Ngữ âm văn từ - Bài 7: Khái quát về văn tự

1 第七课 文字概述 BÀI 7: KHÁI QUÁT VỀ VĂN TỰ 一、文字、汉字、现行汉字 Văn tự, Hán tự, Hán tự hiện hành: 1、文字是记录语言的书写符号系统，是最重要的辅助性交际工具。 Văn tự (chữ viết) là hệ thống ký hiệu viết dùng để ghi chép ngôn ngữ, là công cụ giao tiếp phụ trợ quan trọng nhất. 2、汉字是记录汉民族语言的书写符号系统，是汉族人的祖先在长期的社 会实践中逐渐创造出来的。 Hán tự (chữ Hán) là hệ thống ký hiệu viết dùng để ghi chép ngôn ngữ của dân tộc Hán. Hệ thống chữ viết này được tổ tiên dân tộc Hán sáng tạo nên trong quá trình thực tiễn xã hội lâu dài. 3、现行汉字是指现在通行的汉字，也就是《简化字总表》（1964.3.7； 1986.10.10）、《第一批异体字整理表》（1955.12.22）和《现代汉语通用字 表》（1988.3.25）公布以后所规定的规范汉字。 Hán tự hiện hành là hệ thống chữ Hán được công bố vào các giai đoạn sau: 7/3/1964 “Bảng thống kê chữ giản thể”; 22/12/1955 “Bảng chỉnh lý chữ dị thể đợt 1”; 25/3/1988 “Bảng chữ Hán hiện đại thông dụng”. (2 Bảng sau xem Phụ lục 1 & 2). 二、汉字的起源 Nguồn gốc chữ Hán: 1、文字符号系统是在原始图画符号、结绳、八卦、契刻等辅助记忆方式 的基础上，经过许多世代的知识分子集体创造并逐步成熟起来的。 Hệ thống ký hiệu văn tự được hình thành trên cơ sở các hình thức ghi nhớ phụ trợ như: hình vẽ, thắt nút dây, bát quái, khắc vạch, được tầng lớp trí thức thời đó sáng tạo qua nhiều thời kỳ. 文字的萌芽可能是分散的，不成系统的。但是经过使用者的加工整理， 图形或符号逐渐同语言中的“词儿”对应起来，并能够代表语言用来记事和交 际，这样文字符号体系就逐渐形成了。 Văn tự lúc mới manh nha vẫn còn phân tán, chưa thành hệ thống. Trong quá trình sử dụng, con người đã từng bước chỉnh lý lại các hình vẽ hoặc ký hiệu để tương ứng với "từ" trong ngôn ngữ, đồng thời có thể thay thế ngôn ngữ để ghi chép lại sự việc và giao tiếp thường ngày. Cứ như thế, hệ thống ký hiệu văn tự dần dần được hình thành. 2、据考古资料表明，在中国原始社会晚期已有汉字的萌芽。汉字起源于 图画和简单刻画。1975 年在西安仰韶文化遗址中(距今大约有六千年)，发现陶 器上有一些重复出现的有规律的简单符号。同时期的山东大汶口文化遗址中也 2 发现类似的符号。这些符号同后来的甲骨文、金文有某些相似之处，有人认为 它们就是古代汉字的前身。 Theo các tài liệu khảo cổ, vào thời kỳ cuối xã hội nguyên thuỷ Trung Quốc chữ Hán đã bắt đầu manh nha. Chữ Hán bắt nguồn từ các hình vẽ và các nét khắc đơn giản. Năm 1975, tại di chỉ văn hoá Ngưỡng Thiều ở Tây An (cách đây khoảng 6000 năm) đã phát hiện trên một số đồ gốm có các ký hiệu đơn giản xuất hiện lặp đi lặp lại có quy luật. Cùng thời điểm đó, tại di chỉ văn hoá Đại Vấn Thuỷ ở Sơn Đông cũng phát hiện những ký hiệu tương tự. Những ký hiệu này có nhiều nét tương đồng với Giáp cốt văn, Kim văn xuất hiện ở giai đoạn sau. Có người cho rằng, chúng là tiền thân của chữ Hán cổ đại. 3、关于“仓颉造字”的传说 Về truyền thuyết "Thương Hiệt tạo chữ": 据史书记载，仓颉是黄帝时期的一位史官。但是没有证据证明仓颉就是 汉字的原创发明人。实际情况可能是仓颉曾经从事过汉字的搜集与整理工作。 但是，汉字的创造不是一时一地的事情，更不是一人所能够完成。 Theo sử sách ghi chép, Thương Hiệt là một vị quan của thời kỳ Hoàng Đế. Nhưng vẫn chưa có chứng cứ chứng minh Thương Hiệt là người phát minh đầu tiên của chữ Hán. Có thể Thương Hiệt đã từng đảm nhiệm công việc sưu tập và chỉnh lý Hán tự, nhưng sáng tạo ra chữ Hán không phải việc ngày một ngày hai, càng không phải là việc mà một người có thể làm được. 三、汉字的性质 Tính chất chữ Hán: 现代汉字的性质可以归纳为以下几 Chữ Hán có những tính chất sau: 1、大字符集 Tập hợp lớn các ký hiệu văn tự： 从字符数量看，古代汉字的字种繁多、形体结构复杂。《说文解字》收入 9353 个汉字，《康熙字典》收入 47035 个汉字。世界上没有其他的文字系统有 这么多的符号。 Về số lượng ký hiệu văn tự, kiểu chữ Hán cổ đại phong phú, kết cấu hình thể phức tạp. Một chữ Hán là một ký hiệu riêng, "Thuyết văn giải tự" thu thập được 9353 chữ Hán, "Khang Hi tự điển" thu thập được 47053 chữ Hán. Không có một hệ thống văn tự nào trên thế giới lại có nhiều ký hiệu như vậy. 现代汉字经过整理和简化，实际使用的字数已经基本稳定在 6000 左右。 但是和世界上其他文字符号系统相比，仍然是大字符集。 Hán tự hiện hành sau khi được chỉnh ký và giản thể hoá, số lượngchữ được sử dụng thực tế ổn định ở con số trên dưới 6000. Tuy nhiên, nếu so sánh hệ thống ký hiệu chữ viết với tất cả các ngôn ngữ trên thế giới, chữ Hán vẫn có số lượng ký hiệu văn tự lớn nhất. 2、单音节符号 Ký hiệu đơn âm tiết： 从记音单位看，每个汉字都有一个“字本音”，这个本音就是记录了汉语 的一个完整的音节，都具有“声、韵、调”三要素。汉语的一个音节写成汉字 3 往往会有几个不同的汉字，即“同音字”。这些同音字依靠不同的字形互相区 别，并分别表示汉语中不同的意义。 Xét về mặt đơn vị ký âm, một chữ Hán đều có một âm gốc của mình, gọi là "tự bản âm", âm gốc này tương ứng với một âm tiết và đều có 3 yếu tố "thanh, vận, điệu". Một âm tiết tiếng Hán lúc viết sang chữ Hán thường có thể viết thành nhiều chữ khác nhau, chúng được gọi là "đồng âm tự" (chữ đồng âm). Những chữ đồng âm này được phân biệt dựa trên kết cấu hình thể khác nhau, đồng thời cũng mang những ý nghĩa khác nhau trong tiếng Hán. 3、形音义统一体 Thể thống nhất Hình-Âm-Nghĩa： 从形音义关系看，每一个汉字都有一个与其他汉字互相离散的形体符号、 一个单音节的读音和至少一个意义。在实际使用中，汉字的形音义可能会发生 某些变化，例如，“儿”字在记录汉语儿化韵的时候，只表示前面音节的卷舌 动作。在这时候，它失去了自己的单音节本音。但是，在其他情况下，“儿” 字仍然有自己的声韵调俱全的本音和本义。 Xét trên góc độ hình-âm-nghĩa, mỗi chữ Hán đều có một kết cấu hình thể riêng, một âm đọc đơn âm tiết và một ý nghĩa nhất định nào đó so với các chữ Hán khác. Trong quá trình sử dụng thực tế, hình-âm-nghĩa của chữ Hán có thể phát sinh thay đổi, ví dụ chữ “儿”(nhi) lúc ghi lại cách đọc uốn lưỡi chỉ biểu thị động tác uốn lưỡi của âm tiết trước đó. Lúc này, nó đã mất đi âm gốc đơn âm tiết của mình.Nhưng trong các trường hợp khác, chữ “儿”(nhi) vẫn mang âm gốc có đủ thanh-vận-điệu và nghĩa gốc của mình. 4、语素文字 Văn tự ngữ tố： 现代汉语除了部分单音节词之外以双音词为主，因此，单音节的汉字在记 录双音节词的时候，一个字只能记录其中一个音节。如果这个音节是语素，这 个汉字就记录了一个语素。如果这个音节没有意义，例如在连绵词（如：蝙 蝠、玻璃等）或译音词（如：咖啡、镑等）中，该汉字就是单纯的记录该词中 一个音节的符号。 Trong tiếng Hán hiện đại, ngoài một bộ phận từ đơn âm tiết ra, từ song âm tiết vẫn chiếm đa số, vì vậy chữ Hán đơn âm tiết lúc ghi lại từ song âm tiết, một chữ chỉ ghi lại một âm tiết trong đó. Nếu xem âm tiết này là ngữ tố, thì chữ Hán này ghi lại một ngữ tố. Nếu âm tiết này vô nghĩa, như trong các từ láy (như: 蝙蝠-biānfú-con dơi、玻璃-bōli-thuỷ tinh) hoặc từ dịch âm (như: 咖啡-coffee-cà phê、镑-pound- bảng), những chữ Hán này đơn thuần chỉ là ký hiệu ghi lại một âm tiết của từ đó. 除了连绵字和部分专用译音字外，几乎所有的汉字都有意义，都起码记录 一个语素。因此，现代汉字属于单音节语素文字。 Ngoài các chữ láy và một bộ phận chữ dịch âm, hầu như tất cả các chữ Hán đều có nghĩa, đều là một ngữ tố. Vì thế, chữ Hán hiện đại thuộc loại văn tự ngữ tố đơn âm tiết. 四、汉字的特点 Đặc điểm chữ Hán: 1、表意文字 Văn tự biểu ý： 世界上文字基本分为两类：表音文字和表意文字 Văn tự trên thế giới chủ yếu phân làm 2 loại: văn tự biểu âm và văn tự biểu ý. Chữ Hán thuộc văn tự biểu ý, được cải tiến, phát triển theo hướng biểu âm. 2、历史悠久 Có lịch sử lâu đời： 世界上古老文字有三种 Văn tự cổ xưa trên thế giới có 3 loại: a、楔形文字：钉头文字，苏美尔人所创，古代巴比伦、波斯等国使用， 5500 年前产生，公元前四世纪消亡。 Chữ hình nêm (cuneiform): còn gọi là chữ đầu đinh, do người Sumer tạo ra, được dùng ở các nước Ba Tư, Babylon cổ, xuất hiện cách đây 5500 năm, diệt vong vào thế kỷ IV trước Công nguyên. 4 b、圣书字：象形文字，古埃及使用，产生于 4100 年前,消亡于公元五世 纪。 Chữ Ai Cập cổ (hieroglyph): chữ tượng hình, người Ai Cập cổ sử dụng, xuất hiện cách đây 4100 năm, diệt vong vào thế kỷ V sau Công nguyên. c、汉字：现在最新资料证明 6000 多年前产生，即使从比较成熟的甲骨 文算起，也有 3400 多年的历史了。 Chữ Hán: tư liệu mới nhất chứng minh chữ Hán xuất hiện cách đây hơn 6000 năm, nếu như tính từ khi xuất hiện chữ Giáp cốt thì chữ Hán cũng đã có hơn 3400 năm lịch sử. 5 6 3、独立发展 Phát triển độc lập： 是目前世界上唯一独立发展起来的文字，例如：维吾尔文来自阿拉伯 文；藏文来自印度的梵文；蒙文来自回纥文等。 Đây là hệ thống chữ viết phát triển độc lập duy nhất trên thế giới, ví dụ tiếng Duy Ngô Nhĩ bắt nguồn từ tiếng Ả-Rập, tiếng Tây Tạng bắt nguồn từ tiếng Phạn (Ấn Độ), tiếng Mông Cổ bắt nguồn từ tiếng Hồi Hột 4、使用人口最多，约占世界总人口的四分之一。 Có số người sử dụng nhiều nhất, chiếm ¼ dân số thế giới. 5、国际地位，联合国六种工作语言之一。 Có địa vị quốc tế, là 1 trong 6 loại ngôn ngữ được sử dụng ở Liên Hiệp Quốc 6、艺术欣赏 Có giá trị nghệ thuật cao. 五、汉字与汉语 Chữ Hán và Tiếng Hán: 1、关系密切 Quan hệ mật thiết: ™ 在汉语基础上产生与发展：汉字是在汉语发展到一定阶段后才产生 的，离开汉语，汉字就不复存在了。 Sản sinh và phát triển trên cơ sở tiếng Hán: chữ Hán chỉ được sản sinh khi tiếng Hán phát triển đến một giai đoạn nhất định. Nếu tách rời khỏi tiếng Hán, chữ Hán sẽ không thể tồn tại. ™ 适应汉语特点：表意汉字使用了几千年，原因很多：剥削阶级长期 垄断汉字，反对改革；奴隶与封建制度的经济发展缓慢，人们顾不 得改革汉字；汉语方言分歧大；单个汉字适应古代汉语的结构：形 态变化少，一字一音恰好与之相符. Thích ứng với các đặc điểm của tiếng Hán: chữ Hán biểu ý được sử dụng hàng ngàn năm, có nhiều nguyên nhân: giai cấp bóc lột lũng đoạn chữ Hán trong một thời gian dài, chống lại sự cải cách; kinh tế dưới chế độ nô lệ và phong kiến phát triển chậm chạp, mọi người không quan tâm lắm đến việc cải cách chữ Hán. Phương ngữ ở Trung Quốc quá nhiều; Từng chữ Hán đơn lẻ phù hợp với kết cấu tiếng Hán cổ đại: ít thay đổi về mặt hình thái, 1 chữ 1 âm là sự kết hợp hoàn hảo nhất. ™ 受汉语制约：汉语由单纯到复杂，由方言分歧严重到民族共同语的 形成，使得汉字也由少到多；由繁体、异体字多到逐渐定型化；由 纯粹表意到逐渐加入表音成分；由笔画、结构复杂到日趋简化等 等，都说明了汉字的发展与汉语的发展大体相应. Chịu sự chi phối của tiếng Hán: tiếng Hán phát triển từ đơn giản đến phức tạp, trên cơ sở các phương ngữ khác nhau phát triển thành một thứ tiếng chung cho cả dân tộc, khiến chữ Hán cũng phát triển từ ít đến nhiều. Các chữ phồn thể, dị thể cùng dần được định hình hoá. Từ văn tự biểu ý phát triển thêm thành phần biểu âm. Các nét, kết cấu phức tạp được giản 7 thể hoá Những điều này chứng minh rằng, sự phát triển của chữ Hán đi cùng với sự phát triển của tiếng Hán. 2、脱节现象 Hiện tượng không đồng bộ: ™ 字、词、语不能很好对应；Chữ, từ và ngữ không tương ứng với nhau rõ rệt. ™ 数量有限，不能很好记录汉语；Số lượng chữ Hán có hạn, không thể ghi chép tiếng Hán một cách hoàn hảo. ™ 音义脱离，不能很好记录语音；Âm và nghĩa tách rời nhau, không thể ghi chép ngữ âm một cách hoàn hảo. ™ 废字较多（异体字、繁体字）；Chữ không dùng tương đối nhiều (chữ dị thể, chữ phồn thể). ™ 同音字多，必须组词应用，增加了困难。Chữ đồng âm nhiều (ví dụ âm "yú" tương ứng với các chữ Hán sau: 于、余、鱼、渔、瑜、榆、 俞、愉、逾、盂、竽、腴、予、虞、舆、隅、谀、臾), vì vậy phải tổ từ để phân biệt, tăng thêm độ khó cho ngôn ngữ.