Văn hóa Nõ Nường : Chày xát bàn nghiền nhận thức về cặp

Văn hóa Nõ Nường : Chày xát bàn nghiền nhận thức về cặp Trích cuốn “Văn hóa Nõ Nường” – Dương Đình Minh Sơn Tục ngữ có câu “Dao sắc không bằng chắc kê” tuy câu tục ngữ này mới xuất hiện sau này, nhưng tinh thần của ý niệm ấy hẳn đã ra đời từ thời đại đồ đá cũ, khi có hiện vật chày xát bàn nghiền hình 3 góc ra đời. Tại viện Bảo tàng lịch sử Việt Nam Hà Nội, trong quầy trưng bày hiện vật thời đại đồ đá, chúng ta thấy bên cạnh những thỏi đá cầm tay thô ráp, thì cũng có những tảng đá vỡ nhỏ do người đương thời đập vỡ từ tảng đá lớn ra để làm bàn nghiền mặt hơi khuyết sâu, trơn bóng. Trong số đó có hiện vật bàn nghiền hình 3 góc được trau chuốt, mài nhẵn cả trong và ngoài rất đẹp. Hẳn đây là loại hiện vật dùng vào việc tín ngưỡng, thờ cúng của các pháp sư. Hiện vật bàn nghiền hình 3 góc này tìm thấy ở di chỉ Hòa Bình và di chỉ Quỳnh Văn Nghệ An, hiện trưng bày tại bảo tàng Việt Nam ở Hà Nội. Việc nhận thức tác dụng của hoạt động cặp hẳn là nhờ vào những kỳ hoạt động giao phối của con người. Trong hiện vật công cụ có chiếc “cuốc chim” (hình a) và lưỡi cày “cày bướm” (hình b) cho nên trong ngôn ngữ của người Kinh có từ “chim” và “bướm”, khi gọi bé trai là thằng “cò” (chim) và bé gái là cái “hĩm” (bướm) tức là gọi theo đặc điểm sinh vật của từng đứa trẻ đó. Hình a Hình b Để thấy rõ hơn về điều này, chúng ta nhìn vào văn hóa Óc Eo ở miền Nam có hai hiện vật biểu tượng Linga Yoni. Nếu mới nhìn qua ta sẽ cho đó là cái chai và cái hộp (hình c) – có nghĩa, cái hộp và cái lọ trong dân dụng là phỏng theo hình Linga Yoni. Hình c Qua những hình ảnh về thỏi đá cầm tay, bàn nghiền, lưỡi cày và hộp đựng (Óc Eo) v.v, chúng tôi cho rằng, những công cụ cầm tay hoặc những đồ dùng của nhà bếp để nấu nướng như nồi, xoong, xanh, chảo và xa hơn nữa là bát đũa, môi, thìahoặc đồ đựng gia dụng như thúng, mủng, dần, sàng, nia mẹt v.v, đều bắt nguồn từ hình mẫu Nõ Nường; mà thuật tra cán là dựa trên nguyên lý lắp khít nhau của Nõ Nường. Hình thái phát triển dựa trên mẫu hình của sinh thực phải chăng là một tiêu chí của nhân loại. Chày cối, dùi, mẹt là hình ảnh của vật linh Nõ Nường cho nên ngày trước, khi có nhật thực, nguyệt thực người ta lấy dùi gõ vào mẹt để đuổi gấu ăn trăng (chi tiết sẽ được nói đến trong bài viết “Lễ hội Nõ Nường – Trò Trám” _kỳ 10) Khi người ta lội xuống bùn đặc, rồi nhấc chân lên, để lại hình bàn chân trong đó. Hình ảnh ấy gợi cho con người tạo ra lưỡi xéo đất (hình d, e). Đó là nguồn gốc của các công cụ như mai, xẻng v.v. Hình d Rùi xéo Đông Sơn. Ảnh d của Lê Trọng Khánh Sự hình thành và phát triển chữ Việt Cổ, viện Văn Hóa, tháng 06-1985 Hình e Ảnh e của T.L Tạp chí Di sản văn hóa, số 10/2005 Như vậy con người là nguyên mẫu để tạo nên những hình thái công cụ phục vụ cho đời sống của con người, như đã nói trên. Trong số đó bàn nghiền hình 3 góc là hình ảnh biểu tượng hiện vật sinh thực của phụ nữ. Tinh thần đó còn truyền nối đến ngày nay trong câu ngạn ngữ: “Ngồi lá vông chổng mông lá trốc” (trầu). Hoặc thơ Hồ Xuân Hương có câu: Xòe ra ba góc da còn thiếu Khép lại đôi bên thịt vẫn thừa.