Tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4 – 5 tuổi - Trần Thị Phương

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 9 (34) - Thaùng 11/2015 25 Tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4 – 5 tuổi The positive communication of 4 – 5 years-old preschoolers TS. Trần Thị Phương Trường Đại học Sài Gòn Ph.D. Tran Thi Phuong Sai Gon University Tóm tắt Bài báo phân tích kết quả khảo sát tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh. Số liệu khảo sát trên 97 trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi trong 5 hoạt động khám phá khoa học ở trường mầm non cho thấy: tính tích cực giao tiếp của trẻ ở giai đoạn này đạt mức độ trung bình thông qua công cụ đánh giá được xác định. Từ khóa: tính tích cực giao tiếp, trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi, hoạt động khám phá khoa học Abstract This paper analyses the survey's result of the positive communication of 4-5-year-old preschoolers in Ho Chi Minh city. With specified assessing tool,the survey's results on 97 4-5-years-old children in 5 science activities in kindergartens show that the positive communication of children of this age is on an average level. Key words: positive communication, 4-5-years-old preschooler, science activity 1. Đặt vấn đề Tính tích cực giao tiếp là một phẩm chất tâm lí cá nhân trong hoạt động giao tiếp, thể hiện ở nhu cầu giao tiếp, tính chủ động giao tiếp và sự thích ứng, hòa nhập vào các quan hệ con người trong giao tiếp. Đối với trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi, tính tích cực giao tiếp rất quan trọng cho sự phát triển các chức năng tâm lí của trẻ như: Nhận thức, ngôn ngữ, tình cảm-kĩ năng xã hội. Tính tích cực giao tiếp được hình thành và phát triển trong hoạt động giáo dục. Chính việc tham gia các hoạt động giáo dục, trong đó hoạt động khám phá khoa học ở trường mầm non sẽ giúp trẻ phát triển khả năng giao tiếp đặc biệt là tính tích cực giao tiếp. Nhưng trong thực tế, giáo viên chưa quan tâm đúng mức đến việc hình thành và phát triển tính tích cực giao tiếp cho trẻ, nên việc tìm hiểu vấn đề này là một hướng nghiên cứu cần thiết 2. Giải quyết vấn đề 2.1 Hoạt động khám phá khoa học ở trường mầm non Hoạt động khám phá khoa học là hoạt động kích thích tính tò mò, ham hiểu biết của trẻ, giải đáp phần nào những thắc mắc của trẻ về những “Bí ẩn” của thế giới xung 26 quanh, thỏa mãn nhu cầu khám phá, tìm hiểu thế giới xung quanh của trẻ ở trường mầm non. Tổ chức hoạt động khám phá khoa học ở trường mầm non thường diễn ra 3 bước: Bước 1: Dự đoán điều gì có thể xảy ra Bước 2: Làm thử để kiểm chứng dự đoán trong những điều kiện có thể kiểm soát. Ghi nhận kết quả từng bước bằng hình ảnh, kí hiệu, sơ đồ đơn giản. Bước 3: Kết luận, nhận xét và giải thích những gì quan sát được Ở trường mầm non, hoạt động khám phá khoa học được tổ chức dưới dạng các thí nghiệm khoa học (trên tiết dạy) hoặc trò chơi khoa học trong hoạt động góc Hoạt động khám phá khoa học là môi trường tốt để phát triển tính tích cực giao tiếp của trẻ mẩu giáo 4-5 tuổi. Nếu trong hoạt động khám phá khóa học, giáo viên mầm non tạo cơ hội để trẻ tích cực giao tiếp thì sẽ nâng cao hiệu quả của hoạt động khám phá khoa học và phát triển khả năng giao tiếp của trẻ nói chung. 2.2 Tiêu chí và thang đánh giá tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi 2.2.1 Tiêu chí đánh giá a. Nhu cầu giao tiếp: Sự chú ý quan tâm đến cô, đến bạn; Thể hiện cảm xúc khi có sự xuất hiện của cô, bạn; Bộc lộ cảm xúc khi hình thành quan hệ giao tiếp với cô, bạn. b. Tính chủ động trong giao tiếp: Chủ động khởi xướng và kết thúc giao tiếp; Chủ động đề xướng các vấn đề và giải quyết vấn đề trong giao tiếp; Chủ động tìm và sử dụng các phương tiện giao tiếp c. Sự thích ứng và hòa nhập trong giao tiếp: Thích ứng trong mối quan hệ trẻ-cô, trẻ-trẻ; Hòa nhập với nhóm bạn 2.2.2 Thang đánh giá Các mức độ đánh giá tính tích cực giao tiếp của trẻ trong một hoạt động khám phá khoa học. Cao: 16,01 -> 24,00 điểm; Trung bình: 8,01 -> 16,00 điểm; Thấp: 0 -> 8,00 điểm 2.3 Tổ chức nghiên cứu Để khảo sát tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi tại thành phố Hồ Chí Minh, chúng tôi tổ chức 5 hoạt động khám phá khoa học với 5 đề tài: Tan - không tan; Vật nổi - Vật chìm; Trứng nổi - Trứng chìm; Trứng đổi màu và sự lớn lên của hạt é. Quan sát biểu hiện tính tích cực giao tiếp của trẻ trong các hoạt động trên, số liệu tìm được trên 97 trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi ở 2 trường mầm non, trong đó 49 trẻ ở trường mầm non 19/5 Thành phố và 48 trẻ ở trường mầm non Tân Hiệp, huyện Hóc Môn, thành phố Hồ Chí Minh. Thời gian nghiên cứu từ tháng 3 năm 2015 đến tháng 5 năm 2015. 2.4 Kết quả nghiên cứu thực trạng tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học Kết quả nghiên cứu ở bảng 1 cho thấy, điểm trung bình tính tính cực giao tiếp của 97 trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi của cả 2 trường mầm non trong 5 hoạt động khám phá khoa học đều ở mức trung bình. Trong đó tính tích cực giao tiếp của trẻ ở hoạt động 5 “Sự lớn lên của hạt é” là hoạt động gây hứng thú cho trẻ nhiều nhất, tạo ra nhu cầu giao tiếp tốt nhất, có nhiều trẻ chủ động giao tiếp với bạn và nêu thắc mắc với cô, nhưng cũng chỉ đạt điểm trung bình là 13.725 (xếp thứ 1). Trong hoạt động “Trứng đổi màu” với điểm trung bình là 13.616 (xếp thứ 2). Trong 3 hoạt động còn lại thì điểm trung bình tính tích cực giao tiếp chỉ đạt từ 11.580 đến 12.015 điểm. 27 Bảng 1: Thực trạng tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học (Số lượng trẻ: 97) STT HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC ĐIỂM TRUNG BÌNH THỨ HẠNG 1 Tan – Không tan 11.580 5 2 Vật nổi-Vật chìm 11.930 4 3 Trứng nổi – Trứng chìm 12.015 3 4 Trứng đổi màu 13.616 2 5 Sự lớn lên của hạt é 13.725 1 Điểm trung bình tính tích cực giao tiếp của trẻ ở hoạt động 1, hoạt động 2 và hoạt động 3 thấp hơn ở hoạt động 4, hoạt động 5 vì 3 hoạt động này được giáo viên mầm non tổ chức nhiều lần, lặp đi lặp lại mà không có sự thay đổi về nội dung và phương pháp tổ chức nên trẻ không có nhu cầu trao đổi với bạn và không có gì thắc mắc với cô. Số liệu chi tiết về tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi thể hiện theo từng mức độ được mô tả cụ thể ở bảng 2 dưới đây: Bảng 2: Thực trạng mức độ tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học (Số lượng trẻ: 97) STT HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC CÁC MỨC ĐỘ ĐÁNH GIÁ Cao Trung bình Thấp SL % SL % SL % 1 Tan – Không tan 13 13,40 70 72,16 14 14,44 2 Vật nổi-Vật chìm 16 16,49 66 68,04 15 15,47 3 Trứng nổi – Trứng chìm 12 12,37 69 71,13 16 16,50 4 Trứng đổi màu 19 19,59 68 70,10 10 10,31 5 Sự lớn lên của hạt é 21 21,65 66 68,04 10 10,31 Bảng 2 cho thấy, nếu dựa trên tỉ lệ tính tích cực giao tiếp thì số trẻ khảo sát đạt ở 3 mức: Thấp, trung bình, cao, trong đó tập trung nhiều ở mức trung bình. Trong 5 hoạt động thì mức trung bình đạt từ 68,04% (hoạt động 2 và hoạt động 5) đến 72,16% (hoạt động 1). Mức cao chỉ đạt từ 12,37% (hoạt động 3) và 21,65% (hoạt động 5). Qua trao đổi với giáo viên mầm non về tính tích cực giao tiếp của trẻ, giáo viên mầm non cho rằng trẻ chưa tính cực giao tiếp với cô, với bạn vì trẻ còn nhút nhát, sợ cô la rầy. Nhưng thực tế, trẻ chưa tích cực giao tiếp trong hoạt động khám phá khoa học vì giáo viên mầm non chưa chú trọng tìm tòi, đầu tư, sưu tầm các thí nghiệm khoa học hấp dẫn trẻ, tạo nhu cầu giao tiếp cho trẻ, khuyến khích trẻ thắc mắc, thảo luận với bạn về kết quả các thí nghiệm khoa học. 28 Điểm trung bình tính tích cực giao tiếp của trẻ ở cả 2 trường mầm non trong hoạt động 4 và hoạt động 5 đều cao hơn 3 hoạt động còn lại vì 2 hoạt động này có nội dung hấp dẫn và mới tổ chức lần đầu nên trẻ có nhu cầu trao đổi với bạn về cách làm thí nghiệm, thắc mắc với cô về các vấn đề phát sinh trong khi làm thí nghiệm. Trong hoạt động 4: Khi trẻ thấy 1 quả trứng bỏ vào lọ nước màu, trứng không đổi màu và một quả trứng bỏ vào lọ nước màu có dấm thì trứng đổi màu, trẻ thắc mắc hỏi cô: Dấm là gì? Tại sao nước màu có dấm lại làm trứng đổi màu? Nếu cho nhiều dấm hơn thì màu của quả trứng có đậm hơn không? Trong hoạt động 5 cũng là hoạt động mới tổ chức lần đầu cho trẻ ở cả 2 trường mầm non, sự chủ động giao tiếp của trẻ thể hiện rõ hơn so với 4 hoạt động còn lại. Trẻ không chỉ thắc mắc hỏi cô: Tại sao khi hạt é và hạt đười ươi cho vào nước nó lại nở ra màu trắng?, đặc biệt hơn có trẻ còn so sánh kết quả thí nghiệm của nhóm mình với nhóm bạn, trẻ thắc mắc: Tại sao ly của nhóm này hạt é khi cho vào nước nở trắng tinh còn của nhóm kia vẫn màu đen? Tính tích cực giao tiếp của trẻ như đã phân tích ở trên chỉ tập trung ở một vài trẻ trong số 97 trẻ được khảo sát, nên điểm trung bình tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi ở 2 trường mầm non chỉ ở mức trung bình. Đa số trẻ ít chú ý, ít quan tâm đến cô, đến bạn khi làm thí nghiệm. Nếu giáo viên mầm non nhận thấy trẻ lúng túng thì thường chủ động chỉ cho trẻ cách thực hiện nên trẻ thụ động trong giao tiếp với cô. Trẻ không chủ động đặt ra các vấn đề và giải quyết các vấn đề trong các thí nghiệm khoa học. Nhiều trẻ chưa biết cách thích ứng và hòa nhập với các bạn trong khi làm thí nghiệm khoa học. Trẻ muốn tham gia cùng bạn nhưng không biết nói thế nào để bạn đồng ý nên thường nhờ sự hỗ trợ của giáo viên. Tính tích cực giao tiếp của 51 trẻ nam và 46 trẻ nữ mẫu giáo 4-5 tuổi của 2 trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh cho thấy không có sự khác biệt đáng kể giữa 2 giới tính ở cả 5 hoạt động khám phá khoa học. Hiệu số điểm trung bình tính tích cực giao tiếp giữa trẻ nam và trẻ nữ cao nhất ở hoạt động 4 là 0,400 và thấp nhất ở hoạt động 3 là 0,030. Nhìn chung trong cả 5 hoạt động, đa số trẻ nam và trẻ nữ có nhu cầu giao tiếp ở mức thấp, trẻ còn thụ động trong giao tiếp với bạn, với cô, nhút nhát khi đặt các câu hỏi và thắc mắc với giáo viên. Như vậy tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học ở 2 trường mầm non không phụ thuộc vào giới tính, kết quả nghiên cứu được mô tả ở bảng 3. Bảng 3: So sánh mức độ tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học theo giới tính STT HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC ĐIỂM TRUNG BÌNH Nam (SL:51) Nữ (SL:46) 1 Tan – Không tan 11,560 11,600 2 Vật nổi-Vật chìm 11,900 11,960 3 Trứng nổi – Trứng chìm 12,030 12,000 4 Trứng đổi màu 13,816 13,416 5 Sự lớn lên của hạt é 13,900 15,550 29 Tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi phân tích trên phương diện địa bàn sinh sống của trẻ được mô tả cụ thể ở bảng 4 Bảng 4. So sánh tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học theo địa bàn sinh sống STT HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC ĐIỂM TRUNG BÌNH Sig MN 19/5 TP (nội thành) SL:49 MN Tân Hiệp-H.Hóc Môn (ngoại thành) SL:48 1 Tan – Không tan 12.820 10.340 .001 2 Vật nổi vật chìm 13.000 10.860 .001 3 Trứng nổi – Trứng chìm 13.020 11.010 .002 4 Trứng đổi màu 15.012 12.220 .000 5 Sự lớn lên của hạt é 14.710 12.740 .008 Bảng 4 cho thấy, điểm trung bình tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi phân tích theo địa bàn sinh sống thể hiện trong cả 5 hoạt động khám phá khoa học của trẻ sống ở nội thành đều cao hơn trẻ sống ở ngoại thành. So sánh điểm trung bình tính tích cực giao tiếp của trẻ trường mầm non 19/5 Thành phố (nội thành) và trường mầm non Tân Hiệp huyện Hóc Môn (ngoại thành) trong từng hoạt động khám phá khoa học cụ thể như sau: Hoạt động 1 (Sig = .001); Hoạt động 2 (Sig = .001); Hoạt động 3 (Sig = .002); Hoạt động 4 (Sig = .000); Hoạt động 5 (Sig = .008), do vậy kết quả so sánh cho thấy tính tích cực giao tiếp của trẻ ở trường mầm non 19/5 Thành phố cao hơn trường mầm non Tân Hiệp huyện Hóc Môn trong cả 5 hoạt động có ý nghĩa về mặt thống kê vì đều có Sig < 0.05. Tính tích cực giao tiếp của trẻ ở nội thành trong cả 5 hoạt động đều cao hơn trẻ ở trường mầm non ngoại thành. Điều này còn được thể hiện qua số liệu ở Bảng 5. Bảng 5. So sánh mức độ tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học ở 2 trường mầm non STT ĐỐI TƯỢNG KQH Các mức độ đánh giá Cao Trung bình Thấp MN 19/5 MN Tân Hiệp MN 19/5 MN Tân Hiệp MN 19/5 MN Tân Hiệp SL % SL % SL % SL % SL % SL % 1 Tan – Không tan 9 18,37 3 6,25 36 73,47 34 70,83 4 8,16 11 22,92 2 Vật nổi-Vật chìm 11 22,45 5 10,41 34 69,39 32 66,67 4 8,16 11 22,92 30 STT ĐỐI TƯỢNG KQH Các mức độ đánh giá Cao Trung bình Thấp MN 19/5 MN Tân Hiệp MN 19/5 MN Tân Hiệp MN 19/5 MN Tân Hiệp SL % SL % SL % SL % SL % SL % 3 Trứng nổi- Trứng chìm 9 18,37 3 6,25 34 69,39 35 72,92 6 12,24 10 20,83 4 Trứng đổi màu 12 24,49 7 14,58 35 71,43 33 68,75 2 4,08 8 16,67 5 Sự lớn lên của hạt é 13 26,53 8 16,67 33 67,35 33 68,75 3 6,12 7 14,58 Số liệu Bảng 5 cho thấy, tính tích cực giao tiếp của trẻ ở trường mầm non 19/5 thành phố cao hơn trẻ ở trường mầm non Tân Hiệp huyện Hóc Môn, cụ thể ở mức trung bình, tính tích cực giao tiếp của trẻ ở 2 trường tương đương, còn ở mức cao thì có độ chênh lệch đáng kể, ở hoạt động 1 và hoạt động 2, trường mầm non 19/5 mức cao đạt 18,37%, trong khi ở trường mầm non Tân Hiệp chỉ đạt 6,25%. Ở hoạt động 5: trường mầm non 19/5 Thành phố đạt 26,53%, trong khi đó ở trường mầm non Tân Hiệp chỉ đạt 16,67%. Điều này cho thấy, ở các trường mầm non ngoại thành, phương tiện tổ chức hoạt động khám phá khoa học còn thiếu thốn và giáo viên mầm non cũng chưa chú trọng đến việc tổ chức các hoạt động này, thậm chí 1 tháng chỉ tổ chức 1 hoạt động, hơn nữa các hoạt động mà giáo viên mầm non tổ chức lặp đi lặp lại nhiều lần nên trẻ đã biết rõ kết quả thí nghiệm, không còn gì phải thảo luận với nhau và không có gì thắc mắc với cô. Trẻ có nhu cầu giao tiếp thấp, sự chủ động trong giao tiếp của trẻ không thể hiện rõ. Khi quan sát tính tích cực giao tiếp của trẻ trong các hoạt động khám phá khoa học, cho thấy giáo viên trường mầm non Tân Hiệp chưa nắm rõ bản chất các thí nghiệm khoa học, chưa có kinh nghiệm tổ chức hoạt động khám phá khoa học nên giải thích không rõ ràng những thắc mắc của trẻ làm cho trẻ không chủ động và không tích cực đặt câu hỏi với cô. Khi trao đổi với giáo viên ở trường mầm non Tân Hiệp, được biết giáo viên không có tài liệu về tổ chức thí nghiệm khoa học cho trẻ và điều kiện phương tiện dạy học nghèo nàn. Như vậy tính tích cực giao tiếp của trẻ ở trường mầm non ngoại thành thấp hơn trường mầm non nội thành, có thể lí giải vì điều kiện trang thiết bị cho các hoạt động khám phá khoa học, trình độ của giáo viên mầm non, cũng như mức độ cập nhậtvề đổi mới chương trình giáo dục mầm non ở trường ngoại thành còn hạn chế so với trường nội thành. Đặc biệt sự đầu tư, tìm hiểu, lựa chọn các thí nghiệm khoa học chưa đáp ứng được yêu cầu của chương trình, chưa phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí của trẻ. Kết luận Kết quả khảo sát cho thấy tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh chưa cao. Nhu cầu giao tiếp của nhiều trẻ còn thấp, khả năng thích ứng-hòa 31 nhập của trẻ với các bạn trong giao tiếp còn hạn chế. Nhiều trẻ chưa chủ động giao tiếp với cô, với bạn, chưa chủ động đặt các câu hỏi, thắc mắc về các thí nghiệm khoa học. Tính tích cực giao tiếp ở trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi không phụ thuộc vào giới tính, nhưng phụ thuộc vào địa bàn sinh sống của trẻ. Nếu giáo viên mầm non biết sử dụng những biện pháp như: Đa dạng hóa các hoạt động khám phá khoa học, tạo môi trường thân thiện và dạy trẻ cách thích ứng, hòa nhập trong giao tiếp thì sẽ góp phần nâng cao tính tích cực giao tiếp nói riêng và khả năng giao tiếp của trẻ nói chung. Tài liệu tham khảo 1. Ngô Công Hoàn (1995), Giao tiếp và ứng xử của cô giáo với trẻ em, Nxb Đại học Sư phạm Hà Nội. 2. Jang Young Soog (2009), Hướng dẫn hoạt động khám phá khoa học cho trẻ mầm non, Nxb Giáo dục Việt Nam. 3. Nguyễn Thị Thanh Thủy (2004), Khám phá và thử nghiệm dành cho trẻ nhỏ, Nxb Giáo dục. 4. Trần Nguyên Anh Vũ (2008), Khám phá thiên nhiên qua hoạt động thử nghiệm, Nxb Giáo dục. Ngày nhận bài: 17/8/2015 Biên tập xong: 05/11/2015 Duyệt đăng: 10/11/2015