Giáo trình Địa lý các tỉnh Việt Nam

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT F 7 G GIAÙO TRÌNH ĐỊA LÝ KINH TẾ VIỆT NAM TS. TRẦN DUY LIÊN 1998 Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 1 - MUÏC LUÏC MUÏC LUÏC ............................................................................................................- 1 - MỞ ĐẦU : ĐOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU, NHIEÄM VUÏ VAØ NOÄI DUNG CUÛA ÑÒA LYÙ KINH TEÁ HOÏC...............................................................................................- 5 - A - Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa moân hoïc : ..........................................................- 5 - B - Nhieäm vuï nghieân cöùu cuûa ñòa lyù kinh teá hoïc : ............................................- 6 - C - Moái quan heä giöõa ñòa lyù kinh teá vaø caùc moân khoa hoïc khaùc:......................- 6 - Chöông I. LYÙ LUAÄN CÔ BAÛN VEÀ TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ...............................- 7 - I.I KHAÙI NIEÄM VAØ NGUYEÂN TAÉC...............................................................- 7 - 1.1.1 Caùc nguyeân taéc phaân boá saûn xuaát........................................................- 7 - I.1.2 Caùc vuøng kinh teá..................................................................................- 7 - I.1.3 Caùc TEC - toång theå saûn xuaát laõnh thoå. ............................................... - 10 - I.1.4 Phaân vuøng kinh teá .............................................................................. - 11 - I.1.5 Toång sô ñoà phaân boá löïc löôïng saûn xuaát cuûa ñaát nöôùc ........................ - 12 - I.1.6 Qui hoaïch vuøng.................................................................................. - 12 - I.2 HEÄ THOÁNG LAÕNH THOÅ KINH TEÁ - XAÕ HOÄI VIEÄT NAM.................... - 14 - I.2.1 Söï hình thaønh caùc vuøng kinh teá - haønh chính ..................................... - 14 - I.2.2 Söï hình thaønh caùc vuøng chuyeân moân hoùa lôùn .................................... - 17 - Chöông II . PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ.............. - 19 - II.1 CAÙC PHÖÔNG PHAÙP COÅ TRUYEÀN VAØ HIEÄN ÑAÏI ............................ - 19 - II.2. PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN BOÁ TOÁI ÖU NGAØNH VAØ XÍ NGHIEÄP ........... - 22 - II.2.1 Phöông phaùp lôïi theá so saùnh.............................................................. - 22 - II.2.2 Tính toaùn chi phí qui ñoiå.................................................................... - 23 - II.2.3 Xaùc ñònh vuøng tieâu thuï ...................................................................... - 24 - II.3. PHAÂN TÍCH VAØ LUAÄN CHÖÙNG VEÀ CÔ CAÁU CUÛA TOÅNG THEÅ SAÛN XUAÁT VUØNG................................................................................................. - 25 - II.3.1 Ñaùnh giaù hieäu quaû chuyeân moân hoùa vuøng ......................................... - 25 - II.3.2 Caùc chæ tieâu phaùt trieån toång hôïp vuøng vuøng...................................... - 26 - Chöông III . MOÂI TRÖÔØNG TÖÏ NHIEÂN VAØ TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN CUÛA VIEÄT NAM......................................................................................................... - 28 - III.1 MOÂI TRÖÔØNG VAØ PHAÙT TRIEÅN........................................................ - 28 - III.1.1 Khaùi nieäm veà moâi tröôøng ................................................................. - 28 - III.1.2 Khaùi nieäm veà taøi nguyeân................................................................. - 29 - III.1.3 Quan heä giöõa moâi tröôøng vaø phaùt trieån ........................................... - 30 - III.1.4 Chieán löôïc baûo veä moâi tröôøng......................................................... - 31 - III.2 ÑAÙNH GIAÙ GIAÙ TRÒ KINH TEÁ CAÙC ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN CUÛA VIEÄT NAM............................................................................................................... - 32 - III.2.1 Giaù trò kinh teá cuûa vò trí ñòa lyù Vieät Nam ......................................... - 32 - III.2.2 Giaù trò kinh teá cuûa ñòa hình nöôùc ta .................................................. - 33 - III.2.3 Giaù trò kinh teá cuûa khí haäu Vieät Nam .............................................. - 35 - III.3 GIAÙ TRÒ KINH TEÁ CAÙC NGUOÀN TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN...... - 36 - III.3.1 Giaù trò kinh teá cuûa quaëng moû khoaùng saûn........................................ - 37 - TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 2 - III.3.2 Giaù trò kinh teá cuûa taøi nguyeân nöôùc ngoït ......................................... - 41 - III.3.3 Giaù trò kinh teá cuûa bieån ................................................................... - 43 - III.3.4 Giaù trò kinh teá cuûa ñaát ñai nöôùc ta ................................................... - 44 - III.3.5 Giaù trò kinh teá taøi nguyeân röøng ôû nöôùc ta ........................................ - 45 - Chöông IV . DAÂN CÖ VAØ CAÙC NGUOÀN LAO ÑOÄNG CUÛA VIEÄT NAM........ - 48 - IV.1 DAÂN CÖ VAØ CAÙC NGUOÀN LAO ÑOÄNG ÑOÁI VÔÙI SAÛN XUAÁT ........ - 48 - IV.2 CAÙC NHAÂN TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI SÖÏ PHAÂN BOÁ DAÂN SOÁ ............. - 49 - IV.2.1 Phöông thöùc saûn xuaát xaõ hoäi ........................................................... - 49 - IV.2.2 Nhaân toá töï nhieân ............................................................................. - 49 - IV.3 QUI MO DAÂN SOÁ VAØ VAÁN ÑEÀ TAÊNG DAÂN SOÁ ÔÛ VIEÄT NAM. ....... - 50 - IV.3.1 Qui moâ daân soá .................................................................................. - 50 - IV.3.2 Vaán ñeà taêng daân soá ôû Vieät Nam...................................................... - 51 - IV.4 CÔ CAÁU DAÂN CÖ, NGUOÀN LAO ÑOÄNG CUÛA VIEÄT NAM. ............. - 52 - IV.4.1 Cô caáu sinh hoïc cuûa daân cö............................................................. - 52 - IV.4.2 Cô caáu veà maët lao ñoäng vaø ngheà nghieäp.......................................... - 53 - IV.4. 3 Cô caáu xaõ hoäi cuûa daân cö Vieät Nam .............................................. - 53 - IV.5 TÌNH HÌNH PHAÂN BOÁ DAÂN CÖ ÔÛ VIEÄT NAM ................................. - 54 - IV.5.1 Maät ñoä daân soá cuûa nöôùc ta ............................................................... - 54 - IV.5.2 Nhöõng höôùng di daân, phaân boá laïi nguoàn lao ñoäng .......................... - 54 - Chöông V . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ COÂNG NGHIEÄP ÔÛ VIEÄT NAM.............. - 56 - V.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH COÂNG NGHIEÄP ................................ - 56 - V.1.1 Vai troø cuûa coâng nghieäp ................................................................... - 56 - V.1.2 Cô caáu ngaønh coâng nghieäp ............................................................... - 56 - V.2 NHÖÕNG YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ COÂNG NGHIEÄP.......................................................................................................... - 57 - V.2.1 Yeáu toá khoa hoïc - kyõ thuaät ............................................................... - 57 - V.2.2 Caùc nhaân toá nguoàn nguyeân lieäu - nhieân lieäu, nguoàn lao ñoäng vaø khu vöïc tieâu thuï. ................................................................................................ - 57 - V.3 NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM TOÅ CHÖÙC SAÛN XUAÁT COÂNG NGHIEÄP ............ - 60 - V.3.1 Tính chaát taäp trung hoùa ..................................................................... - 60 - V.3.2 Tính chaát lieân hôïp hoùa ..................................................................... - 61 - V.3.3 Tính chaát chuyeân moân hoùa vaø hieäp taùc hoùa...................................... - 61 - V.3.4 Saûn xuaát coâng nghieäp coù thôøi gian lao ñoäng thoáng nhaát vôùi thôøi gian saûn xuaát....................................................................................................... - 62 - V.4 TÌNH HÌNH CHUNG VEÀ SÖÏ PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ COÂNG NGHIEÄP VIEÄT NAM..................................................................................................... - 62 - V.4.1 Thôøi Phaùp thuoäc (tröôùc 1954)............................................................ - 62 - V.4.2 Trong giai ñoaïn töø 1955 ñeán 1975 .................................................... - 63 - V.4.3 Giai ñoaïn 1975 ñeán nay ................................................................... - 64 - V.5 NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN TÔÙI TÖØNG NGAØNH COÂNG NGHIEÄP. - 65 - V.5.1 Ngaønh coâng nghieäp ñieän löïc ............................................................ - 65 - V.5.2 Coâng nghieäp luyeän kim:................................................................... - 68 - V.5.3 Coâng nghieäp cô khí .......................................................................... - 70 - TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 3 - V.5.4 Coâng nghieäp hoùa chaát ...................................................................... - 71 - V.5.5 Coâng nghieäp vaät lieäu xaây döïng ........................................................ - 74 - V.5.6 Caùc ngaønh coâng nghieäp nheï ............................................................ - 76 - Chöông VI . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ NOÂNG NGHIEÄP VIEÄT NAM ................. - 79 - VI.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH NOÂNG NGHIEÄP............................... - 79 - VI.1.1 Vai troø cuûa noâng nghieäp.................................................................. - 79 - VI.1.2 Cô caáu ngaønh noâng nghieäp ............................................................. - 79 - VI.2 CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ NOÂNG NGHIEÄP.......................................................................................................... - 80 - VI.2.1 Caùc yeáu toá töï nhieân ......................................................................... - 80 - VI.2.2 Caùc yeáu toá kinh teá - xaõ hoäi.............................................................. - 81 - VI.3 NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM TOÅ CHÖÙC SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP........... - 81 - VI.3.1 Ñaát ñai laø tö lieäu saûn xuaát chính cuûa noâng nghieäp ........................... - 81 - VI.3.2 Saûn xuaát noâng nghieäp coù tính thôøi vuï.............................................. - 82 - VI.3.3 Saûn xuaát noâng nghieäp gaén lieàn vôùi coâng nghieäp cheá bieán ............... - 82 - VI.4 TÌNH HÌNH PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP VIEÄT NAM..................................................................................................... - 82 - VI.4.1 Quyõ ñaát cho saûn xuaát noâng nghieäp ngaøy caøng taêng ......................... - 82 - VI.4.2 Cô caáu ngaønh coù söï chuyeån höôùng................................................... - 83 - VI.4.3 Caùc vuøng noâng nghieäp chuû yeáu....................................................... - 83 - VI.5 NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CUÛA CAÙC NGAØNH SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP - 84 - VI.5.1 Ngaønh troàng caây löông thöïc:............................................................ - 84 - VI.5.2 Ngaønh troàng caây coâng nghieäp ......................................................... - 87 - VI.5.3 Chaên nuoâi gia suùc vaø gia caàm ......................................................... - 92 - Chöông VII . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ LAÂM - NGÖ NGHIEÄP VIEÄT NAM........ - 94 - VII.1 NGAØNH LAÂM NGHIEÄP....................................................................... - 94 - VII.1.1 Vai troø cuûa laâm nghieäp trong vieäc phaùt trieån vaø phaân boá saûn xuaát - 94 - VII.1.2 Tình hình phaùt trieån laâm nghieäp ôû nöôùc ta..................................... - 94 - VII.1.3 Phöông höôùng phaùt trieån vaø khai thaùc laâm nghieäp nöôùc ta............. - 97 - VII.2 NGAØNH NGÖ NGHIEÄP....................................................................... - 99 - VII.2.1 Vai troø cuûa ngö nghieäp ñoái vôùi vieäc phaùt trieån vaø phaân boá saûn xuaát - 99 - VII.2.2 Tình hình phaùt trieån, phaân boá ngö nghieäp ôû nöôùc ta ....................... - 99 - Chöông VIII . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI VIEÄT NAM. - 103 - VIII.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI ........... - 103 - VIII.1.2 Vai troø cuûa ngaønh giao thoâng vaän taûi ......................................... - 103 - VIII.1.2 Cô caáu cuûa ngaønh giao thoâng vaän taûi ......................................... - 103 - VIII.2 CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI PHAÙT TRIEÅN VAØ PHAÂN BOÁ GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI ...................................................................................... - 103 - VIII.2.1 Caùc yeáu toá töï nhieân .................................................................... - 103 - VIII.2.4 Caùc yeáu toá kinh teá - xaõ hoäi ......................................................... - 104 - VIII.3 ÑAËC ÑIEÅM TOÅ CHÖÙC NGAØNH GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI ........... - 104 - VIII.3.1 Giao thoâng vaän taûi khoâng taïo ra nhöõng saûn phaåm vaät chaát môùi . - 104 - TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 4 - VIII.3.2 Giao thoâng vaän taûi caàn nhieàu nhieân lieäu, nguyeân lieäu ................ - 105 - VIII.3.3 Giao thoâng vaän taûi laø giai ñoaïn tieáp tuïc cuûa caùc quaù trình saûn xuaát kinh teá ....................................................................................................... - 105 - VIII.3.4 Giao thoâng vaän taûi coù phaïm vi hoaït ñoäng roäng .......................... - 105 - VIII.3.5 Caùc chæ tieâu ñaùnh giaù hieäu quaû giao thoâng vaän taûi ...................... - 105 - VIII.4 TÌNH HÌNH PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ NGAØNH GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI VIEÄT NAM ........................................................................................... - 106 - VIII.5 ÑAËC ÑIEÅM PHAÙT TRIEÅN VAØ PHAÂN BOÁ CUÛA TÖØNG NGAØNH... - 107 - VIII.5.1 Giao thoâng vaän taûi ñöôøng saét....................................................... - 107 - VIII.5.2 Giao thoâng vaän taûi ñöôøng oâ toâ .................................................... - 109 - VI.5.3 Giao thoâng vaän taûi ñöôøng thuûy...................................................... - 112 - VI.5.4 Giao thoâng vaän taûi ñöôøng oáng vaø haøng khoâng ............................... - 114 - Chöông IX . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ NGAØNH THÖÔNG MAÏI VAØ DÒCH VUÏ VIEÄT NAM................................................................................................................. - 117 - IX.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH THÖÔNG MAÏI DÒCH VUÏ ............. - 117 - IX.1.1 Vai troø cuûa thöông maïi vaø dòch vuï ................................................ - 117 - IX.1.2 Cô caáu ngaønh thöông maïi vaø dòch vuï ............................................ - 118 - IX.2 CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI PHAÙT TRIEÅN VAØ PHAÂN BOÁ ..... - 118 - IX.2.1 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ngaønh thöông maïi............................... - 119 - IX.2.2 Caùc yeáu toá aûnh höôûng tôùi dòch vuï ................................................. - 119 - IX.3 ÑAËC ÑIEÅM CUÛA NGAØNH THÖÔNG MAÏI VAØ DÒCH VUÏ................ - 119 - IX.3.1 Ñaëc ñieåm chung ............................................................................ - 120 - IX.3.2 Ñaëc ñieåm rieâng cuûa töøng ngaønh .................................................... - 120 - IX.4 TÌNH HÌNH PHAÙT TRIEÅN,PHAÂN BOÁ CUÛA NGAØNH ÔÛ VIEÄT NAM- 122 - IX.4.1 Tình hình ngaønh noäi thöông .......................................................... - 122 - IX.4.2 Tình hình ngaønh ngoaïi thöông ...................................................... - 123 - IX.4.3 Caùc ngaønh dòch vuï ........................................................................ - 124 - Chöông X . CAÙC VUØNG KINH TEÁ LÔÙN ÔÛ VIEÄT NAM ................................. - 125 - X.1 KHAÙI QUAÙT VEÀ LÒCH SÖÛ PHAÂN VUØNG KINH TEÁ ÔÛ NÖÔÙC TA .... - 125 - X.2 ÑAËC ÑIEÅM CHUNG VEÀ CAÙC VUØNG KINH TEÁ LÔÙN ôû vieät nam ..... - 126 - X.3 Ñaëc ñieåm töøng vuøng kinh teá lôùn ôû vieät nam.......................................... - 127 - X.3.1 Vuøng I ............................................................................................ - 127 - X.3.2 Vuøng II ........................................................................................... - 128 - X.3.3 Vuøng III.......................................................................................... - 130 - X.3.4 Vuøng IV.......................................................................................... - 131 - X.3.5 Vuøng V........................................................................................... - 133 - TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 5 - MỞ ĐẦU : ĐOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU, NHIEÄM VUÏ VAØ NOÄI DUNG CUÛA ÑÒA LYÙ KINH TEÁ HOÏC Ñòa lyù kinh teá cuõng nhö moïi khoa hoïc khaùc, ra ñôøi vaø phaùt trieån do nhöõng nhu caàu cuûa saûn xuaát vaø ñôøi soáng con ngöôøi. Khoa hoïc ñòa lyù noùi chung ñaõ coù töø laâu ñôøi, nhöng ñòa lyù kinh teá laø moät boä moân khoa hoïc môùi thöïc söï hình thaønh vaø phaùt trieån töø ñaàu theá kyû thöù XVIII, khi coù cuoäc ñaïi caùch maïng coâng nghieäp ôû chaâu AÂu vôùi söï phaùt trieån maïnh meõ vaø phong phuù cuûa caùc ngaønh saûn xuaát ôû nhieàu ñòa khu treân theá giôùi vaøo naêm 1760. Thuaät ngöõ " ñòa lyù kinh teá " theo tieáng Hy Laïp coù nghóa laø "söï moâ taû traùi ñaát veà maët kinh teá - xaõ hoäi ". Ngay töø ra ñôøi, ñòa lyù kinh teá ñaõ coù moät yù nghóa thöïc tieãn to lôùn. Noù laø moân khoa hoïc mang tính ñoäc laäp. Noù laø moân khoa hoïc kinh teá - xaõ hoäi, nghieân cöùu söï phaân boá ñòa lyù cuûa saûn xuaát (saûn xuaát ñöôïc hieåu nhö moät söï thoáng nhaát cuûa löïc löôïng saûn xuaát vaø caùc quan heä saûn xuaát),, nghieân cöùu nhöõng ñieàu kieän vaø ñaëc ñieåm phaùt trieån saûn xuaát ôû caùc nöôùc vaø ôû caùc vuøng khaùc nhau. A - Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa moân hoïc : † Phaân boá saûn xuaát: Phaân boá saûn xuaát laø ñoái töôïng nghieân cöùu chính cuûa ñòa lyù kinh teá. Phaân boá saûn xuaát (noùi moät caùch ñaày ñuû laø phaân boá caùc löïc löôïng saûn xuaát theo laõnh thoå) laø moät traïng thaùi ñoäng bieåu thò söï phaân boá, saép xeáp caùc löïc löôïng saûn xuaát theo laõnh thoå phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá, xaõ hoäi cuûa caùc vuøng rieâng bieät vaø ñöôïc xaùc ñònh bôûi nhöõng ñaëc ñieåm phaân coâng lao ñoäng theo laõnh thoå hieän coù trong heä thoáng kinh teá - xaõ hoäi aáy. † Toå chöùc xaõ hoäi theo laõnh thoå: Ñòa lyù kinh teá khoâng döøng laïi trong vieäc nghieân cöùu toå chöùc laõnh thoå cuûa caùc hoaït ñoäng saûn xuaát. Trong nhöõng ñieàu kieän tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ thuaät hieän nay, nhieàu laõnh vöïc phuïc vuï ñang xaâm nhaäp maïnh meõ vaøo caùc ñòa baøn saûn xuaát vaø ngaøy caøng giöõ moät vai troø to lôùn ôû trong ñoù. Ñòa lyù kinh teá khoâng theå khoâng nghieân cöùu caùc hoaït ñoäng thuoäc laõnh vöïc naøy: löu thoâng, phaân phoái, thoâng tin, lieân laïc, nghæ ngôi giaûi trí, du lòch, chöõa beänh, vaên hoùa giaùo duïc, nghieân cöùu khoa hoïc, chính trò vaø cö daân. † Nhöõng ñieàu kieän vaø ñaëc ñieåm phaùt trieån saûn xuaát: y Nhöõng ñieàu kieän phaùt trieån saûn xuaát cuûa moät nöôùc hay moät vuøng bao goàm nhöõng nhaân toá khaùch quan taùc ñoäng tôùi caùc hoaït ñoäng saûn xuaát ôû ñoù, chuû yeáu laø caùc ñieàu kieän vaø caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân, daân cö vaø caùc nguoàn lao ñoäng, caùc nhaân toá kinh teá, lòch söû, xaõ hoäi, chính trò vaø quaân söï... y Nhöõng ñaëc ñieåm phaùt trieån saûn xuaát cuûa moät nöôùc hay moät vuøng laø nhöõng ñieåm khaùc bieät theå hieän ra trong quaù trình phaùt trieån saûn xuaát cuûa moãi nöôùc, moãi vuøng qua töøng giai ñoïan phaùt trieån lôùn. Nhöõng ñaëc ñieåm naøy coù lieân quan tôùi moïi TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 6 - hoaït ñoäng saûn xuaát xaõ hoäi trong nöôùc, trong vuøng vaø vì vaäy aûnh höôûng tôùi phaân boá saûn xuaát toå chöùc saûn xuaát laõnh th