Nghi lễ Hầu Đồng, lấp lánh vẻ đẹp nghệ thuật và tâm linh huyền bí

Nghi lễ Hầu Đồng, lấp lánh vẻ đẹp nghệ thuật và tâm linh huyền bí. Đạo Mẫu hay đạo Tứ Phủ nằm chung trong hệ thống tín ngưỡng cổ Châu Á mà điển hình là hình thức (đạo) Shaman. Hình thức shaman cho đến ngày nay vẫn còn tồn tại ở rất nhiều nước như Hàn Quốc, Việt Nam, Trung Quốc hay Mông Cổ...Đó là cách con người tôn thờ và giao tiếp với thần linh, tổ tiên của mình thông qua việc nhập thể linh hồn trong trạng thái tâm linh thăng hoa, ngây ngất. Quãng thời gian cùng các nghi thức dành riêng cho việc nhập thể linh hồn được gọi là nghi lễ Hầu Đồng. Người Việt cổ xưa sống hồn nhiên. Họ mong trời mưa thuận gió hòa, mong đất sinh sôi nảy nở hoa trái lương thảo, mong lên non không gặp rắn rết hùm beo lam sơn chướng khí, mong nước lửa không cuốn trôi hủy hoại sinh mệnh và nhà cửa. Từ niềm mong ước ban đầu đó, người Việt cổ bắt đầu thờ Trời, Đất và Nước hay còn gọi là Thiên Phủ, Địa Phủ, Thoải Phủ. Sau này, vào thời Lê với sự kiện Liễu Hạnh công chúa giáng thế và được xếp vào hàng Tứ Bất Tử, thần chủ của Đạo Mẫu thì có thêm Nhạc phủ (miền rừng). Màu xanh là biểu trưng cho Nhạc Phủ, Thiên Phủ biểu trưng bằng màu đỏ, Thoải Phủ màu trắng và Địa Phủ màu vàng. Đạo Mẫu quan niệm Thần Thánh không hiện hình tướng mà chỉ có “bóng”, trong nghi thức hầu đồng, người ngồi đồng thể nhập vào trạng thái ngây ngất của tâm lý trong tiếng nhạc hầu để Bóng Thánh ngự vào. Để một giá hầu trang nghiêm với đúng tinh thần Tâm - Đẹp – Vui thì trang phục, âm nhạc vũ đạo đã được nâng lên tới tầm nghệ thuật tinh tế. Trang phục trong nghi lễ hầu đồng : Ai có may mắn một lần được tham gia nghi lễ hầu đồng hẳn sẽ không khỏi trầm trồ thích thú trước trang phục và trang sức của các ông Đồng, bà Đồng mỗi khi thể nhập một vị Thánh. Có bao nhiêu giá đồng thì tương ứng với ngần ấy bộ trang phục và trang sức đi kèm. Dân gian truyền lại có 36 giá đồng tương ứng với 36 vị Thánhvà điều đó có nghĩa là sẽ có 36 bộ trang phục và trang sức. Các bộ trang phục này rất phong phú nhưng có quy định chặt chẽ về kiểu cách, màu sắc và phục sức đi kèm. Có trang phục nữ của các Chầu Bà, Thánh Cô và cũng có y phục nam của các Quan lớn, Thánh Cậu. Cũng vì xuất xứ và tích truyện về mỗi vị khác nhau nên các bộ y phục cũng theo đó mà được người sau thể hiện theo. Có vị xuất tích từ miền Nhạc phủ (rừng xanh) như Cô Bé Thượng Ngàn mặc trang phục của người dân tộc, trong khi Cô Đôi Cam Đường lại mặc trang phục áo tứ thân, đeo quang gánh của phụ nữ người Kinh. Trang phục của các giá Chầu Bà thường rất đẹp vì đó là hóa thân của các Mẫu, như trang phục của Chầu Đệ Tam với khăn áo màu trắng cầm quạt trắng lấp lánh tượng trưng cho miền Thoải Phủ. Trang phục của các giá Quan Lớn, Quan Hoàng lại vô cùng uy nghi, đẹp đẽ giống trang phục các vị quan trong triều đại phong kiến. Ngoài trang phục thì trang sức và các vật đi kèm như quạt, khăn đội đầu, mũ, hài cũng được gia công rất tinh xảo. Có thể kể đến như Cù ngọc, thẻ bài dùng trong các giá Quan, giá Hoàng hay các loại vòng, cài khăn dùng trong các giá Chầu, giá Cô. Các tranh sức này được chế tác đẹp và cầu kỳ từ các chất liệu như bạc, đá mầu và ngọc... Trang phục, trang sức đẹp góp phần làm cho người thể nhập “bóng Thánh” những người tham dự nghi lễ phấn khích, hào hứng hơn.Nhìn vào hệ thống trang phục và trang sức đi kèm trong nghi lễ hầu đồng người xem có thể thấy được sự phong phú của trang phục người Việt qua nhiều tộc người, và nhiều thời kỳ khác nhau. Trang phục cô bé Thượng Ngàn TRang phục Chầu Đệ Tam Trang phục Ông Hoàng Mười Trang phục trong Đạo Mẫu Trang sức đi kèm trang phục Âm nhạc trong nghi lễ hầu đồng: Âm nhạc trong hầu đồng được gọi là nghệ thuật hát Chầu Văn. Để phục vụ một nghi lễ hầu đồng đầy đủ cần có: Cung Văn là người hát và dàn nhạc phục vụ hát Văn. Dàn nhạc gồm một đàn nguyệt, một đàn nhị, một trống nhỏ, một cảnh đôi, một phách. Ngoài ra còn có thêm một cỗ trống lớn, chiêng, sáo và tiêu cho những buổi hát thờ lớn. Mở đầu nghi lễ lên đồng, cung văn hát điệu Văn Thờ với tiết tấu nhanh, gấp gáp, sau đó khi Thánh đã nhập đồng thì hát Văn Hầu để ca ngợi công đức hay sự tích các Thánh. Tiếp theo, người hát chuyển sang Hát Dọc để kích thích khả năng “thăng, thoát” của người hầu đồng, điệu này dồn dập tưng bừng. Khi người hầu đồng đã nhập vai các Thánh và “làm việc Thánh” thì chuyển Điệu Còn là điệu thức cao hơn Dọc một cung bậc. Người hầu đồng vào vai Thánh nào thì người hát chuyển giọng và chuyển nội dung theo ngôi Thánh đó cho phù hợp. Các nhạc cụ tronng Chầu Văn mang đến âm thanh rộn rã thì nhịp điệu của hát Văn cũng rất độc đáo và vui tươi, nhộn nhịp. Các điệu hát khi thì hào sảng với các chiến tích lẫy lừng của các Quan Lớn, Quan Hoàng, khi lại ríu rít, quấn quýt như tiếng chim rừng trong giá hàng Cô (Nhạc Phủ). Chính vì thế mà Chầu Văn luôn tạo ra một không khí tươi vui, háo hức chứ không ai oán, trầm lắng như Ca Trù. Hát Chầu Văn Vũ điệu trong nghi lễ hầu đồng : Ba mươi sáu giá đồng sẽ tương ứng với ba mươi sáu vũ điệu khác nhau. Trong buổi hầu đồng, người hầu đồng nhắm mắt hoặc mở mắt nhưng tập trung tinh thần để diễn tả lại tính cách, cuộc đời của vị Thánh mình đang hầu, những vị có công giúp nước giúp dân. Thường có hai phụ đồng gọi là tay Quỳnh, tay Quế để đi theo người hầu đồng chuẩn bị trang phục. Họ phải đảm bảo sao cho buổi hầu đồng không bị gián đoạn khi chuyển tiếp giữa hai vị Thánh. Điệu múa của người hầu đồng cũng được thay đổi theo các giá hầu. Khi thì người hầu đồng hóa thân thành một vị quan lớn oai vệ uy nghiêm, khi lại hóa thân thành một cô gái tung tăng nhảy múa. Giá Quan Lớn thường có các điệu múa cờ, múa kiếm, long đao, kích Giá của các Chầu Bà thì múa quạt, múa mồi, múa tay không rất đẹp. Giá Ông Hoàng có múa khăn tấu, múa tay không, múa cờ. Trong khi đó đẹp mắt và được yêu thích nhất là giá các Cô múa quạt, múa hoa, múa chèo đò, múa thêu thùa, múa khăn lụa, múa đàn, múa tay khôngGiá các Cậu lại rất được hưởng ứng, hân hoan vì sự tinh nghịch, trêu trọc trẻ con với các điệu múa hèo, múa lân. Nghi lễ hầu đồng diễn ra theo thứ tự Thánh giáng từ thứ tự cao đến thứ tự thấp nên các điệu múa cũng đi từ sự uy nghi tới uyển chuyển sang tươi vui nhí nhảnh. Những người tham dự nghi lễ càng tham gia càng hào hứng, say mê. Điệu múa uy nghi của giá hàng Quan Điệu múa uyển chuyển trong giá hàng Cô Nghi lễ hầu đồng độc đáo với sự tinh tế của nghệ thuật âm nhạc, trang phục và diễn xướng sân khấu đi kèm với sự kỳ ảo của tâm linh huyền bí được coi là nghi thức tiêu biểu nhất của đạo Mẫu. Hầu đồng đã được chính thức công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và đang được đệ trình lên Unesco để công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.