Vài trò và vị trí của sáng tạo ưu việt để tạo ra lợi thế cạnh tranh của các doanh nghiệp tại Việt Nam

Sức sáng tạo ưu việt Pham Thanh Trung - 1 - I. Tìm hiểu về thuật ngữ “Sáng tạo ưu việt” Sáng tạo ưu việt: là quá trình làm phát sinh (phát hiện, phát minh) một sự vật hoặc hiện tượng mới & hữu ích. − Phát hiện, phát minh: là việc tìm ra những gì tồn tại trong tự nhiên hoặc xã hội một cách khách quan mà trước đó chưa ai biết.  Phát hiện: việc tìm ra các vật thể hoặc quy luật xã hội. Ví dụ như:  Robert Koch phát hiện vi trùng lao;  Marie Curie phát hiện nguyên tố phóng xạ radi;  Cristóvão Colombo phát hiện Châu Mỹ;  Adam Smith phát hiện quy luật bàn tay vô hình của kinh tế thị trường.  Karl Marx phát hiện ra quy luật giá trị thặng dư.  Phát minh: việc tìm thấy các quy luật tự nhiên, những tính chất hoặc những hiện tượng của thế giới vật chất.  James Watt phát minh ra máy hơi nước  Alexander Graham Bell phát minh ra điện thoại  Anh em nhà Wright (Orville và Wilbur Wright) phát minh ra máy bay  Cần chú ý phân biêt phát hiện, phát minh với sáng chế: Thường những phát hiện và phát minh không trực tiếp áp dụng vào sản xuất và đời sống mà phải qua sáng chế. Ví dụ:  Lịch sử đã ghi nhận thành tựu phát minh và gia tài khổng lồ của các ông Nobel (1833-1893) với hàng trăm đăng ký bản quyền sáng chế thuốc nổ công nghiệp thương phẩm.  Ông Diesel (1858-1913) đã chế tạo ra với động cơ diesel thấy ở nơi nơi…làm thay đổi cả một ngành công nghiệp.  Và đương đại ngưỡng mộ tượng đài sáng tạo của Apple- Steve Jobs với liên tiếp các sản phẩm công nghệ được cả thế giới đón chờ: những bộ phim hoạt hình với kỹ nghệ sản xuất siêu đẳng, máy nghe nhạc iPod, rồi nóng bỏng nhất với iPhone − Hai thuộc tính mới và hữu ích: Sức sáng tạo ưu việt Pham Thanh Trung - 2 -  Mới: lần đầu tiên xuất hiện.  Hữu ích: phải tốt hơn cái củ và phù hợp với những chuẩn mực.  Đơn cử, hiện nay trên thế giới có hàng tỉ website, tất cả chúng đều có thuộc tính mới, nhưng nếu xét thêm tiêu chí hữu ích thì lại khác. Trong vô số trang web ấy có cả những trang vô cùng độc hại cho sự phát triển của nền văn hóa, văn minh nhân loại và chúng không được xem là sáng tạo; Bên cạnh đó lại có những website được nhiều người yêu thích & sử dụng, có giá trị hàng chục triệu USD hoặc vô giá. Hoặc giả như hiện nay các nhà khoa học đã có khả năng nhân bản vô tính trên động vật (có thể là cả con người). Tuy nhiên đang vấp phải sự tranh cãi cũng như phản đối khác nhau từ các nhà xã hội cho đến chính bản thân các nhà khoa học. Sức sáng tạo ưu việt Pham Thanh Trung - 3 - II. Vài trò và vị trí của sáng tạo ưu việt để tạo ra lợi thế cạnh tranh của các doanh nghiệp tại Việt Nam. − Theo Alvin Toffler, nhân loại đã và đang trải qua ba làn sóng (hay gọi cách khác là cuộc cách mạng) thay đổi vĩ đại.  Làn sóng thứ nhất đã diễn ra vào khoảng 3000 năm trước công nguyên ứng với việc kchuyển đổi từ xã hội săn bắt và hái lượm sang xã hội nông nghiệp.  Làn sóng thứ hai xuất hiện cùng với cuộc cách mạng công nghiệp trong thế kỷ 18.  Làn sóng thứ ba ra đời từ giữa thế kỷ 20, với sự phát triển mạnh mẽ của kỹ thuật máy tính và các mạng lưới truyền thông hiện đại, con người đã chuyển dịch từ kỷ nguyên công nghiệp sang kỷ nguyên thông tin.  Nhưng mới đây, tại viện nghiên cứu Nomura của Nhật Bản, giới khoa học cho rằng tiếp theo những đợt sóng trên, làn sóng phát triển thứ tư của nhân loại sẽ là làn sóng tập trung vào sự sáng tạo ứng với Creatology (hay còn gọi là thời đại hậu tin học) với tính đặc trưng của công nghệ tạo ra ý tưởng (Ideas Engineering) và công cụ đưa ra các khái niệm mới (Concepter). Với văn minh làn sóng thứ tư, thế kỷ 21 sẽ là thế kỷ trí tuệ. Khi đó, sự cạnh tranh trên thế giới càng ngày càng sẽ là cạnh tranh chất xám sáng tạo chứ không phải theo lối chụp giựt, trả lương rẻ hay do có được nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào, có được vị trí địa lý thuận tiện... − Hiện nay các doanh nghiệp Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội và đe dọa. Vậy các doanh nghiệp Việt Nam phải sẽ làm gì, để có thể nắm bắt được cơ hội cũng như tránh mối đe dọa ngày càng lớn. Khi mà độ “Mở” của kinh tế Việt Nam sẽ ngày lớn hơn với những gì mà Việt Nam đã cam kết với WTO. Đây có Sức sáng tạo ưu việt Pham Thanh Trung - 4 - lẽ là câu hỏi lớn cho tất cả các doanh nghiệp, mà cũng như là một động lực thúc đẩy để các doanh nghiệp Việt Nam tìm ra cho mình câu trả lời: đâu là lợi thế và giá trị cốt lõi của doanh nghiệp. Và câu trả lời đó là “Sáng tạo và chỉ có sáng tạo mới giúp doanh nghiệp vươn lên, giành được lợi thế cạnh tranh khi Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới.”. − ”Sáng tạo và chỉ có sáng tạo mới giúp doanh nghiệp vươn lên, giành được lợi thế cạnh tranh khi Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới “. Tại sao chúng tôi lại đưa ra quan điểm như thể? Không khó để nhận ra rằng các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay đa số là những doanh nghiệp vừa và nhỏ. Trong khi đó, các công ty nước ngoài, tập đoàn đa quốc gia khổng lồ không ngừng đổ xô vào Việt Nam để tham gia vào thị trường béo bở đầy tiềm năng, liệu các doanh nghiệp Việt Nam có đủ khả năng tài chính, đủ công nghệ - kĩ thuật để cạnh tranh với các công ty, tập đoàn đó không? Vậy doanh nghiệp Việt Nam dùng vũ khí nào để cạnh tranh ngoài vũ khí “sáng tạo”. − Các doanh nghiệp Việt Nam làm gì để có thể tạo ra lợi thế cạnh tranh bằng con đường sáng tạo. Theo chúng tôi, không còn con đường nào khác hay nói chính xác hơn là duy nhất là các doanh nghiệp phải đầu tư vào “ con người”. Bởi vì con người là nguồn lực quan trọng nhất mà doanh nghiệp đang sở hữu, và chỉ thể có con người mới có khả năng đổi mới và sáng tạo, con người là trung tâm của việc kết hợp tất cả các nguồn lực: tài chính, công nghệ, thương hiệu … còn lại. Nếu không có con người tất cả các nguồn lực còn lại chỉ là con số không vô nghĩa. − Chúng tôi không phủ nhận rằng các nguồn lực khác rất quan trọng để nuôi sống và đảm bảo điều kiện làm việc cho những bộ óc sáng tạo, các phát minh công nghệ kinh doanh, công nghệ quản trị,... nhưng bản thân tiền tệ không mang lại sáng tạo và các phát minh. Con người với niềm tin vào giá trị việc làm của mình sản sinh ra những thứ tuyệt vời đó. Do đó trong môi trường kinh doanh hiện nay, nếu các doanh nghiệp muốn tồn tại và phát triển trong cạnh tranh khốc liệt. Không ai có thể đợi đến lúc thành công và có nhiều tiền thì mới bắt đầu sáng tạo. Sức sáng tạo ưu việt Pham Thanh Trung - 5 - III. Vài chỉ số về thực trạng sáng tạo của doanh nghiệp Việt Nam. − Nhìn vào biểu đồ 1, cho ta thấy sức cạnh tranh tổng thể của nền kinh tế Việt Nam còn rất thấp. Chỉ đứng hạng 70 trên 134 nước mà diễn đàn kinh tế thế giới (WEF) đánh giá. Nếu chỉ so sánh ở Đông Nam Á chúng ta chỉ hơn Philipines và Campuchia (Lào và Miến Điện chưa có trong danh sách). − Theo biểu đồ 2 về yếu tố sáng tạo (Innovation) trong 12 yếu tố mà WEF đánh giá thì vị trí của Việt Nam khá khiêm tốn là 57. Xét riêng Đông Nam Á Việt Nam xếp vị trí trung bình, chỉ hơn Philipines, Brunei va Campuchia. (Lào và Miến Điện chưa có trong danh sách) Biểu đồ 2 Biểu đồ 1 Sức sáng tạo ưu việt Pham Thanh Trung - 6 - − Trong 12 yếu tố đánh giá (109 tiêu chí), thì yếu tố sáng tạo có 7 tiêu chí, được WEF đánh giá như sau:  Thứ 1: Capacity for innovation _ Năng lực sáng tạo đứng vị trí 41/134 quốc gia.  Thứ 2: Quality of scientific research institutions _ Chất lượng nghiên cứu khoa học của các cơ quan đứng vị trí 85/134 quốc gia.  Thứ 3: Company spending on R&D_R&D của các doanh nghiệp đứng vị trí 42/134 quốc gia.  Thứ 4: University-industry research collaboration_Sự hợp tác nghiên cứu của các trường đại học và doanh nghiệp đứng vị trí 70/134 quốc gia.  Thứ 5: Government procurement of advanced technology products _ Chi tiêu sản phẩm kỹ thuật cao của chính phủ đứng vị trí 21/134 quốc gia  Thứ 6: Availability of scientists and engineers_Ứng dụng của khoa học kỹ thuật đứng vị trí 51/134 quốc gia.  Thứ 7: Utility patents (hard data)_Ứng dụng của sáng chế đứng vị trí 88/134 quốc gia. − Trong các số liệu trên thì tiêu chí thứ 2, thứ 4 và thứ 7 có vị trí quá thấp từ 70 trở lên, chứng tỏ các vấn đề chất lượng,hợp tác, ứng dụng nghiên cứu ở Việt Nam còn rất hạn chế. Sức sáng tạo ưu việt Pham Thanh Trung - 7 - IV. Một vài giải pháp để nâng cao năng lực sáng tạo của các doanh nghiệp Việt Nam. − Để nâng cao năng lực cạnh tranh VIệt Nam hiện nay, không chỉ là việc của các cá nhân mà phải là sự kết hợp một cách tổng thể giữa: Nhà nước – Doanh nghiệp – Nhà khoa học và người lao động. − Chúng tôi đưa ra mô hình giải pháp như sau: − Do vấn đề giải pháp thuộc về Nhà nước khá là vĩ mô và quá rộng lớn vượt khỏi tầm hiểu biết của chúng tôi. Đơn cử như vấn đề giáo dục, hàng trăm nhà giáo, nhà quản lý, nhà khoa học đã bàn không biết bao nhiêu năm mà tình trạng giáo dục Việt Nam chưa thể cải thiện. Do đó trong khả năng hạn hẹp, chúng tôi xin giải thích một số giải pháp thuộc về doanh nghiệp và người lao động. Con giải pháp thuộc về Nhà Nước chúng tôi chỉ nêu ra mà không đi sâu vào phân tích 1. Doanh nghiệp. − Coi nhân lực là nhân tố quyết định thành công:  Như chúng tôi đã phân tích ở trên ( II. Vai trò và vị trí sáng tạo), thì con người là người lực vô hình quan trọng nhất của doanh nghiệp, bởi vì con người mới có khả năng đổi mới và sáng tạo. Do đó doanh nghiệp Việt Nam hiện nay cần phải tập trung vào nguồn lực con người hơn nữa.  Muốn nâng cao chất lượng nguồn lực này doanh nghiệp cần có những chính sách tuyển dụng, đào tạo và thu hút một cách hợp lý. Khi mà lợi thế cạnh tranh bằng nhân công giá rẻ không còn là xu hướng của thế giới. − Biến cái không thể thành có thể bằng cách xây dựng một chiến lược nghiên cứu phù hợp. Sức sáng tạo ưu việt Pham Thanh Trung - 8 -  Chúng ta thường chọn làm những việc khả thi, cụ thể, giới hạn với nguồn lực có sẵn, điều đó có thế giúp doanh nghiệp sống sót nhưng không thể làm nên những bước nhảy đột phá, những câu chuyện thần kỳ. Tinh thần cốt lõi của sáng tạo là quan tâm đến những điều được giả định là không thể, những vấn đề được cho rằng thiếu cơ sở để thành công. Chính những giả định đó đã làm cho nhiều doanh nghiệp bị giới hạn bởi trí tưởng tượng, nhưng đối với những nhà đổi mới thì điều không thể là một cơ hội để thám hiểm, quan trọng hơn việc xem có thể làm được hay không là tìm giải pháp cho bài toán.  Biến cái không thể thành có thể, là một vấn đề cực kỳ khó khăn. Nhưng nếu doanh nghiệp nào làm được sẽ có khả năng là người đi tiên phong và dẫn đầu xu hướng mới của nền kinh tế. Ví dụ như: Apple đã tạo ra một xu hướng tiêu dùng mới ở người tiêu dùng nhờ biến điều không thể thành có thể. Trước đây có lúc nào bạn có thể nghĩ rằng với một thiết bị nặng vài chục gram với kích thước cực nhỏ và mỏng mà có thể chứa hàng ngàn bài hát và đoạn video mà con người có thể nghe bất cứ lúc nào, bất nơi đâu. Nếu so sánh với một chiếc máy radio cassette trước đây nặng vài ký mà với mỗi cuốn băng chỉ nghe được 10 bài hát. Thì Apple đã làm được gi?  Để “Biến cái không thể thành có thể” thì chiến lược nghiên cứu sản phẩm mới sẽ là một hoạt động tốn kém và đầy rủi ro. Nhưng bản thân nghiên cứu & phát triển là một yếu tố không thể thiếu trong hệ thống doanh nghiệp nên nó phải xây dựng tính hệ thống của doanh nghiệp bằng việc dựa trên các đường hướng chiến lược doanh nghiệp để có được chiến lược nghiên cứu. Đối với doanh nghiệp của Việt Nam, chiến lược nghiên cứu đầu tiên là sự loại bỏ các cơ hội không có thế mạnh, không có cơ hội, hay chưa hấp dẫn mà tập trung vào các vấn đề thiết thực, lợi nhuận cao, có lợi thế so sánh.  Chiến lược nghiên cứu cần lập ra được thực đơn các cơ hội mà môi trường kinh doanh mang lại. Trên thực đơn đó, phòng nghiên cứu sẽ lựa chọn thứ tự ưu tiên cho các cơ hội cần đầu tư và đặc biệt có thể dành những không gian để nghĩ về những điều chưa làm trong khi đang làm các điều cần làm. Thực tế, có những lúc bạn nhìn một cơ hội nhưng không thấy lợi ích hoặc không thể nhìn nhận hết mọi khả năng của nó, bởi vì cơ hội không phải là một mỏ vàng với dung lượng hữu hạn và cố định mà là những vườn cây quả phát triển và luôn sinh sôi cần gieo trồng, chăm sóc và có vụ mùa để thu hoạch. − Sáng tạo và đổi mới phải xuất phát từ thực tế, đặc biệt từ phía khách hàng:  Để đem lại những lợi thế mới và mở ra chiều cạnh tranh mới, việc sáng tạo giá trị cho khách hàng là công việc của không chỉ chức năng tiếp thị mà còn là mục đích của phòng nghiên cứu. Sức sáng tạo ưu việt Pham Thanh Trung - 9 -  Vì vậy việc tương tác với khách hàng, lắng nghe và tìm hiểu khách hàng, từ đó tạo ra những giá trị mới sẽ không thể thiếu sự tham gia của khách hàng, người mà quyết định sự thành bại của sản phẩm. − Tạo môi trường để nhân viên có thể sáng tạo:  Thế nào là một môi trường sáng tạo phụ thuộc rất nhiều vào nghề nghiệp của mỗi người. Nếu bạn là hoạ sĩ bạn sẽ cho một không gian thoáng đãng, nếu bạn là một nhạc sĩ, bạn sẽ cho đó là một giai điệu đẹp ngân nga trên cảnh tĩnh lặng của ngôi chùa cổ... Nhưng có điều bạn sẽ dễ nhận ra môi trường thiếu sáng tạo thông qua các biểu hiện như: không chấp nhận sự đa dạng; không chấp nhận lối tư duy độc lập; luôn tấn công chỉ trích cá nhân; không bao dung cho lỗi lầm...  Chính vì thế có vị giám đốc đã từng nói: “Để giết chết sự sáng tạo bạn sẽ chỉ tốn một phần mười năng lượng để xây dựng và nuôi dưỡng.” Mỗi lĩnh vực, tổ chức, doanh nghiệp sẽ cần phải xây dựng môi trường hỗ trợ và thúc đẩy sáng tạo dựa trên nguồn lực đặc thù của riêng mình, nhưng tựu trung họ nên tuân thủ các nguyên tắc cơ bản như sau:  Tôn trọng sự đa dạng. sáng tạo bắt đầu tự sự đa dạng, nói cách khác là khác biệt. Sẽ chẳng có bất cứ điều gì mới mẻ và thay đổi nếu tất cả mọi việc đều tuân thủ theo trật tự cũ, tư duy theo cách cũ và chẳng có ai khác biệt với ai.  Biết lắng nghe. khi chưa nhận biết rõ quan điểm của từng bên, đừng cố gắng tranh cãi để chứng minh cho lẽ phải theo ý kiến của riêng mình. Cần phải tôn trọng cách nhìn của người khác vì đó là “lẽ phải” theo ý kiến riêng của họ.  Sự cộng tác. chẳng có sự sáng tạo nào nếu không có sự cộng tác hay tương tác với môi trường, đồng nghiệp xung quanh. Một môi trường ai cũng chăm lo cho bản thân nhiều hơn là sự trao đổi và chia sẻ, bạn sẽ chẳng có nhiều lý do để hi vọng xây dựng môi trường đó hỗ trợ sáng tạo tốt hơn. Hãy bắt đầu bằng sự cộng tác, tương tác và chia sẻ...bạn đã đặt một bước tiến rõ rệt trên con đường dẫn tới hình thành môi trường sáng tạo thành công. − Thiết lập một tiêu chuẩn làm việc, một văn hóa riêng của mỗi doanh nghiệp:  Đừng nghĩ rằng, văn hóa doanh nghiệp chỉ có ở những công ty lớn hay tập đoàn đa quốc gia như Intel, Microsoft,… Mà các doanh nghiệp Việt Nam hãy tự xây dựng một kiểu văn hóa riêng cho bản thân mình. Không thể áp dụng rập khuôn theo cái cách của người Mỹ hay Nhật, mà hãy chính là Việt Nam. Để từ đó xây dựng trong mỗi nhân viên sự khát khao Sức sáng tạo ưu việt Pham Thanh Trung - 10 - cống hiến cho mục đích và lý tưởng mà nhân viên đang hướng đến cùng công ty như là một thể thống nhất.  Ngoài ra cần phải làm thay đổi thói quan làm việc củ, lạc hâu ở doanh nghiệp. Việc áp dụng công nghệ thông tin, phần mềm, các thiết bị truyền thông, internet là những công cụ hữu hiệu cho việc tìm kiếm và sáng tạo ý tưởng. Không cần có trình độ cao trong việc khai thác thông tin và các nguồn dữ liệu trên internet, nhưng cần có khả năng định hướng, lựa chọn và phân tích thông tin tốt hoặc hoàn hảo. Nếu kỹ năng này của bạn tốt bạn sẽ tiết kiệm được rất nhiều thời gian, còn ngược lại nó sẽ làm bạn mệt mỏi và rối loạn. (Vì 98% các bài toán bạn đang gặp đã có người khác). 2. Người lao động. − Nuôi dưỡng một tinh thần ham muốn sáng tạo vô tận:  Có thể nói sáng tạo là phẩm chất tuyệt vời và đáng yêu nhất của loài người. Có lẽ nó cũng là thứ của hiếm, khó kiếm nhất của loài người ngày nay. Nó không cần tới gì cả, trừ ước mơ được sáng tạo, được tìm đến với tri thức mới. Tất nhiên chúng ta cần giả định là mỗi cá nhân khi làm việc ấy có sức khỏe vừa đủ, điều kiện sống vừa đủ và một tinh thần ham muốn sáng tạo vô tận.  Theo quan sát, chúng ta có thể thấy sự ham muốn sáng tạo thui chột khá nhanh. Thoạt đầu là sự thích thú. Sau khi tìm hiểu, ước mơ hình thành. Tìm hiểu thêm nữa thấy thôi thúc. Bắt tay vào thử thì đầy thách thức. Số thách thức tăng lên, sức ép tăng lên và đường đến mục tiêu sáng tạo xa dần ra, ngày càng diệu vợi. Tới một ngày ta tự hỏi “Tôi đang làm gì thế này”. Thế là kết thúc!  Vậy sáng tạo cần có động lực, để sáng tạo trong mỗi con người không ngừng ngơi nghỉ? Động lực đó chính là nhu cầu gắn liền lợi ích của chính người sáng tạo:. Nhu cầu đó thường trực, có giá trị lớn và không thể không đáp ứng, thì đó chính là động lực tạo ra lợi ích khiến cho việc sáng tạo trở nên có thể. Mỗi người sẽ khác nhau ở đây. Một chuyên viên kỹ thuật có thể theo đuổi sự sáng tạo phát kiến kỹ thuật để có tiền và mua một căn hộ riêng cho mình trong vòng 5 năm tới. Cá nhân một giảng viên đại học về tài chính có thể theo đuổi nấc khác của thang Maslow là tự hoàn thiện bằng cách sáng tạo ra một chương trình đào tạo chuyên môn. Tuy mục đích của cả anh/chị chuyên viên vừa nhắc tới và người giảng viên đó khác nhau. Nhưng đều lao tới một mục tiêu, phải có sáng tạo nhằm tạo ra giá trị mới. Nhằm để thỏa mãn sự hiểu biết về một thế giới đầy bí ẩn đang chờ được khám phá. − Tri thức là nền tảng của sáng tạo: (Chưa tìm được lời giải) Sức sáng tạo ưu việt Pham Thanh Trung - 11 - − Không nên theo lối mòn: (bế tắt) V. Trung nguyên.