Nhà nước và pháp luật đại cương - Hệ thống tư pháp và cơ chế bảo vệ hiến pháp

Luật HPNN: Chương trình tổng thể • Tuần 1: Những vấn đề lý luận về luật hiến pháp và hiến pháp • Tuần 2: Chính thể và các đảng phái chính trị • Tuần 3: Pháp luật bầu cử và mối quan hệ cơ bản giữa Nhà nước và công dân • Tuần 4: Nghị viện các nước • Tuần 5: Chính phủ và nguyên thủ quốc gia các nước • Tuần 6: Hệ thống tư pháp và vấn đề bảo vệ Hiến pháp ở các nước Tuần 6: Hệ thống tư pháp và cơ chế bảo vệ hiến pháp • A. Hệ thống tư pháp các nước – Vị trí hệ thống tư pháp trong BMNN – Các nguyên tắc hoạt động – Cơ cấu tổ chức các hệ thống toà án – Nhân sự toà án – Thẩm quyền của toà án các nước • B. Cơ chế bảo vệ hiến pháp I. Vị trí hệ thống tư pháp trong BMNN 1. Ảnh hưởng của nguyên tắc tam quyền phân lập: lập pháp, hành pháp, tư pháp • Nhìn chung toà án các nước có chức năng tương tự nhau (tư pháp, khác với hành pháp hay bị kết hợp chức năng), vị trí có sự khác biệt đáng kể chủ yếu liên quan đến tính độc lập (Mỹ, Pháp, Đức, Việt Nam) 2. Khái niệm hệ thống tư pháp: • Nghĩa rộng: Toà án, công tố, cảnh sát, thi hành án (nhà tù ) • Nghĩa hẹp: hệ thống toà án • Lưu ý: CQ HChính có thực hiện một số chức năng tư pháp. II. Các nguyên tắc hoạt động • Các nước đều có những nguyên tắc chung nhằm làm cho hoạt động của TÁ vì công lý • Một số nguyên tắc cụ thể: – Thẩm phán, toà án độc lập – Suy đoán vô tội – Xét xử tập thểNguyên tắc tranh tụng (adversarial)><nguyên tắc thẩm cứu (inquisitorial) và vai trò của luật sư – Xét xử bởi những người cùng đẳng cấp (trial by peers): thể hiện ở nhiều hệ thống, đặc biệt ở Mỹ và đối với các vụ việc mang tính dân sự, lao động – Có luật sư bào chữa – Xét xử công khai: Mức độ công khai khác nhau III. Cơ cấu tổ chức các hệ thống toà án • Hai cách thức tổ chức: Cấp xét xử - Cấp hành chính lãnh thổ. Nhìn chung đều tổ chức theo cấp xét xử, ít theo cấp hành chính lãnh thổ. • Bao giờ cũng có một cấp cao nhất, cấp phúc thẩm,sơ thẩm, sơ thẩm thẩm quyền hạn chế • Mô hình tổ chức trong nhà nước liên bang (Mỹ, Đức) trong nhà nước đơn nhất (Pháp, Việt Nam). Lưu ý Đức là trường hợp đặc thù. IV. Nhân sự toà án • Thẩm phán: – đại diện nhà nước – có thể có nhiều loại hoặc một loại thẩm phán, vai trò thẩm phán ở các nước không phải lúc nào cũng giống nhau – Cách thức bổ nhiệm, con đường sự nghiệp khác nhau • Đại diện các bên hoặc xã hội: – hội thẩm, bồi thẩm – Có nhiều loại, tuỳ từng nước có những đặc điểm riêng, Việt Nam, Mỹ là những trường hợp đặc thù ở chỗ chỉ có một loại người (VN: hội thẩm, Mỹ: bồi thẩm) V. Thẩm quyền của toà án các nước • Thẩm quyền xét xử chung (hình sự, dân sự) và xét xử chuyên biệt (lao động, hành chính ) – Thẩm quyền xét xử chung: ở TÁ tất cả các nước – Thẩm quyền xét xử chuyên biệt: không phải nước nào cũng giống nhau (Pháp, Việt Nam). B. Cơ chế bảo vệ hiến pháp • Tại sao cần bảo vệ hiến pháp: – Vì có sự vi phạm hiến pháp – Vì HP là đạo luật cơ bản • Đặc điểm của việc bảo vệ hiến pháp: – Hành vi vi phạm không cụ thể – Đụng chạm tới những cơ quan có thẩm quyền cao nhất của BMNN • Phạm vi của bảo vệ hiến pháp: rất rộng, mọi hành vi, văn bản của cơ quan nhà nước. 2. 4. Cơ chế bảo vệ Hiến pháp • Tiêu chuẩn của cơ chế bảo vệ HP: − Phải có một thiết chế độc lập − Pháp luật nội dung cụ thể, rõ ràng − Trình tự thủ tục rõ ràng, thuận tiện • Cơ chế bảo hiến: rất đa dạng và khác nhau giữa các nước. Có các mô hình: – Mô hình phi toà án: Pháp (Việt Nam) – Mô hình toà án: Mỹ, Đức – Mô hình bảo vệ trước: Pháp – Mô hình bảo vệ sau: Mỹ (thẩm quyền chung) và Đức (thẩm quyền riêng) Mô hình bảo vệ trước và bảo vệ sau • Mô hình bảo vệ trước: Pháp với sự xuất hiện của hội đồng bảo hiến • Mô hình bảo vệ sau: Đức, Mỹ với sự xuất hiện của cơ quan tài phán Quy trình ban hành luật Quy trình ra các văn bản pháp luật khác Thông quaSoạn thảo Công bố Có hiệu lực, áp dụng Bảo hiếnKiểm hiến Ban hànhSoạn thảo Có hiệu lực, áp dụng Bảo hiếnKiểm hiến • Mô hình tòa án & bảo hiến Mỹ Tòa án tối cao Tòa án phúc thẩm Tòa án sơ thẩm Tòa án tối cao Tòa án phúc thẩm Tòa án sơ thẩm Tòa án tối cao Tòa án phúc thẩm Tòa án sơ thẩm Tòa án tối cao Tòa án phúc thẩm Tòa án sơ thẩm • Mô hình tòa án & bảo hiến Đức LIÊN BANG BANG Tòa án tối cao liên bang Tòa án phúc thẩm bang Tài chính Tòa án tối cao liên bang Tòa án phúc thẩm bang Tòa án sơ thẩm bang Xã hội Tòa án tối cao liên bang Tòa án phúc thẩm bang Tòa án sơ thẩm bang Lao động Tòa án tối cao liên bang Tòa án phúc thẩm bang Tòa án sơ thẩm bang Hành chính Tòa án tối cao liên bang Tòa án phúc thẩm bang Tòa án sơ thẩm bang ds&hs TÒA ÁN HiẾN PHÁP LIÊN BANG TÒA ÁN HiẾN PHÁP BANG Tòa án giám đốc thẩm Tòa án phúc thẩm Tòa án sơ thẩm Mô hình tòa án & bảo hiến Pháp Thẩm quyền thường Thẩm quyền hành chính Tòa án hành chính tối cao/Hội đồng Nhà nước Tòa án hành chính phúc thẩm Tòa án hành chính Tòa án phân định thẩm quyền Hội đồng bảo hiến