Tư tưởng Hồ Chí Minh - Chương VI: Học thuyết kinh tế về chủ nghĩa tư bản độc quyền và chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước

CHƯƠNG VI HỌC THUYẾT KINH TẾ VỀ CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN VÀ CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN I. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN II. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC III. NHỮNG NÉT MỚI TRONG SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN HIỆN ĐẠI IV. VAI TRÒ, HẠN CHẾ VÀ XU HƯỚNG VẬN ĐỘNG CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN I. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN 1. Nguyên nhân hình thành và bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền Khái quát những nguyên nhân hình thành CNTB độc quyền Sự phát triển của LLSX dưới tác động của tiến bộ khoa học kỹ thuật đẩy nhanh quá trình tích tụ và tập trung sản xuất=> hình thành các xí nghiệp quy mô lớn Tự do cạnh tranh => các nhà tư bản cải tiến kỹ thuật, tăng quy mô tích lũy=> xuất hiện một số xí nghiệp lớn nắm địa vị thống trị một ngành hay trong một số ngành công nghiệp Khủng hỏang kinh tế, ững xí ghiệp vừa và nhỏ bị phá sản, những xí nghiệp còn lại phải đổi mới kỹ thuật -> tập ru sản xuất Những công ty lớn t ỏa hiệp vớ nhau -> ình thành các tổ chức độc quyề Tư bản độc quyền I. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN 2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền Tích tuï taäp trung saûn xuaát Coù ít xí nghieäp lôùn Caïnh tranh gaây gay gaét Thoaû hieäp, thoaû thuaän Toå chöùc ñoäc quyeàn 2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền Tæ chøc ®éc quyÒn lµ tæ chøc liªn minh gi÷a c¸c nhµ t­ b¶n ®Ó tËp trung vµo trong tay phÇn lín viÖc s¶n xuÊt vµ tiªu thô mét sè lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã nh»m môc ®Ých thu ®­îc lîi nhuËn ®éc quyÒn cao Khi míi b¾t ®Çu qu¸ tr×nh ®éc quyÒn: C¸c nhµ doanh nghiÖp liªn kÕt theo chiÒu ngang: Sau mét thêi gian C¸c nhµ doanh nghiÖp liªn kÕt theo chiÒu däc C¸cten, Xanh®ican, Têrít, c«ngxoãcxiom, c«ngg¬l«mªr¸t C¸c h×nh thøc ®éc quyÒn c¬ b¶n: 2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền Các ten(Cartel): là một liên minh độc quyền về: -> giá cả -> phân chia thị trường -> sản lượng hàng hóa Các ten là một liên minh độc quyền không vững chắc Các ten phát triển nhất ở Đức 2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền Xanhđica(Cyndicate): là tổ chức độc quyền về lưu thông; mọi việc mua bán do 1 ban quản trị đảm nhiệm Họ vẫn độc lập về SX Mục đích của họ là thống nhất đầu mối mua ,bán để bán hàng hóa với giá đắt và mua nguyên liệu với giá rẻ Phát triển nhất ở Pháp 2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền Tơrớt(Trust) Là một hình thức độc quyền ,thống nhất cả việc SX và lưu thông dưới sự quản lý của hội đồng quản trị Các nhà tư bản tham gia tơrớt trở thành các cổ đông thu lợi nhuận theo cổ phần Đánh dấu bước ngoặt về hình thức vận động mới của QHSX TBCN Nước Mỹ là quê hương của Tơrớt 2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền Côngxóocxiom Là một hình thức độc quyền có trình độ và quy mô lớn hơn các hình thức trên. Tham gia hình thức này không chỉ có các nhà tư bản lớn mà còn cả các xanhđica, tờrớt, thuộc các ngành khác nhau nhưng liên quan với nhau về kinh tế, kỹ thuật. 2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền Khi s¶n xuÊt trong ngµnh c«ng nghiÖp tÝch tô ®Õn tr×nh ®é cao, th× c¸c ng©n hµng nhá kh«ng ®ñ tiÒm lùc vµ uy tÝn phôc vô cho c«ng viÖc kinh doanh cña c¸c xÝ nghiÖp võa vµ nhá C¸c tæ chøc nµy ph¶i là sự thâm nhập và dung hợp vào nhau giữa tư bản độc quyền trong ngân hàng và tư bản độc quyền trong công nghiệp 2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền T­ b¶n tµi chÝnh §Çu sá tµi chÝnh (chi phèi toµn bé ®êi sèng kinh tÕ vµ x· héi cña x· héi t­ b¶n) Cö ®¹i diÖn tham gia ®Ó theo dâi viÖc sö dung tiÒn vay Ng©n hµng Tæ chøc ®éc quyÒn c«ng nghiÖp Mua cæ phÇn cña c¸c ng©n hµng, hoÆc lËp ng©n hµng phôc vô riªng cho m×nh Tr­íc ®©y Giê ®©y chØ thùc hiÖn chøc n¨ng thanh to¸n vµ tÝn dung N¾m hÇu hÕt t­ b¶n tiÒn tÖ cña x· héi Khèng chÕ mäi ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ TBCN §Çu sá tµi chÝnh T­ b¶n tµi chÝnh C¸c tæ chøc ®éc quyÒn S¶n xuÊt hµng ho¸ nhá C¸c doanh nghiÖp phi ®éc quyÒn §Çu sá tµi chÝnh T­ b¶n tµi chÝnh NÒn kinh tÕ trong n­íc NÒn kinh tÕ thÕ giíi 2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền CNTB töï do caïnh tranh Xuaát khaåu Haøng hoaù Xuaát khaåu haøng hoaù ra nöôùc ngoaøi nhaèm muïc ñích thöïc hieän giaù trò CNTB ñoäc quyeàn XUAÁT KHAÅU TÖ BAÛN Xuaát khaåu giaù trò ra nöôùc ngoaøi nhaèm muïc ñích chieám ñoaït giaù trò thaëng dö vaø nguoàn lôïi khaùc ôû caùc nöôùc nhaäp khaåu tö baûn 2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền 2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền 2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền Tích tuï taäp trung tö baûn Xuaát khaåu tö baûn Caïnh tranh giöõa caùc toå chöùc ñoäc quyeàn Phaân chia theá giôùi cuûa caùc toå chöùc ñoäc quyeàn 2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền LÞch sö ph¸t triÓn cña CNTB ®· chøng tá thÞ tr­êng trong n­íc lu«n g¾n víi thÞ tr­êng ngoµi n­íc Trong giai ®o¹n CNTB ®éc quyÒn ThÞ tr­êng ngoµi n­íc cã ý nghÜa ®Æc biÖt Mét mÆt: CÇn chi phÝ ®Çu vµo thÊp, vµ më réng thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm MÆt kh¸c: cÇn cã thÞ tr­êng æn ®Þnh ®Ó kiÕm lîi nhuËn siªu ng¹ch 2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản độc quyền Söï phaùt trieån khoâng ñeàu veà kinh teá Phaùt trieån khoâng ñeàu veà chính trò – quaân söï Xung ñoät veà quaân sö ñeå phaân chia laõnh thoå Chieán tranh theá giôùi I. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN 3. Sự họat động của quy luật giá trị và quy luật giá trị thặng dư trong giai đọan CNTB độc quyền a. Quan hệ giữa độc quyền và cạnh tranh trong giai đọan chủ nghĩa tư bản độc quyền Caïnh tranh töï do Ñoäc quyeàn Caïnh tranh trong giai ñoaïn CNTB ñoäc quyeàn Giöõa caùc toå chöùc ñoäc quyeàn vôùi caùc xí nghieäp ngoaøi ñoäc quyeàn Giöõa caùc toå chöùc ñoäc quyeàn vôùi nhau Noäi boä toå chöùc ñoäc quyeàn Thò phaàn SX, tieâu thuï Cuøng ngaønh Khaùc ngaønh Moät beân phaù saûn Hai beân thoûa hieäp Nguoàn nguyeân lieäu, Nhaân coâng, Phöông tieän 3. Sự họat động của quy luật giá trị và quy luật giá trị thặng dư trong giai đọan CNTB độc quyền b. Biểu hiện họat động của quy luật giá trị và quy luật giá trị thặng dư trong giai đọan chủ nghĩa tư bản độc quyền Tæ chøc ®éc quyÒn Gi¸ mua vµo thÊp Gi¸ b¸n ra cao b. Biểu hiện họat động của quy luật giá trị và quy luật giá trị thặng dư trong giai đọan chủ nghĩa tư bản độc quyền Giai ñoaïn ñoäc quyeàn GÑ töï do caïnh tranh Saûn xuaát haøng hoaù giaûn ñôn Quy luaät giaù caû saûn xuaát GCSX = K + p Quy luaät giaù caû ñoäc quyeàn GCÑQ = K+ PÑQ Quy luaät giaù trò (W= c+v +m) Quy luaät giaù trò thaëng dö Quy luaät p Quy luaät lôïi nhuaän ñoäc quyeàn cao b. Biểu hiện họat động của quy luật giá trị và quy luật giá trị thặng dư trong giai đọan chủ nghĩa tư bản độc quyền Nguån gèc cña lîi nhuËn ®éc quyÒn B»ng tæng Lao ®éng kh«ng c«ng cña c«ng nh©n ë c¸c xÝ nghiÖp ®éc quyÒn Mét phÇn lao ®éng kh«ng c«ng cña c¸c xÝ nghiÖp kh«ng ®éc quyÒn Mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ cña c¸c nhµ t­ b¶n võa vµ nhá mÊt ®i do thua thiÖt trong c¹nh tranh Lao ®éng thÆng d­ vµ ®«i khi vµ mét phÇn lao ®éng tÊt yÕu cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt nhá, nh©n d©n lao ®éng ë c¸c n­íc t­ b¶n vµ thuéc ®Þa II. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC 1. Nguyên nhân hình thành và bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước CNTB ñoäc quyeàn CNTB ÑQ Nhaø nöôùc Taát yeáu a. Nguyeân nhaân hình thaønh LLSX phaùt trieån PC LÑ phaùt trieån Maâu thuaãn giai caáp TS -VS Xu höôùng quoác teá hoaù QHSX TBCN phuø hôïp Nhaø nöôùc tö saûn ñieàu tieát Ngaønh ngheà môùi ra ñôøi Tö baûn khoâng theå hoaëc khoâng muoán laøm Xoa dòu baèng caùc chính saùch nhaø nöôùc Maâu thuaãn TCÑQ QT Nhaø nöôùc can thieäp CNTB ñoäc quyeàn Nhaø nöôùc 1. Nguyên nhân hình thành và bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước 1. Nguyên nhân hình thành và bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước C¸c nhµ n­íc tr­íc chñ nghÜa t­ b¶n: Chñ nghÜa t­ b¶n trong giai ®o¹n tù do c¹nh tranh Chñ nghÜa t­ b¶n ngµy nay B»ng b¹o lùc vµ c­ìng bøc siªu kinh tÕ Vai trß cña nhµ n­íc chØ dõng l¹i ë viÖc ®iÒu tiÕt b»ng thuÕ vµ ph¸p luËt ThuÕ, ph¸p luËt §iÒu tiÕt c¸c xÝ nghiÖp thuéc khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc Dïng ®ßn bÈy kinh tÕ vµo c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt II. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC 2. Những biểu hiện chủ yếu của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước Keát hôïp veà con ngöôøi Hình thaønh sôû höõu Nhaø nöôùc Nhaø nöôùc tö saûn Cheá ñoä tham döï Ñoäc quyeàn tö nhaân Xaây döïng doanh nghieäp nhaø nöôùc baèng voán ngaân saùch Quoác höõu hoaù xí nghieäp tö nhaân baèng caùch mua laïi Nhaø nöôùc mua coå phaàn cuûa caùc doanh nghieäp tö nhaân Môû roäng doanh nghieäp nhaø nöôùc baèng voán tích luyõ cuûa caùc DNTN 2. Những biểu hiện chủ yếu của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước Sù ®iÒu tiÕt kinh tÕ cña nhµ n­íc t­ b¶n ®­îc thùc hiÖn d­íi nhiÒu h×nh thøc: H­íng dÉn KiÓm so¸t Uèn n¾n C«ng cô chñ yÕu ®Ó ®iÒu tiÕt kinh tÕ ThuÕ HÖ thèng tÝn dông - tiÒn tÖ KÕ ho¹ch ho¸... C¸c c«ng cô hµnh chÝnh ph¸p lý J.M Keynes Milton Friedman Arthur Laffer P.A. SamuelsonMuller Armack 2. Những biểu hiện chủ yếu của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước III. NHỮNG NÉT MỚI TRONG SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN HIỆN ĐẠI Giáo dục được tăng cường và tố chất người lao động được nâng cao rõ rệt Cách mạng công nhệ thông tin(IT) và công nghệ cao phát triển mạnh mẽ 1. Sự phát triển nhảy vọt về lực lượng sản xuất Kinh tế tăng trưởng nhanh, năng suất lao động được nâng cao hơn 2. Nền kinh tế đang có xu hướng chuyển từ kinh tế công nghiệp sang kinh tế tri thức 3. Sự điều chỉnh về quan hệ sản xuất và quan hệ giai cấp Quan hệ sở hữu có những tay đổi, biểu hiện là sự phân tán quyền nắm cổ phiếu tăng lên Kết cấu giai cấp thay đổi, nổi bật là sự xuất hiện của tầng lớp trung lưu(giai cấp trung lưu) chiếm 40-50% dân số Thu nhập bằng tiền lương của người lao động cũng có mức tăng trưởng khá lớn 4. Thể chế quản lý kinh doanh trong nội bộ doanh nghiệp có những biến đổi lớn Doanh nghiệp cải cách cơ chế quản lý, thiết lập cơ cấu tổ chức hàng ngang và mạng lưới, xóa bỏ hệ thống kiểu kim tự tháp truyền thống. Dùng công nghệ cao cải cách cơ chế quản lý sản xuất Thực hiện cải cách quản lý lao động, lấy con người làm gốc. Thay đổi hình thức tổ chức doanh nghiệp, xuất hiện xu thế hai lọai hình lớn hóa và nhỏ hóa cùng tồn tại. 5. Điều tiết vĩ mô của nhà nước ngày càng được tăng cường Hµnh ph¸p lËp ph¸p t­ ph¸p §¶ng céng hoµ §¶ng d©n chñ §Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ 5. Điều tiết vĩ mô của nhà nước ngày càng được tăng cường Ph­¬ng thøc ®iÒu tiÕt kinh tÕ cña nhµ n­íc t­ b¶n §iÒu tiÕt b»ng c¸c ch­¬ng tr×nh vµ kÕ ho¹ch Th«ng qua c¸c hîp ®ång ®Ó hç trî c¸c ngµnh truyÒn thèng cÇn ®­îc duy tr× vµ ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh mòi nhän T¨ng chi ng©n s¸ch cho c¸c nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn Tµi trî cho c¸c nghiªn cøu øng dông cña c¸c c«ng ty t­ nh©n ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ ChÝnh s¸ch tµi khãaLËp chiÕn l­îc vµ kÕ ho¹ch 5. Điều tiết vĩ mô của nhà nước ngày càng được tăng cường §µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i lao ®éng, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá -> gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp Dïng hÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ ®Î chèng l¹m ph¸t vµ ®iÒu tiÕt gi¸ c¶ Thùc hiÖn c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i th«ng qua hÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ quèc tÕ Ph­¬ng thøc ®iÒu tiÕt kinh tÕ cña nhµ n­íc t­ b¶n C¸c c«ng cô kinh tế ®èi ngo¹i§µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i lao ®éng 6. Các công ty xuyên quốc gia có vai trò ngày càng quan trọng trong hệ thống kinh tế TBCN, là lực lượng chủ yếu thúc đẩy tòan cầu hóa kinh tế Thúc đẩy tòan cầu hóa sản xuất và nguồn vốn, thúc đẩy phân công lao động quốc tế sâu sắc hơn, thúc đẩy buôn bán quốc tế phát triển nhanh Truyền bá khoa học kỹ thuật và kinh nghiệm quản lý trên phạm vi tòan cầu Chiếm đọat thị trường tòan cầu, xuất khẩu vốn và hàng hóa trên qui mô lớn, tăng cường kiểm sóat của tư bản độc quyền trên phạm vi tòan cầu Tạo cơ hội và cả thách thức cho các nước đang phát triển Ảnh hưởng lớn tới lĩnh vực tài chính, tiền tệ 7. Điều tiết và phối hợp quốc tế được tăng cường IV. VAI TRÒ, HẠN CHẾ VÀ XU HƯỚNG VẬN ĐỘNG CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN 1. Vai trò của CNTB đối với sự phát triển của nền sản xuất xã hội Giải phóng lòai người khỏi “đêm trường trung cổ” của xã hội phong kiến, chuyển sang phát triển kinh tế hàng hóa TBCN. Chuyển sản xuất nhỏ thành sản xuất lớn hiện đại Phát triển lực lượng sản xuất =>thời đại của kinh tế tri thức Thực hiện xã hội hóa sản xuất Thông qua cuộc cách mạng công nghiệp, lần đầu tiên biết tổ chức lao động theo kiểu công xưởng => xây dựng được tác phong công nghiệp cho người lao động Thiết lập nên nền dân chủ tư sản, tiến bộ hơn rất nhiều so với xã hội phong kiến và nô lệ IV. VAI TRÒ, HẠN CHẾ VÀ XU HƯỚNG VẬN ĐỘNG CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN 2. Hạn chế của chủ nghĩa tư bản IV. VAI TRÒ, HẠN CHẾ VÀ XU HƯỚNG VẬN ĐỘNG CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN 3. Xu hướng vận động của chủ nghĩa tư bản NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN