Vận dụng nguyên tắc thống nhất lý luận với thực tiễn của triết học mác-Xít trong việc sử dụng máy vi tính làm công cụ hổ trợ dạy học tại trường trung học xây dựng TP Hồ Chí Minh

- 1 - BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP. HCM ----------------- TRẦN HUY CƯỜNG VẬN DỤNG NGUYÊN TẮC THỐNG NHẤT LÝ LUẬN VỚI THỰC TIỄN CỦA TRIẾT HỌC MÁC-XÍT TRONG VIỆC SỬ DỤNG MÁY VI TÍNH LÀM CÔNG CỤ HỔ TRỢ DẠY HỌC TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC XÂY DỰNG TPHCM (Tiểu luận Triết học chương trình CH và NCS không chuyên Triết) TP. HCM - 2006 - 2 - PHẦN MỞ ĐẦU Dạy và học là một quá trình đòi hỏi sự tương tác giữa người dạy và người học. Thông qua quá trình tương tác người dạy có thể đánh giá sự học tập của học sinh và người học có thể đánh giá được kiến thức mà mình có thể đạt được qua từng mục tiêu. Như vậy, việc phát huy tính tích cực học tập ở người học là vấn đề bắt buộc đối với việc chọn một phương pháp giảng dạy để quá trình dạy và học đạt kết quả tối ưu. Máy vi tính là một công cụ được sử dụng rộng rãi nhất hiện nay bởi tính đa dạng và hữu dụng của nó. Hiện nay trong giáo dục máy vi tính là một phần không thể thiếu trong việc hổ trợ quá trình dạy và học bởi tính hữu dụng trong việc tạo hứng thú, tích cực ở người học. Tuy nhiên, việc sử dụng máy vi tính trong việc hổ trợ quá trình dạy và học hiện nay còn nhiều bất cập và chưa đạt được hiệu quả cao là do người sử dụng chưa thống nhất giữa lý luận và thực tiễn – một nguyên tắc cơ bản của triết học mác-xít trong phương pháp dạy học của mình làm cho máy vi tính thay vì là một công cụ hổ trợ tích cực đã trở thành món đồ trang sức không hơn không kém. Để làm rỏ hiệu quả sử dụng máy vi tính trong giảng dạy tại Trường Trung Học Xây Dựng TPHCM, người nghiên cứu với sự tận tình hướng dẫn của Tiến Sĩ Vũ Tình đã thực hiện tiểu luận này nhằm góp một phần nhỏ trong việc nhận thức việc sử dụng máy vi tính trong quá trình dạy và học. Bố cục tiểu luận gồm 3 chương. Trong đó, Chương 1, giới thiệu tóm tắt về tiểu sử tác giả của triết học mác-xít; Chương 2, trình bày nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong triết học mác-xít; Chương 3, áp dụng nguyên tắc này vào việc sử dụng máy vi tính làm công cụ hỗ trợ quá trình dạy và học tại trường Trung học xây dựng TPHCM. - 3 - Chương 1 SƠ LƯỢC TIỂU SỬ TÁC GIẢ TRIẾT HỌC MÁC-XÍT Triết học Mác là sự kế thừa những thành tựu vĩ đại của tư tưởng triết học từ thời cổ đại cho đến cuối thế kỷ VIII – đầu thế kỷ XIX. Sự sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử là một cuộc cách mạng thực sự trong triết học. Đối với Mác và Ăngghen, nghiên cứu triết học không phải là mục đích tự thân mà nhằm giải quyết những nhiệm vụ thực tiễn của nhân loại đặt ra. Chủ nghĩa Mác là sự thống nhất chặt chẽ về mặt nội dung của tư tưởng triết học với các mặt kinh tế – chính trị và xã hội – chính trị của thế giới quan cộng sản chủ nghĩa. Mục đích cao nhất của chủ nghĩa Mác là đề ra và luận chứng về lý luận việc giải phóng nhân loại đang bị áp bức. Mác đã từng khẳng định : “Các nhà triết học trước đây chỉ biết giải thích thế giới bằng nhiều cách khác nhau. Song vấn đề cơ bản là ở chổ cải tạo thế giới”1. Triết học Mác ra đời, thực chất là một cuộc cách mạng trong triết học, Mác và Ăngghen đã thực hiện xuất sắc nhu cầu lý luận của lịch sử đặt ra. Lênin nhấn mạnh : “Tất cả thiên tài của Mác chính là ở chổ ông đã giải đáp được những vấn đề mà tư tưởng tiên tiến của loài người đặt ra”2. CÁC MÁC (Karl Marx 1818 – 1883) Các Mác là người sáng lập ra chủ nghĩa cộng sản khoa học (cùng với Ăngghen), nhà lý luận, nhà chính trị, người thầy và người lãnh đạo của phong trào công nhân thế giới, người tổ chức và là linh hồn của Quốc tế thứ nhất. Các Mác sinh ngày 5 tháng 5 năm 1818 ở Treves, một nhánh của sông Rhein của nước Đức. Mác sinh ra trong một thời kỳ chuyển tiếp vĩ đại của lịch sử, từ nền văn minh nông nghiệp sang nền văn minh công nghiệp, sự chuyển biến đó tạo nên một sự đảo lộn lớn về thế giới quan của ông. 1 C.Mác và Ph. Ăngghen (1995), Toàn tập, NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, Tập 3, Trang 12 2 V.I Lênin (1980), Toàn tập, NXB. Tiến bộ, Mátcơva, Tập 23, Trang 49 - 4 - Năm 1835, Mác vào học Luật ở trường đại học Bon và qua một năm chuyển sang học ở trường đại học Béclin. Ở đây, ông nghiên cứu lịch sử và triết học. Tác phẩm khoa học đầu tiên của ông là luận án Tiến sĩ : “Sự khác nhau giữa triết học tự nhiên của Đềmôcrit và triết học tự nhiên của Êpiquya, được bảo vệ năm 1841. Năm 1844, ở Pari, Mác gặp và quen với Ăngghen – một nhà xã hội chủ nghĩa Đức, người mà sau này cùng ông hợp tác chặt chẽ. Tình bạn giữa Mác và Ăngghen thật vĩ đại và cảm động. Cuộc cách mạng tháng 3 năm 1848 nổ ra ở Đức thất bại, Mác bị trục xuất khỏi nước Đức, phải đi lưu vong. Năm 1849, ông sang Pari, sau đó sang Luân Đôn. Ngày 14 tháng 3 năm 1883, Mác thiếp đi và từ trần ngay trên ghế tựa, nơi ông đã ngồi làm việc suốt những tháng năm đau ốm cuối đời, hưởng thọ 65 tuổi. Các Mác được an táng tại nghĩa trang High Gate, Luân Đôn. ĂNGGHEN (Friedrich Engels 1820 – 1895) Ăngghen sinh ngày 28 tháng 11 năm 1820 tại thành phố Bécmên, Đức. Ông là một người đẹp trai, tài hoa, thông minh, lịch sự, là một học sinh giỏi toàn diện và phi thường. Năm 17 tuổi, ông đã đọc viết thông thạo 15 ngoại ngữ. Năm 1842, ông sang Anh và viết tác phẩm đầu tiên : “Tình cảnh giai cấp cần lao Anh”. Năm 1844, Ăngghen trở về Đức, dọc đường ông gặp Mác ở Pari, từ đó bắt đầu một tình bạn và tình đồng chí lâu dài. Hai ông cùng nhau tham gia tổ chức bí mật “Liên đoàn những người cộng sản” và được phân công viết “Tuyên ngôn của Đảng cộng sản” (xuất bản năm 1848. Tháng 3 năm 1848 khi cuộc cách mạng bùng nổ ở Đức, Ăngghen và Mác từ Pari trở về nước, thành lập báo tỉnh Rênani mới. Ăngghen còn trực tiếp tham gia đấu tranh cách mạng. Cách mạng thất bại, Ăngghen bị cầm tù và bị trục xuất, ông trốn sang Thụy Sĩ rồi đi Anh. Sau khi Mác mất năm 1883, Ăngghen hoàn chỉnh và xuất bản quyển 2 và quyển 3 trong bộ Tư bản của Mác. Ông còn nghiên cứu những vấn đề quan trọng nhất của quan niệm duy vật lịch sử, khoa học tự nhiên những tác phẩm nổi tiếng của ông như : “Chống Đuyrinh”, “Biện chứng tự nhiên”, “Lútvích Phơbach và sự cáo chung của nền triết học cổ điển Đức”Cho đến cuối đời, ông vẫn tích cực - 5 - hoạt động, đấu tranh không khoan nhượng chống chủ nghĩa cơ hội và vạch đường chỉ lối cho phong trào công nhân quốc tế đang không ngừng lớn mạnh. Ăngghen mất tại Luân Đôn ngày 5 tháng 8 năm 1895, sau 5 tháng bị bệnh nặng, hưởng thọ 75 tuổi. LÊNIN (Vladimir lich Ulyanov Lénine 1870 – 1924) Lênin lãnh tụ thiên tài của cách mạng vô sản Nga, người sáng lập ra Đảng cộng sản Liên Xô và nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trong lịch sử thế giới. Lênin sinh ngày 22 tháng 4 năm 1870 ở Simbirsk, Nga. Năm 1893, Lênin chuyển đến sống ở Pêtécbua. Ông trở thành người lãnh đạo các nhóm mác- xít ở đây và là nhà lý luận bậc thầy về chủ nghĩa Mác. Năm 1895, Lênin tham gia xuất bản tờ báo bí mật “Sự nghiệp công nhân”, việc này khiến ông bị bắt và bị đi đày ở Xibiri 3 năm. Đầu năm 1903, Lênin trở thành lãnh tụ của những người Bônsêvich. Sau khi cách mạng 1905 – 1907 thất bại, Lênin phải ra nước ngoài. Ngày 7 tháng 11 năm 1917, Cách mạng xã hội chủ nghĩa tháng Mười Nga thắng lợi, Lênin được cử đứng đầu chính phủ, ông đã đưa nước Nga Xô viết ra khỏi chiến tranh đế quốc với Đức. Cuối năm 1922, ông ốm nặng và mất tại làng Gorki ngoại ô Mácxcơva ngày 21 tháng 1 năm 1924 Triết học mác-xít do Mác và Ăngghen sáng lập, sau đó được Lênin phát triển thêm, trên cơ sở tiếp thu một cách có phê phán những di sản quý báu trong lịch sử phát triển tư tưởng nhân loại. Triết học mác-xít là đỉnh cao của tri thức nhân loại, là thế giới quan và phương pháp luận khoa học giúp con người nhận thức và cải tạo thế giới. - 6 - Chương 2 THỐNG NHẤT GIỮA LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN – MỘT TRONG NHỮNG NGUYÊN TẮC CƠ BẢN CỦA TRIẾT HỌC MÁC-XÍT Hồ Chí Minh viết : “Thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là một nguyên tắc căn bản của chủ nghĩa Mác – Lênin. Thực tiễn không có lý luận dẫn đường thì thành thực tiễn mù quáng. Lý luận mà không có liên hệ với thực tiễn là lý luận suông”1. Như vậy, thống nhất lý luận với thực tiễn nghĩa là : Mọi hoạt động thực tiễn phải có lý luận dẫn đường và mọi hoạt động lý luận phải lấy thực tiễn làm cơ sở, động lực, mục đích và là nơi kiểm tra lý luận đúng hay sai. 2.1 Quan điểm mác-xít về thực tiễn và mối quan hệ biện chứng giữa lý luận và thực tiễn 2.1.1 Phạm trù thực tiễn Trước Mác, phạm trù thực tiễn đã được các nhà triết học duy vật và các nhà triết học duy vật đề cập đến, tuy mức độ đề cập có khác nhau nhưng Trước Mác chưa có nhà Triết học nào thấy được vai trò của thực tiễn, Mác đã chỉ rõ : “Khuyết điểm chủ yếu, từ trước cho đến nay của mọi chủ nghĩa duy vật (kể cả chủ nghĩa duy vật của Feuerbach) là không thấy dược vai trò của thực tiễn”2. Phơbách, nhà triết học duy vật lớn nhất trước Mác, tuy có đề cập đến thực tiễn, song ông không thấy được thực tiễn như là hoạt động vật chất cảm tính, có tính năng động của con người. Do đó, ông đã coi thường hoạt động thực tiễn, không hiểu được vai trò, ý nghĩa của thực tiễn đối với việc nhận thức và cải tạo thế giới. Đối với ông chỉ có hoạt động lý luận mới là quan trọng, mới là hoạt động đích thực của con người. Các nhà duy tâm tuy đã thấy được mặt năng động, sáng tạo trong hoạt động của con người nhưng lại hiểu thực tiễn như là hoạt động tinh thần chứ không hiểu nó như là hoạt động hiện thực, hoạt động vật chất cảm tính của con người. Khi đề cập đến “ý niệm thực tiễn“, Hêghen, nhà triết học duy tâm lớn nhất trước Mác đã có tư tưởng hợp lý sâu sắc là : Bằng thực tiễn , chủ thể tự “nhân đôi“ mình, đối tượng hóa bản thân trong quan hệ với thế giới bên ngoài. Nhưng với quan điểm duy tâm nên ông chỉ giới hạn thực tiễn ở ý niệm. Đối với Hêghen, thực tiễn là một “suy lý lôgic“. 1 Bộ Giáo Dục và Đào Tạo (2001), Triết học, NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, Tập 3, Trang 66 2 Bộ Giáo Dục và Đào Tạo (2001), Triết học, NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, Tập 3, Trang 52 - 7 - Kế thừa những yếu tố hợp lý và khắc phục những thiếu sót trong quan điểm của các nhà triết học trước mình về thực tiễn, Mác và Ăngghen đã đem lại một quan niệm đúng đắn, khoa học về thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với nhận thức cũng như đối với sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người. Với việc đưa phạm trù thực tiễn vào lý luận của mình. Mác và Ăngghen đã thực hiện một bước chuyển biến cách mạng trong lý luận nói chung và trong lý luận nhận thức nói riêng. Lênin nhận xét rằng : “Quan điểm về đời sống, về thực tiễn phải là quan điểm thứ nhất và cơ bản của lý luận về nhận thức“1. Vậy, thực tiễn là gì ? Mác định nghĩa : “Thực tiễn là những hoạt động vật chất cảm tính, có mục đích, có tính lịch sử - xã hội của con người, nhằm cải tạo tự nhiên và xã hội“2. Như vậy, thực tiễn không phải bao gồm toàn bộ hoạt động của con người, mà chỉ là những hoạt động vật chất cảm tính của con người, thực tiễn không phải là những hoạt động tinh thần, hoạt động lý luận...Trong hoạt động thực tiễn, con người phải sử dụng các phương tiện, công cụ vật chất, sức mạnh vật chất của mình tác động vào tự nhiên, xã hội để cải tạo làm biến đổi chúng phù hợp với nhu cầu của mình. Bằng hoạt động thực tiễn, con người làm biến đổi bản thân sự vật trong hiện thực, từ đó làm cơ sở để biến đổi hình ảnh của sự vật trong nhận thức. Do đó, hoạt động thực tiễn là hoạt động có tính năng động, sáng tạo, là hoạt động đối tượng hóa, là quá trình chuyển hóa cái tinh thần thành cái vật chất. Hoạt động thực tiễn là quá trình tương tác giữa chủ thể và khách thể, trong đó, chủ thể hướng vào việc cải tạo khách thể, trên cơ sở nhận thức khách thể. Vì vậy, thực tiễn trở thành khâu trung gian nối liền ý thức con người với thế giới bên ngoài. Như vậy, thực tiễn có vai trò là cơ sở, động lực, mục đích và là nơi kiểm tra lý luận đúng hay sai. 2.1.1 Sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn Mối quan hệ giữa lý luận và thực tiễn là một trong những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin nói chung và của lý luận nhận thức mácxít nói riêng. Quán triệt mối quan hệ đó có ý nghĩa quan trong đối với nhận thức khoa học và hoạt động thực tiễn cách mạng. Theo quan điểm duy vật biện chứng, nhận thức là quá trình con người phản ánh một cách biện chứng thế giới khách quan trên cơ sở thực tiễn lịch sử – xã hội. Nhận thức không có sẳn, bất di bất dịch, mà là quá trình phản ánh hiện thực khách quan vào bộ óc con người một cách năng động, sáng tạo, biện chứng. Đó 1 Bộ Giáo Dục và Đào Tạo (2001), Triết học, NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, Tập 3, Trang 54 2 Bộ Giáo Dục và Đào Tạo (2001), Triết học, NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, Tập 3, Trang 54 - 8 - là quá trình đi từ cái không biết đến biết, từ biết ít đến biết nhiều, từ nông đến sâu, từ không đầy đủ và không chính xác trở thành đầy đủ và chính xác hơn. Quá trình nhận thức của con người và loài người nói chung trải qua hai giai đoạn là nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính. Nhận thức cảm tính là giai đoạn đầu của quá trình nhận thức, là sự phản ánh trực tiếp, cụ thể, sinh động hiện thực khách quan vào các giác quan của con người. Nhận thức cảm tính bao gồm các hình thức là cảm giác, tri giác, và biểu tượng. Nhận thức lý tính hay tư duy trừu tượng là giai đoạn cao của nhận thức, nó là sự phản ánh trừu tượng, khái quát và gián tiếp hiện thực. Nhận thức lý tính được hình thành từ những tài liệu do nhận thức cảm tính đem lại và được thể hiện dưới các hình thức là khái niệm, phán đoán và suy luận. Nếu nhận thức cảm tính mới dừng lại ở cái bề ngoài, chưa phân biệt được cái riêng và cái chung, bản chất và hiện tượng..., thì nhận thức lý tính có thể giúp ta đi sâu vào những mối liên hệ bản chất, phổ biến, tất nhiên, bên trong của sự vật, do đó nhận thức sự vật sâu sắc hơn và đầy đủ hơn. Sự phát triển của nhận thức loài người tất yếu dẫn đến sự xuất hiện của lý luận. Lý luận là sản phẩm của sự phát triển cao của nhận thức, đồng thời thể hiện như là trình độ cao của nhận thức. Theo Hồ Chí Minh : “Lý luận là sự tổng kết những kinh nghiệm của loài người, là sự tổng hợp những tri thức về tự nhiên và xã hội tích lũy lại trong quá trình lịch sử“1. Xét về bản chất, lý luận là một hệ thống những tri thức được khái quát từ thực tiễn, phản ánh những mối quan hệ bản chất, những tính qui luật của thế giới khách quan. Lý luận được hình thành không phải từ bên ngoài thực tiễn mà là trong mối liên hệ với thực tiễn. Giữa lý luận và thực tiễn có mối liên hệ thực biện chứng với nhau, tác động qua lại nhau, trong đó thực tiễn giữ vai trò quyết định. Lênin nhận xét : “Thực tiễn cao hơn nhận thức (lý luận) vì nó có ưu điểm không những của tính phổ biến, mà cả của tính hiện thực trực tiếp“2. Như vậy, trong quá trình hoạt động thực tiễn, trí tuệ con người được phát triển, được nâng cao dần cho đến lúc có lý luận, khoa học. Song bản thân lý luận, khoa học không có mục đích tự thân. Lý luận, khoa học ra đời chính vì và chủ yếu vì chúng cần thiết cho hoạt động thực tiễn của con người. Thực tiễn là mục đích cuản nhận thức, lý luận. Nhận thức, lý luận sau khi ra đời phải quay về phục vụ thực tiễn, hướng dẫn, chỉ đạo thực tiễn, phải biến thành hoạt động của quần chúng. Lý luận, khoa học chỉ có ý nghĩa thực sự khi chúng được vận dụng vào thực tiễn, cải tạo thực tiễn phục vụ mục tiêu phát triển nói chung. 1 Bộ Giáo Dục và Đào Tạo (2001), Triết học, NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, Tập 3, Trang 58 2 Bộ Giáo Dục và Đào Tạo (2001), Triết học, NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội, Tập 3, Trang 59 - 9 - Vai trò của thực tiễn đối với nhận thức, lý luận còn thể hiện ở chổ thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý. Mác viết : “Vấn đề tìm hiểu xem tư duy của con người có thể đạt tới chân lý khách quan không, hoàn toàn không phải là một vấn đề lý luận mà là một vần đề thực tiễn. Chính trong thực tiễn con người phải chứng minh chân lý...“1 Tuy nhiên, việc coi trọng thực tiễn không có nghĩa là coi nhẹ lý luận, hạ thấp vai trò của lý luận. Không thể dừng lại ở những kinh nghiệm thu nhận được từ trực tiếp từ thực tiễn mà phải nâng lên thành lý luận. Kinh nghiệm và lý luận là hai trình độ khác nhau của nhận thức, đồng thời thống nhất lại với nhau, chúng bổ sung cho nhau, giả định lẫn nhau, thâm nhập và chuyển hóa lẫn nhau. Tri thức kinh nghiệm là tri thức chủ yếu thu nhận từ quan sát và thí nghiệm. Tri thức kinh nghiệm nảy sinh một cách trực tiếp từ thực tiễn. Có hai loại tri thức kinh nghiệm là : 1) Tri thức kinh nghiệm thông thường (tiền khoa học) thu được từ những quan sát hàng ngày trong cuộc sống và lao động sản xuất; và 2) Tri thức kinh nghiệm khoa học thu nhận được từ những thí nghiệm khoa học. Trong sự phát triển của xã hội, hai loại tri thức kinh nghiệm này ngày càng xâm nhập lẫn nhau. Tri thức kinh nghiệm giới hạn ở lĩnh vực các sự kiện, miêu tả, phân loại các dữ liệu thu nhận được từ quan sát và thí nghiệm. Tri thức kinh nghiệm đã mang tính trừu tượng và khái quát song mới là bước đầu và còn hạn chế. Lý l