Thơ viết cho thiếu nhi của Dương Thuấn - Khúc ca cao nguyên

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Social Sci., 2011, Vol. 56, No. 2, pp. 33-38 THƠ VIẾT CHO THIẾU NHI CỦA DƯƠNG THUẤN - KHÚC CA CAO NGUYÊN Lã Thị Bắc Lý Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 1. Mở đầu Văn học thiếu nhi Việt Nam kể từ thời kì Đổi mới (1986) đã phát triển phong phú, đa dạng về đề tài, thể loại và thực sự đã có những kết tinh nghệ thuật, những thành tựu đáng ghi nhận. Mảng đề tài viết về miền núi, nếu trước kia ít được quan tâm và mới chỉ xuất hiện những tác phẩm rải rác, chủ yếu là truyện viết về miền núi kháng chiến, ví dụ Hai làng Tà phình và Động Hía của Bắc Thôn; Kim Đồng, Vừ A Dính của Tô Hoài. . . thì tới giai đoạn này đã được quan tâm với sự xuất hiện của hàng loạt tác phẩm viết về mọi lĩnh vực khác nhau của cuộc sống như: Chú bé thổi khèn của Quách Liêu, Một lớp trưởng khác thường của Lương Tố Nga, Truyền thuyết trong mây của Đào Hữu Phương, Kỉ vật cuối cùng của Hà Lâm Kì, Chân trời mở rộng của Đoàn Lư, Đường về với Mẹ Chữ của Vi Hồng, Đồi sói hú của Nguyễn Quỳnh. . . , và đặc biệt là Dương Thuấn - một mình chiếm lĩnh một sân thơ. Năm 1992, anh trình làng tập thơ Cưỡi ngựa đi săn được tặng giải A Giải thưởng Văn học thiếu nhi của Hội Nhà văn Việt Nam. Từ bấy đến nay, Dương Thuấn vẫn cần mẫn làm giàu thêm, đẹp thêm những sáng tác của mình. Thực ra, mảng thơ viết cho thiếu nhi chỉ là một phần trong sự nghiệp khá đồ sộ của anh hơn hai mươi năm qua. Nhưng dù viết cho người lớn hay viết cho trẻ em, thì thơ anh vẫn là những trăn trở, những khúc ca rạo rực mê say về quê hương. 2. Nội dung nghiên cứu 1 . Sinh ra và lớn lên ở xứ Tày - Bắc Kạn, yêu hồn nhiên và đắm đuối từ khung cảnh thiên nhiên đến cuộc sống giản dị, đơn sơ của con người vùng cao, Dương Thuấn giới thiệu về quê mình một cách đầy tự hào: Có sông Năng men quanh núi biếc Có hồ Ba Bể nước chảy ngược ra sông Có bản Hon nhà sàn bốn mái đẹp như tranh. . . 33 Lã Thị Bắc Lý Đó còn là cỏ cây hoa trái muôn sắc màu, là tiếng suối reo, là hòn sỏi thần kì, là tiếng hò săn bắn, là một làn khói sớm với mùi thịt nướng, là những phong tục tập quán, những huyền thoại làm mê đắm lòng người. Trong những vần thơ viết cho người lớn, Dương Thuấn cũng không ít lần hồn nhiên thốt lên: Kìa thảo nguyên đẹp là thế Em ơi, sao em chưa ra xem đi Hoa dại nở khắp triền đồi thắm đỏ Ngựa ngồi nửa yên còn một nửa chờ em. . . Thơ Dương Thuấn đã dựng nên một không gian rộng lớn, vừa hùng vĩ vừa lãng mạn; vừa xa xôi lại vừa rất đỗi gần gũi, thân thương và quyến rũ. Đó chính là nguồn cảm hứng vô tận trong thơ anh. Anh giới thiệu về quê mình bằng một thứ ngôn ngữ thật giản dị, nhưng đó lại chính là Khúc ca ngân mãi trong lòng người: Quê mình Nằm gối hoa lau Đắp chăn bông gạo Quả đứng chờ người hái. . . Ở vùng quê ấy, con người được sống hồn nhiên, vô tư trong sự bao bọc, vỗ về của thiên nhiên, trong cái đẹp vô biên của trời đất. Người và cảnh, cảnh và người giao hòa, quấn quýt với nhau trong một tình yêu bất tận: Nơi đó chỉ có mây và suối Người ngủ cùng mặt trăng (Mách với trẻ con) Bay bay Đâu đâu cũng thấy Sớm xuân tha hồ chơi bắt sương (Bắt sương) Người đi trong mây gió Trăng xuống chơi trên cỏ Sao trẩy về bản sâu (Cao Bằng) Lên Mã Pí Lèng Bạn sẽ nhìn thấy Trăng rất gần thôi Một bàn tay vẫy Đụng tới trăng rồi (Trăng Mã Pí Lèng) Cảm hứng bao trùm trong những vần thơ anh viết cho con trẻ là niềm tự hào và tình yêu tha thiết với bản Hon, với núi rừng Bắc Kạn. Và anh đã thể hiện tình 34 Thơ viết cho thiếu nhi của Dương Thuấn - Khúc ca cao nguyên yêu đó trong khát vọng được giãi bày, được mong muốn giới thiệu quê hương với bè bạn, trong lời mời mọc chân tình mà quyến rũ: Bản Chờ Hoa đang chờ Trẻ con ơi đến chơi Đường lên là đi mây về gió (Mách với trẻ con) Đây như là huyền thoại Đây như là trong mơ Đây quê hương cổ tích Bạn lên Bản Hon nhé Hoa mơ trắng đang chờ (Hoa mơ) Miền sơn cước ấy không chỉ hấp dẫn bởi vẻ đẹp hồn nhiên, rực rỡ mà còn hấp dẫn bởi những sản vật địa phương lạ và quý như: Nhót, Hạt dẻ, Gắm, Xổ, Bồ khai, Núc nác, Cây sui, Chuối rừng, quả ngõa, quả vối, quả mác mật, quả mắt chài. . . Dường như từng góc núi, mỏm đá, từng con suối, lối đi đều thấm hồn tác giả, ăm ắp tâm trạng. Tất cả đều toát lên vẻ đẹp kín đáo và thuần khiết. Dương Thuấn đã làm sống dậy cả một nền văn hóa Tày cùng bề dày lịch sử bằng những câu chuyện cổ tích, những huyền thoại với tất cả sự sinh động, hiện hữu, vừa chân thực, vừa gợi cảm khi Xuân đến, Vào hè, Tháng ba, Tháng bảy v.v. . . với vị Nếp nương vừa dẻo vừa ngon của món Xôi đài hái; với những Tiếng mõ, Tiếng khèn, Tiếng lượn, Lời ru; những trò chơi truyền thống như Tung còn, Đánh yến, Chơi quay; những cuộc Cưỡi ngựa đi săn, Đuổi quạ, Bắt trăn v.v. . . và đặc biệt là văn hóa tín ngưỡng của người Tày như Tín ngưỡng mẹ Hoa, Lễ bán tháng, Chợ phiên, Lễ hội lồng tồng v.v. . . Quả thật: Ai chưa lên Cao Bằng Chưa thể biết được đâu. . . (Cao Bằng) 2 . Từ bản Hon nhỏ bé mà nên thơ, Dương Thuấn đã đến với nhiều miền quê khác để sống và trải nghiệm, để hiểu thêm về nguồn cội với những phong tục tập quán, những thảo nguyên rực rỡ nắng và hoa, những con người nhòe lẫn với thiên nhiên. . . Nhìn về, quê hương xa mờ trong nỗi nhớ, nhưng có lẽ cũng chính vì thế mà kỉ niệm dường như lại càng rõ hơn: 35 Lã Thị Bắc Lý Những em bé xứ mây Tóc nâu Da thơm mùi cỏ Chạy đuổi theo trăng Trăng chạy xuống nước Cả lũ đứng cười ha hả Những bà mẹ đem gạo ra giã Hỏi nhau gạo đã giã mấy giăng Những bà mẹ thì đi giày vải Các em chạy bằng gót chân trần Các em vẫn đuổi trăng trên thảm cỏ. . . (Những em bé xứ mây) Mấy chục năm xa quê hương, cũng là ngần ấy năm nung nấu nỗi nhớ quê nhà. Thi thoảng, có dịp trở về thăm quê, những cảm xúc thăm thẳm lại ùa về: Đi lâu lâu Về muốn nhìn lâu lâu Cái cầu thang có dấu chân của mẹ (Về bản) Cái cầu thang bình dị, thân quen mà có sức gợi thật lớn bởi nó “có dấu chân của mẹ”, nó gắn liền với những kỉ niệm ấu thơ, nó nuôi dưỡng hồn thơ anh mỗi ngày, để từ đó, Dương Thuấn cần mẫn gùi từng viên đá sỏi xây lên tòa lâu đài thơ của mình. Tuyển tập Dương Thuấn, (3 tập - riêng tập 3 dành cho thiếu nhi), xuất bản song ngữ Tày - Kinh (Nhà xuất bản Hội Nhà văn, 2010) đánh dấu một chặng đường sáng tác của anh. Không phải Dương Thuấn tự dịch thơ của mình mà là anh sáng tác - sáng tác bằng cả hai ngôn ngữ - tiếng mẹ đẻ của anh: tiếng mẹ đẻ thứ nhất - tiếng Tày, và tiếng mẹ đẻ thứ hai - tiếng Kinh. Anh tâm sự: “Tôi làm thơ bằng cả hai thứ tiếng: Tày và Kinh. Khi viết bằng tiếng Tày, tôi không nghĩ là chỉ viết cho người Tày đọc, hoặc khi viết bằng tiếng Kinh, tôi cũng không nghĩ chỉ viết cho người Kinh đọc”. Mong muốn của anh là giới thiệu được thật nhiều hình ảnh của quê hương và văn hóa dân tộc tới mọi người. Anh vẫn đang tiếp tục cuộc hành trình với đầy khát vọng, đam mê và niềm tin, như anh từng bộc lộ: Thuở bé tôi cứ tin Sẽ có ngày núi mọc thêm một ngọn Sẽ có ngày chim phượng lại bay về Tôi yêu chín mươi chín ngọn núi Âm thầm tôi đợi một ngày kia. . . 3 . Với mong muốn giới thiệu được thật nhiều hình ảnh của quê hương và văn hóa dân tộc tới mọi người, Dương Thuấn đã vận dụng tới mức tối đa những chất 36 Thơ viết cho thiếu nhi của Dương Thuấn - Khúc ca cao nguyên liệu riêng biệt của vùng quê văn hóa Tày để làm nên một thế giới nghệ thuật sinh động và độc đáo. Những hình tượng nghệ thuật trong thơ anh, từ hình tượng con người đến hình tượng thiên nhiên đều mang những nét điển hình của vùng Tày Bắc Kạn. Đó là: Những bà mẹ xứ Mây, Những em bé xứ Mây, những chàng trai, cô gái xứ Mây; là cuộc sống vùng sơn cước giản dị mà huyền bí: Có lần bị bụi rơi vào mắt Bà lại bảo đem chổi làm gối Lúc ngủ say chổi sẽ quét bụi đi (Chổi rơm thần kì) Đi đường chân mỏi Đem sỏi lên nghe Thì chân sẽ khỏe (Hòn sỏi thần kì). . . Đó là dòng sông, ngọn núi, thảo nguyên bốn mùa hoang sơ, kì ảo; là bản làng quanh năm thơm mùi nếp nương, bắp bãi; là ngất ngây tiếng cười và men rượu trong những Chợ phiên, những Lễ hội Lồng tồng, những rằm Tháng bảy, những tết Trung thu. . . say người, say cảnh. . . Cưỡi ngựa Đạp mây Bay Tàn sao rơi như lửa. . . Dương Thuấn tâm sự, lần đầu tiên được giao lưu văn hóa ở Washington, anh đã đọc những bài thơ bằng tiếng Tày và hát then bằng tiếng Tày. Khi đọc xong, anh vô cùng cảm kích vì nhận thấy sự tán thưởng thích thú của mọi người. Vậy là, từ bản Hon bé nhỏ, anh đã hòa nhập vào thế giới. Ngôn ngữ Tày, văn hóa Tày của anh đã tới được những miền đất xa xôi nhất, văn minh và hiện đại nhất trên hành tinh. Đó cũng chính là một động lực để anh trân trọng và mãi gìn giữ chất liệu trong sáng tác của mình. Ngôn ngữ Tày, ngôn ngữ Kinh hòa nhập trong tư duy duy cảm mà đầy triết lí sâu xa của Dương Thuấn. Anh khai thác nhiều mô típ dân gian quen thuộc và làm mới những huyền thoại đó bằng chính cái nhìn vừa lãng mạn, bay bổng lại vừa hiện thực, sắc sảo của mình (Sự tích hồ Ba Bể, Cóc thắng trời, Hạt thóc, Cái kiềng, Anh em chuột, Chim cú và mèo. . . ), bởi hơn ai hết, Dương Thuấn rất hiểu vùng quê của mình: Đất không cho bạc Trời không cho của Phải rơi giọt mồ hôi mới có ăn. . . 37 Lã Thị Bắc Lý 3. Kết luận Thơ viết cho thiếu nhi của Dương Thuấn - Khúc ca cao nguyên đã ngân lên hơn hai chục năm qua và vẫn đang còn tiếp tục ngân vang, ngân xa, làm đẹp cho văn học thiếu nhi, văn học nước nhà. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Nguyễn Khoa Điềm, 2010. Đọc Dương Thuấn, Lời giới thiệu Tuyển tập Dương Thuấn (tập 3), Nxb Hội Nhà văn. [2] Vân Long, 2010. Thay lời tựa, Lời giới thiệu Tuyển tập Dương Thuấn (tập 2), Nxb Hội Nhà văn. [3] Chu Văn Sơn, 2010. Khu vườn thiếu nhi của chú Dương Thuấn, Lời giới thiệu Tuyển tập Dương Thuấn (tập 3), Nxb Hội Nhà văn. [4] Dương Thuấn, 2010. Tuyển tập Dương Thuấn (3 tập), Nxb Hội Nhà văn. ABSTRACT Poetry writing for children of Duong Thuan - Highland songs Duong Thuan is typical poetry from Vietnam Children’s literature written on the theme of the Highlands. Inspired coverage of his poems is dearly loved by all in the mountains of Bắc Kan. Tho Dương Thuấn’s poems have created a large space of romance, pride and grandeur; distant and close; loving and charming. It is the color- ful trees, flowing streams, the magical pebbles, chants of hunting, smoke filling the air with the odour of barbecues local products are incredible and precious with the style customs, legends of infatuated and innocent hearts, impartial in the wrapper, comfort and beauty of nature’s infinite sky. Dương Thuấn created an exhibition of the culture of Tay and a long history with vivid, visible passionate honesty. 38