Điều tra xã hội học

HỌC PHẦN ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC THÔNG TIN GIẢNG VIÊN Ths. Nguyễn Thị Xuân Mai Khoa Thống kê - ĐHKTQD Handphone: 0983.608.295 Email: mainx@neu.edu.vn PHƯƠNG PHÁP THU THẬP THÔNG TIN2 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC1 ĐO LƯỜNG VÀ XÂY DỰNG THANG ĐO3 KỸ THUẬT CÂU HỎI VÀ BẢNG HỎI4 PHÂN TÍCH DỮ LIỆU VÀ TRÌNH BÀY KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU5 NỘI DUNG HỌC PHẦN Chương I NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC I ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC VÀ ĐỐI TƯỢNG CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC II QUY TRÌNH CỦA MỘT CUỘC ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC 3. Những cơ sở để lựa chọn phương pháp điều tra 2. Đối tượng của điều tra xã hội học 1. Khái niệm về điều tra xã hội học I. ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC VÀ ĐỐI TƯỢNG CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC 1. Khái niệm về điều tra xã hội học Điều tra xã hội học là phương pháp thu thập thông tin về các hiện tượng và quá trình xã hội trong điều kiện thời gian và địa điểm cụ thể nhằm phân tích và đưa ra những kiến nghị đúng đắn đối với công tác quản lý xã hội Các loại điều tra xã hội học Điều tra không toàn bộ Điều tra toàn bộ Phân theo phạm vi Các loại điều tra xã hội học Điều tra không thường xuyên Điều tra thường xuyên Phân theo thời gian Các loại điều tra xã hội học Phân theo nội dung Điều tra cơ bản Điều tra chuyên đề 3. Những cơ sở để lựa chọn phương pháp điều tra 1. Khái niệm về điều tra xã hội học I. ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC VÀ ĐỐI TƯỢNG CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC 2. Đối tượng của điều tra xã hội học 2. Đối tượng của điều tra xã hội học Là những hiện tượng và quá trình xã hội trong những điều kiện thời gian và địa điểm cụ thể. Đó là những hiện tượng và quá trình thể hiện mối quan hệ tác động qua lại (tương tác) giữa con người với con người, giữa con người với xã hội và ngược lại Lĩnh vực nghiên cứu - Dân số, lao động và việc làm. - Mức sống vật chất của dân cư, phân tầng xã hội. - Bảo hiểm và bảo trợ xã hội. - Hôn nhân và gia đình. - Lối sống, trào lưu và thị hiếu. - Giáo dục và đào tạo. -Y tế và chăm sóc sức khoẻ. - Văn hoá, nghệ thuật, thể thao và giải trí. - Tôn giáo tín ngưỡng và phong tục tập quán. - Dư luận xã hội. - Đạo đức xã hội. - Khuyết tật xã hội. - Vị thế xã hội của cá nhân. - Cấu trúc xã hội: Địa giới hành chính, các đoàn thể, tổ chức kinh tế xã hội, cấu trúc giai cấp, cấu trúc thế hệ (lứa tuổi), cấu trúc giới tính.. - Các thiết chế xã hội: chế độ chính sách, luật pháp.... - Môi trường sinh thái. Đặc điểm của các hiện tượng • là các hiện tượng đa dạng, phức tạp. • gồm nhiều chỉ tiêu phi lượng hoá. • khó thu thập tài liệu, kết hợp nhiều phương pháp. 1. Khái niệm về điều tra xã hội học I. ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC VÀ ĐỐI TƯỢNG CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC 2. Đối tượng của điều tra xã hội học 3. Những cơ sở để lựa chọn phương pháp điều tra 3. Cơ sở lựa chọn phương pháp điều tra Mục đích nghiên cứu Nội dung nghiên cứu Phương pháp điều tra Đối tượng điều tra Khả năng của người tổ chức nghiên cứu Chương I NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC I ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC VÀ ĐỐI TƯỢNG CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC II QUY TRÌNH CỦA MỘT CUỘC ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC 3. Phân tích dữ liệu nghiên cứu và trình bày kết quả 2. Thực hiện thu thập thông tin 1. Xây dựng phương án điều tra II. QUY TRÌNH CỦA MỘT CUỘC ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC 1. XÂY DỰNG PHƯƠNG ÁN ĐIỀU TRA THỐNG KÊ Nội dung 4 Nội dung 3 Nội dung 2 Nội dung 1 Chọn phương pháp thu thập thông tin Xác định nội dung điều tra Xác định phạm vi, đối tượng và đơn vị điều tra Xác định mục đích nghiên cứu Nội dung 7 Nội dung 6 Nội dung 5 Lập kế hoạch tổ chức và tiến hành điều tra Chọn mẫu điều tra Soạn thảo bảng hỏi 1.1. Xác định mục đích nghiên cứu - Tìm hiểu vấn đề gì? - Phục vụ cho yêu cầu nghiên cứu nào? Mục đích nghiên cứu là một trong những căn cứ quan trọng để xác định: - Đối tượng điều tra - Đơn vị điều tra - Xây dựng nội dung điều tra 1.2. Xác định phạm vi, đối tượng và đơn vị điều tra - Đối tượng điều tra là đối tượng chứa đựng thông tin cần thu thập. - Đơn vị điều tra là đơn vị cung cấp thông tin, nơi phát sinh các tài liệu ban đầu, điều tra viên cần tiếp cận đơn vị đó để thu thập trong mỗi cuộc điều tra. - Phạm vi điều tra là toàn bộ các đơn vị thuộc đối tượng nghiên cứu. 1.3. Xác định nội dung điều tra Nội dung điều tra là danh mục các thông tin cần thu thập phục vụ cho mục đích nghiên cứu. 1.3. Xác định nội dung điều tra Trình tự thực hiện - Xây dựng giả thuyết nghiên cứu Giả thuyết là sự giả định của người tổ chức điều tra về thực trạng, mối liên hệ của vấn đề được nghiên cứu mà chưa được kiểm chứng (giả thuyết là sự khẳng định chủ quan của người điều tra). - Mô hình lý luận, thao tác hoá khái niệm + Mô hình lý luận chính là hướng tiếp cận đến vấn đề được nghiên cứu. + Thao tác hoá khái niệm là quá trình chuyển các khái niệm phức tạp thành các khái niệm đơn giản. 1.4. Lựa chọn phương pháp thu thập thông tin Mỗi loại phương pháp thu thập thông tin có ưu điểm, hạn chế riêng nên việc lựa chọn phương pháp nào phải căn cứ vào tình huống của cuộc điều tra, cụ thể: căn cứ vào mục đích đặt ra ban đầu và khả năng vật chất sẵn có. Một phương pháp được gọi là tốt nếu như nó cung cấp đầy đủ, chính xác thông tin theo yêu cầu của đề tài đặt ra. 1.5. Soạn thảo bảng hỏi Bảng hỏi là phương tiện thu thập thông tin theo từng đề tài nghiên cứu. Bảng hỏi là tổ hợp các câu hỏi đã được vạch ra nhằm cung cấp dữ liệu cho việc kiểm định các giả thuyết hoặc các vấn đề cần tìm kiếm. 1.6. Chọn mẫu điều tra Mẫu điều tra là một số đối tượng điều tra được chọn ra để tiến hành thu thập thông tin thực tế. Các phương pháp tổ chức chọn mẫu - Chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản - Chọn mẫu hệ thống (máy móc) - Chọn mẫu phân tổ (phân loại) - Chọn mẫu chùm (cả khối) - Chọn mẫu phân tầng (nhiều cấp) Chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản Là phương pháp tổ chức chọn mẫu một cách ngẫu nhiên không qua một sự sắp xếp nào bằng cách bốc thăm, chọn theo bảng số ngẫu nhiên hay chọn bất kỳ. * Ưu điểm: đơn giản, dễ làm. * Nhược điểm: gặp khó khăn khi tổng thể chung có quy mô lớn hoặc kết cấu phức tạp. Các đơn vị có thể phân bố không đều, tập trung vào một chỗ làm cho các đơn vị được lựa chọn có tính đại biểu không cao. * Điều kiện vận dụng: chỉ thích hợp với những tổng thể tương đối đồng đều hoặc số đơn vị trong tổng thể tương đối ít. Chọn mẫu hệ thống (máy móc) Mỗi đơn vị được chọn căn cứ vào từng khoảng cách nhất định từ danh sách đã được sắp xếp sẵn của tổng thể chung. Các đơn vị được chọn lần lượt, đơn vị sau cách đơn vị trước một khoảng xác định d = N/n. * Ưu điểm: thủ tục đơn giản, rút ngắn được thời gian cũng như chi phí; các đơn vị rải đều ra trong toàn bộ tổng thể nên tính chất đại biểu của mẫu cao. * Nhược điểm: có khả năng xảy ra sai số hệ thống (sai số luôn lệch về một phía đối với số thực tế -> thấp hơn hoặc cao hơn). * Điều kiện vận dụng: Trước khi tiến hành chọn phải sắp xếp các đơn vị trong tổng thể theo danh sách một thứ tự nào đó theo tiêu thức nghiên cứu hoặc tiêu thức bất kỳ. Chọn mẫu phân tổ (phân loại) Tiến hành chọn các đơn vị mẫu khi tổng thể chung đã được phân chia thành các tổ theo tiêu thức liên quan trực tiếp đến mục đích nghiên cứu. Việc chọn các đơn vị từ các tổ được tiến hành theo phương pháp chọn ngẫu nhiên. Số đơn vị của mỗi tổ được chọn vào mẫu có thể tỷ lệ với quy mô tổ (chọn theo tỷ lệ) hoặc không tỷ lệ với quy mô tổ (chọn không theo tỷ lệ). * Ưu điểm: Chọn được tổng thể mẫu có kết cấu gần giống với kết cấu của tổng thể chung (trong trường hợp chọn theo tỷ lệ) nên tính đại biểu cao, sai số chọn mẫu nhỏ. * Nhược điểm: phức tạp; phải có thông tin để phân tổ. * Điều kiện vận dụng: Thường sử dụng mẫu phân tổ khi tổng thể phức tạp, phân bố không đồng đều. Chọn mẫu chùm (cả khối) Trong chọn mẫu chùm trước hết tổng thể chung được chia thành các khối sau đó chọn ngẫu nhiên một khối để điều tra. Các đơn vị mẫu không phải là từng đơn vị lẻ tẻ mà từng khối đơn vị (chùm). *Ưu điểm: tổ chức gọn nhẹ, giảm được chi phí. *Nhược điểm: do số đơn vị được chọn chỉ tập trung vào một số khối nên có thể dẫn đến sai số lớn nếu giữa các khối có sự khác biệt nhau nhiều. *Điều kiện vận dụng: Chỉ nên áp dụng trong trường hợp giữa các đơn vị trong một khối có sự khác nhau đáng kể song giữa các khối lại giống nhau về bản chất. Chọn mẫu phân tầng (nhiều cấp) Là phương pháp tổ chức chọn mẫu phải thông qua ít nhất hai cấp chọn trung gian. Đầu tiên xác định các đơn vị mẫu cấp I sau đó các đơn vị mẫu cấp I lại được phân chia thành các đơn vị chọn mẫu cấp II và cứ như thế cho đến cấp cuối cùng. *Ưu điểm: thuận lợi cho việc tổ chức. *Nhược điểm: phức tạp. *Điều kiện vận dụng: Sử dụng trong trường hợp các đơn vị của tổng thể phân tán quá rộng và thiếu thông tin về tổng thể. Một số phương pháp chọn mẫu phi ngẫu nhiên - Chọn mẫu tiện lợi (thuận tiện) - Chọn mẫu phán đoán - Chọn mẫu hạn ngạch - Chọn mẫu tích lũy (snowball) Không có bất cứ một lý thuyết nào về chọn mẫu phi ngẫu nhiên (không có đánh giá, công thức, tính toán, suy rộng; chỉ đánh giá bằng chủ quan). 1.7. Lập kế hoạch tổ chức và tiến hành điều tra Lập kế hoạch tổ chức và tiến hành điều tra là một vấn đề trọng yếu của điều tra thống kê. Kế hoạch này quy định cụ thể từng bước công việc phải tiến hành trong quá trình từ khâu tổ chức đến triển khai điều tra thực tế. Quy định thống nhất về thời điểm, thời kỳ và thời hạn điều tra. Thời điểm điều tra là mốc thời gian được quy định thống nhất mà cuộc điều tra phải thu thập thông tin về hiện tượng tồn tại đúng thời điểm đó. Thời kỳ điều tra là khoảng thời gian được quy định để thu thập số liệu về lượng của hiện tượng được tích lũy trong cả thời ký đó. Thời hạn điều tra là khoảng thời gian dành cho việc thực hiện nhiệm vụ thu thập số liệu. 3. Phân tích dữ liệu nghiên cứu và trình bày kết quả 1. Xây dựng phương án điều tra II. QUY TRÌNH CỦA MỘT CUỘC ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC 2. Thực hiện thu thập thông tin 2. Thực hiện thu thập thông tin Tiến hành thu thập thông tin tại địa bàn theo các phương pháp đã xác định 1. Xây dựng phương án điều tra II. QUY TRÌNH CỦA MỘT CUỘC ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC 2. Thực hiện thu thập thông tin 3. Phân tích dữ liệu nghiên cứu và trình bày kết quả 3. Phân tích dữ liệu nghiên cứu và trình bày kết quả Phân tích dữ liệu bằng các phương pháp phân tích thống kê kinh tế xã hội, từ đó rút ra những kết luận về hiện tượng nghiên cứu làm căn cứ cho việc ra những quyết định quản lý.