Thiết kế CD hướng nghiệp cho học sinh khiếm thị ở một số trường trung học phổ thông tại thành phố Hồ Chí Minh

Năm học 2015 - 2016 281 THIẾT KẾ CD HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH KHIẾM THỊ Ở MỘT SỐ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Hồng Thanh, Trần Thị Mộng Cơ (Sinh viên năm 3, Khoa Tâm lí học) GVHD: ThS Nguyễn Thị Diễm My TÓM TẮT Đề tài đề cập đến việc tổ chức thiết kế CD hướng nghiệp cho học sinh (HS) khiếm thị ở một số trường trung học phổ thông (THPT) tại Thành phố Hồ Chí Minh (TPHCM). Kết quả nghiên cứu cho thấy nhu cầu hướng nghiệp của HS khiếm thị bằng đĩa CD ở mức cần thiết trở lên là 87% trong tổng số HS khiếm thị được khảo sát. CD hướng nghiệp cho HS khiếm thị được thiết kế dựa trên 3 bước trong quy trình hướng nghiệp là: nhận thức bản thân; nhận thức nghề nghiệp; lập kế hoạch nghề nghiệp. Ngoài ra, đề tài cũng giới thiệu một số số liệu về mức độ khả thi của đĩa CD hướng nghiệp. Từ khóa: đĩa CD hướng nghiệp, thiết kế đĩa CD cho học sinh trung học phổ thông khiếm thị, học sinh khiếm thị. 1. Đặt vấn đề Nghề nghiệp là phương tiện đảm bảo vật chất và tinh thần của con người. Do đó, việc lựa chọn cho bản thân một nghề nghiệp phù hợp cũng là một trong những việc quan trọng nhất của cuộc đời. Từ lâu, công tác hướng nghiệp cho HS ngay từ THPT đã trở nên vô cùng cần thiết. Hướng nghiệp giúp HS có thể tiến hành lựa chọn nghề nghiệp một cách đúng đắn và khoa học, không ngẫu nhiên cảm tính. Các em có cơ hội khám phá chính bản thân mình, hiểu biết đầy đủ về năng lực, tính cách, sở thích, sở trường, sở đoản một cách khách quan. Hướng nghiệp còn trang bị cho các em những hiểu biết cần thiết về yêu cầu tâm sinh lí của từng ngành nghề đối với người học. Từ đó, các em có cơ hội đối chiếu những phẩm chất sở thích của bản thân với yêu cầu của ngành nghề nhằm chọn ngành nghề phù hợp nhất và lập kế hoạch để thực hiện mục tiêu nghề nghiệp. Hơn nữa, vấn đề nghề nghiệp đối với HS khiếm thị là rất khó khăn. Hầu hết các sinh viên khuyết tật, đặc biệt là các sinh viên khiếm thị đều không tìm được việc làm hoặc làm những ngành nghề phù hợp với đặc thù khiếm khuyết của mình. Có khoảng 94% người khiếm thị không có việc làm và phần lớn các công việc hiện tại của người khiếm thị chủ yếu vẫn là lao động phổ thông và thu nhập trung bình hàng tháng vẫn còn khá thấp. Vấn đề giải quyết việc làm cho người khuyết tật nói chung người khiếm thị nói riêng không còn là chức trách riêng của một đơn vị ban ngành nào cả mà là nhiệm vụ chung của toàn xã hội. Thực tế cho thấy có nhiều HS khiếm thị có thể đi học, nhưng đối với các em, việc chọn nghề không hề đơn giản. Khả năng tiếp cận tài liệu của các em còn rất hạn chế vì Kỉ yếu Hội nghị sinh viên NCKH 282 các tài liệu hay thông tin hướng nghiệp chủ yếu đều ở dạng viết và so với các dạng tật khác, các ngành nghề cho người khiếm thị không đa dạng nên việc các HS khiếm thị định hướng lựa chọn cho mình một ngành nghề phù hợp tương đối khó khăn. Bên cạnh đó, để hướng nghiệp có hiệu quả cho HS khiếm thị, cần tuân theo một quy trình khoa học với những bước cụ thể, đòi hỏi tính khoa học, tính thực tiễn với cơ sở của tâm lí học. Chỉ theo sát quy trình mới có thể giúp các em có cái nhìn đúng đắn về tính cách, năng lực của bản thân cũng như sự đáp ứng yêu cầu của bản thân các em đối với nghề nghiệp đó như thế nào. Xuất phát từ những lí do trên, nhóm nghiên cứu thực hiện đề tài: Thiết kế CD hướng nghiệp cho HS khiếm thị ở một số trường THPT tại TPHCM để phần nào đó có thể hỗ trợ các em có được sự định hướng đúng và đầy đủ trong việc chọn nghề, từ đó HS có thể tự lập kế hoạch tương lai cho bản thân mình. 2. Nội dung 2.1. Một số vấn đề lí luận cơ bản 2.1.1. Hướng nghiệp Hướng nghiệp là quá trình hướng dẫn chọn nghề, là những hoạt động nhằm hỗ trợ mọi cá nhân đánh giá toàn bộ năng lực và đặc điểm tính cách của bản thân, đối chiếu những năng lực đó với những yêu cầu của nghề đặt ra cho người lao động. Từ đó, giúp cá nhân định hướng và lựa chọn được nghề nghiệp phù hợp trong tương lai. 2.1.2. Hướng nghiệp cho HS THPT khiếm thị Hiện nay, hướng nghiệp cho HS THPT khiếm thị chủ yếu tập trung vào những nội dung tương tự như với ở trường THPT thông thường [12]: - Giúp HS định hướng đúng đắn về nghề nghiệp tương lai bằng cách cung cấp những thông tin về hệ thống ngành nghề và hệ thống các trường đào tạo nghề trong xã hội; giới thiệu những ngành, nghề mà xã hội, địa phương đang có nhu cầu - Tư vấn cho HS chọn nghề phù hợp, có căn cứ khoa học bằng cách: + Sử dụng các trắc nghiệm hướng nghiệp làm cơ sở khoa học khách quan để đánh giá năng lực trí tuệ, xu hướng nghề nghiệp, tính cách của HS, qua đó giúp các em hiểu bản thân mình hơn. + Chỉ ra những đặc điểm, yêu cầu về phẩm chất, năng lực, điều kiện sức khoẻ của nghề. Trên cơ sở đó, HS đối chiếu với những đặc điểm của bản thân để có thể tự mình đưa ra sự lựa chọn phù hợp. + Giúp HS nói lên những khó khăn của mình trong việc chọn nghề, giải đáp những vướng mắc của các em và cho lời khuyên chọn nghề phù hợp. Như vậy, trong hoạt động hướng nghiệp, HS THPT khiếm thị phải tìm hiểu, nhận thức các đặc điểm của bản thân, đồng thời phải có nhận thức về thế giới nghề nghiệp. Năm học 2015 - 2016 283 Từ đó đối chiếu những đặc điểm của bản thân với các yêu cầu của ngành nghề để lựa chọn nghề nghiệp phù hợp. 2.2. Phương pháp và khách thể nghiên cứu 2.2.1. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lí luận: Phân tích, tổng hợp các tài liệu liên quan đến đề tài. - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: o Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Dùng bảng hỏi để điều tra về nhu cầu hướng nghiệp của các em HS THPT khiếm thị bằng CD và lấy ý kiến đánh giá tính khả thi của đĩa CD. o Phương pháp phỏng vấn: Phỏng vấn trực tiếp các giáo viên và HS khiếm thị về nhu cầu có CD hướng nghiệp và đánh giá tính khả thi của CD về nội dung và hình thức. - Phương pháp thống kê toán học: Phương pháp này sử dụng để xử lí số liệu thu thập từ phiếu điều tra. 2.2.2. Khách thể nghiên cứu Nhóm nghiên cứu thực hiện nghiên cứu trên 84 HS THPT khiếm thị tại Trường Phổ thông Đặc biệt Nguyễn Đình Chiểu và Trung tâm Hướng nghiệp và Công nghệ Trợ giúp Người mù Sao Mai. 3. Kết quả nghiên cứu và ý nghĩa 3.1. Nhu cầu hướng nghiệp của HS khiếm thị Nhu cầu hướng nghiệp thông qua đĩa CD được khảo sát ở 84 HS khiếm thị của trường Phổ thông Đặc biệt Nguyễn Đình Chiểu và Trung tâm hướng nghiệp và công nghệ trợ giúp người mù Sao Mai. Kết quả khảo sát nhu được thể hiện ở bảng 1. Bảng 1. Nhu cầu hướng nghiệp qua đĩa CD của HS khiếm thị STT Nội dung Mức độ ĐTB Xếp hạng RCT CT TĐCT TCT KCT 1 Nếu có 1 CD hướng dẫn chọn nghề, bạn thấy có cần thiết không? 41 32 11 0 0 4.02 2 2 Cung cấp các bài test giúp người khiếm thị hiểu về bản thân 48 35 0 0 1 4.23 1 3 Giới thiệu các ngành nghề dành riêng cho người khiếm thị 31 33 20 0 0 4.01 3 4 Hướng dẫn người khiếm thị lập kế hoạch để đạt được mục tiêu nghề nghiệp 40 30 13 1 0 3.92 4 Điểm trung bình 4.09 Kỉ yếu Hội nghị sinh viên NCKH 284 Từ bảng 1 cho ta thấy, trong đĩa CD hướng nghiệp có các nội dung: cung cấp bài test giúp người khiếm thị hiểu về bản thân với điểm trung bình 4.23. Như vậy, các em cho rằng việc có bài test để giúp người khiếm thị hiểu về bản thân là cần thiết, đây cũng là nội dung ở vị trí đầu tiên trong nội dung đĩa CD hướng nghiệp mà HS khiếm thị quan tâm. Như vậy các em thật sự có mong muốn được tìm hiểu bản thân mình để có thể lựa chọn cho mình một ngành nghề phù hợp. Trong đĩa CD hướng nghiệp cần giới thiệu các ngành nghề dành riêng cho người khiếm thị đạt mức điểm trung bình tốt là 4.01, tương ứng việc các em thấy cần thiết phải giới thiệu những ngành nghề cho người khiếm thị trọng đĩa CD hướng nghiệp. Đây là nguồn thông tin các em luôn quan tâm và tìm kiếm khi tham gia tư vấn hướng nghiệp. Và cuối cùng hướng dẫn người khiếm thị lập kế hoạch để đạt được mục tiêu nghề nghiệp trong tương lai, được các bạn HS khiếm đạt mức điểm trung bình gần loại tốt là 3.92 đạt gần mức cần thiết phải lập kế hoạch. Từ kết quả của bảng khảo sát trên nhóm nghiên cứu thấy rằng việc thiết kế đĩa CD hướng nghiệp cho HS khiếm thị là hết sức cần thiết. Và đĩa CD hướng nghiệp sẽ được đảm bảo những nội dung mà các bạn HS quan tâm, để có thể mang lại hiệu quả hướng nghiệp tốt nhất cho các bạn HS khiếm thị. 3.2. Nội dung của CD hướng nghiệp CD gồm có 3 phần:  Phần 1: Nhận thức bản thân. Xây dựng bài test để giúp các em HS khiếm thị nhận thức bản thân, tự kiểm tra xem các em phù hợp với những ngành nghề nào, bên cạnh đó trong CD còn khái quát về các nhóm ngành nghề.  Phần 2: Nhận thức nghề nghiệp  Định ra những nhóm nghề phù hợp với khả năng của các bạn HS khiếm thị bao gồm: tên nghề, những yêu cầu của ngành nghề mà HS khiếm thị phải đáp ứng cùng nơi đào tạo và làm việc.  Trong đó gồm có 6 nhóm nghề dành cho người khiếm thị: • Nhóm R: trồng trọt (trà, cà phê, rau mầm, thảo dược), chăn nuôi, sửa chữa nhạc cụ. • Nhóm I: nghiên cứu xã hội học, tài nguyên môi trường, nghiên cứu lịch sử • Nhóm A: ca sĩ, nhạc công, nhạc sĩ, làm gốm, làm thủ công • Nhóm S: công tác trong hội người mù, chuyên gia trợ giúp người khiếm thị, tham vấn tâm lí, giáo viên, cộng tác viên với báo, tư vấn hướng nghiệp, massage • Nhóm E: luật sư, thông dịch viên, dịch thuật, kinh doanh nhỏ • Nhóm C: làm việc văn phòng, đại diện dịch vụ khách hàng, nhân viên trực điện thoại.  Phần 3: Lập kế hoạch nghề nghiệp Bao gồm các bước:  Tìm hiểu về bản thân thông qua các kênh thông tin khác nhau; Năm học 2015 - 2016 285  Tìm hiểu về ngành nghề qua các phương tiện hoặc mối quan hệ mà các em có được;  Tìm hiểu về nhu cầu của nghề;  Tìm hiểu cơ sở đào tạo;  Lấy kinh nghiệm thực tế;  Ra quyết định lựa chọn cho tương lai. 3.3. Mức độ khả thi của CD hướng nghiệp Mức độ khả thi của đĩa CD hướng nghiệp dành cho HS khiếm thị được thể hiện qua bảng 2. Bảng 2. Mức độ khả thi của CD hướng nghiệp cho HS khiếm thị STT Nội dung ĐTB Rất tốt Tốt khá Trung bình Yếu 1 Giới thiệu 16 23 12 1 0 4.12 2 Phần 1: Nhận thức bản thân 17 34 1 0 0 4.21 3 Phần 2: Nhận thức nghề nghiệp 18 29 5 0 0 4.05 4 Phần 3: Lập kế hoạch nghề nghiệp 11 24 17 0 0 3.89 5 Kết luận 16 25 11 0 0 4.01 Điểm trung bình chung 4.06 Có thể thấy khách thể đánh giá mức độ khả thi của CD hướng nghiệp cho HS THPH khiếm thị khá tốt (mức điểm trung bình từ 3.89 đối với phần 3 lập kế hoạch nghề nghiệp đến 4.21 đối với phần 1 nhận thức bản thân). Nhìn chung, khách thể đánh giá tương đối cao (điểm trung bình 4.06) mức độ khả thi của CD hướng nghiệp cho HS khiếm thị về mặt nội dung. Cụ thể hơn, về số liệu căn cứ trên điểm trung bình có thể thấy các khách thể nghiên cứu đánh giá nội dung phần 3 thấp nhất ở mức độ cận tốt (cận 4). Có thể là do nội dung phần 3 của CD hướng nghiệp cho HS khiếm thị (Lập kế hoạch nghề nghiệp) chưa hoàn thiện và đầy đủ những nội dung mà các bạn cần hoặc các bước lên kế hoạch chưa đủ cụ thể, chi tiết hóa. Ngoài ra, các bạn đánh giá khá cao phần 1 của CD (Nhận thức bản thân) với điểm trung bình cao nhất là 4.21. Điều này cũng khá dễ hiểu vì nội dung phần 1 cung cấp bài test của TS. John Holland – một trong những bài test hướng nghiệp ưu việt và phổ biến trên thế giới, có thể qua nội dung phần 1, HS đã có thể hiểu rõ hơn về bản thân mình, cụ thể là nhận thức rõ tính cách và năng lực bản thân phù hợp với nhóm ngành nghề nào. 3.4. Ý nghĩa Kết quả nghiên cứu cho thấy các HS khiếm thị có nhu cầu hướng nghiệp cao và việc thiết kế CD hướng nghiệp dành riêng cho các em là điều cần thiết. Trong CD đảm Kỉ yếu Hội nghị sinh viên NCKH 286 bảo đủ các yêu cầu về nội dung và phương pháp về lựa chọn và lập kế hoạch nghề nghiệp sẽ có ý nghĩa rất lớn đối với các em. Mức độ khả thi của CD tương đối cao cho thấy đây là một phương pháp hướng nghiệp có thể đáp ứng sự mong đợi của các em. 4. Kết luận và kiến nghị 4.1. Kết luận Hướng nghiệp cho HS THPT khiếm thị là một hoạt động vô cùng quan trọng và cần được quan tâm hơn nữa. Đa số HS khiếm thị được khảo sát đều mong muốn có một CD hướng nghiệp. Trong CD bao gồm bài test để hỗ trợ cho HS có thể tự đánh giá khả năng của bản thân, giúp các em đối chiếu những đặc điểm của bản thân với yêu cầu của ngành nghề,. từ đó hướng dẫn các em lập kế hoạch và thực hiện kế hoạch đó để đạt được mục tiêu nghề nghiệp. 4.2. Kiến nghị 4.2.1. Với HS khiếm thị ở một số trường THPT tại TPHCM - Đĩa CD hướng nghiệp có hình thức sử dụng rất đa dạng, phù hợp với HS. Các em có thể nghe bằng máy đọc đĩa hoặc có thể chép nội dung CD ra các thiết bị khác thuận tiện hơn như máy nghe nhạc, điện thoại di động... Các em có thể sử dụng ngoài giờ học, lúc rảnh rỗi ở nhà tùy theo ý thích của mình. - Sau khi sử dụng đĩa CD hướng nghiệp, ngoài những hướng dẫn có trong CD, các em có thể trao đổi thêm với ba mẹ, thầy cô và bạn bè để có thêm những thông tin khác hữu ích cho việc chọn nghề và lập kế hoạch nghề nghiệp sau này. 4.2.2. Với các trường THPT tại TPHCM có HS khiếm thị Đĩa CD hướng nghiệp này mang tính chất hỗ trợ các em lựa chọn nghề nghiệp trong tương lai phù hợp, do đó CD này có thể được sử dụng vào các buổi sinh hoạt ngoại khóa của trường, hoạt động ngoài giờ lên lớp, các buổi sinh hoạt công dân 4.2.3. Với giáo viên - Các giáo viên cũng nên khuyến khích các em HS khiếm thị sử dụng CD hướng nghiệp này bên cạnh việc trao đổi, hỗ trợ các em chọn nghề. - Giáo viên cũng nên khuyến khích phụ huynh tham khảo đĩa CD hướng nghiệp, giúp phụ huynh có thêm nguồn để hướng dẫn con em. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Đào Thị Oanh (1996), Tâm lí học lao động, Đại học Quốc gia Hà Nội, trang 79. 2. Phạm Tất Dong (1989), Nghề nghiệp tương lai- Giúp bạn chọn nghề, Nxb Giáo dục. 3. Phạm Tất Dong (1991 - 2000), Định hướng hoạt động lao động hướng nghiệp phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. 4. Lê Khắc Thìn (1996), Tìm hiểu thực trạng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp 12 và công tác hướng nghiệp ở trung học phổ thông, Luận văn Thạc sĩ Trường Đại học Sư phạm TPHCM. Năm học 2015 - 2016 287 5. Phan Thị Tố Anh (1996), Nghiên cứu nhận thưc và dự định chọn nghề của học sinh trung học phổ thông, Luận án Tiến sĩ Đại học Sư phạm Hà Nội. 6. Lí Ngọc Sáng (2003), Đề xuất giải pháp tăng cường công tác tư vấn giáo dục truyền thông về hướng nghiệp, triển khai ứng dụng và hoàn thiện một số trắc nghiệm cho học sinh phổ thông theo yêu cầu thị trường lao động Thành phố Hồ Chí Minh. 7. Võ Hưng và các cộng sự (2005), Tổ chức đưa kết quả nghiên cứu đề tài xây dựng bộ công cụ trắc nghiệm vào phục vụ công tác tư vấn hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông ở Thành phố Hồ Chí Minh. 8. Nguyễn Văn Hộ và Nguyễn Thị Thanh Huyền (2006), Hoạt động giáo dục hướng nghiệp và giảng dạy kĩ thuật trong trường trung học phổ thông, Nxb Giáo dục Hà Nội. 9. Lê Thị Thanh Hương (2010), Tư vấn hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông thực trạng Việt Nam và kinh nghiệm quốc tế, Viện khoa học xã hội Việt Nam. 10. Nguyễn Thị Thanh Thảo (2010), Nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh lớp 12 trung học phổ thông tỉnh Kiên Giang, Luận văn Thạc sĩ Tâm lí học, Trường Đại học Sư phạm TPHCM. 11. Vũ Thảo My (2011), Nghiên cứu đề xuất giải pháp hướng nghiệp cho học sinh phổ thông tại huyện Bảo Lộc tỉnh Lâm Đồng, Luận văn Thạc sĩ, Trường ĐH Sư phạm Kĩ thuật TPHCM. 12. Nguyễn Thị Trường Hân (2011), “Thực trạng công tác tư vấn hướng nghiệp ở một số trường THPT tại TPHCM”, Tạp chí Khoa học Trường Đại học Sư Phạm TPHCM. Khoa học giáo dục, 25(59), tr. 116–120. 13. Nguyễn Thị Ái Nhân (2011), “Sử dụng trắc nghiệm, thang đánh giá sự phát triển định hướng giá trị nghề trong tham vấn hướng nghiệp”, Tạp chí Giáo dục, số 276. 14. Phạm Ngọc Linh (2013), Tư vấn hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông, luận án tiến sĩ tâm lí học, Viện Khoa học Xã hội. 15. Nguyễn Văn Hộ (chủ biên), Nguyễn Thị Thanh Huyền (2006), Hoạt động hướng nghiệp và giảng dạy kỹ thuật trong trường trung học phổ thông, Nxb Giáo dục, tr. 5. 16. Phạm Minh Hạc, Lê Khanh, Trần Trọng Thuỷ (1989), Tâm lí học, tập 2, Nxb Giáo dục, tr. 149. 17. Đối thoại Pháp – Á: Vấn đề và hướng đi cho giáo dục hướng nghiệp tại Việt Nam, tr. 36, 2001, Đại học Quốc gia Hà Nội. 18. Phạm Tất Dong, Nguyễn Như Ất (2000), Sự lựa chọn tương lai, Nxb Thanh niên, tr. 29. 19. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2010), Định hướng và đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học cơ sở, Hà Nội 2010, tr. 57. 20. Đại cương về giáo dục trẻ khiếm thị (2008), Đại học Sư phạm Đà Nẵng. 21. Huỳnh Văn Sơn, Trần Thị Thu Mai, Lê Thị Hân, Nguyễn Thị Uyên Thy (2013), Tâm lí học đại cương, Nxb ĐH Sư phạm TPHCM.