Sang và Trọc - Nhà văn Băng Sơn

Sang và Trọc - Nhà văn Băng Sơn “Giàu sang” và “Nghèo hèn” là cụm từ hay từ ghép? Gì cũng được, bởi giàu mới có thể sang, và nghèo thường đi với hèn. Đó là lẽ thông thường và cách hiểu thông thường xưa nay. Tuy nhiên trên đời lại có anh trọc phú, có giàu mà không sang, mà ô trọc, cũng có ông thầy giáo làng, tức ông đồ, nghèo mà thanh cao, trong sáng một kiểu sang nhiều người bắt chước cả đời không được. Vậy nên hiểu thế nào về cái từ “sang” đây? Bà ta, mẹ ta nghèo khó, một đời yếm vá, cơm độn khoai chân lấm tay bùn, thắt lưng buộc bụng mà dạy ta biết: “Đói cho sạch rách cho thơm”, biết không sợ kẻ cường hào đè nén, biết “thấy người hoạn nạn thì thương”, biết “miếng ăn là miếng nhục”, miếng ăn “quá khẩu thành tàn”, cũng dạy ta biết thương yêu đùm bọc, biết đường hoàng trong trắng, sạch sẽ, công minh, nghiêm chỉnh mà nay xã hội thừa nhận là văn hóa, là người có văn hóa Vật thì cái sự nghèo đó là sang hay là hèn?. Xưa kia thiếu gì kẻ giàu nứt đố đổ vách mà bủn xỉn, cay nghiệt, tham lam, tàn ác, nhũng nhiễu, dâm loạn thì cái giàu ấy là sang hay hèn?. Nay, không thiếu gì kẻ giàu xổi, phất lên nhanh nhờ những thủ đoạn mờ ám, mặc bộ quần áo đắt tiền nhưng khinh người như rác, ăn nói thô tục (vì học ít quá), say sưa, loạng choạng, vũ phu với vợ con, cạnh khóe cùng hàng xóm, kèn cựa với đồng nghiệp có thể đi nhà hàng một đêm hàng triệu đồng, nhưng bà lão mù đứng cửa xin bố thí một trăm đồng nhỏ, hắn ta không những không cho mà còn mắng mỏ, đuổi đi một cách tàn nhẫn cái sự giàu đó là sang hay là ngược lại? Ngẫm không có một xã hội nào từ xưa cho đến sau này ở đâu tất cả mọi người đều sướng như vua, chiêu đãi bữa tiệc suốt một tuần hết 4000 lạng vàng như Từ Huy Thái hậu, hay như vua xứ Ethiôpi trước đây, mỗi năm tắm bằng máu hai cô gái đồng trinh bị cắt tiết pha vào hồ nước, hoặc một ông vua khác, nhiều vàng quá, không biết dùng vào việc gì bèn đúc vàng thành cái giảm chấn ở đầu ô tô v.v Nhưng cũng không có một xã hội nào chỉ có toàn những Chí Phèo, Thị Nở, chị Dậu hay Chử Đồng Tử (hai cha con phải chung một khố) khi chưa gặp công chúa Tiên Dung đến nỗi cái lều không có mà ở, áo không có mà mặc Một xã hội có người giàu và người nghèo là đương nhiên, tất yếu. Nhưng giàu có phải là sang không và nghèo có chắc là hèn không, thì đôi khi ta phải suy nghĩ lại, phải xem xét cho thấu lý đạt tình trong từng trường hợp cụ thể. Gần đây có người cho rằng ăn quà là thường tình và đã là quà thì không cần phân biệt sang hay không sang. Phở chẳng hạn. Bát phở là bát phở, không có sang hèn trong đó. Xin thưa, chưa chắc! Chị hàng rong mua một đồng phở không (không thịt) xin thêm chút nước dùng, bẻ cái bánh mì ra mà chấm mà ăn, cầm hơi một ngày rong rao trên phố so với mấy ông mở cửa xe bóng loáng, vào ăn phở, phố Lê Văn Hưu, phố Nam Ngư, đầu phố Nguyễn Du, bát phở tú hụ, ăn không hết bỏ đi, rồi ra cửa trả một vài trăm nghìn không cần đếm. Có sự sang và không sang trong cách ăn quà đó không, trong bát phở đó không? Ranh giới giữa cái sang và không sang thật khó xác định. Nhưng thế nào là sang, thế nào là trọc, có lẽ khó mà thống nhất trong quan niệm. Nước ta vốn nghèo, nhưng với một nền văn hiến, văn hóa để lại cho chúng ta như ngày nay, thì dân tộc này là sang hay là trọc? Mấy tên giàu có, được gọi là “đại gia” nhưng ăn cắp, ăn cướp, ăn chặn (có kẻ ăn chặn cả tiền đền bù cho dân ở lòng hồ sông Đà) rồi phải ra tòa, bị tuyên án tử hình, tù chung thân là sang hay trọc? Người Việt Nam bình thường chúng ta, ra đường “phẳng phiu” ngay ngắn, nói năng thanh lịch, ăn ở đường hoàng, rộng lòng khoan dung, sẵn sàng chia sẻ, tự nâng cao trình độ ngày ngày, biết dạy con cháu giữ gìn gia phong quốc pháp rõ ràng là sang, chứ gì? Không thể chỉ đánh đồng mọi sinh hoạt cũng như không thể coi vẻ bề ngoài mà kết luận khiên cưỡng. Sang và Trọc phải có cội rễ trong mỗi con người.