Tư tưởng Hồ Chí Minh - Chương 3: Thị trường, cầu và cung

Chương 3: THỊ TRƯỜNG, CẦU VÀ CUNGPGS.TS ÑINH PHI HOÅ1 2.1 THỊ TRƯỜNGTrong thị trường, các đơn vị kinh tế có thể được chia thành hai nhóm theo chức năng: người mua và người bán. Người mua (Buyer)Mua hàng hóa & dịch vụ để tiêu dùngNgười tiêu dùng (Consumer) Mua lao động, nguyên liệu, công nghệ và sử dụng các yếu tố này để sản xuấtNhà sản xuất (Producer)Theo Begg D., Fisher S., Dornbusch R. (1991), thị trường là tập hợp các sự thỏa thuận thông qua đó, người bán và người mua tiếp xúc với nhau đễ trao đổi hàng hóa và dịch vụ. 2 Người bán (Seller)Cá nhân, chính phủ hoặc các tổ chức vừa là người mua vừa là người bán. Hàng hóa và dịch vụFirms / EnterprisesBán dịch vụ lao độngWorkersBán hoặc cho thuê đất, rừng, quặng mỏ, nhàGovernment, Organizations, IndividualsBánCần làm rõ: Thế nào là người mua / người bán?3Economists Cầu của một hàng hóaQuán café CĐ có dịch vụ cơm trưa văn phòng. Trong tháng 10/2009, với giá một phần ăn là 20,000 đ, có lượng khách là 30/ngày (Toàn bộ SV trong lớp). Tình huốngGiá (Nghìn đồng/phần ăn)Lượng cầu (Số phần ăn được mua)2025304Khái niệmcầuSố lượng hàng hóa hoặc dịch vụ nhất định mà người tiêu dùng sẽ mua ở các mức giá khác nhau trong một thời điểm cụ thể (Giả định không xem xét đến ảnh hưởng các yếu tố khác với giá, Ceteris Paribus).Cầu thị trường và cá nhânCầu cá nhânCầu thị trườngTổng các nhu cầu cá nhân đối với một hàng hóa5232165Vẽ đường cầu máy laptop ?Đường cầu(Demand curve)Bảng 2.1: Cầu thị trường về máy Laptop được sản xuất tại quốc gia A (2006)Đường biểu diễn của mối quan hệ giá và lượng cầu của một hàng hóa trên đồ thị.6Cách vẽBiến giá trên trục tung, biến lượng cầu trên trục hoành.Mặc địnhChọn giá trị lớn nhất trên trục hoành (3600), rồi chia đều tỷ lệ (3600/600 = 6).Chọn giá trị lớn nhất trên trục tung (2500), rồi chia đều tỷ lệ (2500/500 = 5)Một kết hợp (P,Q) được thể hiện là một điểm trên đồ thị.Nối các điểm lại có đường cầu7362571030132416Lượng cầu (Q)Giá (P)0Đường cầu (Qd)188362571030132416(Q)Giá (P)0Đường cầu (Qd)18Đặc điểmĐường cầu lý thuyết có dạng đường thẳngDốc xuống từ trái qua phảiP và Q có quan hệ nghịch chiều.Theo hình vẽ trên đồ thị, phương trình đường cầu có dạng:P = f(Q) = a + bQ (1)a: hệ số cắt trung tungĐường cầu cắt trục tung tại giá trị P = 25b: độ dốc Khi P là hàm số liên tụcKhi P là những quan sát rời rạcΔPΔQDấu âm9Phương trình đường cầu:P = f(Q) = a + bQ (1)a = 5000: hệ số cắt trục tungb = -2: độ dốc Khi P là hàm số liên tụcKhi P là những quan sát rời rạcDấu âmQ = f(P) = 5000 - 2P Phương trình đường cầu có thể được thể hiện với dạng Q = f(P)P = f(Q) = 2500 – 1/2Q 10362571030132416(Q)Giá (P)0Đường cầu (Qd)18ABVới giả định các yếu tố khác không đổi, bất kỳ một sự thay đổi của giá sẽ làm thay đổi lượng cầu tương ứng và chỉ tạo di chuyển dọc trên đường cầu11Bảng 2.2 Giá và lượng cầu của thị trường LaptopYêu cầu: a). Xác định phương trình đường cầu của Laptop Q = f(P).b). Xác định phương trình đường cầu của Laptop P = f(Q).ỨNG DỤNGCho biết số liệu về cầu thị trường và mức giá tương ứng của Laptop trong năm 2006 của Việt Nam như sau:122.2.2 Các yếu tố ảnh hưởng đến cầu thị trường Giả định giá hàng hóa không đổi, cầu thị trường phụ thuộc vào yếu tố nào?Theo đồng tình cao của các nhà kinh tế học, các yếu tố khác bao gồm: Thu nhập của người tiêu dùng, sở thích (thị hiếu) của người tiêu dùng, giá cả của các hàng hóa liên quan, qui mô tiêu thụ của thị trường, sự dự đoán của người tiêu dùng về giá, thu nhập và chính sách của chính phủ trong tương lai. Những yếu tố khác với giá của hàng hóa làm thay đổi lượng cầu sẽ làm dịch chuyển đường cầuQua bên phải khi lượng cầu tăngQua bên trái khi lượng cầu giảm13(1). Thu nhập (Income)Hình 2.2: Ảnh hưởng của thu nhậpD2a) Đường cầu dịch chuyển sang phảiQ1Q1D2a) Đường cầu dịch chuyển sang tráiD1PQQ0Q0D1PP0P0Khi thu nhập tăng lên, người tiêu dùng sẽ chi tiêu nhiều hơn cho việc mua hàng hóa và dịch vụ. Lượng cầu hàng hóa tăng so với trước ở các mức giá, và ngược lại. 14 Trường hợp đặc biệt: Kết quả nghiên cứu của nhà kinh tế học Engel E. Phân loại hàng hóaHàng hóa thông thường (Normal goods)Hàng hóa cấp thấp (Interior goods). Hàng hóa thiết yếu (Necessary goods): lương thực, thực phẩmHàng hóa cao cấp (Luxury goods) như du lịch, bảo hiểm, giáo dục.Hàng hóa rẻ nhưng chất lượng thấp, và mọi người không muốn mua khi thu nhập tăng (thịt rẻ nhưng không tươi). 15Mối quan hệ thu nhập và chi tiêu hàng hóaHàng hóa thiết yếuThu nhập tăng, cầu tăng (không nhiều hoặc không tương ứng).Hàng hóa cao cấpThu nhập tăng, cầu tăng (Tăng nhanh hơn tăng thu nhập)Hàng hóa cấp thấpThu nhận tăng, cầu giảm(2). Thị hiếu (Tastes)Sở thích của người tiêu dùng. Yếu tốTập quán tiêu dùng, tâm lý theo giới tính, lứa tuổi, tôn giáoThay đổi theo thời gian và ảnh hưởng bởi quảng cáo16(3). Giá cả hàng hóa liên quan (Price of related goods)Giả sử người tiêu dùng thích sử dụng sản phẩm được sản xuất trong nước hơn, đường cầu laptop sẽ dịch chuyển qua bên phảiHàng hóa liên quan(1). Hàng hóa thay thế (Substitution): những hàng hóa tương tự và có thể thay thế cho hàng hóa khác.(2) Hàng bổ sung (Complement): các hàng hóa được sử dụng đồng hành với nhau.Cà phê và trà, cơm và phở. Xe với xăng, đầu máy với đĩa CD. Không phụ thuộc nhiều vào thu nhập và giá hàng hóaYếu tốBài học kinh nghiệm: India, Korea, Sri Lanka.17 (4). Qui mô tiêu thụ của thị trường (Market Scale) Thị trường càng nhiều người tiêu dùng, cầu tiềm năng sẽ càng lớn. Mối quan hệ giá hàng hóa liên quanKhi tăng giá một mặt hàng làm tăng cầu mặt hàng thay thế nó. Khi tăng giá một mặt hàng làm giảm cầu mặt hàng bổ sung nó. - Các trường đại học áp dụng đổi mới phương pháp giảng dạy. Giảng viên sử dụng Projector khi giảng trở nên phổ biến.- Quy mô dân số tăng, lượng cầu của hàng hóa tăng.Lượng cầu Laptop sẽ tăngĐường cầu dịch chuyển qua bên phải. 18(5). Sự dự đoán/kỳ vọng của người tiêu dùng (Forcast) Người tiêu dùng dự đoán rằng giá của hàng hóa sẽ tăng lên trong những ngày sắp tới, họ sẽ mua nhiều hàng hóa đó hơn ngay trong hiện tại. Chính phủ thay đổi chính sách tỷ giá hối đoái theo hướng giá đồng nội tệ tăng so ngọai tệNgười tiêu dùng sẽ mua máy laptop được sản xuất ở nước ngoài hơn là trong nướcĐường cầu Laptop nội địa sẽ dịch chuyển qua bên trái.19Nghiên cứu tình huống (Case study): Tác động chính sách làm thay đổi lượng cầu của một hàng hóaTrường hợp: Thuốc láMục tiêu: Giảm bớt số người hút thuốcCách thứ 1: Cảnh báo bắt buộc về tác hại trên bao thuốc lá và cấm quảng cáo với mọi hình thứcGiá không đổi, lượng cầu giảmThành công180Lượng thuốc lá (Q)Giá thuốc lá (P)20015D1D2Đường cầu dịch chuyển qua trái20Cách thứ 2: Chính phủ đánh thuế vào việc sản xuất thuốc lá và người sản xuất chuyển vào giá bán sản phẩmGiá tăng, lượng cầu giảm180Lượng thuốc lá (Q)Giá thuốc lá (P)20015D1Di chuyển dọc trên đường cầuAB1721Cách thứ 3: Chính phủ kết hợp cả hai cách trên đồng thờiGiá không đổi, lượng cầu giảm180(Q)Giá thuốc lá (P)20015D1Dịch chuyển đường cầu qua tráiAC17B160D2Giá tăng, lượng cầu giảmDi chuyển dọc trên đường cầu22 Cung của một hàng hóaBạn là chủ quán café CĐ có dịch vụ cơm trưa văn phòng. Trong tháng 10/2009, với giá một phần ăn là 20,000 đ, có lượng khách là 30người/ngày. Tình huốngGiá (Nghìn đồng/phần ăn)Lượng cung(Số phần ăn được bán)202530Nếu giá thị trường tăng lên 25,000đ, có lượng khách là 40.Bạn có sẵn sàng mở rộng năng lực để đáp ứng khách hàng không?23Khái niệmcungSố lượng hàng hóa hoặc dịch vụ nhất định mà người sản xuất sẽ bán ở các mức giá khác nhau trong một thời điểm cụ thể (Giả định không xem xét đến ảnh hưởng các yếu tố khác với giá, Ceteris Paribus).Cung thị trường và cá nhânCung cá nhânCung thị trườngTổng các lượng cung của tất cả người bán đối với một hàng hóa50657524Vẽ đường cung máy laptop ?Đường cung(Supply curve)Bảng 2.1: Cung thị trường về máy Laptop được sản xuất tại quốc gia A (2006)Đường biểu diễn của mối quan hệ giá và lượng cầu của một hàng hóa trên đồ thị.25Cách vẽBiến giá trên trục tung, biến lượng cung trên trục hoành.Mặc địnhChọn giá trị lớn nhất trên trục hoành (3600), rồi chia đều tỷ lệ (3600/600 = 6).Chọn giá trị lớn nhất trên trục tung (2500), rồi chia đều tỷ lệ (2500/500 = 5)Một kết hợp (P,Q) được thể hiện là một điểm trên đồ thị.Nối các điểm lại có đường cung26362571018131216Lượng cung (Q)Giá (P)0Đường cung (Qs)627Đặc điểmĐường cung lý thuyết có dạng đường thẳngDốc lên từ trái qua phảiP và Q có quan hệ cùng chiều.Theo hình vẽ trên đồ thị, phương trình đường cung có dạng:P = f(Q) = a + bQ (1)a: hệ số cắt trung tungĐường cung cắt trục tung tại giá trị P = 7b: độ dốc Khi P là hàm số liên tụcKhi P là những quan sát rời rạcΔPΔQDấu dương362571018131216(Q)Giá (P)0Đường cung (Qs)628Phương trình đường cung:P = f(Q) = a + bQ (1)a = -1400: hệ số cắt trục tungb = 2: độ dốc Khi P là hàm số liên tụcKhi P là những quan sát rời rạcDấu dươngQ = f(P) = -1400 + 2P Phương trình đường cung có thể được thể hiện với dạng Q = f(P)P = f(Q) = 700 + 1/2Q 29ABVới giả định các yếu tố khác không đổi, bất kỳ một sự thay đổi của giá sẽ làm thay đổi lượng cung tương ứng và chỉ tạo di chuyển dọc trên đường cung362571018131216(Q)Giá (P)0Đường cung (Qs)630Ứng dụngCho biết số liệu về cung thị trường và mức giá tương ứng của Laptop trong năm 2006 của Việt Nam như sau:Bảng 2.13: Lượng cung LaptopYêu cầu: 1. Xác định phương trình đường cung của Laptop, Q = f(P).2. Xác định phương trình đường cung của Laptop, P = f(Q).312.2.2 Các yếu tố ảnh hưởng đến cung thị trường Giả định giá hàng hóa không đổi, cung thị trường phụ thuộc vào yếu tố nào?Theo đồng tình cao của các nhà kinh tế học, các yếu tố khác bao gồm: Giá của yếu tố sản xuất, công nghệ, qui mô người sản xuất, sự dự đoán (kỳ vọng) của người sản xuất.Những yếu tố khác với giá của hàng hóa làm thay đổi lượng cung sẽ làm dịch chuyển đường cung.Qua bên phải khi lượng cung tăngQua bên trái khi lượng cung giảm32(1). Giá của yếu tố sản xuất (Production factors)Giá đầu vàoGiảmLợi nhuận tăngNgười sản xuất và các nhà sản xuất mới gia nhập thị trường mở rộng/thu hẹp sản xuấtCung tăng/giảmTăngLợi nhuận giảmCác yếu tố khác không đổia) Giá đầu vào giảmP0S1S2PQQ0Q1b) Giá đầu vào tăngP0S2S1PQQ1Q033(2). Sự thay đổi công nghệ sản xuất (Technology)Trình độ công nghệ sản xuất được nâng caoChí phí sản xuất giảmCung tăngĐường cung sẽ dịch chuyển sang phải(3). Qui mô người sản xuất trong ngành (Producer scale)Càng nhiều người sản xuất cung ứng một sản phẩm thì lượng cung ứng sản phẩm càng nhiều và ngược lại.(4). Kỳ vọng của người sản xuất (Forcast)Các chính sách của chính phủ: Thuế, trợ cấp, bảo vệ môi trường.Người sản xuấtTăng chí phí SXGiảm chí phí SXĐường cung dịch chuyển qua tráiĐường cung dịch chuyển qua phải34Bảng 2.17: Thị trường Laptop trong năm 20062.4 Thị trường và giá cân bằngThị trường cân bằng xuất hiện khi không có tình trạng dư cung và dư cầu, nói cách khác lượng hàng hóa mà người mua muốn mua ngang bằng với lượng hàng hóa mà người bán muốn bán. Vẽ đường cầu và cung Laptop trên cùng đồ thị?2.4.1 Trạng thái cân bằng (Equilibrium Status)35SDEExcess Demand, 2400Excess Supply, 2400Duy nhất tại điểm E (giao điểm của đường cung và cầu), lượng cung ngang bằng lượng cầu trên thị trường. Thị trường cân bằng xuất hiện khi không có tình trạng dư cung và dư cầu.362.4.3 Phân tích sự thay đổi trạng thái cân bằngMột sự kiện nào đó tác động đến thị trường sẽ làm thay đổi cân bằng thị trườngTác động đến đường cầu hay đường cung hoặc cả haiPhân tíchBước 1Bước 2Hướng dịch chuyển của các đường cầu, cungBước 3Sử dụng đồ thị để xem sự dịch chuyển thay đổi trạng thái cân bằng như thế nào.37Nghiên cứu tình huống (1): Yêu cầu đổi mới phương pháp giảng dạy của các trường đại học đòi hỏi GV phải sử dụng Projector. Tác động đến cân bằng thị trường Laptop như thế nào?Phân tíchBước 1Bước 238Nghiên cứu tình huống (2): Chính phủ giảm thuế nhập khẩu nguyên liệu, thiết bị chuyên dùng cho người sản xuất Laptop. Tác động đến cân bằng thị trường Laptop như thế nào?Phân tíchBước 1Bước 239(3) Đồ thịQP1800E016002400E1Cân bằng ban đầu tại E0 (1600, 1800)Đường cung dịch chuyển qua phảiCân bằng mới tại E1 (1300, 2400)D0S0S11300P giảm, Q tăng40Nghiên cứu tình huống (3): Kết hợp cả hai: (1) Yêu cầu đổi mới phương pháp giảng dạy và (2) Chính phủ giảm thuế nhập khẩu nguyên liệu, thiết bị chuyên dùng cho người sản xuất Laptop. Tác động đến cân bằng thị trường Laptop như thế nào?Phân tích41(3) Đồ thịQP18E01600241900E1Cân bằng ban đầu tại E0 (1600, 1800)Đường cầu dịch chuyển qua phảiCân bằng mới tại E1 (1900, 2400)D0S0D1P tăng, Q tăngĐường cung dịch chuyển qua phải30E2Cân bằng mới tại E2 (1600, 3000)P giảm, Q tăngS142Bài tập nhà: G11. Hãy sử dụng đồ thị cung cầu để chỉ ra ảnh hưởng của các biến cố sau đây đối với thị trường xe gắn máy ở Việt Nam.Nhận diện một yếu tố làm ảnh hưởng giảm cầu xe máyNhận diện một yếu tố làm ảnh hưởng đến giảm cung xe máyNếu các nhà hoạch định chính sách muốn cắt giảm lượng xe máy, họ phải kết hợp những chính sách nào?43Bài tập nhà: G21. Hãy sử dụng đồ thị cung cầu để chỉ ra ảnh hưởng của các biến cố sau đây đối với thị trường xe hơi ở Việt Nam.Nhận diện một yếu tố làm ảnh hưởng tăng cầu xe hơiNhận diện một yếu tố làm ảnh hưởng đến tăng cung xe máy.Nếu các nhà hoạch định chính sách muốn tăng lượng xe hơi, họ phải kết hợp những chính sách nào?44Bài tập nhà: G31. Hãy sử dụng đồ thị cung cầu để chỉ ra ảnh hưởng của các biến cố sau đây đối với thị trường dịch vụ xe bus ở Việt Nam.Nhận diện một yếu tố làm ảnh hưởng tăng cầu đi lại bằng xe bus.Nhận diện một yếu tố làm ảnh hưởng đến tăng cung dịch vụ xe bus.Nếu các nhà hoạch định chính sách muốn người dân tham gia sử dụng phương tiện xe bus để đi lại, họ phải kết hợp những chính sách nào?45Bài tập nhà: G41. Hãy sử dụng đồ thị cung cầu để chỉ ra ảnh hưởng của các biến cố sau đây đối với thị trường nhà ở chung cư tại các thành phố lớn ở Việt Nam.Nhận diện một yếu tố làm ảnh hưởng tăng cầu nhà ở chung cư.Nhận diện một yếu tố làm ảnh hưởng đến tăng cung nhà ở chung cư.Nếu các nhà hoạch định chính sách muốn người dân tham gia mua nhà ở chung cư, họ phải kết hợp những chính sách nào?46Bài tập nhà: G51. Hãy sử dụng đồ thị cung cầu để chỉ ra ảnh hưởng của các biến cố sau đây đối với thị trường nhà ở ký túc xá (KTX) cho sinh viên của các trường đại học ở Việt Nam.Nhận diện một yếu tố làm ảnh hưởng tăng cầu nhà ở KTX.Nhận diện một yếu tố làm ảnh hưởng đến tăng cung nhà ở KTXNếu các nhà hoạch định chính sách muốn mở rộng KTX cho sinh viên, họ phải kết hợp những chính sách nào?47Bài tập nhà: G61. Hãy sử dụng đồ thị cung cầu để chỉ ra ảnh hưởng của các biến cố sau đây đối với thị trường laptop cho sinh viên của các trường đại học ở Việt Nam.Nhận diện một yếu tố làm ảnh hưởng tăng cầu Laptop cho sinh viên.Nhận diện một yếu tố làm ảnh hưởng đến tăng cung Laptop cho sinh viênNếu các nhà hoạch định chính sách muốn mở rộng sử dụng Laptop cho sinh viên, họ phải kết hợp những chính sách nào?48