Ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy - học lịch sử ở trường trung học phổ thông

ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀO DẠY-HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LÊ TÙNG LÂM () TÓM TẮT: Công nghệ thông tin (CNTT) là tập hợp các phương pháp khoa học, các phương tiện và công cụ kĩ thuật hiện đại. Ngày nay, việc ứng dụng CNTT vào dạy học là nhu cầu cấp thiết. Với môn Lịch sử, việc ứng dụng NCTT vào dạy học lại càng cần thiết hơn vì nó giúp giáo viên có thể cung cấp cho học sinh nhiều nguồn tư liệu khác nhau để học sinh tự tìm ra tri thức cho bản thân và cũng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Nếu sử dụng tốt, CNTT sẽ giúp nâng chất lượng giáo dục Việt Nam lên một tầm cao mới. ABSTRACT Information Technology (IT) gathers scientific methods, means, and modern technology tools. Today, the IT application in teaching is very necessary. It is even more necessary in teaching History because it can help teachers to supply students various materials which help them to enrich their own knowledge, to promote an active attitude in studying the subject. If teachers use IT well , it will raise the education quality in Vietnam in future. I. MỞ ĐẦU Ngày nay, thời đại công nghệ thông tin đang đến rất nhanh và có tác động mạnh mẽ đến tất cả các mặt đời sống xã hội. Công nghệ thông tin là một trong những động lực quan trọng nhất của sự phát triển, nó cùng với một số ngành công nghệ cao khác làm biến đổi sâu sắc đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội của đất nước. Do đó, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào lĩnh vực giáo dục cũng được Đảng và Nhà nước quan tâm. Cụm từ “ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học” ngày càng được nhiều người nhắc đến trong các trường phổ thông, cao đẳng và đại học. Công nghệ thông tin được ứng dụng vào việc thiết kế các “giáo án điện tử” đang nhận được sự quan tâm của các sở giáo dục và đào tạo cùng các trường phổ thông. Tuy nhiên, vẫn còn không ít giáo viên có những hiểu biết chưa đúng về việc ứng dụng công nghệ thông tin để hỗ trợ hoạt động dạy học. Do đó, hiệu quả của việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học chưa cao. Vậy công nghệ thông tin là gì? Vai trò của nó với dạy học nói chung và môn Lịch sử nói riêng như thế nào? Ứng dụng nó vào dạy học Lịch sử ra sao?Đó là những vần đề có ý nghĩa khoa học và thực tiễn đang thu hút sự quan tâm của giáo viên hiện nay. II. NỘI DUNG 1. Khái niệm “Công nghệ thông tin” Công nghệ thông tin ( IT – Information Technology) là ngành ứng dụng công nghệ quản lý và xử lý thông tin, là ngành sử dụng máy tính và các phần mềm của nó để chuyển đổi, lưu trữ, bảo vệ, xử lý, truyền và thu thông tin. Theo Nghị quyết 49/CP của Chính phủ ngày 4 tháng 8 năm 1993 thì “Công nghệ thông tin là tập hợp các phương pháp khoa học, các phương tiện và công cụ kĩ thuật hiện đại- chủ yếu là kĩ thuật máy tính và viễn thông- nhằm tổ chức khai thác và sử dụng có hiệu quả các nguồn tài nguyên thông tin rất phong phú và tiềm năng trong mọi lĩnh vực hoạt động của con người và xã hội” [1]. Như vậy, công nghệ thông tin là tập hợp các phương tiện và công cụ kĩ thuật hiện đại như máy tính, máy chiếu Projector, mạng Internet để cung cấp nguồn tài nguyên vô cùng phong phú, đa dạng cho mọi lĩnh vực trong đời sống con người và xã hội. Đặc biệt, ngày () Th.S, Khoa Sư phạm Khoa học Xã hội Trường Đại học Sài Gòn nay Internet với các kết nối băng tầng rộng đã đi tới tất cả các trường học, giúp cho việc ứng dụng các kiến thức, kĩ năng và hiểu biết về công nghệ thông tin vào dạy học. 2. Vai trò của công nghệ thông tin với dạy học Ngày nay, việc đổi mới phương pháp dạy học trong trường phổ thông đang rất được nhà nước và xã hội quan tâm. Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong Nghị quyết Trung ương 4 Khóa VII (1.1993), Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII (12.1996), được thể chế hóa trong Luật giáo dục (2005). Đặc biệt, theo Luật Giáo dục điều 82.2 đã ghi: “phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”[2]. Như vậy, theo quy định của Luật giáo dục, giáo viên phải chuyển dần từ phương pháp dạy học truyền thống (giáo viên giử vai trò trung tâm) sang phương pháp dạy học tích cực – lấy học sinh làm trung tâm của hoạt động dạy và học để có thể phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, tạo cho học sinh hứng thú trong học tập. Ngoài ra, giáo viên còn phải bồi dưỡng cho học sinh kĩ năng nhận biết bản chất vấn đề, có năng lực tư duy độc lập và vận dụng sáng tạo kiến thức đã học vào thực tiễn. Để đạt mục tiêu trên, giáo viên phải tăng cường việc ứng dụng công nghệ thông tin vào trong quá trình dạy học vì những lí do sau: Thứ nhất, nó phù hợp với yêu cầu của thời đại. Trong hệ thống giáo dục của phương Tây, công nghệ thông tin chính thức được đưa vào chương trình học phổ thông. Người ta nhanh chóng nhận ra rằng nội dung về công nghệ thông tin đã có ích cho tất cả các môn học khác nhau. Do đó, việc ứng dụng nó vào dạy học ở trường phổ thông Việt Nam là phù hợp với quy luật phát triển của thời đại. Thứ hai, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học là phù hợp với chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Chiến lược phát triển giáo dục đào tạo đến năm 2010 của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã nêu rõ: “từng bước phát triển giáo dục dựa trên công nghệ thông tincông nghệ thông tin và đa phương tiện sẽ tạo ra thay đổi lớn trong hệ thống quản lí giáo dục, trong chuyển tải nội dung chương trình đến người học, thúc đẩy cuộc cách mạng về phương pháp dạy và học [3]. Như vậy, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng xác định con đường phát triển cho giáo dục Việt Nam là “dựa trên công nghệ thông tin” và nó là phương tiện để thúc đẩy cuộc “cách mạng về phương pháp dạy và học” – nghĩa là thay đổi phương pháp dạy học trong nhà trường. Thời gian gần đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành quyết định “cấm sử dụng phương pháp đọc chép” trong trường phổ thông càng làm cho việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học được đẩy mạnh hơn. Tuy nhiên, giáo viên không nên quá lạm dụng máy chiếu để thay cho tấm bảng đen, không nên biến đọc chép thành “chiếu-chép”. Thời gian qua, nhiều giáo viên vẫn còn quan niệm đồng nhất giữa “ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học” với giáo án điện tử. Do đó, khi soạn một bài giảng bằng Powerpoint, giáo viên đưa tất cả những công việc của mình (ổn định lớp, kiểm tra bài cũ, câu hỏi kiểm tra bài cũ, dặn dò) và toàn bộ nội dung bài giảng lên các Slides để “chiếu cho học sinh chép”. Theo chúng tôi, đây là một quan niệm chưa thật sự chuẩn xác vì công nghệ thông tin không phải là một giáo án, nó chỉ đóng vai trò hỗ trợ cho quá trình giảng dạy và giúp giáo viên cung cấp cho học sinh nhiều nguồn tư liệu khác nhau về một sự vật, hiện tượng như: kênh chữ, kênh hình, phim tư liệuđể cho học sinh tự tìm ra tri thức cho mình. Từ đó, phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập. Thứ ba, công nghệ thông tin đã góp phần hiện đại hóa các phương tiện dạy học, các phần mềm dạy học như Activestudio, Powerpointsẽ giúp giáo viên tạo bài giảng phù hợp nhu cầu của học sinh, giúp học sinh có nhiều phương pháp tiếp thu kiến thức. Đặc biệt, nó sẽ giúp cho giáo viên tạo ra một lớp học mang tính tương tác hai chiều: giáo viên – học sinh và ngược lại. Điều này phù hợp với quan điểm của Bộ Giáo dục và Đào tạo vì “học là quá trình thu nhận thông tin có định hướng, có sự tái tạo và phát triển thông tin; dạy là quá trình phát thông tin và giúp người học thực hiện quá trình trên một cách có hiệu quả” [4]. Do đó, ứng dụng công nghệ thông tin sẽ giúp học sinh tiếp nhận thông tin bài học hiệu quả hơn và sẽ biến những thông tin đó thành kiến thức của mình. Đồng thời, nó cũng phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, khai thác nhiều giác quan của người học để lĩnh hội tri thức. Thứ tư, ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học cũng giúp giáo viên rút ngắn thời gian giảng dạy, có thời gian đầu tư cho quá trình dẫn dắt, tạo tình huống có vấn đề để kích thích tư duy sáng tạo của học sinh. Học sinh có thể dễ dàng hình dung và có khái niệm chính xác về các hình ảnh, sự vật, hiện tượng khi tiếp xúc với chúng bằng những hình ảnh trực quan (hình tư liệu, bản đồ, những đoạn phim tư liệu ) Như vậy, ngày nay việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học là một nhu cầu cấp thiết đối với hệ thống giáo dục Việt Nam vì nó giúp giáo viên có nhiều thời gian hơn để dẫn dắt học sinh nắm bắt vấn đề, tạo tình huống có vấn đề để kích thích sự tư duy sáng tạo của học sinh. Mặt khác, nó cũng sẽ giúp học sinh chủ động hơn trong quá trình lĩnh hội tri thức khi được tiếp xúc với nhiều nguồn tư liệu khác nhau. Từ đó, hình thành cho người học kĩ năng tự tiếp thu tri thức, độc lập trong tư duy và hứng thú, hăng say trong học tập. Do đó, công nghệ thông tin ngày càng chiếm giử vị trí quan trọng trong dạy học và nó càng có vai trò quan trọng hơn đối với việc dạy và học môn Lịch sử. 3. Vai trò của công nghệ thông tin với việc dạy - học Lịch sử Lịch sử là những gì đã diễn ra theo thời gian trong toàn bộ quá trình phát sinh, phát triển của con người và xã hội loài người, là bản thân đời sống xã hội qua các giai đoạn tiến triển khác nhau và cả giới tự nhiên trong phạm vi những gì có liên quan đến con người [5]. Hay nói cách khác, Lịch sử là những gì đã diễn ra trong quá khứ của xã hội loài người. Nó đã tồn tại cách chúng ta hàng chục năm, hàng trăm năm, thậm chí hàng triệu năm. Do đó, việc tiếp cận và tái hiện lại lịch sử gần giống như nó đã từng tồn tại là một việc rất khó khăn. Vì vậy, nếu giáo viên sử dụng những tư liệu lịch sử như: hình ảnh, bản đồ, biểu đồ và đặc biệt là phim tư liệu vào giảng dạy thì sẽ góp phần rất lớn giúp học sinh có thể tái hiện lại được sự kiện lịch sử gần giống như nó đã từng tồn tại – đây là điều rất quan trọng với môn Lịch sử. Do đó, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy Lịch sử là vừa mang tính lịch sử, vừa mang tính thời đại. Nó mang tính lịch sử vì đáp ứng được yêu cầu của dạy học: truyền đạt những kiến thức cơ bản nhất, cần thiết nhất và đáp ứng được yêu cầu của môn học. Nó mang tính thời đại vì phù hợp với yêu cầu thực tại. Ngày nay, thời đại tin học đã thực sự đến và việc ứng dụng tin học vào dạy học đang là xu hướng tất cả các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới. Ngoài ra, xét về góc độ tâm lí lứa tuổi, học sinh trung học phổ thông đang trong giai đoạn phát triển của nhận thức và con đường nhận thức của các em cũng không thoát khỏi quy luật: từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và thực tiễn. Do đó, việc sử dụng công nghệ thông tin vào dạy học để có thể cung cấp cho các em những tư liệu trực quan sinh động (Tranh ảnh, bản đồ, phim tư liệu), giúp các em biết và hiểu được bản chất của vấn đề lịch sử là hoàn toàn phù hợp với các em. Việt Nam đang trên đường đổi mới và hội nhập quốc tế nên không thể không tiếp nhận những tiến bộ của khoa học kĩ thuật. Vì vậy, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học ở nước ta cũng là vấn đề cần thiết. 4. Ứng dụng công nghệ thông tin vào thiết kế một bài giảng Lịch sử Xuất phát từ những yêu cầu trên, chúng tôi xin giới thiệu về việc ứng dụng công nghệ thông tin vào thiết kế bài học số 20: CUỘC KHÁNG CHIẾN TOÀN QUỐC CHỐNG THỰC DÂN PHÁP KẾT THÚC (1953-1954) trong chương trình Lịch sử 12, Ban cơ bản. NXB Giáo Dục, 2008. Mục tiêu: học sinh nắm được những vấn đề cơ bản sau: 4.1. Âm mưu mới của Pháp- Mĩ ở Đông Dương: Kế hoạch Nava Để giúp học sinh có cái nhìn tổng thể về cục diện của chiến tranh Việt Nam của Pháp từ sau năm 1950 và nội dung cơ bản của Kế hoạch Nava, giáo viên dùng phần mềm Powerpoint để thiết kế 2 Slides bản đồ Việt Nam. Slide 1 trình bày bước thứ nhất trong kế hoạch Nava và Slide 2 thể hiện bước thứ hai trong âm mưu của Pháp khi thực hiện kế hoạch Nava để giúp học sinh nhận thấy được sự nguy hiểm của kế hoạch này với cách mạng Việt Nam. 4.2. Cuộc tiến công chiến lược Đông - Xuân 1953 – 1954 Nhằm giúp học sinh nắm được kế hoạch đối phó của ta với kế hoạch Nava: ta chủ động đánh vào những nơi quan trọng mà lực lượng kẻ thù yếu để phân tán lực lượng của chúng, giáo viên sử dụng 5 Slides bản đồ để giúp học sinh xác định được vị trí 5 điểm đóng quân của Pháp (ngược với ý đồ ban đầu của chúng). Từ đó, học sinh tự hiểu được vì sao kế hoạch Nava bị phá sản. 4.3. Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ 1954 Nhằm giúp học sinh nắm được: nguyên nhân, diễn biến và kết quả của chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ 1954, giáo viên sử dụng 3 Lược đồ thể hiện 3 đợt tấn công của ta vào Điện Biên Phủ để giúp học sinh nhận thức được cụ thể và rõ ràng hơn về diễn biến của chiến dịch. Mặt khác, giáo viên sử dụng phần mềm Ultra Video Splitter để cắt, đưa vào bài giảng thêm 5 đoạn phim như: - Âm mưu của Pháp để học sinh biết được cấu trúc, vị trí, vai trò của Điện Biên Phủ trong chính sách của Pháp- Mĩ. Từ đó, học sinh lí giải nguyên nhân ta mở chiến dịch Điện Biên Phủ. - Chủ trương của ta để cho học sinh nắm được kế hoạch và quyết tâm của ta khi chọn Điện Biên Phủ làm điểm quyết chiến lược với Pháp. - Đào hào để cho học sinh thấy được những vất vả, hiểm nguy mà cha ông ta đã phải chịu đựng, hi sinh để giành thắng lợi trong chiến dịch Điện Biên Phủ. - Him Lam để học sinh hình dung lại trận đánh quyết liệt ở căn cứ Him Lam trong đợt tiến công lần thứ nhất. - Bại trận sẽ giúp học sinh nhận thức đúng và khá đầy đủ về sự thất bại của Pháp. Nếu giáo viên chỉ nói là “ta tiêu diệt và bắt sống được 16200 tên địch” thì học sinh khó có thể hình dung ra nó nhiều như thế nào. Tuy nhiên, khi xem đoạn phim này thì chắc chắn các em sẽ nhận thấy được sự vĩ đại của TR UN G QU OÁC S aø i G oø n Sô ñoà chieán dòch Ñieän Bieân Phuû 1954 Ta taán coâng ñôït 1 Ta taán coâng ñôït 2 Ta taán coâng ñôït 3 Voøng vaây sau ñôït 1 Voøng vaây sau ñôït 2 Sở chæ huy cuûa ñòch Saân bay Ñòch phaûn kích Cöù ñieåm cuûa ñòch Ñòch ruùt chaïy chiến dịch Điện Biên Phủ. Từ đó, giáo dục thêm lòng yêu nước, tự hào dân tộc cho học sinh . Cuối cùng, giáo viên cung cấp thêm một số hình ảnh về Thành phố Điện Biên ngày nay để học sinh thấy được sự lao động miệt mài, sáng tạo của nhân dân Điện Biên năm nào đã biến từ một vùng chiến trận tàn khốc thành một thành phố hiện đại như hôm nay. Như vậy, nếu giáo viên không sử công nghệ thông tin vào thiết kế bài giảng trên thì không thể nào lột tả được hết nội dung của bài học. Học sinh không thể nào hình dung được chiến dịch Điện Biên Phủ 1954 và khó lòng cảm phục được những hi sinh anh dũng của cha ông ta. Do đó, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học Lịch sử là một điều cấp thiết hiện nay. Để thiết kế bài giảng trên, giáo viên có thể sử dụng phần mềm Powerpoint hoặc Activestudio (phải có bảng thông minh - Activeboard) kết hợp cùng các tính năng hỗ trợ như hiệu ứng, âm thanh, hình ảnh Bên cạnh đó, giáo viên cần sử dụng phần mềm Ultra Video Splitter hoặc Herosoft 3000 để cắt những đoạn phim cần thiết cho bài giảng. Ngoài ra, giáo viên cũng cần có phần mềm Jet Audio hoặc Media Player Classic hoặc Herosoft 3000 để có thể đọc được những đoạn phim trên. Như vậy, do đặc thù của bộ môn Lịch sử cần phải có những tư liệu trực quan, sinh động để giúp học sinh tái hiện lại lịch sử nên việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học Lịch sử là cấp thiết ớ các trường phổ thông hiện nay. III. KẾT LUẬN Tóm lại, công nghệ thông tin hiện nay được sử dụng phổ biến và có tác động mạnh mẽ đến tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Do đó, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học đang ngày càng trở nên cấp thiết. Nếu chúng ta biết khai thác tốt và ứng dụng hiệu quả công nghệ thông tin vào việc thiết kế bài giảng thì việc tiếp thu kiến thức của học sinh sẽ trở nên dễ dàng hơn. Đối với môn Lịch sử, sự ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học càng quan trọng hơn vì giáo viên có thể cung cấp cho học sinh nhiều nguồn sử liệu khác nhau về một vấn đề lịch sử để học sinh tự rút ra tri thức cho mình. Điều này rất cần thiết và phù hợp với mục tiêu của nền giáo dục nước ta là phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc trưng môn học, đặc điểm đối tượng học sinh, điều kiện của từng lớp học; bồi dưỡng cho học sinh phương pháp tự học, khả năng hợp tác; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú và trách nhiệm học tập cho học sinh”[6]. Đó cũng là niềm mong mỏi và hi vọng của tất cả những người làm công tác giáo dục. Hi vọng tương lai không xa, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học sẽ trở nên phổ biến để góp phần nâng cao chất lượng của nền giáo dục Việt Nam. Chú thích [1] [2] Bộ GD&ĐT, Tài liệu bồi dưỡng giáo viên, Lịch sử 10, NXB GD.2006, tr-32. [3] Huỳnh Minh Trí, Nguyễn Đăng Quang(2006), Giáo trình Ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học, tài liệu lưu hành nội bộ, Khoa Tin học trường CĐSP Thành phố Hồ Chí Minh, tr 3 [4] Bộ GD&ĐT, Tài liệu Bồi dưỡng giáo viên, Thực hiện chương trình Sách giáo khoa Lịch sử 11, NXB GD, 2007, tr 25. [5] Nguyễn Thế Kim, Nhập môn Sử học, Tập Bài giảng, khoa Lịch Sử, trường ĐHSPTPHCM, 1999, tr7. [6] Phan Ngọc Liên (cb), Hướng dẫn thực hiện chương trình Sách giáo khoa lớp 12, môn Lịch sử, NXB GD, 2008, tr-9. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ GD&ĐT (2006), Tài liệu bồi dưỡng giáo viên, Lịch sử 10, NXB GD. 2. Bộ GD&ĐT (2007), Tài liệu Bồi dưỡng giáo viên, Thực hiện chương trình Sách giáo khoa Lịch sử 11, NXB GD. 3. Bộ GD&ĐT (2008), Lịch sử 12, NXB GD. 4. Nguyễn Thế Kim (1999), Nhập môn Sử học, Tập Bài giảng, khoa Lịch Sử, trường ĐHọc sinh PTPHCM. 5. Phan Ngọc Liên (chủ biên), (2008), Hướng dẫn thực hiện chương trình Sách giáo khoa lớp 12, môn Lịch sử, NXB GD. 6. Huỳnh Minh Trí, Nguyễn Đăng Quang(2006), Giáo trình Ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học, tài liệu lưu hành nội bộ, Khoa Tin học trường CĐSP Thành phố Hồ Chí Minh. 7. 8. www.prometheanlearning.com