Hướng dẫn dạy và học trong giáo dục đại học

1 HƯỚNG DẪN DẠY VÀ HỌC TRONG GIÁO DỤC ĐẠI HỌC (Tài liệu tham khảo cho giảng viên và sinh viên) HÀ NỘI 2007 2 MỤC LỤC MỤC LỤC.............................................................................................................................. 2 MODULE 1. HIỂU VỀ SINH VIÊN ĐẠI HỌC ................................................................... 6 Bài 1: Sinh viên đại học ......................................................................................................... 8 Giáo dục đại học ở các nước châu Phi nói tiếng Pháp......................................................... 10 Bài 2. Hồ sơ sinh viên .......................................................................................................... 17 Bài 2. Hồ sơ sinh viên .......................................................................................................... 23 MODULE 2 HỒ SƠ CÔNG TÁC CỦA GIÁO VIÊN ĐẠI HỌC....................................... 26 MODULE 3: PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO BẬC ĐẠI HỌC................... 45 Bài 1. Chương trình đào tạo và phát triển chương trình đào tạo ......................................... 48 Thiết kế CTĐT..................................................................................................................... 57 Những nguyên tắc và thủ tục được tiến hành để tạo ra một CTĐT trước khi áp dụng. ..... 57 Những hoạt động lập kế hoạch xây dựng một khoá đào tạo hoặc một CTĐT. ................... 57 Thực hiện CTĐT.................................................................................................................. 57 Kế hoạch CTĐT gồm những kiểu khác nhau với hướng dẫn về nguồn, phương tiện, tổ chức nhằm khuyến khích sự năng động và sáng tạo của sinh viên và giáo viên.......................... 57 Đánh giá CTĐT.................................................................................................................... 57 Những quyết định đánh giá do giáo viên thực hiện để xác định tiến bộ của sinh viên. ..... 57 Những quyết định được làm bởi một nhóm lập kế hoạch nhằm đánh giá kế hoạch CTĐT. Số liệu đánh giá là cơ sở cho các quyết định kế hoạch tiếp theo......................................... 57 Bài 2. Thực tế phổ biến về phát triển CTĐT đại học........................................................... 60 Mục đích .............................................................................................................................. 63 MODULE 4. CÁC PHƯƠNG PHÁP DẠY VÀ HỌC Ở ĐẠI HỌC................................... 73 Bài 1: Khái niệm về dạy và học ........................................................................................... 74 Dạy học ................................................................................................................................ 75 Bài 2. Các phương pháp dạy và học: ứng dụng, ưu điểm và nhược điểm........................... 76 Thực tập ............................................................................................................................... 82 Học tập có trợ giúp của máy tính........................................................................................ 82 Giảng dạy dựa theo mô tả riêng ........................................................................................... 82 Bài 3: Một số chiến lược để cải thiện việc dạy và học ........................................................ 92 MODULE 5: DẠY HỌC HIỆU QUẢ TRONG LỚP HỌC ĐÔNG NGƯỜI ..................... 94 Giới thiệu và mục đích chung .............................................................................................. 94 Giới thiệu và mục đích chung .............................................................................................. 94 Bài 1: Lớp học đông người là gì? ........................................................................................ 95 BÀI 2: Phát triển và bổ sung chương trình giảng dạy cho các lớp học đông người............ 98 Bài 3: Dạy các lớp học đông người .................................................................................. 103 MODULE 6. CÔNG NGHỆ MỚI TRONG DẠY VÀ HỌC Ở ĐẠI HỌC....................... 113 Bài 1: Công nghệ trong giáo dục đại học........................................................................... 115 Module 7. PHƯƠNG PHÁP HỌC TỪ XA TRONG GIÁO DỤC ĐẠI HỌC .................. 137 Bài 1: Khái quát về giáo dục từ xa..................................................................................... 140 Bài 2: Hệ thống giáo dục từ xa .......................................................................................... 147 Bài 3: Thiết kế và triển khai khóa học ............................................................................... 151 Bài 4: Những ví dụ ở Tanzania và Nam Phi ...................................................................... 154 3 MODULE 8. VAI TRÒ HƯỚNG DẪN VÀ TƯ VẤN CỦA GIẢNG VIÊN ĐẠI HỌC . 173 Giới thiệu và mục tiêu chung............................................................................................. 173 Mục tiêu chung................................................................................................................... 174 Bài 1: Cơ sở nhận thức....................................................................................................... 174 Thế nào là hướng dẫn và tư vấn? ....................................................................................... 175 Các định nghĩa ................................................................................................................... 175 Bài tập ................................................................................................................................ 177 Hãy kể bốn hoạt động nào bạn đã thực hiện trong bộ môn của bạn trong vòng một năm qua mà mang thuộc tính của: .................................................................................................... 177 Một số quan điểm khác ...................................................................................................... 178 Bài tập ................................................................................................................................ 179 Sự cần thiết của hướng dẫn và tư vấn ................................................................................ 179 Bài 2: Phương pháp kỹ thuật trong tư vấn và hướng dẫn ................................................. 192 Bài 3: Phương pháp chung trong hoạt động hướng dẫn và tư vấn .................................... 199 Bài 4: Hướng dẫn và tư vấn trong giảng dạy ..................................................................... 201 MODULE 9. TẠO ĐIỀU KIỆN ĐỂ PHỤ NŨ THÀNH ĐẠT TRONG GIÁO DỤC ĐẠI HỌC ................................................................................................................................... 203 Giới thiệu và mục tiêu chung............................................................................................. 203 Điều khoản 3: Quyền được vào đại học............................................................................. 204 Bài 1: Vấn đề giới trong giáo dục đại học ......................................................................... 206 Bài 2: Những phương pháp dạy học thúc đẩy sự bình đẳng giới ...................................... 214 Module 10. TĂNG KHẢ NĂNG THÀNH ĐẠT CHO CÁC NHÓM SINH VIÊN ĐẶC BIỆT TRONG GIÁO DỤC ĐẠI HỌC.............................................................................. 223 Điều khoản 3: Quyền được vào đại học............................................................................. 224 Mục tiêu ............................................................................................................................. 224 Bài 1: Những nhu cầu giáo dục đặc biệt ở đại học ............................................................ 224 Giới thiệu ........................................................................................................................... 224 Mục đích ............................................................................................................................ 225 Khái niệm về nhu cầu giáo dục đặc biệt ............................................................................ 226 Bài đọcthêm: ...................................................................................................................... 228 Các loại bệnh tật thường thấy ở đại học ............................................................................ 228 Chứng rối loạn ngôn ngữ và lời nói ................................................................................... 228 Sự xáo trộn về tình cảm ..................................................................................................... 228 Thiểu năng thính giác......................................................................................................... 228 Thiểu năng nhìn ................................................................................................................. 229 Bài 2: Giảng dạy cho những sinh viên có hoàn cảnh đặc biệt ........................................... 230 Bài đọc thêm: ..................................................................................................................... 237 Nhu cầu giáo dục những sinh viên tàn tật.......................................................................... 237 Nâng cao môi trường học tập cho những sinh viên có nhu cầu đặc biệt ........................... 239 Môi trường ít hạn chế nhất................................................................................................. 240 MODUL 11. ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC................................................ 244 TRONG GIÁO DỤC ĐẠI HỌC........................................................................................ 244 Giới thiệu và mục tiêu chung............................................................................................. 244 4 Giới thiệu và mục tiêu....................................................................................................... 245 Bài 1 ................................................................................................................................... 246 Bài 2: Công cụ và kỹ thuật đánh giá học tập ..................................................................... 249 Những yêu cầu hoặc tiêu chí của các bài trắc nghiệm đánh giá ........................................ 258 Phân tích và lý giải các kết quả trắc nghiệm...................................................................... 258 Bài tập ................................................................................................................................ 259 Cơ sở cho việc đánh giá ..................................................................................................... 260 Mục đích của việc đánh giá................................................................................................ 260 Phạm vi của sự đánh giá .................................................................................................... 260 Những phương pháp và công cụ đánh giá việc học........................................................... 261 Những đặc tính mong muốn của các công cụ đánh giá ..................................................... 261 Việc phân tích dữ liệu đối với đánh giá tham chiếu tiêu chí ............................................. 261 Sự tiêu chuẩn hoá điểm số ................................................................................................. 261 Một số chỉ tiêu đánh giá về giảng dạy ............................................................................... 269 Những lời khuyên .............................................................................................................. 273 5 LỜI NÓI ĐẦU Đổi mới giáo dục đại học Việt Nam có tầm quan trọng đặc biệt nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo những người lao động có trình độ cao phục vụ các mục tiêu phát triển kinh tế và xã hội chung và đáp ứng nhu cầu phát triển cho chính hệ thống giáo dục.. Việc đổi mới có đạt được kết quả như mong muốn hay không phụ thuộc rất lớn vào năng lực dạy học của đội ngũ giảng viên trong các trường đại học. Điều đáng tiếc là không ít người trong số các giảng viên dạy đại học không được trang bị những kiến thức và kỹ năng dạy học ở bậc đại học. Điều đó đã hạn chế chất lượng cũng như hiệu quả của việc dạy học. Tình hình trên cũng diễn ra ở nhiều quốc gia phát triển và đang phát triển. Để giúp các giảng viên tự nghiên cứu nâng cao năng lực dạy học ở bậc đại học, nhóm các tác giả dịch thuật sưu tầm và biên dịch tài liệu có nhan đề “ Hướng dẫn Dạy và Học trong Giáo dục đại học” từ nguyên bản tiếng Anh có tiêu đề “ Guide to Teaching and Learning in Higher Education” tại Website có địa chỉ do các tác giả: Pai Obanya, Juma Shabani, Peter Okebukola với sự giúp đỡ của Văn phòng UNESCO vùng của Châu Phi. Nội dung tài liệu này bao trùm hầu hết các lĩnh vực liên quan đến hoạt động của giảng viên đại học và những kinh nghiệm giảng dạy của các chuyên gia giáo dục đại học của thế giới. Chịu trách nhiệm dịch thuật gồm các giảng viên đại học có kinh nghiệm của trường Đại học Nông nghiệp I, Hà Nội. TS. Hoàng Ngọc Vinh - Bộ GD&ĐT chịu trách nhiệm biên tập và hiệu đính chung. Trong quá trình dịch thuật và biên tập, nhóm tác giả nhận được sự hỗ trợ tích cực và góp ý của TS. Lê Viết Khuyến, Vụ Đại học và Sau đại học. Tuy nhiên, do trình độ có hạn, trong quá trình dịch thuật và biên tập chắc chắn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Thay mặt nhóm tác giả, mong nhận được góp ý từ các đồng nghiệp. Mọi góp ý xin gửi về theo địa chỉ: Hoàng Ngọc Vinh, Bộ GD&ĐT, 49 Đại Cồ Việt, Hà Nội hoặc theo e-mail: hnvinh@moet.gov.vn . TM. Nhóm tác giả Hoàng Ngọc Vinh 6 MODULE 1. HIỂU VỀ SINH VIÊN ĐẠI HỌC Diễn đàn của hiệp hội sinh viên châu Phi đã đưa ra quan điểm của sinh viên về vai trò giáo dục đại học trong việc xây dựng xã hội mới. Cải thiện tính thích ứng của giáo dục - Diễn đàn yêu cầu các quốc gia thành viên thiết lập những chương trình giáo dục không những đáp ứng có hiệu quả với thay đổi không ngừng trong thị trường lao động mà còn có thể dự báo được những thay đổi hơn là phải cam chịu những thay đổi đó. - Đề cập đến sự bão hoà của các cơ hội việc làm trong dịch vụ công và tình trạng thất nghiệp đang gia tăng đối với những người đã tốt nghiệp, diễn đàn đề nghị thành lập các hệ thống giáo dục đại học thích hợp để đào tạo những người đã tốt nghiệp đại học và giúp họ không ngừng cập nhật và nâng cao trình độ cũng như tạo ra việc làm. - Diễn đàn cũng đề nghị các quốc gia thành viên có những giải pháp cần thiết để khuyến khích những sinh viên đã tốt nghiệp tạo việc làm và đảm bảo tài trợ cho các dự án của họ. - Diễn đàn cho rằng, trong khi thực hiện sứ mệnh cung cấp dịch vụ cho cộng đồng, các trường đại học cần thể hiện rõ hơn nữa tầm quan trọng trong việc giáo dục cộng đồng sao cho nâng cao được các quyền con người, lòng khoan dung, và một nền văn hoá hoà bình, dân chủ. - Diễn đàn đề nghị thiết lập sự hợp tác giữa các giảng viên, nhà trường và các doanh nghiệp để tạo khả năng cho trường đại học nắm bắt được nhu cầu của các doanh nghiệp đồng thời tạo cho sinh viên có những cơ hội nghiên cứu, và thực tập tay nghề tại các doanh nghiệp. 7 - Diễn đàn đề nghị các trường đại học tổ chức những cuộc điều tra định kỳ việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp - điều tra theo dấu vết (tracer studies) và tiến hành những cuộc khảo sát các chủ doanh nghiệp để đảm bảo cho chương trình đào tạo luôn được cập nhật thích nghi với việc mở mang kiến thức và nhu cầu biến động trong thị trường việc làm. - Diễn đàn nhấn mạnh rằng trường đại học cần phải hỗ trợ tài chính cho sinh viên để nghiên cứu cũng như tiếp cận với các công nghệ thông tin và truyền thông mới (ICT). - Diễn đàn cho rằng cần phải thành lập những cơ chế thích hợp để giám sát và đánh giá việc thực hiện sứ mệnh được đặt ra cho các trường đại học. Nâng cao chất lượng giáo dục - Diễn đàn đề nghị mỗi một quốc gia thành lập và/hoặc tăng cường các thể chế để giám sát và đánh giá chất lượng của các dịch vụ mà các trường đại học phải cung cấp như là một trong các chức năng của nhà trường. - Diễn đàn đề nghị các trường đại học thành lập những cơ chế để sinh viên đánh giá đội ngũ giảng viên của trường. - Diễn đàn đề nghị nhà nước có những biện pháp cần thiết đảm bảo cho toàn bộ cộng đồng đại học, kể cả sinh viên , cảm thấy hứng thú hơn với những điều kiện sống và làm việc thuận lợi. Điều 10. Cán bộ, giảng viên và sinh viên ở trường đại học là các thành viên chính. Những người làm chính sách của trường đại học và của quốc gia nên coi sinh viên và nhu cầu của họ là cốt lõi của mọi việc có liên quan, và nên coi họ như là đối tác chính và là người “ cổ đông”đầy trách nhiệm trong việc đổi mới giáo dục đại học. Các sinh viên cần được tham gia trong các hoạt động mà ảnh hưởng đến trình độ giáo dục tương ứng, trong việc đánh giá, đổi mới chương trình đào tạo và phương pháp giảng dạy, trong khung qui chế hiện hành, trong việc thành lập chính sách và quản lý trường đại học. Vì sinh viên có quyền tổ chức và đại diện cho chính mình nên họ cần có tiếng nói trong quá trình hình thành các quyết định.” Lời giới thiệu Hiểu được các đặc tính và nhu cầu của sinh viên là nhân tố cơ bản đảm bảo sự thành công trong giáo dục đại học. Tương tự như trong nông nghiệp, hiểu biết về bản chất đất trồng và điều kiện khí hậu của vùng canh tác là một điều kiện quan trọng giúp người nông dân có vụ mùa bội thu. Vì sản lượng vụ mùa phụ thuộc vào các dữ liệu đó. Tương tự như vậy, hiệu quả của việc dạy học phụ thuộc rất nhiều vào đặc điểm của người học. Chúng ta cần phải phân tích các nhân tố và sử dụng chúng để lập kế hoạch giảng dạy. Các nhân tố như tuổi, , giới tính, các đặc điểm tâm lý (ví dụ động cơ thúc đẩy và khả năng tự nhận thức), đặc điểm xã hội học (ví dụ tình bạn và các mối quan hệ xã hội), nền tảng văn hoá, tôn giáo, chất lượng giáo dục ở trường trung học phổ thông, tình trạng hôn nhân và đặc điểm gia đình. 8 Đây có thể là một yêu cầu khá cao khi yêu cầu giảng viên nắm được các đặc tính này của mọi sinh viên trong một lớp học và đó là một nhiệm vụ nặng nề đối với một lớp 200 sinh viên trong khoá học 12 tuần hoặc một học kỳ 15 tuần. Tuy nhiên, điều đó có thể thực hiện được thậm chí đối với một lớp có số lượng sinh viên đông hơn và trong một giai đoạn học tập ngắn hơn, nếu ta cố gắng tìm hiểu một cách khái quát về các đặc tính trên. Nhờ có những hồ sơ này và thêm những hiểu biết về các trường hợp ngoại lệ, giảng viên đại học có thể lập kế hoạch và thực hiện khóa dạy cho sinh viên tốt hơn. Mục tiêu chung Trong module này, bạn sẽ • Điểm lại tình trạng chuyển tiếp của sinh viên từ trường trung học phổ thông lên đại học; • Phân biệt được các đặc tính tâm lý của sinh viên đại học; • Mô tả được các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển tâm lý của sinh viên đại học; • Phát triển các phương tiện để đo một số đặc tính của học viên; và • Xác lập được hồ sơ của vinh viên. Bài 1: Sinh viên đại học 1. Giới thiệu Sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông và thoả mãn những yêu cầu thi tuyển đầu vào và điều kiện tài chính cần thiết, học sinh tốt nghiệp THPT có thể tiếp tục theo học lên ở các trình độ cao hơn trong hệ thống giáo dục đại học. Điểm đến có thể là trường đại học, trường kỹ thuật hoặc polytechnic, trường sư phạm hoặc các trường khác trong hệ thống. Việc chuyển từ trường THPT vào đại học bắt đầu bằng thời kỳ chuyển tiếp. Thời kỳ này được đặc trưng bởi nhiều sự tự do hơn - chẳng cần mặc đồng phục, xếp hàng vào lớp lúc 8 giờ sáng, bỏ học, bị các