc phÈm. Kh«ng ph¶i dÔ dµng cã thÓ t¸ch biÖt ®îc 2 kh¸i niÖm nµy bëi lÏ gi÷a n«ng s¶n vµ thùc phÈm cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. - N«ng s¶n lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh lao ®éng n«ng nghiÖp, s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra chñ 2 yÕu nh»m môc ®Ých phôc vô cho qu¸ tr×nh chÕ biÕn thùc phÈm. - Thùc phÈm lµ kÕt qu¶ cña hµng lo¹t c¸c thao t¸c quy tr×nh chÕ biÕn tõ n«ng s¶n mµ cã ®îc. Môc ®Ých cuèi cïng lµ ®¸p øng nhu cÇu ¨n uèng sinh sèng cña con ngêi. H¬n n÷a muèn xem xÐt nghiªn cøu qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc ra sao chóng ta cÇn ph¶i thÊy ® îc vai trß cña n«ng s¶n - thùc phÈm ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ ®èi víi con ngêi. Tõ ®ã sÏ xem xÐt c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc trong lÜnh vùc tiªu chuÈn ho¸ n«ng s¶n - thùc phÈm. 2. Vai trß vµ ý nghÜa cña n«ng s¶n - thùc phÈm a) Vai trß. L¬ng thùc - thùc phÈm lµ nhu cÇu thiÕt yÕu trong ®êi sèng con ngêi. Nã ®¶m b¶o sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ còng nh mäi mÆt cña ho¹t ®éng v¨n ho¸ - x· héi. ChÝnh v× vËy §¶ng vµ Nhµ níc ta rÊt chó träng tíi sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp mét c¸ch toµn diÖn, ®ång thêi còng rÊt quan t©m tíi viÖc ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm nh»m t¹o nªn nhiÒu thùc phÈm hµng ho¸ ®¶m b¶o an ninh l¬ng thùc vµ t¹o nªn nh÷ng s¶n phÈm tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng trong níc vµ xuÊt khÈu lµm c¬ së v÷ng ch¾c cho nÒn kinh tÕ quèc d©n tiÕn lªn c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸. Bªn c¹nh viÖc ®Èy m¹nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Ó t¨ng cêng sè lîng chóng ta còng ®Æc biÖt quan t©m tíi viÖc n©ng cao chÊt lîng, l¬ng thùc, thùc phÈm, ®¶m b¶o an toµn vÖ sinh nh»m t¨ng cêng chÊt lîng cuéc sèng cho nh©n d©n vµ ®¶m b¶o søc khoÎ l©u dµi cho ngêi tiªu dïng vµ t¬ng lai cho gièng nßi. Kh¸c víi nhiÒu lo¹i hµng ho¸ kh¸c l¬ng thùc, thùc phÈm lµ mét lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt. Nhê cã nã mµ con ngêi míi cã thÓ sèng, tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Nã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn cuéc sèng cña mçi ngêi, bëi v× hµng ngµy ai còng cÇn thøc ¨n vµ níc uèng. X· héi cµng v¨n minh th× chÊt lîng thùc phÈm còng v× thÕ mµ t¨ng lªn kh«ng ngõng. Tríc ®©y ViÖt Nam chØ lµ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu. N«ng d©n lµm ra n«ng s¶n víi môc ®Ých tù cung, tù cÊp cho chÝnh cuéc sèng gia ®×nh hoÆc mét phÇn ®îc b¸n ra trong ph¹m vi kh«ng gian hÑp. Thùc phÈm lµm ra phÇn lín ë d¹ng ®¬n gi¶n, chñ yÕu ®îc chÕ biÕn trùc tiÕp trong c¸c bÕp gia ®×nh. b) ý nghÜa Tríc ®©y ViÖt Nam chØ lµ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu. N«ng d©n lµm ra n«ng s¶n víi môc ®Ých phôc vô cho chÝnh cuéc sèng cña hä lµ chñ yÕu cho nªn hä kh«ng quan t©m ®Õn c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc nµy. Bíc sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ®Ó chuyÓn m×nh tõng bíc tiÕn lªn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. Muèn t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸ nãi chung vµ hµng ho¸ n«ng s¶n thùc phÈm nãi riªng cÇn ph¶i cã c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc vÒ tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc n«ng s¶n - thùc phÈm. 3 Qua viÖc nghiªn cøu th× thÊy r»ng c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc mµ thùc hiÖn tèt, tr¸nh ®îc mäi sai sãt sÏ cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. - Thø nhÊt: T¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ n«ng s¶n - thùc phÈm trong níc, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm. - Thø hai: B¶o ®¶m søc khoÎ cho ngêi tiªu dïng vµ ®¶m b¶o tin tëng x¸c ®¸ng trong viÖc l u th«ng l¬ng thùc. - Thø 3: KiÖn toµn tèt h¬n n÷a bé m¸y qu¶n lý cña nhµ níc b»ng viÖc ph©n ngµnh qu¶n lý trong tõng lÜnh vùc cô thÓ. T¹o ra sù liªn kÕt gi÷a c¸c ngµnh, c¸c bé víi nhau. Tãm l¹i qua viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy sÏ cho chóng ta thÊy ®îc ý nghÜa cña hµng ho¸ n«ng s¶n thùc phÈm rÊt lín trong nÒn kinh tÕ ®Êt níc. Mµ ®Æc biÖt h¬n n÷a lµ phôc vô cho cuéc sèng cña con ngêi ngµy mét n©ng cao ®¸p øng tèt h¬n c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc trong lÜnh vùc nµy t¹o ®µ ph¸t triÓn kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi. V× thÕ ngêi ta Ýt quan t©m tíi viÖc tiªu chuÈn ho¸ thùc phÈm nh lµ mét yÕu tè quan träng nh»m t¹o nªn n«ng s¶n hµng ho¸ vµ viÖc gi¸o dôc tiªu chuÈn ho¸ trong x· héi còng kh«ng cÇn ® îc ®Æt ra. Tõ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu chóng ta tõng bíc tiÕn lªn c«ng nghiÖp ho¸. N«ng nghiÖp chuyÓn dÇn tõ ngµnh s¶n xuÊt n«ng s¶n tù cÊp, tù tóc sang n«ng s¶n thùc phÈm hµng ho¸. §©y lµ mét bíc tiÕn quan träng trong nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña níc ta. HiÖn nay n«ng s¶n - thùc phÈm lµm ra kh«ng chØ lu th«ng trªn thÞ trêng cña mét ®Þa ph¬ng mµ ®· më réng ra nhiÒu n¬i kh¸c xa h¬n. NhiÒu n«ng s¶n thùc phÈm ®· trë thµnh mÆt hµng xuÊt khÈu quan träng cña ®Êt níc nh: chÌ, cµ phª, h¹t ®iÒu, h¹t tiªu rau qu¶, thuû s¶n, ®Æc biÖt lµ g¹o. Tõ mét níc lu«n lu«n thiÕu l¬ng thùc chóng ta ®· trë thµnh mét quèc gia xuÊt khÈu g¹o ®iÒu ®ã ®· t¹o nªn mét khu«n mÆt ViÖt Nam míi trªn thÞ trêng ngò cèc thÕ giíi. Qua t×m hiÓu c¸c ®Æc trng cña hµng ho¸ n«ng s¶n - thùc phÈm chóng ta thÊy ®îc vai trß cña nã ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ - x· héi hÕt søc to lín. Kh«ng nh÷ng nã chiÕm tû träng t¬ng ®èi lín trong nÒn kinh tÕ cña ®Êt níc mµ cßn lµ mét thø "nguyªn liÖu" sèng cho ngêi d©n. H¬n n÷a trong thêi ®¹i ngµy nay bÊt kú mét s¶n phÈm nµo muèn trë thµnh hµng ho¸ cã chÊt lîng, cã thÞ trêng æn ®Þnh vµ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao ®Òu ph¶i quan t©m tíi tiªu chuÈn ho¸. Khi c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc ®· ®Èy nhanh viÖc n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸ n«ng s¶n thùc phÈm còng cã nghÜa lµ tiÕn thªm mét bíc trªn con ®êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. 3. S¶n xuÊt, tiªu dïng cña thÕ giíi - ViÖt Nam Trong m«i trêng c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t hiÖn nay, c¸c níc ®ang cã nh÷ng nç lùc nh»m t×m kiÕm gi¶i ph¸p ®Ó t¨ng cêng xuÊt khÈu vµ h¹n chÕ nhËp khÈu. XuÊt khÈu lµ môc tiªu h íng tíi cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. ViÖt Nam còng ®ang cè g¾ng më réng thÞ trêng xuÊt khÈu cña m×nh th«ng qua viÖc ®Ò ra vµ thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p nh»m ®¸p øng c¸c yªu cÇu th¬ng 4 m¹i cña níc nhËp khÈu. HiÖn nay xuÊt khÈu chiÕm tû träng ®¸ng kÓ trong GDP cña ®Êt níc trong ®ã n«ng s¶n lµ mét trong nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu chÝnh. C¸c nhµ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu ViÖt Nam ®ang ®øng tríc nh÷ng yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn, chÊt lîng vµ m«i trêng. Nh÷ng yÕu tè hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó më réng thÞ trêng vµ ®¶m b¶o t¨ng trëng xuÊt khÈu mét c¸ch bÒn v÷ng, ®Æc biÖt trong xuÊt khÈu hµng n«ng s¶n. ViÖc nghiªn cøu t×m hiÓu c¸c yªu cÇu vµ t¸c ®éng cña tiªu chuÈn chÊt lîng vµ m«i trêng ®èi víi hµng n«ng s¶n lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ quan träng. a) NhËn thøc cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vÒ tiªu chuÈn chÊt lîng vµ m«i trêng: Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra míi nhÊt cña vô chÝnh s¸ch kinh tÕ ®a biªn (Bé th¬ng m¹i) th× kh«ng Ýt doanh nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay cha hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ c¸c tiªu chuÈn kü thuËt vµ tiªu chuÈn m«i trêng quèc tÕ. §èi víi hä c¸c tiªu chuÈn vÒ vÖ sinh, kiÓm dÞch, tiªu chuÈn m«i trêng, tiªu chuÈn kü thuËt, mÉu m· s¶n phÈm vµ bao gãi s¶n phÈm ®Òu thuéc kh¸i niÖm "chÊt lîng s¶n xuÊt". NhiÒu khi c¸c ho¹t ®éng c¶i tiÕn chÊt lîng s¶n phÈm chØ míi chñ yÕu ®îc tËp trung vµo viÖc n©ng cao gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ hoÆc c¶i tiÕn mÉu m·, bao b× chø cha ®îc tËp trung ®óng møc vµo c¸c khÝa c¹nh kü thuËt hay tiªu chuÈn kü thuËt vÖ sinh kiÓm dÞch (SPS) vµ m«i tr êng. TÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®Òu nhËn thøc ®îc r»ng, chÊt lîng s¶n phÈm lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh, nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hä trªn thÞ trêng quèc tÕ, nªn hä ®· rÊt chó träng ®Õn viÖc n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm. Tuy nhiªn cho ®Õn nay c¸c doanh nghiÖp vÉn míi chØ nh×n nhËn c¸ch tèt nhÊt ®Ó n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm lµ ¸p dông c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ c¸c hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng hiÖn ®¹i nh Bé tiªu chuÈn ISO 9000, chø cha nhËn thÊy vai trß to lín cña hÖ thèng qu¶n lý m«i trêng ISO 14000. C¸c doanh nghiÖp hÇu nh kh«ng cã th«ng tin vÒ c¸c hiÖp ®Þnh m«i trêng ®a ph¬ng hoÆc c¸c quy ®Þnh cña WTO liªn quan ®Õn m«i tr êng. VÊn ®Ò m«i trêng míi chØ ®îc c¸c doanh nghiÖp ®Ò cËp ®Õn ®îc gãc ®é b¶o vÖ m«i trêng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. VÝ dô nh vÊn ®Ò xö lý chÊt th¶i, an toµn vÖ sinh n¬i lµm viÖc... b) Yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn m«i trêng cña c¸c níc nhËp khÈu Yªu cÇu cña c¸c níc nhËp khÈu ®èi víi mét s¶n phÈm nµo ®ã th× rÊt kh¸c nhau... Mçi níc cã mét hÖ thèng tiªu chuÈn riªng vµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ph¶i tu©n thñ ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cña mçi lo¹i tiªu chuÈn, trong ®ã cã tiªu chuÈn vÒ m«i trêng. §iÒu nµy trªn thùc tÕ nhiÒu khi ®· h¹n chÕ kh¶ n¨ng më réng thÞ trêng cña c¸c doanh nghiÖp hoÆc do hÖ thèng s¶n xuÊt cña hä kh«ng ®ñ linh ho¹t ®Ó ®¸p øng víi tÊt c¶ c¸c lo¹i yªu cÇu ®Æc thï cña c¸c níc b¹n hµng, hoÆc do hä kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Çu t ®Ó ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn ®îc ®Æt ra. NhiÒu níc quy ®Þnh tiªu chuÈn chÊt lîng vµ m«i trêng hÕt søc cao nh»m b¶o ®¶m an toµn vÖ sinh vµ søc khoÎ cho ngêi tiªu dïng. §iÒu nµy ®· lµm cho c¸c doanh nghiÖp muèn xuÊt khÈu s¶n phÈm cña m×nh sang c¸c níc ®ã gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. §èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, mét khi hÇu hÕt c¬ së h¹ 5 tÇng vµ c¸c trang thiÕt bÞ cßn l¹c hËu th× vÊn ®Ò m«i trêng vÉn sÏ cßn lµ mét th¸ch thøc lín cho viÖc më réng thÞ trêng vµ t¨ng cêng xuÊt khÈu. C¸c doanh nghiÖp cho r»ng, viÖc hµi hoµ tiªu chuÈn víi tiªu chuÈn cña c¸c níc nhËp khÈu lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho th¬ng m¹i ph¸t triÓn. c) T¸c ®éng cña tiªu chuÈn chÊt lîng vµ m«i trêng ®Õn hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu: * C¸c vÊn ®Ò vÒ thñ tôc ®¸nh gi¸ phï hîp tiªu chuÈn c¸c níc nhËp khÈu. §èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, ®a sè c¸c Tæng c«ng ty nhµ níc xuÊt khÈu n«ng s¶n ®Òu cã bé phËn kiÓm tra vµ qu¶n lý chÊt lîng riªng. Mét sè b¹n hµng nhËp khÈu (víi nh÷ng l« hµng cô thÓ) c«ng nhËn c¸c bé phËn kiÓm tra chÊt lîng nµy vµ cho phÐp hä gi¸m ®Þnh vµ chøng nhËn chÊt lîng hµng ho¸ xuÊt khÈu. Táng tr• êng hîp kh¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu ph¶i xin giÊy chøng nhËn b¶o ®¶m chÊt lîng t¹i mét c¬ quan ®îc chØ ®Þnh, vÝ dô nh Vina Control hoÆc mét c¬ quan gi¸m ®Þnh hµng ho¸ níc ngoµi. Mét sè níc nhËp khÈu l¹i yªu cÇu hµng ho¸ nhËp khÈu vµo níc hä ph¶i cã giÊy chøng nhËn chÊt lîng cña mét c¬ quan ®îc chØ ®Þnh t¹i níc hä. Thñ tôc nµy thêng mÊt rÊt nhiÒu thêi gian vµ tèn kÐm. Còng cã trêng hîp níc nhËp khÈu cho phÐp mét c¬ quan gi¸m ®Þnh cña níc xuÊt khÈu cÊp giÊy chøng nhËn chÊt lîng nhng thñ tôc gi¸m ®Þnh ph¶i tu©n thñ nghiªm ngÆt c¸c híng dÉn vµ chØ thÞ cña hä. C¸c thñ tôc nµy thêng rÊt tèn kÐm vµ dÉn ®Õn sù chËm chÔ trong viÖc giao hµng. * C¸c vÊn ®Ò vÒ tiªu chuÈn kü thuËt vµ vÖ sinh kiÓm dÞch. Yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn kü thuËt vµ vÖ sinh kiÓm dÞch thêng ®îc quy ®Þnh trong hîp ®ång gi÷a bªn xuÊt khÈu vµ bªn nhËp khÈu, tuú theo tõng trêng hîp cô thÓ mµ c¸c quy ®Þnh cã thÓ kh¸c nhau. Trong ®a sè c¸c trêng hîp n«ng s¶n xuÊt khÈu kh¸c ph¶i tu©n thñ c¸c yªu cÇu chÊt l îng rÊt nghiªm ngÆt cña níc nhËp khÈu. ViÖc ®¸p øng yªu cÇu chÊt lîng ®îc chøng nhËn th«ng qua "GiÊy chøng nhËn chÊt lîng" do c¸c c¬ quan kh¸c nhau cÊp. Mét sè nhµ nhËp khÈu níc ngoµi khi nhËp khÈu n«ng s¶n tõ ViÖt Nam ph¶i hoµn thµnh rÊt nhiÒu thñ tôc nhËp khÈu vµ kiÓm tra chÊt lîng phøc t¹p ë níc hä. VÝ dô cã nhµ nhËp khÈu ph¶i xin giÊy giíi thiÖu cña Bé trëng N«ng nghiÖp hoÆc hiÖp héi n«ng nghiÖp khi nhËp mét mÆt hµng n«ng s¶n nµo ®ã. Nh÷ng thñ tôc phiÒn hµ nµy t¹i níc nhËp khÈu ®«i khi còng lµm n¶n chÝ mét sè nhµ nhËp khÈu muèn lµm ¨n víi ViÖt Nam. Còng cã nhiÒu níc ®Æt ra tiªu chuÈn chÊt lîng cao ®èi víi hµng n«ng s¶n nhËp khÈu, ®Æc biÖt lµ mÆt hµng rau qu¶ (nh tiªu chuÈn vÒ hµm lîng chÊt b¶o vÖ thùc vËt, chÊt phô gia, ®éc tè, kim lo¹i nÆng, ®é Èm, nÊm mèc v.v... C¸c tiªu chuÈn nµy thËm chÝ cßn cao h¬n c¶ c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ. Mét sè níc nhËp khÈu l¹i quy ®Þnh viÖc nhËp khÈu n«ng s¶n ph¶i tu©n thñ nh÷ng luËt lÖ vµ quy ®Þnh nhÊt ®Þnh; vÝ dô luËt b¶o vÖ c©y trång, luËt an toµn vÖ sinh thùc phÈm, c¸c quy ®Þnh vÒ chÊt phô gia thùc phÈm v.v... Tuy nhiªn nh÷ng quy ®Þnh nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng minh b¹ch, nhÊt qu¸n vµ ®îc c«ng bè réng r·i ®Ó c¸c nhµ s¶n xuÊt níc ngoµi biÕt. 6 * Chi phÝ ®Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn kü thuËt vµ m«i trêng. TÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®Òu rÊt chó träng ®Õn viÖc c¶i tiÕn chÊt lîng s¶n phÈm cña m×nh. C¸ch tèt nhÊt theo hä nghÜ ®Ó lµm ®îc ®iÒu nµy lµ ¸p dông hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng ISO 9000. Tuy nhiªn chi phÝ cô thÓ cho viÖc ®Çu t nµy kh«ng ®îc c¸c doanh nghiÖp ®Ò cËp tíi. NhiÒu doanh nghiÖp cho r»ng c¸c yªu cÇu cña níc nhËp khÈu ®èi víi hµng n«ng s¶n rÊt cao. Muèn ®¸p øng c¸c yªu cÇu nµy th× ph¶i mÊt nhiÒu thêi gian vµ tiÒn cña. VÝ dô: (Ph¹t do giao hµng chËm, phô tréi chi phÝ kinh doanh, phÝ gi¸m ®Þnh hµng ho¸ v.v...). * Sù ph©n biÖt ®èi xö cña níc nhËp khÈu ®èi víi c¸c níc xuÊt khÈu. Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t cña vô chÝnh s¸ch kinh tÕ §a biªn (Bé th¬ng m¹i) th× sù ph©n biÖt c¬ b¶n nhÊt lµ ph©n biÖt ®èi xö vÒ thuÕ quan. NhiÒu níc nhËp khÈu kh«ng cho ViÖt Nam hëng thuÕ suÊt theo quy chÕ. Do ®ã hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam khã c¹nh tranh ®îc víi hµng cïng lo¹i cña c¸c níc xuÊt khÈu kh¸c. C¸c níc nhËp khÈu còng thêng ph©n lo¹i c¸c níc xuÊt khÈu theo nh÷ng tiªu chuÈn chÊt l• îng m«i trêng vµ SPS cña m×nh. Trong nhiÒu trêng hîp ViÖt Nam kh«ng ®îc n»m trong danh s¸ch u ®·i vµ v× vËy mµ mét sè s¶n phÈm cña ViÖt Nam kh«ng ®îc nhËp khÈu trong khi s¶n phÈm t¬ng tù cña mét sè níc kh¸c vÉn ®îc phÐp nhËp khÈu. d) T×nh h×nh th¬ng m¹i trong lÜnh vùc tiªu chuÈn ho¸ n«ng s¶n - thùc phÈm: Th¬ng m¹i ViÖt Nam 26-6-1999 - Trang 4. - 5 th¸ng ®Çu n¨m 1999 c¶ níc ®· xuÊt khÈu 1,94 triÖu tÊn g¹o trÞ gi¸ 457 triÖu USD. - TÝnh ®Õn hÕt th¸ng 10 n¨m 1999 kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n c¶ níc ®¹t 769 triÖu USD. Trong ®ã xuÊt khÈu sang thÞ trêng ch©u ¸ chiÕm 70%, ch©u ¢u 10%, ch©u Mü 15%. 7 XuÊt khÈu T11 vµ 11 th¸ng n¨m 1999 §¬n vÞ tÝnh: Ngh×n tÊn vµ triÖu USD ChÝnh thøc T10/1999 ¦íc tÝnh T11/1999 Céng dån 11 th¸ng 1999 11 th¸ng 1999 so cïng kú n¨m tríc (%) MÆt hµng chñ yÕu Lîng Gi¸ trÞ Lîng Gi¸ trÞ Lîng Gi¸ trÞ Lîng Gi¸ trÞ L¹c nh©n 4,5 2,4 4 2,5 54 32 65,6 81,0 Cao su 29 14 35 17 215 117 126,9 102,1 Cµ phª 39 38,9 55 56 383 481 114,6 92,1 ChÌ 3,6 3,5 5 6,6 30 38 97,1 79,9 G¹o 240 41 220 43,6 4246 964 120,4 100,3 H¹t ®iÒu 1,7 9,5 1,2 7 14 83 58,8 77,6 H¹t tiªu 1,4 6,0 9 4 34 136 258,7 235,3 Rau qu¶ 7,8 5 68 130,3 H¶i s¶n 97 105 893 XuÊt khÈu n¨m 2000 §¬n vÞ tÝnh: Ngh×n tÊn, triÖu USD Thùc hiÖn 11 th¸ng n¨m 2000 ¦íc tÝnh T12/2000 ¦íc tÝnh c¶ n¨m 2000 ¦íc tÝnh c¶ n¨m 2000 so víi 1999 MÆt hµng Lîng Gi¸ trÞ Lîng Gi¸ trÞ Lîng Gi¸ trÞ Lîng Gi¸ trÞ H¶i s¶n 1325 150 1475 151,9 G¹o 3212 616 288 52 3500 668 77,6 65,2 Cµ phª 614 449 80 36 694 485 144,0 82,9 Rau qu¶ 185 20 205 195,2 Cao su 245 150 35 20 280 170 105,7 115,8 H¹t tiªu 35,7 141 0,5 1 36,2 142 104 103,6 H¹t ®iÒu 23,3 116 3,1 14 26,4 130 143,4 118,2 ChÌ 40,7 47 4,0 7 44,7 53,4 122,8 118,7 L¹c 74,2 40 4,0 2 78,2 42 140,9 128,7 8 * Dù b¸o cung cÇu vÒ l¬ng thùc trong giai ®o¹n 2001-2005: - Tæng s¶n lîng l¬ng thùc trong 5 n¨m dù kiªn ®¹t 175 - 180 triÖu tÊn t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m 2,2%. - S¶n lîng l¬ng thùc hµng ho¸ ®¹t 70 - 75 triÖu tÊn, chiÕm 47,5% tæng s¶n lîng (b×nh qu©n mçi n¨m ®¹t 14 triÖu tÊn). - S¶n lîng l¬ng thùc hµng ho¸ ®a vµo tiªu dïng sÏ ®¹t kho¶ng 25-30 triÖu tÊn, chiÕm 14% tæng s¶n lîng. - Lîng g¹o ®Ó xuÊt khÈu dù kiÕn ®¹t 14-16 triÖu tÊn (kho¶ng 28-33 triÖu tÊn thãc) b×nh qu©n xuÊt khÈu 3,5 - 4,2 triÖu tÊn g¹o mçi n¨m. * Dù b¸o vÒ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chÝnh n¨m 2001. - Cµ phª: + Tæng s¶n lîng 91 triÖu bao (mçi bao 60 kg) t¨ng 1,6% so víi vô tríc. + Tæng nhu cÇu 76,9 triÖu