Thực trạng và giải pháp hoàn thiện các văn bản pháp lý, hướng dẫn, phương pháp tổ chức kiểm toán về nước thải, rác thải phù hợp với chuẩn mực kiểm toán quốc tế và điều kiện thực tiễn tại Việt Nam của kiểm toán nhà nước

44 QUAÛN LYÙ RAÙC THAÛI, NÖÔÙC THAÛI VÌ SÖÏ PHAÙT TRIEÅN BEÀN VÖÕNG VAØ VAI TROØ CUÛA KIEÅM TOAÙN NHAØ NÖÔÙC NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁNSố 143 - tháng 9/2019 THÖÏC TRAÏNG VAØ GIAÛI PHAÙP HOAØN THIEÄN CAÙC VAÊN BAÛN PHAÙP LYÙ, HÖÔÙNG DAÃN, PHÖÔNG PHAÙP TOÅ CHÖÙC KIEÅM TOAÙN VEÀ NÖÔÙC THAÛI, RAÙC THAÛI PHUØ HÔÏP VÔÙI CHUAÅN MÖÏC KIEÅM TOAÙN QUOÁC TEÁ VAØ ÑIEÀU KIEÄN THÖÏC TIEÃN TAÏI VIEÄT NAM CUÛA KIEÅM TOAÙN NHAØ NÖÔÙC ThS. NGÔ MINH KIỂM* *Vụ trưởng, Vụ Chế độ & Kiểm soát chất lượng kiểm toán, Kiểm toán nhà nước Ở nước ta, trong thời gian gần đây đã xảy ra một số vụ việc các doanh nghiệp công nghiệp (Công ty TNHH Formosa Hà Tĩnh, Vedan...), các khu công nghiệp, các làng nghề (Đại Bái - Bắc Ninh, Yên Bình - Nam Định, Đông Mai, Văn Lâm - Hưng Yên) thải các chất thải công nghiệp; các lò giết mổ gia súc, chế biến thức ăn thải các chất thải trong quá trình chế biến thực phẩm; các khu vực khai thác khoáng sản thải đất đá, nước thải mỏ, phát tán bụi thải, quặng xỉ ngấm xuống nguồn nước hoặc phát tán ra môi trường; các bệnh viện thải ra các rác thải, chất thải bệnh viện gây ra những hậu quả nghiêm trọng về môi trường. 1. Thực trạng các văn bản pháp lý, hướng dẫn, phương pháp tổ chức kiểm toán về nước thải, rác thải của kiểm toán nhà nước Nhận thức rõ vai trò quan trọng của kiểm toán môi trong việc bảo vệ môi trường, Kiểm toán nhà Môi trường hiện nay không chỉ là vấn đề riêng của mỗi quốc gia, dân tộc nào mà đã trở thành vấn đề toàn cầu và của cả nhân loại. Một trong những yếu tố ảnh hưởng rất lớn đến ô nhiễm môi trường đó là: Nước thải và rác thải không chỉ ảnh hưởng tiêu cực trực tiếp đến đời sống sinh hoạt hàng ngày, sức khỏe hiện tại của người dân, mà còn ảnh hưởng đến tính bền vững của quá trình phát triển kinh tế - xã hội của một quốc gia. Vấn đề nước thải, rác thải không chỉ bó hẹp trong phạm vi của một quốc gia mà còn là vấn đề toàn cầu, xuyên biên giới mà mọi quốc gia đang phải đối mặt. Từ thực tiễn, nhận thức, Đảng và Nhà nước ta đã xác định mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội phải gắn với công tác bảo vệ môi trường, không đánh đổi môi trường để phát triển kinh tế. Đến nay, Nhà nước ta đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách, luật pháp, quy định, hướng dẫn về việc bảo vệ môi trường, đã hình thành một số cơ quan, tổ chức quản lý nhà nước về môi trường là việc làm đúng đắn và thiết thực. Từ khóa: Văn bản pháp lý, hướng dẫn kiểm toán, phương pháp kiểm toán quản lý nước thải, rác thải. Current situation and solutions forlegal documents, audit guidance and audit method for waste and wastewater in accordance with isas and practical condition in Vietnam of state audit office of Vietnam Environment is not only a matter for a singlecountry or nation but has become a global problem and for all humankind. One of the factors that greatly affects the environmental pollution is that wastewater and waste which not only negatively affect to daily life, people’s health, but also affect the sustainability of a nation’s socio-economic development. The issue of waste water and waste is not only confined to a country but also a global and transboundary problem that every country is facing. From practice and awareness, our Party and State have determined that the socio-economic development goals must be associated with environmental protection, not exchanging environment for economic development. Up to date, Government has issued many guidelines, policies, laws, regulations and guidelines on environmental protection, which have formed a number of agencies and organizations to manage the environment. key words: Legal documents, audit guidance and audit method for waste and wastewater. 45NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 143 - tháng 9/2019 nước đã thành lập Nhóm công tác về kiểm toán môi trường để tiếp nhận kiến thức và kinh nghiệm quốc tế về công tác kiểm toán môi trường, từng bước hình thành chức năng và phát triển kiểm toán môi trường trên cơ sở là thành viên của Nhóm công tác về kiểm toán môi trường của Tổ chức các cơ quan kiểm toán tối cao Châu á (ASOSAI) và đưa nội dung kiểm toán môi trường vào Kế hoạch hành động thực hiện Chiến lược phát triển Kiểm toán nhà nước đến năm 2020. Năm 2015, Kiểm toán nhà nước chính thức bổ sung chức năng, nhiệm vụ kiểm toán môi trường và lần đầu tiên thành lập Phòng Kiểm toán Môi trường thuộc Vụ Hợp tác Quốc tế (nay đã chuyển về Kiểm toán nhà nước chuyên ngành III), có nhiệm vụ tham mưu cho lãnh đạo Kiểm toán nhà nước trong lĩnh vực kiểm toán môi trường. Cho đến nay, Kiểm toán nhà nước đã thực hiện một số cuộc kiểm toán có nội dung liên quan đến môi trường (Kiểm toán Dự án trồng mới 5 triệu ha rừng; Dự án xử lý nước thải, chất thải rắn và bảo vệ môi trường thành phố Hội An; Các vấn đề về nước sông Mê Kông; Sản xuất và sử dụng túi ni lông tại Thành phố Hồ Chí Minh; Chất thải khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh; Quản lý, thu gom chất thải các bệnh viện trên địa bàn Thành phố Hà Nội...). Qua kiểm toán, bước đầu phát hiện và kiến nghị một số bất cập trong quản lý của cơ quan nhà nước đối với các hoạt động tiềm ẩn rủi ro tác động xấu tới môi trường. Ngoài ra, việc đánh giá tác động môi trường trong hoạt động kiểm toán tuân thủ, kiểm toán tài chính của Kiểm toán nhà nước đã, đang được thực hiện trong nhiều năm gần đây đã mang lại những kết quả khá tích cực. Tuy nhiên, thực tế hiện nay ở Kiểm toán nhà nước nói riêng và Việt Nam nói chung, các cuộc kiểm toán chất thải, rác thải chưa được triển khai một cách mạnh mẽ, chưa đạt được hiệu quả mong muốn do một số khó khăn: Một là, về căn cứ pháp lý cho kiểm toán môi trường: Theo Khoản 5, Điều 3 Luật Kiểm toán nhà nước quy định: “Hoạt động kiểm toán của Kiểm toán nhà nước là việc đánh giá và xác nhận tính đúng đắn, trung thực của các thông tin tài chính công, tài sản công hoặc báo cáo tài chính liên quan đến quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công; việc chấp hành pháp luật và hiệu quả trong việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công”; chưa quy định rõ những cơ quan, tổ chức nào có chức năng và thực hiện kiểm toán chất thải (trong trường 46 QUAÛN LYÙ RAÙC THAÛI, NÖÔÙC THAÛI VÌ SÖÏ PHAÙT TRIEÅN BEÀN VÖÕNG VAØ VAI TROØ CUÛA KIEÅM TOAÙN NHAØ NÖÔÙC NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁNSố 143 - tháng 9/2019 hợp doanh nghiệp, tổ chức bắt buộc phải kiểm toán), đặc biệt, liên quan đến các doanh nghiệp ngoài quốc doanh, các làng nghề, các khu giết mổ súc vật hàng ngày vẫn thải nước thải và chất thải công nghiệp gây ô nhiễm môi trường. Ngoài ra, đối với cuộc kiểm toán môi trường phức tạp thì cần rất nhiều thời gian để thu thập bằng chứng, đánh giá thấu đáo một vấn đề, trong khi đó, tại Khoản 2, Điều 34 của Luật Kiểm toán nhà nước quy định thời hạn của cuộc kiểm toán không quá 60 ngày đã ít nhiều ảnh hưởng đến chất lượng cuộc kiểm toán. Hai là, về các văn bản hướng dẫn chuyên môn nghiệp vụ: Kiểm toán môi trường nói chung và kiểm toán chất thải nói riêng là lĩnh vực kiểm toán mới, có tính đặc thù, nhưng hiện nay Kiểm toán nhà nước chưa có các hướng dẫn, quy trình phù hợp với bối cảnh trong nước và thông lệ quốc tế. Việc tiến hành các cuộc kiểm toán có lồng ghép yếu tố môi trường đang dựa vào Hệ thống chuẩn mực và quy trình kiểm toán liên quan khác (kiểm toán hoạt động, kiểm toán chương trình mục tiêu) và tham khảo các tài liệu hướng dẫn của các tổ chức, cơ quan quốc tế... hướng dẫn về kiểm toán môi trường. Ba là, về tổ chức công tác kiểm toán: Trong những năm qua, Kiểm toán nhà nước mới chủ yếu tập trung vào kiểm toán báo cáo tài chính, kiểm toán tuân thủ để phục vụ những nhu cầu trước mắt của Quốc hội, công chúng (tính tuân thủ các quy định pháp luật và tính trung thực, hợp lý của các báo cáo tài chính, báo cáo quyết toán còn nhiều vấn đề). Một số ít cuộc kiểm toán được lồng ghép nội dung kiểm toán liên quan đến yếu tố môi trường trong các cuộc kiểm toán tài chính, kiểm toán tuân thủ nên yếu tố kiểm toán môi trường bị coi nhẹ hơn, chưa có nhiều cuộc kiểm toán hoạt động chuyên về kiểm toán môi trường và kiểm toán chất thải, vì vậy, chất lượng và kiến nghị về kết quả kiểm toán môi trường còn ở mức hạn chế. Bốn là, đội ngũ cán bộ của Kiểm toán nhà nước còn thiếu trong một số lĩnh vực chuyên sâu về môi trường và chưa có kinh nghiệm về kiểm toán môi trường cũng như kiểm toán chất thải. Kiểm toán viên của Kiểm toán nhà nước mới chỉ tham gia một số khoá đào tạo, hội thảo về kiểm toán môi trường do ASOSAI, INTOSAI tổ chức, chưa được các chuyên gia, kiểm toán viên có kinh nghiệm về kiểm toán môi trường hướng dẫn cụ thể nên còn lúng túng trong thực tiễn kiểm toán. Năm là, nhận thức của các đơn vị được kiểm toán: Qua một số cuộc kiểm toán môi trường, kiểm toán chất thải thí điểm, kiểm toán viên gặp phải nhiều khó khăn đến từ các đơn vị được kiểm toán do nhận thức của các đơn vị được kiểm toán, chưa nhận thức được vai trò của Kiểm toán nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ môi trường. Sáu là, về yếu tố kỹ thuật: Kiểm toán môi trường là vấn đề phức tạp, liên quan đến nhiều lĩnh vực nên việc tổ chức thực hiện kiểm toán môi trường thường được thực hiện tại nhiều cơ quan, đơn vị và đầu mối được kiểm toán trải dài trong cả nước, từ trung ương tới địa phương. kiểm toán môi trường cũng thường liên quan đến các lĩnh vực chuyên môn sâu (chất thải công nghiệp, rác thải đô thị, các thành phần bao bì, thành phần nước...), đòi hỏi kiểm toán viên phải nắm bắt được các kiến thức chuyên sâu hoặc thuê được các chuyên gia trong lĩnh vực được lựa chọn kiểm toán để đảm bảo chất lượng và hiệu quả trong tổ chức kiểm toán. 2. Một số kinh nghiệm quốc tế về kiểm toán về nước thải, rác thải 2.1. Hướng dẫn kiểm toán môi trường (trong đó có kiểm toán chất thải) của INTOSAI - Về khái niệm: Tại ISSAI 5110, kiểm toán môi trường là một cuộc kiểm toán hoạt động, kiểm toán tuân thủ hoặc kiểm toán tài chính nhằm đánh giá biện pháp thực hiện của các cơ quan chức năng (ví dụ như các cơ quan Chính phủ) đối với một vấn đề môi trường cụ thể, hoặc các chương trình, chính sách môi trường, cũng như hiệu quả hoạt động của các cơ quan này trong việc quản lý các vấn đề môi trường. - Các chủ đề kiểm toán có thể lựa chọn để thực hiện kiểm toán môi trường như: Kiểm toán việc quản lý/giám sát của Chính phủ về việc tuân thủ pháp luật về môi trường; Kiểm toán các chương trình, dự án về môi trường của Chính phủ; Kiểm 47NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 143 - tháng 9/2019 toán sự tác động đến môi trường của các chương trình, dự án; Kiểm toán các EMS; Cho ý kiến đối với dự thảo các chính sách và chương trình môi trường. Đối với các lĩnh vực môi trường cụ thể có những hướng kiểm toán chi tiết: kiểm toán quản lý chất thải, kiểm toán đa dạng sinh học, kiểm toán nguồn nước, biến đổi khí hậu, ô nhiễm không khí... - Mục tiêu và nội dung của mỗi cuộc kiểm toán tùy thuộc vào loại hình kiểm toán được thực hiện, có thể là kiểm toán tài chính, kiểm toán tuân thủ và kiểm toán hoạt động. Trong thực hiện kiểm toán, tùy theo từng chủ đề, tính chất của cuộc kiểm toán (là kiểm toán hoạt động, kiểm toán tuân thủ hay kiểm toán tài chính) mà cuộc kiểm toán môi trường có thể tiếp cận theo hệ thống, theo vấn đề hay theo kết quả. - Kết cấu của Tài liệu hướng dẫn thường bao gồm: (i) Giới thiệu về mục tiêu, nội dung, phạm vi, đối tượng kiểm toán môi trường; (ii) Các vấn đề chung về môi trường, quản lý môi trường và kiểm toán môi trường; (iii) Các giai đoạn của cuộc kiểm toán môi trường: Lập kế hoạch kiểm toán (bao gồm cả lập kế hoạch chiến lược); thu thập thông tin cơ bản cho cuộc kiểm toán môi trường; thiết lập phạm vi cho cuộc kiểm toán; thiết lập các mục tiêu, nội dung cho cuộc kiểm toán; thiết lập các tiêu chí kiểm toán, các phương pháp tiến hành kiểm toán môi trường; tiến hành kiểm toán; kiểm tra việc thực hiện kiến nghị, kết luận kiểm toán; (iv) Kiểm toán môi trường trong một số lĩnh vực/vấn đề môi trường đặc thù. 2.2. Kinh nghiệm kiểm toán chất thải của một số nước - Tại Australia, kiểm toán chất thải trong các ngành công nghiệp đã được giới thiệu như là một công cụ hỗ trợ cho việc quản lý chất thải, bên cạnh các công cụ khác như sản xuất sạch hơn và đánh giá vòng đời sản phẩm. Khuyến cáo các doanh nghiệp sử dụng kiểm toán chất thải, với các nội dung như xác định các nguồn thải, số lượng và các loại chất thải được tạo ra; xác định nguyên nhân làm gia tăng chất thải; thiết lập các mục tiêu/giải pháp và thứ tự ưu tiên cho việc giảm phát sinh chất thải. Một số ngành công nghiệp đặc thù gây tổn hại tới môi trường như khai thác mỏ, sản xuất hóa chất thì được khuyến khích tuân thủ theo các quy chế về thực hành quản lý môi trường tốt nhất (BPEM), được chính quyền Australia thiết kế riêng cho mỗi ngành. - Tại Bỉ, tuân theo những quy định về môi trường do EU ban hành, trong đó có quy trình kiểm toán quản lý sinh thải (EMAS) năm 2001. Đến năm 2004 đã có 150 doanh nghiệp ở các tỉnh thuộc vùng Flanders của Bỉ tham gia thực hiện EMAS và sau đó là 22 doanh nghiệp khác. - Tại Canada, theo quy định Ontario 102/94 của Bộ Môi trường và Năng lượng, các cơ sở sản xuất bắt buộc thực hiện kiểm toán chất thải. Quy định này nêu rõ, các cơ sở giáo dục, bệnh viện, nhà nghỉ, khách sạn, cơ sở sản xuất, các tòa nhà công sở, nhà hàng và các cơ sở kinh doanh phải thực hiện chương trình giảm thiểu chất thải, trong đó có thực hiện kiểm toán chất thải. Thời gian một báo cáo kiểm toán chất thải phải được lưu trữ dưới dạng file ít nhất 5 năm. Canada rất chú trọng tới việc xem xét quy trình sản xuất của doanh nghiệp như là một thông tin đầu vào để thực hiện kiểm toán, từ đó, đề xuất các khâu giảm thiểu chất thải cũng như nguyên liệu sản xuất. - Tại Ấn Độ, khái niệm kiểm toán môi trường trong ngành công nghiệp chính thức được giới thiệu từ tháng 3/1992 với mục đích chung là giảm sự lãng phí tài nguyên và thúc đẩy sử dụng công nghệ sạch nhằm giảm thiểu phát thải. Bộ Môi trường và Rừng đã ban hành thông tư số GSR 329 (E) vào tháng 3/1992, đưa ra yêu cầu bắt buộc nộp Báo cáo kiểm toán môi trường hàng năm đối với các cơ sở công nghiệp, trong đó, phải thể hiện các thông tin về quản lý từng nguồn thải. - Tại Thái Lan, hoạt động kiểm toán chất thải đã nhận được sự quan tâm của nhiều tổ chức và doanh nghiệp. Viện Công nghệ Châu á (AIT) đã đưa nội dung này vào đào tạo từ những năm đầu thập kỷ 90. Các dự án kiểm toán chất thải cũng được thực hiện ở nhiều nhà máy công nghiệp thuộc các lĩnh vực khác nhau như sản xuất bánh kẹo, tinh bột, giấy, cao su... 48 QUAÛN LYÙ RAÙC THAÛI, NÖÔÙC THAÛI VÌ SÖÏ PHAÙT TRIEÅN BEÀN VÖÕNG VAØ VAI TROØ CUÛA KIEÅM TOAÙN NHAØ NÖÔÙC NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁNSố 143 - tháng 9/2019 - Tại Trung Quốc, Nhật Bản, Ba Lan và nhiều nước khác, các hoạt động kiểm toán chất thải được lồng ghép trong các công cụ kiểm soát và giảm thiểu ô nhiễm như sản xuất sạch hơn, kiểm toán môi trường, đánh giá vòng đời sản phẩm. Mục tiêu chính của các công cụ này là nhằm hướng đến việc giảm thiểu phát sinh, kiểm soát ô nhiễm do chất thải gây ra. 3. Giải pháp hoàn thiện các văn bản pháp lý, hướng dẫn, phương pháp tổ chức kiểm toán về nước thải, rác thải phù hợp với chuẩn mực kiểm toán quốc tế và điều kiện thực tiễn tại Việt Nam của kiểm toán nhà nước 3.1. Hoàn thiện cơ sở pháp lý cho thực hiện kiểm toán môi trường nói chung và kiểm toán chất thải nói riêng - Nghiên cứu và đề xuất thể chế hóa cơ sở pháp lý, quy định Kiểm toán nhà nước có chức năng kiểm toán môi trường theo luật định để tạo điều kiện thuận lợi cho Kiểm toán nhà nước trong quá trình triển khai thực hiện nhiệm vụ kiểm toán môi trường. - Bổ sung các quy định trong Luật Kiểm toán nhà nước về đối tượng kiểm toán của Kiểm toán nhà nước, đặc biệt là quy định các tổ chức, cá nhân phải có trách nhiệm phối hợp, cung cấp các hồ sơ, tài liệu liên quan đến công tác kiểm toán môi trường của Kiểm toán nhà nước, đảm bảo cho hoạt động kiểm toán môi trường được thực hiện đầy đủ và thuận lợi; quy định tăng thời hạn tối đa cho các cuộc kiểm toán hoạt động để đảm bảo nâng cao chất lượng kiểm toán. - Hoàn thiện nhóm các quy định của Kiểm toán nhà nước chi phối trực tiếp hoặc gián tiếp đến Hướng dẫn kiểm toán môi trường: Nhóm văn bản quy phạm pháp luật về chính sách chế độ kiểm toán là cơ sở pháp lý để xây dựng và áp dụng Hướng dẫn kiểm toán môi trường bao gồm Hệ thống Chuẩn mực Kiểm toán nhà nước, Quy trình kiểm toán của Kiểm toán nhà nước. Các văn bản chế độ và chính sách kiểm toán này được ban hành để hướng dẫn và tổ chức thực hiện các quy định của Luật Kiểm toán nhà nước. Các văn bản quy định trong hoạt động của Kiểm toán nhà nước đều có mối liên hệ trong một thể thống nhất, vì vậy, để áp dụng Hướng dẫn kiểm toán môi trường vào hoạt động của Kiểm toán nhà nước một cách có hiệu quả cần phải được kết hợp đồng bộ với việc hoàn thiện các văn bản quản lý chung cũng như văn bản quản lý hoạt động kiểm toán của Kiểm toán nhà nước. - Tăng cường nhận thức và ý thức của các cơ quan, đơn vị và xã hội về kiểm toán môi trường nói chung và kiểm toán chất thải nói riêng. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền để nâng cao nhận thức của cơ quan quản lý nhà nước và công chúng. 3.2. Định hướng và nguyên tắc xây dựng Hướng dẫn kiểm toán môi trường Hoàn thiện quy trình kiểm toán hoạt động, xây dựng Cẩm nang hướng dẫn nghiệp vụ kiểm toán môi trường, trong đó có kiểm toán chất thải phù hợp với Hệ thống các quy định pháp luật Việt Nam và Hệ thống Chuẩn mực Kiểm toán nhà nước, Quy trình kiểm toán của Kiểm toán nhà nước đã ban hành; tham khảo các chuẩn mực, hướng dẫn, cẩm nang của INTOSAI trong việc xây dựng hướng dẫn; phải chi tiết theo từng chủ đề và lĩnh vực môi trường cụ thể; xây dựng cho cả 3 loại hình kiểm toán (kiểm toán tài chính, kiểm toán tuân thủ, kiểm toán hoạt động); phải đảm bảo yêu cầu về cải cách hành chính và áp dụng phương pháp, công nghệ mới (công nghệ thông tin, GIS...); cần đảm bảo một số nguyên tắc trong xây dựng (Khoa học; Toàn diện; Nhất quán; Đầy đủ; Đơn giản, dễ hiểu, dễ áp dụng; Phù hợp; Hữu dụng). 3.3. Đổi mới công tác tổ chức kiểm toán các cuộc kiểm toán môi trường nói chung và các cuộc kiểm toán chất thải nói riêng - Đẩy mạnh và triển khai các cuộc kiểm toán kiểm toán chất thải: Hằng năm, tăng cường các cuộc kiểm toán chuyên đề thực hiện trên phạm vi cả nước, do toàn ngành thực hiện để mở rộng phạm vi. Đặc biệt, tăng cường kiểm toán hoạt động để đánh giá một cách toàn diện từ công tác xây dựng, cơ chế, văn bản pháp luật quản lý; thực hiện nhiệm vụ quản lý của các cơ quan quản lý nhà nước theo thẩm quyền; đến việc chấp hành các quy định của các đơn vị, tổ chức cá nhân có liên quan đến việc xả thải (nước thải, rác thải...). Bên cạnh các cuộc 49NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 143 - tháng 9/2019 kiểm toán chuyên đề toàn ngành thực hiện, các Kiểm toán nhà nước Chuyên ngành, Khu vực chủ động đề xuất các cuộc kiểm toán chuyên sâu đến kiểm toán chất thải thuộc địa bàn quản lý để có cái nhìn đa dạng từ đó có các kiến nghị hoàn thiện cơ chế chính sách. - Đối với các cuộc kiểm toán chuyên đề toàn ngành, trước khi thực hiện cần giao cho đơn vị chủ trì làm đầu mối xây dựng đề cương, mẫu biểu kiểm toán; lấy ý kiến toàn ngành để hoàn thiện đề cương, mẫu biểu trước khi ban hành; tổ chức tập huấn nghiệp vụ, bảo đảm sự thống nhất trong chỉ đạo, điều hành hoạt động; các Kiểm toán nhà nước Chuyên ngành, Khu vực chủ động trong việc kiểm toán, có thể thành lập đoàn kiểm toán để thực hiện trên địa bàn, có thể lồng ghép trong các cuộc kiểm toán ngân sách (nhưng phải có một tổ chuyên thực hiện chuyên đề); quy định cơ chế phối hợp, báo cáo, kiểm soát khi triển khai