Thiết kế hoạt động trải nghiệm thực tế đảo Cát Hải thành phố Hải Phòng nhằm giúp học sinh Lớp 5 làm tốt bài văn tả cảnh biển quê hương

3TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 43, tháng 11 năm 2020 THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM THỰC TẾ ĐẢO CÁT HẢI THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG NHẰM GIÚP HỌC SINH LỚP 5 LÀM TỐT BÀI VĂN TẢ CẢNH BIỂN QUÊ HƯƠNG Nguyễn Thị Dung, Lê Mai Phương Khoa Giáo dục Tiểu học Mầm non Email: dungnt@dhhp.edu.vn Ngày nhận bài: 04/10/2020 Ngày PB đánh giá: 19/11/2020 Ngày duyệt đăng: 27/11/2020 TÓM TẮT: Thiết kế là khâu quan trọng trong tổ chức các hoạt động trải nghiệm (HĐTN) ở tiểu học. Thiết kế HĐTN có nhiệm vụ xây dựng các hoạt động này theo ý đồ của giáo viên (GV) và theo nhu cầu về kiến thức cần đạt được của học sinh (HS), từ đó thực hiện được mục tiêu đề ra và làm cho HĐTN phù hợp với đặc điểm của môn học. Quá trình thiết kế các HĐTN đòi hỏi phải có một kế hoạch chặt chẽ, rõ ràng về nội dung, thời gian và cách thức thực hiện đảm bảo mục tiêu hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực của HS. Thiết kế các HĐTN thực tế một cách chi tiết, đầy đủ, cụ thể bao nhiêu thì việc tổ chức các HĐTN càng hiệu quả bấy nhiêu. Trong bài viết, chúng tôi đi vào thiết kế HĐTN thực tế với mong muốn giúp HS lớp 5 làm tốt bài văn tả cảnh biển quê hương. Từ khóa: Hoạt động trải nghiệm thực tế, học sinh lớp 5, tả cảnh biển quê hương DESIGNING ACTUAL EXPERIENTIAL ACTIVITIES IN CAT HAI ISLAND OF HAI PHONG CITY TO HELP STUDENTS IN GRADE 5 DO WELL IN THE ESSAY DESCRIBING THE OCEAN SCENERY OF HOMELAND ABSTRACT: Designing is an important step in organizing experiential activities in primary school. Designing experiential activities is responsible for building these activities according to the teacher’s intentions and according to the needs of students to gain knowledge, from which to achieve the set goals and adapt the activity to the subject characteristics. The process of designing experiential activities requires a clear and coherent plan of the content, time and implementation method to ensure the goal of forming and developing the quality and capacity of students. The more detailed, adequate and specific designing actual experiential activities is, the more effect organizing experiential activities have. In this article, we design actual experiential activities with the desire to help students in grade 5 do well in the essay describing the ocean scenery of their homeland. Keywords: actual experiential activities, students in grade 5, essay describing the ocean scenery of homeland. 1. MỞ ĐẦU HĐTN được tiến hành song song với hoạt động dạy học trong nhà trường và là một bộ phận của quá trình giáo dục. HĐTN ngoài giờ học các môn văn hóa ở trên lớp có mối quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho hoạt động trong giờ học. HĐTN là các hoạt động có mục đích, có tổ chức được thực hiện trong hoặc ngoài nhà trường nhằm phát triển, nâng cao tố chất và tiềm năng của HS, nuôi dưỡng ý thức sống tự lập, 4 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG đồng thời biết quan tâm, chia sẻ với mọi người. Tham gia vào các HĐTN, HS được phát huy vai trò chủ thể, tính tích cực, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân. HS được chủ động tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động: thiết kế, chuẩn bị, thực hiện, đánh giá kết quả hoạt động phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và khả năng của bản thân. HS được trải nghiệm, được bày tỏ quan điểm, ý tưởng, được đánh giá, lựa chọn ý tưởng được thể hiện, tự khẳng định bản thân, hình thành, phát triển cho HS những giá trị sống và các năng lực cần thiết. Việc thiết kế HĐTN gắn bài học vào thực tiễn cuộc sống sẽ giúp HS phát triển tư duy sáng tạo, phát triển năng lực, đồng thời khuyến khích HS vận dụng các kĩ năng kĩ xảo để khám phá kiến thức và tự lực giải quyết vấn đề. 2. NỘI DUNG 2.1. Thiết kế hoạt động trải nghiệm thực tế đảo Cát Hải nhằm giúp học sinh lớp 5 làm tốt bài văn tả cảnh biển Theo Dương Giáng Thiên Hương [5], tư tưởng giáo dục qua trải nghiệm đã xuất hiện từ lâu, song nó chỉ thực sự trở thành một tư tưởng giáo dục chính thống và phát triển thành học thuyết khi có những công trình nghiên cứu của các nhà tâm lí học, giáo dục học nổi tiếng trên thế giới. Về HĐTN, John Deway đã đưa ra quan điểm “học qua làm, học bắt đầu từ làm”. Với triết lí giáo dục đề cao vai trò kinh nghiệm trong dạy học, ông cũng chỉ ra rằng, kinh nghiệm giúp nâng cao hiệu quả của giáo dục bằng cách kết nối người học, kiến thức học với thực tiễn cuộc sống, vì thế cần đưa các loại bài tập như nghề làm vườn, dệt, mộc vào nhà trường. Theo ông thì học sinh học tập qua sự trải nghiệm sẽ gắn kết nhà trường với cuộc sống. Quá trình học tập dựa trên sự trải nghiệm sẽ giúp HS luôn huy động các kiến thức, kĩ năng của mình cho phù hợp với cảm xúc, nhận thức của người khác, của bối cảnh xã hội mà học sinh sống [4]. Ngoài ra, còn phải kể đến rất nhiều các nhà giáo dục học hiện đại như Willingham, Conrad. Ở Việt Nam, ngay từ thời kì đầu của nền giáo dục hiện đại, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: “Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội”. Người nêu cao việc học kết hợp với thực hành: “Thực tiễn không có lý luận hướng dẫn thì thành thực tiễn mù quáng. Lý luận mà không liên hệ với thực tiễn là lý luận suông”. Theo Phạm Quang Tiệp, “HĐTN là hoạt động giáo dục, trong đó HS dựa trên sự tổng hợp kiến thức của nhiều lĩnh vực giáo dục và nhóm kĩ năng khác nhau để trải nghiệm thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình và tham gia hoạt động phục vụ cộng đồng dưới sự hướng dẫn tổ chức của nhà giáo dục, hình thành những phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và một số năng lực đặc thù của hoạt động này: năng lực thiết kế, tổ chức hoạt động; năng lực thích ứng với sự biến động của nghề nghiệp và cuộc sống” [8]. Trải nghiệm thực tế cũng là cơ hội để các em ý thức được tầm quan trọng của việc học và quyết tâm nỗ lực, cố gắng phát huy sở trường của bản thân. Hoạt động trải nghiệm như một trò chơi khám phá thế giới bất tận, càng đào sâu càng khơi gợi niềm say mê, thích thú của các em. Hướng dẫn HS lớp 5 làm tốt bài văn tả cảnh biển thông qua hoạt động trải nghiệm thực tế tại đảo Cát Hải sẽ giúp các em có cái nhìn chân thực nhất về cảnh quan của biển như bãi cát, nước, sóng biển, các loài động 5TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 43, tháng 11 năm 2020 thực vật đa dạng. Qua HĐTN, GV không chỉ cung cấp cho HS những trải nghiệm thực tế mà còn trang bị cho các em những hiểu biết cơ bản về tài nguyên biển của đất nước, hình thành ở các em niềm đam mê và xây dựng ý thức tự giác bảo vệ môi trường, học tập được nhiều kĩ năng sống bổ ích. 2.1.1. Mục tiêu hoạt động Mục tiêu của HĐTN thực tế trong dạy học văn miêu tả cảnh biển quê hương hướng tới đảm bảo cung cấp đầy đủ kiến thức, kĩ năng làm văn tả cảnh đồng thời mở rộng vốn sống, vốn hiểu biết của HS lớp 5 về cảnh biển quê hương. Cụ thể: - Về kiến thức: HS học tập, tham quan, trải nghiệm quang cảnh biển buổi sáng, trưa, chiều tà và hoạt động liên quan đến biển quê hương trên địa bàn huyện Cát Hải, có vốn kiến thức để làm bài văn tả cảnh. - Về kĩ năng: Rèn cho học sinh kĩ năng hợp tác trong làm việc nhóm, kĩ năng thu thập thông tin, phỏng vấn, điều tra thực tế, kĩ năng trình bày vấn đề, viết báo cáo. Kĩ năng giao tiếp, kĩ năng ứng dụng công nghệ thông tin vào quá trình học tập. - Về thái độ: HS thêm tự hào về nét đẹp của biển quê hương. Biết phấn đấu học tập để đóng góp, xây dựng quê hương giàu đẹp. Có tinh thần tích cực, ham tìm hiểu từ thực tế trải nghiệm trong hoạt động tập thể. 2.1.2. Nội dung, hình thức hoạt động Nội dung: cho HS tham gia HĐTN thực tế tích hợp kiến thức làm bài văn tả cảnh sinh hoạt trên biển trong chương trình Tiếng Việt lớp 5. Hình thức: Tham gia HĐTN thực tế, vận dụng viết bài và báo cáo sản phẩm. 2.1.3. Quy mô, đối tượng, thời lượng, địa điểm tổ chức - Quy mô: 1 lớp học (25 - 30 HS) - Đối tượng: HS lớp 5 - Thời lượng: 2 tuần. Cụ thể: Tham quan và trải nghiệm thực tế: một ngày; tạo sản phẩm và chuẩn bị báo cáo: 10 ngày; báo cáo 1 buổi. - Địa điểm: Biển thị trấn Cát Hải, thành phố Hải Phòng; Báo cáo tại lớp học. 2.1.4. Ý nghĩa hoạt động - Đối với quá trình dạy học Tập làm văn, HS lớp 5 có khả năng sáng tạo, năng động và thích ứng trong học tập; gắn kết mối quan hệ giữa HS và GV tốt hơn, GV hiểu HS; HS được rèn luyện kĩ năng hợp tác, làm việc nhóm. HS được giao lưu tích cực với nhau, tăng tính đoàn kết của tập thể lớp, biết huy động các tư liệu có được nhờ quan sát, ghi chép để tạo lập bài văn tả cảnh. Bồi đắp trí tưởng tượng phong phú, phát triển năng lực cá nhân, nhận thức và giải quyết vấn đề được thấu đáo. - Đối với xã hội: HS trân trọng, có ý thức giữ gìn vẻ đẹp quê hương, có tình cảm sâu sắc với quê hương đất nước và biết truyền tải tình cảm vào trong bài văn. 2.1.5. Phương tiện tổ chức hoạt động Thiết bị: Máy tính, máy chiếu, phấn, bảng, bút, giấy, một số hình ảnh, clip. Học liệu: SGK Tiếng Việt 5, một số bài văn mẫu. 2.1.6. Chuẩn bị GV: Máy tính, máy chiếu, loa, tranh ảnh minh họa, bảng phân công nhiệm vụ cho HS, báo cáo tổng kết. HS: Máy ảnh, tài liệu: ảnh, clip, bài viết/ sản phẩm, bài thuyết trình 6 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG 2.2. Hoạt động và tiến trình 2.2.1. Giới thiệu nội dung Thời gian trình bày báo cáo: Từ 7h30 đến 11h ngày Thành phần tham gia: GV, HS cả lớp 5A, đại diện PHHS, hướng dẫn viên. Dự kiến chi phí: 200.000/HS 2.2.2. Chuẩn bị STT Nội dung Thời gian Người phụ trách Yêu cầu 1 Phân chia lớp thành các nhóm nhỏ 10 phút GV và ban cán sự lớp Hình thành 3 nhóm gồm Nhóm viết bài (10 HS), Nhóm kiểm tra, đánh giá (10 HS), Nhóm truyền thông (10 HS) 2 HS nhận nhóm, bầu nhóm trưởng 10 phút HS HS trong nhóm bàn bạc bầu nhóm trưởng, nhóm phó và thư kí 3 GV phân chia nhiệm vụ theo từng nhóm 20 phút GV HS nắm được nhiệm vụ của nhóm mình 4 HS phân công nhiệm vụ trong nhóm 10 phút HS HS lên ý tưởng, nắm được nhiệm vụ của nhóm, hình thành hướng giải quyết nhiệm vụ 2.2.3. Phân chia nhiệm vụ cho từng nhóm Tên nhóm Nhiệm vụ Kết quả cần đạt Nhóm truyền thông Sưu tầm tranh ảnh và tư liệu từ chuyến đi thực tế để làm rõ sáng tỏ chủ đề “Biển đảo quê em”. Thu thập các hình ảnh, clip về chuyến đi. Nhóm viết bài Sau buổi trải nghiệm, lập dàn ý bằng cách liệt kê thông tin, viết bài văn theo cấu trúc của dàn ý Thu thập được thông tin cần thiết trong chuyến tham quan trải nghiệm để hình thành dàn ý. Triển khai bài viết dựa trên hiểu biết thực tế. Sử dụng linh hoạt các phép tu từ nhân hóa, so sánh. Hình ảnh đưa vào bài văn là các hình ảnh mang tính thực tế cao, cảm xúc chân thật, lắng đọng. Nhóm kiểm tra, đánh giá Tham gia điều tra, xem xét, đánh giá và nhận xét bài làm của nhóm bạn Tiến hành xây dựng mẫu kiểm tra và đánh giá cho dàn ý, bài văn. Soát lỗi trong bài làm giúp bài văn trở nên hoàn chỉnh. 2.2.4. Sản phẩm yêu cầu của các nhóm a. Nhóm truyền thông Tổ chức trình chiếu hình ảnh, clip về cảnh sinh hoạt trên biển tại đảo Cát Hải 7TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 43, tháng 11 năm 2020 + Hình ảnh tàu trên biển + Hình ảnh bình minh trên biển + Hình ảnh ngư dân đánh bắt cá + Hình ảnh hoàng hôn trên biển b. Nhóm viết bài trình bày dàn ý, chiếu và chia sẻ bài làm của nhóm mình  Dàn ý  Bài minh họa của HS 8 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG c. Nhóm kiểm tra, đánh giá Nhiệm vụ 1: Thiết kế mẫu phiếu đánh giá dàn ý, đoạn văn để hoàn chỉnh sản phẩm Phiếu chỉnh sửa dàn ý Họ và tên người chỉnh sửa:..... Họ và tên người viết:... Lớp:.......... Yêu cầu: Em hãy đọc dàn ý của bạn và soát lại theo hướng dẫn 1. Người viết trình bày dàn ý như thế nào? ....... 2. Cách sắp xếp các ý trong dàn ý theo trình tự thế nào? .... 3. Các yếu tố được người viết nêu ra có thuyết phục? ...... 4. Người viết chỉ ra quang cảnh biển vào lúc nào? Hình ảnh đó để lại ấn tượng gì cho em? .. 5. Em đánh giá bài làm của bạn ở mức nào? .. Nhiệm vụ 2: Chỉnh sửa đoạn văn bằng cách gạch chân câu văn mắc lỗi diễn đạt và ghi vào cột bên trái, đưa ra lời khuyên/ tự chỉnh sửa ở cột bên phải theo bảng STT Câu văn, từ mắc lỗi diễn đạt Lời khuyên/ tự sửa chữa 1 xê vào bờ xô vào bờ 3. KẾT LUẬN HĐTN thực tế sẽ tạo cơ hội để HS thể hiện năng lực và khẳng định chính mình. Muốn thực hiện tốt HĐTN thực tế, HS phải biết chia sẻ, hợp tác, giúp đỡ, đoàn kết xích lại gần nhau, tạo được thói quen, tinh thần hợp tác giữa các thành viên trong lớp. Tổ chức HĐTN thực tế tốt sẽ cuốn hút 9TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 43, tháng 11 năm 2020 HS vào các hoạt động trong giờ học, điều chỉnh quá trình phát triển nhận thức, kĩ năng sống của HS, góp phần làm cho hoạt động trong giờ học đạt hiệu quả cao. Mục tiêu của HĐTN là giúp HS hình thành, phát triển năng lực thích ứng với cuộc sống, đồng thời góp phần hình thành, phát triển các năng lực chung theo quy định của Chương trình tổng thế. HĐTN đóng vai trò quan trọng trong dạy học Tập làm văn bởi lẽ, các nhà văn nhà thơ cũng qua quan sát, trải nghiệm thực tế mới cho ra đời những tác phẩm hay. Các thầy cô giáo muốn thấu cảm tác phẩm, cũng nên đi vào thực tế. Chính vì vậy, để HS viết văn tốt thì cần tạo điều kiện cho các em quan sát, tham gia các HĐTN thực tiễn để trau dồi vốn sống, tạo cơ hội cho các em suy nghĩ, cảm nhận chân thực về sự vật, họat động xung quanh, phát triển các năng lực cần thiết ở học sinh. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2015). Tài liệu tập huấn kĩ năng xây dựng tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trường tiểu học. NXB Đại học Sư phạm. 2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2019). Hoạt động trải nghiệm của học sinh trong dạy học Ngữ văn Trường Trung học phổ thông Phan Huy Chú (Đống Đa – Hà Nội) 3. Nguyễn Thị Chi, 2014. Nghiên cứu xây dựng một số hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh lớp 4, 5 trường tiểu học thực nghiệm Hà Nội theo định hướng đổi mới chương trình GDPT sau 2015. Đề tài KH&CN, mã số V2014-11, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam. 4. Tưởng Duy Hải, 2016. Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học Vật lí ở trường phổ thông. Tạp chí Khoa học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, No.8B, Vol.61, tr 42. 5. Dương Giáng Thiên Hương (2017). Hoạt động trải nghiệm sáng tạo – Lý thuyết và vận dụng trong dạy học tiểu học. Tạp chí Khoa học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, No.1A, Vol.62. 6. Nguyễn Thị Liên (chủ biên), 2016. Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông. Nxb Giáo dục Việt Nam 7. Lê Phương Nga (chủ biên – tái bản lần thứ 10, 2013) Lê A, Đặng Kim Nga, Đỗ Xuân Thảo. Phương pháp DHTV ở tiểu học 1. NXB ĐHSP Hà Nội 8. Phạm Quang Tiệp (2015). Thiết kế bài học tích hợp trong dạy học ở tiểu học. Kỉ yếu Hội thảo Quốc gia về đào tạo và phát triển nguồn nhân lực giáo dục tiểu học. NXB Hồng Đức, tr 146-150.