Tỷ suất lợi nhuận, các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ suất lợi nhuận

7. TỶ SUẤT LỢI NHUẬN, CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TỶ SUẤT LỢI NHUẬN. Ý NGHĨA THỰC TIỄN RÚT RA TỪ VIỆC PHÂN TÍCH TỶ SUẤT LỢI NHUẬN Vị trí - Tr 50-116, phần thứ nhất, tập thứ 3, quyển III (toàn bộ quá trình sản xuất TBCN), phần 1, BTB. Đối tượng nghiên cứu: Giá trị thặng dư biểu hiện ở lợi nhuạn như là “con đẻ của toàn bộ tư bản ứng trước” nhưng tư bản không phải là vật mà là sự vận động. Trong chương này, Mác nghiên cứu giá trị thặng dư chuyển hóa thành lợi nhuận thông qua sự vận động đó, thông qua tất cả các giai đoạn của nó. Nghiên cưu bản thân quá trình chuyển hóa giá trị thặng dư thành lợi nhuận do sự vận đông của tư bản tạo nên, nghiên cứu sự tách rời giá trị thặng dư với lao động thặng sư, việc đem giá trị thắnguw so với tổng tư bản với tư cách là con đẻ của tổng tư bản ấy. Ở đây, Mác đã tưng bước sâu sắc thêm và chắc chắn thêm như thế nào trong sự chuyển tiếp từ giai đoạn tuần hoàn này sang giai đoạn tuần hoàn kia của tư bản. Quá trình chuyển hóa giá trị thặng dư thành lợi nhuận ở đây được nghiên cứu một cách độc lập bởi quá trình này biểu hiện rõ nét nhất trong sự chuyển hóa tỷ suất giá trị thặng dư thành tỷ suất lợi nhuận. Cần chú ý đến việc giá trị thặng dư chuyển sang tổng tư bản, tư bản đẻ ra giá trị thặng dư. Phương pháp nghiên cứu: Mác sử dụng phương pháp đi từ trừu tượng đến cụ thể và kết hợp logic với lịch sử. Nội dung Tû suÊt lîi nhuËn Tõ c«ng thøc chung cña t­ b¶n T - H - T’ chóng ta cã thÓ thÊy nhµ t­ b¶n nÐm vµo l­u th«ng mét gi¸ trÞ ®Ó rót ra tõ ®ã mét gi¸ trÞ lín h¬n. C¸i mµ nhµ t­ b¶n quan t©m kh«ng ph¶i lµ tæng gi¸ trÞ mµ lµ gi¸ trÞ t¨ng thªm. Nhµ t­ b¶n øng tæng t­ b¶n mét c¸ch gièng nhau nh»m môc ®Ých t¸i s¶n xuÊt ra t­ b¶n øng tr­íc vµ quan träng lµ ®Ó s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ d­ thõa so víi t­ b¶n øng tr­íc. Nhµ t­ b¶n còng kh«ng quan t©m ®Õn viÖc anh ta øng tr­íc t­ b¶n bÊt biÕn ®Ó rót gi¸ trÞ t¨ng thªm tõ t­ b¶n kh¶ biÕn hay øng t­ b¶n kh¶ biÕn ®Ó lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ cña t­ b¶n bÊt biÕn. MÆc dï chØ t­ b¶n kh¶ biÕn míi t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­. Nh­ ta ®· biÕt, gi¸ trÞ hµng ho¸ ®o b»ng thêi gian lao ®éng ®· bá ra ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®ã, vµ tæng sè lao ®éng nµy bao gåm lao ®éng ®­îc tr¶ c«ng vµ lao ®éng kh«ng ®­îc tr¶ c«ng. Nh­ng ®èi víi nhµ t­ b¶n th× chi phÝ s¶n xuÊt cña hµng ho¸ chØ bao gåm bé phËn lao ®éng ®· vËt ho¸ trong hµng ho¸ mµ h¾n ®· tr¶ c«ng. Lao ®éng thÆng d­ kh«ng tèn chi phÝ cho nhµ t­ b¶n dï nã lµ mét bé phËn lao ®éng ®· tèn phÝ ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸. Lîi nhuËn nhµ t­ b¶n cã ®­îc lµ do h¾n ®· b¸n c¸i mµ h¾n kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn. Vµ cho dï nguån gèc thÕ nµo ®i n÷a th× gi¸ trÞ thÆng d­ còng lµ phÇn d­ thõa cña t­ b¶n øng tr­íc. VËy, tû sè gi÷a phÇn d­ thõa Êy víi tæng t­ b¶n biÓu thÞ b»ng ph©n sè m/C, trong ®ã C lµ tæng t­ b¶n. Nh­ vËy, chóng ta cã tû suÊt lîi nhuËn m/C = m/(c+v) kh¸c víi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ m/v. Tû sè gi÷a gÝa trÞ thÆng d­ víi t­ b¶n kh¶ biÕn gäi lµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­; tû sè gi÷a gi¸ trÞ thÆng d­ víi tæng t­ b¶n gäi lµ tû suÊt lîi nhuËn. §ã lµ hai c¸ch ®o l­êng kh¸c nhau ®èi víi cïng mét ®¹i l­îng, chóng biÓu thÞ hai tû lÖ hay hai tû sè kh¸c nhau cña cïng mét ®¹i l­îng, do dïng th­íc ®o kh¸c nhau. CÇn xuÊt ph¸t tõ sù chuyÓn ho¸ cña tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ thµnh tû suÊt lîi nhuËn ®Ó suy ra sù chuyÓn ho¸ cña gi¸ trÞ thÆng d­ thµnh lîi nhuËn chø kh«ng ph¶i lµ ng­îc l¹i. Vµ thËt vËy, vÒ mÆt lÞch sö, ®iÓm khëi ®Çu lµ tû suÊt lîi nhuËn. Gi¸ trÞ thÆng d­ vµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ lµ mét c¸i g× t­¬ng ®èi kh«ng thÓ nh×n thÊy ®­îc, trong khi ®ã th× tû suÊt lîi nhuËn, vµ do ®ã, c¸i h×nh th¸i gi¸ trÞ thÆng d­ lµ lîi nhuËn, l¹i lé ra ë bÒ mÆt cña c¸c hiÖn t­îng. Nh­ v©y, tû suÊt lîi nhuËn lµ c¸i biÓu hiÖn tû sè gi÷a gi¸ trÞ thÆng d­ víi tæng t­ b¶n. Tû suÊt lîi nhuËn v¹ch râ mäi bé phËn t­ b¶n ®Òu b»ng nhau vµ ®Òu ®em l¹i lîi nhuËn nh­ nhau. Cßn b¶n th©n lîi nhuËn th× biÓu hiÖn thµnh tÝch sè cña tæng t­ b¶n víi tû suÊt lîi nhuËn. Sù chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ thÆng d­ thµnh lîi nhuËn ®­îc hoµn thµnh ë sù chuyÓn ho¸ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ thµnh tû suÊt lîi nhuËn. Sù chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ thÆng d­ thµnh lîi nhuËn ®· n»m trong viÖc ph©n chia gi¸ trÞ cña hµng ho¸ thµnh chi phÝ s¶n xuÊt vµ sè t¨ng thªm ngoµi chi phÝ s¶n xuÊt; nh­ng sù chuyÓn ho¸ ®ã ®­îc biÓu hiÖn mét c¸ch ®éc lËp vµ ®Æc thï trong tû suÊt lîi nhuËn. Tû suÊt lîi nhuËn biÓu hiÖn tû sè gi÷a sè t¨ng thªm nãi trªn víi tæng t­ b¶n, do ®ã nã cñng cè ¸n t­îng cho r»ng lîi nhuËn lµ “con ®Î” cña t­ b¶n. Khi x¸c ®Þnh sè t¨ng thªm ngoµi chi phÝ s¶n xuÊt, nhµ t­ b¶n xuÊt ph¸t tõ tû suÊt lîi nhuËn hiÖn hµnh, hä nh©n tû suÊt lîi nhuËn víi tæng t­ b¶n, råi céng kÕt qu¶ ®ã vµo chi phÝ s¶n xuÊt. ThÕ lµ tû suÊt lîi nhuËn cã tr­íc lîi nhuËn. Ng­êi ta tÝnh lîi nhuËn c¨n cø vµo mét tû suÊt lîi nhuËn nhÊt ®Þnh, chø kh«ng ph¶i ng­îc l¹i. Nh­ng ®iÒu quan träng h¬n lµ mèi quan hÖ l«gÝc gi÷a lîi nhuËn vµ tû suÊt lîi nhuËn. MÆc dï tû suÊt lîi nhuËn lµ th­íc ®o khèi l­îng lîi nhuËn vµ do ®ã lÊy khèi l­îng lîi nhuËn lµm tiÒn ®Ò, nh­ng lµ h×nh th¸i chuyÓn ho¸ cña gi¸ trÞ thÆng d­, lîi nhuËn vÉn ®­îc béc lé vµ biÓu hiÖn tû suÊt lîi nhuËn. TÊt nhiªn, tû suÊt lîi nhuËn ph¶i cã tiÒn ®Ò lµ mét sè d«i ra ngoµi chi phÝ s¶n xuÊt, vµ ®øng trªn ý nghÜa ®ã th× lîi nhuËn cã tr­íc tû suÊt lîi nhuËn. Nh­ng chØ trong tû suÊt lîi nhuËn, sè d«i ra ®ã míi cã ®Æc ®iÓm lµ nã do tæng t­ b¶n sinh ra. Vµ trªn ý nghÜa ®ã mµ nãi th× tû suÊt lîi nhuËn l¹i cã tr­íc lîi nhuËn. Các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ suất lợi nhuận(P’) - Ảnh hưởng của chu chuyển đối với tỷ suất lợi nhuận: P’= khối lượng giá tri thặng dư/ tổng tư bản Thời gian chu chuyển rút ngắn thì năng lực sản xuất giá trị thặng dư càng nhiều, do đó, P’ càng tăng. Như ta biết thời gian chu chuyển = thời gian sản xuất + thời gian lưu thông Thời gian sx là nguồn gốc tạo ra m. Rút ngắn thời gian lưu thông là ngằm tăng thời gian sản xuất. Chu chuyển ảnh hưởng tới sự sản xuất ra giá trị thặng dư và do đó cũng ảnh hưởng tới lợi nhuận. Việc rút ngắn thời gian chu chuyển làm tăng thêm khối lượng giá trị thặng dư được sản xuất ra. Để rút ngắn thời gian chu chuyển thì phải tăng NSLD và cải thiện phương tiện lưu thông. Tóm lại, tuần hoàn của tư bản không những là sự vận động để tư bản lớn lên mà còn là một nhân tố làm cho m chuyển hóa thành P và tỷ suất giá trị thặng dư chuyển hóa thành P’. - Tư bản bất biến: TBBB (c) có ảnh hưởng tới việc nâng cao tỷ suất lợi nhuận P’ nhờ tiết kiệm lao động sản xuất ra TBBB, điều này nói tới việc giảm giá thành sản xuất ra máy móc, thiết bị, nguyên vật liệu. Tiết kiệm trong việc sử dụng TBBB liên quan tới việc sử dụng công suất của máy móc, liên quan tới NSLD của công nhân. Điều này phụ thuộc vào cấu tạo hữu cơ của TB. Để tiết kiệm sử dụng TBBB thì cần rút ngắn thời gian lưu thông; thường xuyên cải tiến máy móc; tích tụ nhân công (mở rộng quy mô) và mở rộng hiệp tác của họ trên quy mô lớn tức là thực hiện sự chuyên môn hóa. - Những biến đổi về giá cả: Giả định: tỷ suát giá trị thặng dư là không đổi Xét , ta thấy tất cả những gì làm c thay đổi thì sẽ làm C thay đổi và dẫn tới P’ thay đổi. Nguyên liệu là bộ phận cấu thành chủ yêu của TBBB. Vì thế những biến động về giá cả nguyên liệu cũng ảnh hưởng đến P’. Ta kí hiệu “d” là giá cả nguyên liệugiảm thì: sẽ tăng . Do đó, Kết luận: Với mội điều kiện khác không đổi thì P’ giảm xuống hay tăng lên ngược chiều với giá cả của nguyên liệu. wý nghĩa của việc nghiên cứu tỷ suất lợi nhuận: Tû suÊt lîi nhuËn tû lÖ nghÞch víi sù n©ng cao cÊu t¹o h÷u c¬ cña t­ b¶n, tøc lµ trong tr­êng hîp c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c kh«ng ®æi cÊu t¹o h÷u c¬ cña t­ b¶n cµng thÊp th× tû suÊt lîi nhuËn cµng cao nh­ng trong mét xÝ nghiÖp c¸ biÖt cÊu t¹o h÷u c¬ cña t­ b¶n t¨ng lªn sÏ dÉn tíi n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng trong xÝ nghiÖp Êy, dÉn tíi gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng ho¸ do xÝ nghiÖp s¶n xuÊt ra thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi vµ lµm cho xÝ nghiÖp thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. Do ®ã thóc ®Èy sù tiÕn bé kü thuËt, t¨ng c­êng ¸p dông khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt ®ång thêi tr×nh ®é cña ng­êi lao ®éng còng ®­îc n©ng cao. Tû suÊt lîi nhuËn cao hay thÊp sÏ quyÕt ®Þnh thu nhËp cña xÝ nghiÖp nhiÒu hay Ýt. Trong tr­êng hîp c¸c ®iÒu kh¸c kh«ng ®æi, thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian l­u th«ng cµng rót ng¾n th× lîi nhuËn cña xÝ nghiÖp cµng cao vµ ng­îc l¹i. Do ®ã trong kh©u s¶n xuÊt c¸c xÝ nghiÖp tÝch cùc t×m tßi, kh«ng ngõng s¸ng kiÕn vµ chñ ®éng ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc míi, båi d­ìng ®µo t¹o nh©n lùc ®Ó rót ng¾n thêi gian s¶n xuÊt thùc hiÖn hîp t¸c ho¸ s¶n xuÊt kh«ng riªng g× nh÷ng ng­êi lao ®éng trong xÝ nghiÖp mµ ngay c¶ lao ®éng cña toµn thÓ c¸c thµnh viªn trong x· héi còng ®Òu hîp t¸c ho¸ víi nhau mét c¸ch cã kÕ ho¹ch sö dông hîp lý søc lao ®éng, bè trÝ ng­êi mét c¸ch cã kÕ ho¹ch vµ lµm cho hä ®Òu chuyªn m«n ho¸ t¹o ra nh÷ng h×nh thøc míi tiªn tiÕn trong viÖc tæ chøc s¶n xuÊt vµ lao ®éng. §ång thêi nã cßn ph¸t huy réng r·i tÝnh chñ ®éng tÝch cùc s¸ng t¹o cña ng­êi lao ®éng. Kh«ng chØ rót ng¾n thêi gian s¶n xuÊt mµ xÝ nghiÖp cßn rót ng¾n thêi gian l­u th«ng nh»m t¨ng thu nhËp cña xÝ nghiÖp.