Vật liệu và dụng cụ cắt may

Chương I: VẬT LIỆU VÀ DỤNG CỤ CẮT MAY A - VẬT LIỆU MAY: Vật liệu dùng để may áo quần và các sản phẩm may mặc khác là các loại vải, tơ, lụa, len, dạ, vải giả da..v.v.. và các phụ liệu cần thiết để trang trí như đăng ten, ru băng, các loại vải lót, dựng, các loại khuy, khóa, dây chun, Sau đây chúng ta tìm hiểu nguồn gốc, tính chất, đặc điểm của các loại vải lụa dùng trong may mặc làm cơ sở cho việc lựa chọn, sử dụng và bảo quản hàng may mặc nhất là quần áo. Nguồn gốc, tính chất, đặc điểm, cách sử dụng và bảo quản các loại hàng vải: Các nguyên liệu dùng để dệt vải gồm 2 loại: Nguyên liệu thiên nhiên và nguyên liệu hóa học. Các nguyên liệu này được sản xuất thành các xơ, sợi để dệt thành các loại vải theo kiểu dệt thoi, dệt kim bằng phương pháp thủ công hoặc bằng máy móc hiện đại. 1. Vải sợi thiên nhiên: Là loại vải được dệt từ các loại sợi có nguồn gốc từ thiên nhiên. a) Nguồn gốc: Sợi thiên nhiên có nguồn gốc thực vật như sợi bông (thu được từ quả cây bông), sợi đay, gai, lanh, (thu đươc từ thân cây đay, gai, lanh) và có nguồn gốc động vật như sợi len ( từ lông cừu, lông vịt, ) tơ tằm (từ kén tằm). Vải sợi thiên nhiên được dùng phổ biến trên thế giới cũng như ở nước ta là vải dệt từ sợ bông (vải cotton) như phin, pôpơlin, chéo, kaki, láng, nhung kẻ vải len, dạ (từ lông cừu, lông vịt) và lụa tơ tằm. Hiện nay các mặt hàng dệt từ tơ tằm là những mặt hàng quý, được thế giới ưa chuộng. b) tính chất và đặc điểm : * Vải sợi bông: (cotton) dễ hút ẩm, thoáng hơi , chịu nhiệt tốt. Áo quần may bằng vải sợi bông mặc thoáng mát dễ thấm mồ hôi, thích hợp với khí hậu nhiệt đới. Nhược điểm của phải sợi bông là dễ bị co, độ co dọc từ 1,5 ÷ 8% ; dễ nhầu nát, khi là xong khó giữ nếp, dễ bị móc ẩm. Khi đốt tro trắng, lượng ít, dễ vỡ. * Vải len dạ: Nhẹ, xốp, độ bền cao, giữ nhiệt tốt, ít nhăn, ít co giản, ít hút nước. Vải len dạ thường dùng để may quần áo mặc ngoài mùa đông như măng tô, bludông, complet, Nhược điểm: dễ bị gián, nhậy cắn thủng, bị giãn ra khi mặc hoặc khi ướt và cứng ở nhiệt độ 100oC. * Lụa tơ tằm, đũi: mềm mại, bóng mịn, nhẹ xốp, cách nhiệt tốt, mặc thoáng mát, hút ẩm tốt. - Nhược điểm: Dễ co, độ co dọc từ 4 ÷ 6%, ánh sáng và mồ hôi dễ làm tơ mau đục và ố vàng. - Cách nhận biết: Đốt cháy chậm có mùi khét như sừng cháy, tàn tro đen, vón cục, dễ vỡ, cầm thấy mềm mại. c) Cách sử dụng và bảo quản: Căn cứ vào tính chất của các loại vải để sử dụng và bảo quản hợp lý, giữ vẻ đẹp và độ bền của sản phẩm may mặc. * Vải sợi bông: Được sử dụng để may nhiều quần áo nam nữ, trẻ em, áo phông, ... mặc mùa hè sẽ thoáng mát, đảm bảo yêu cầu vệ sinh, bảo vệ cơ thể. Cần thường xuyên giặt sạch, phơi khô ngoài nắng, cất giữ ở nơi khô ráo để tránh bị ẩm mốc, có thể là ở nhiệt độ 180 ÷200 oC . * Vải len, dạ: dùng để may quần áo ấm, mặc ngoài. - Khi giặt phải dùng xà phồng giặt len pha vào nước ấm : tránh kéo mạnh quần áo bằng hàng len ở dưới nước lên vì sẽ bị “chảy” giãn ra. - Phải phơi trong bóng râm và thoáng gió; cất giữ cẩn thận để tránh bị gián, nhậy cắn. Complet hoặc hàng len cao cấp thường phải giặt khô, là hơi (nếu giặt bình thường sẽ bị biến dạng, giảm chất lượng và vẻ đẹp của sản phẩm). * Lụa tơ tằm: Dùng để may áo dài, sơ mi; hàng đũi cao cấp có thể may complet nên giặt bằng nước ấm, xà phồng trung tính , bồ kết, chanh, phơi ở nơi râm mát, là ở mặt trái hoặc phải dùng khăn ẩm để lên mặt vải trước khi là ở mặt phải. 2. Vải sợi hóa học: Là sợi vải được dệt bằng sợi hóa học a) Nguồn gốc: Căn cứ vào nguyên liệu ban đầu và phương pháp sản xuất, người ta chia sợi hóa học ra làm 2 loại: Sợi nhân tạo và sợi tổng hợp. * Sợi nhân tạo: là loại sợi được chế tạo từ những chất cao phân tử (polime) có sẵn trong tự nhiên như xenlulo Nguyên liệu là các loại tre, gỗ, nứa , có hàm lượng xenlulo cao. Các nguyên liệu ban đầu hòa tan trong các chất hóa học như xút, cacbon disunfua, axit sunfuric, muối sunfat để kéo thành sợi dùng để dệt vải. Đó là sợi visco (hoặc các dạng biến tính của nó là rayon, polino), axetat. Các loại sợi này vẫn có thành phần và tính chất của nguyên liệu ban đầu. Sợi visco dạng dài liên tục dùng để dệt các mặt hàng lụa; sợi visco dạng ngắn dùng để dệt vải phip hoặc pha với các loại sợi khác thành pha. Sợi axetat dùng để dệt vải valide, một số mặt hàng mỏng, nhẹ may áo phụ nữ, trẻ em, dệt khăn quàng Cách nhận biết : cầm mặt vải thấy cứng, khi đốt cháy tàn tro rất ít và có mùi như giấy cháy. * Sợi tổng hợp: là loại sợi được chế tạo từ một số chất hóa học. Nguyên liệu ban đầu là than đá, dầu mỏ, khí đốt qua quá trình biến đổi hóa học phức tạp như phép chưng than đá, cracking dầu mỏ, tổng hợp polime tạo thành nguyên liệu để sản xuất sợi tổng hợp. Các loại sợi này có thành phần, tính chất khác hẳn nguyên liệu ban đầu. Sợi tổng hợp có các loại sau: - Sợi polyamid (PA) dùng để dệt lụa nilon, capron, vải dệt kim, dệt bít tất, làm chỉ khâu - Sợi polyeste (PE) dùng để dệt lụa tetơron, tecgan, dacron pha với sợi bông, với sợi visco để dệt hàng vải pha. - Sợi acrilic (PAN) dùng làm nguyên liệu dệt kim, pha với các loại sợi khác để dệt hàng vải pha. - Sợi vinilon (PVA : poliviniancon): thường dệt vải may mangtosan, blouson, làm tăng, võng lưới đánh cá b) Tính chất và đặc điểm: - Vải dệt bằng sợi nhân tạo (phip, tatăng): mềm mại, bóng, hút ẩm tốt nhưng độ bền kém, dễ nhàu nát, khi gặp nước vải bị trương nở mềm nhẽo, khi khô bị co cứng lại, độ co dọc từ 8 ÷ 12%. - Vải sợi tổng hợp: có độ bền cao, tỉ trọng nhẹ, không bị nấm mốc, có khả năng co giãn nên ít nhàu nát, là “chết” nếp. Cách nhận biết: Khi đốt, tro tạo thành hạt tròn cứng, kèm theo tiếng nổ nhẹ. c) Cách sử dụng và bảo quản : - Các loại vải nilon, vinilon thường may áo gió, áo khoác về mùa đông, có tác dụng giữ ấm và dễ giặt; không nên dùng may quần áo về mùa hè vì bị mặc bí hơi, khó thấm mồ hôi. Vải phíp, tatăng dùng để may quần áo mùa hè, mùa đông, làm vải lót áo veston, măng tô - Giặt bằng xà phòng thường, không vắt mạnh tay, nên phơi trong bóng râm hoặc chỗ thoáng khí vì nắng gắt vải sẽ bị “ lão hoá” và cứng lại; là (ủi) ở nhiệt độ thấp, từ 120 ÷ 140oC. 3. Vải sợi pha: Để hợp được những ưu điểm của sợi thiên nhiên và sợi hóa học và khắc phục nhược điểm của hai sợi này, người ta pha trộn các loại sợi theo tỉ lệ nhất định tạo thành sợi pha để dệt vải. Vải pha có những ưu điểm hơn hẳn vải sợi bông hoặc vải sợi hóa học: bền, đẹp, dễ nhuộm màu, ít nhàu nát, mặc thoáng mát, giặt chóng sạch, mau khô, ít phải là Vải được sử dụng rất rộng rãi để may các loại quần áo và các sản phẩm khác vì rất thích hợp với điều kiện và khí hậu ở nước ta, phù hợp với thị hiếu và điều kiện kinh tế của nhân dân. B – DỤNG CỤ CẮT MAY I. DỤNG CỤ ĐO, VẼ, CẮT VÀ HOÀN THIỆN SẢN PHẨM: Dụng cụ may có nhiều loại, ở đây chỉ giới thiệu một số dụng cụ thông thường cần thiết (H.3). 1. Thước: a) Thước dây: Thước dây được làm bằng các vật liệu không co, giãn (vải có bọc một lớp nhựa mỏng); dài 150cm được vạch chia nhỏ đến 0,1cm; rộng từ 1 ÷ 2cm. Thước dây dùng để lấy số đo trực tiếp trên cơ thể và dùng để kiểm tra kích thước của sản phảm. b) Thước gỗ: Thước dẹt, dài 50cm, rộng 3 ÷ 4cm. Thước thợ may thường dùng để đo và vẽ các bộ phận của áo quần trước khi cắt (các chi tiết bán thành phẩm) có một bên thẳng, chia đến 0,5 hoặc 0,1cm và một bên cong đều từ giữa thước ra hai bên. Người ta thường sử dụng mặt cong để vẽ sa vạt, giàng quần (các đường cong nhẹ) vừa nhanh chóng vừa chính xác. 2. Kéo: Kéo dùng trong cắt may gồm 3 loại: Kéo lớn, kéo nhỡ, kéo nhỏ. * Kéo có cấu tạo chung gồm 2 lưỡi kéo: Lưỡi phía trên to, đầu vát, lưỡi phía dưới mũi thon; lưỡi kéo liền với tay cầm. Hai lưỡi kéo gắn với nhau bằng đinh tán. * Kéo thợ may gồm các loại: Kéo lớn: Có tay cầm cong hoặc có một tay co, một tay duỗi, đầu tay duỗi nhọn dùng để sang dấu, kéo dài khoảng 40cm, lưỡi kéo dài 18 ÷20.5cm là thông dụng nhất. Kéo lớn dùng để cắt vải dày hoặc xếp nhiều lớp vải để cắt một lần. Kéo nhỡ: dài khoảng 25cm, 2 tay co dùng để cắt quần áo thông thường, các chi tiết phụ của sản phẩm. Kéo nhỏ: dùng để cắt chỉ, làm sạch chỉ thừa trên sản phẩm sau khi may một cách nhẹ nhàng. Ngoài ra còn có kéo cắt vải răng cưa dùng để cắt các loại vải tổng hợp, dệt kim. Đường cắt tạo thành hình răng cưa, tránh bị tủa sợi ở mép vải, đường cắt chính xác không bị xô lệch vì vải dễ bị trơn, trượt trên bàn cắt. 3. Phấn vẽ: Phấn thợ may làm bằng thạch cao, được nhuộm nhiều màu, hình đẹp có 3 cạnh. Phấn dùng để vẽ các bộ phận của quần áo lên mặt vải, đánh dấu các vị trí li, chiết, túi Cần phải gọt vát cạnh phấn để nét vẻ gọn, rõ. Sử dụng phấn khác màu với màu vải để nét vẽ rõ ràng, dễ nhận biết. 4. Kim khâu: Kim khâu có nhiều loại to, nhò, dài, ngắn khác nhau tùy theo cỡ số. Kim khâu có một đầu là mũi kim hình thuôn nhọn sắc. Một đầu có lỗ để xâu chỉ, kim dùng để may tay, lược dùng xong phải cắm vào “ gối cắm kim “ để giữ kim lhông bị rỉ, mũi kim nhọn đồng thời tránh gây tai nạn khi để kim rơi vương vãi. 5. Kim máy may: Có nhiều cỡ số. Cần lựa chọn kim phù hợp với chỉ và vải thì mới tạo được mũi may đẹp. 6. Kim ghim: Dùng để đường xếp, nếp gấp cấu tạo có một đầu nhọn, một đầu có nút. 7. Đê: Đê được làm bằng thép hoặc đồng mạ kền, mặt đê có những chỗ lõm để làm chỗ tì của trôn kim khi đẩy kim khâu qua vải. Đe được đeo ở ngón tay giữa. 8. Vạch: Là dụng cụ làm dấu, đánh chun, vạch đường thẳng, đường cong. Vạch “cổ điển” được làm bằng xương, bằng sừng, mũi vạch vát hình thoi, lưỡi vạch nhẵn không sắc. Ngày nay, người ta đã tạo ra những dụng cụ sang dấu kẻ vạch thuận tiện hơn như vạch với bánh xe có răng và không răng ; giấy can có sáp dùng để can các vạch lên vải có nhiều màu khác nhau. 9. Bàn là: Là dụng cụ cần thiết để là trong quá trình cắt may và hoàn chỉnh phẩm sau khi may. Nên mua loại bàn là tự động có nhiều độ nóng thích hợp với mọi loại vải. Trước khi là, phải điều chỉnh nấc nhiệt độ phù hợp với loại vải cần là. 12 Maùy may Thöôùc daây Phaán veõ Keùo Kim guùt coù ñaàu hoät beït Kim guùt thöôøng Thöôùc goã Vaïch Baøn laø Kim may tay Kim may Chæ Hình 3 – Duïng cuï caét may 13 II. MÁY MAY: Máy may là loại máy dùng để may ráp các chi tiết bán thành phẩm để tạo nên các sản phẩm may mặc. Trong may mặc gia đình, thường sử dụng máy may đạp chân hoặc máy may chạy điện dân dụng. 1. Cấu tạo chung của máy may đạp chân (H.4) Máy may gồm có 3 bộ phận chính: OÅ khoùa giöõ thuyeàn suoát ( oå chao ) 14 a) Đầu máy: Có vỏ bằng gang, trong đó có chứa các bộ phận chuyển động như trục chính, biên cặp, cam bánh xe. b) Bệ máy: Được đúc bằng gang, gắn với đầu máy bằng bulông hay chốt. Dưới bệ máy đặt trục ổ chao, trục nâng bằng đưa vải, ô chao, thoi, suốt c) Bàn, chân máy: - Bàn làm bằng gỗ, đầu máy gắn vao bàn bằng bảng lề. Dưới bàn máy có ngăn kéo ở giữa hoặc 2 bên để đựng dụng cụ. - Chân máy được làm bằng gang hoặc thép, có bàn đạp và tay biên nối bánh xe với bàn đạp. Dây curoa (dây đai) nối bánh xe lớn ở chân máy với bánh xe nhỏ ở đầu máy. 2. Nguyên tắc hoạt động của máy may đạp chân: Đó là hệ thống truyền và biến đổi chuyển động do lực tác động vào bàn đạp tạo nên: - Chân tác động vào bàn đạp tạo ra một lực, bàn đạp chuyển động lên xuống, tay biên lên xuống biến chuyển động này thành chuyển động tròn ở bánh xe lớn (còn gọi là bánh đà) - Dây curoa dẫn truyền chuyển động ở bánh xe lớn làm quay bánh xe nhỏ ở đầu máy. - Bánh xe nhỏ kéo trục khuỷu ở đầu máy tạo ra chuyển động của trục kim, của cần giật chỉ, của bàn đẩy vải và chuyển động tròn của ruột ổ chao. Ở máy chạy điện, bộ phận tạo ra lực là động cơ điện và cũng hoạt động theo nguyên tắc trên. 3. Cách sử dụng máy may: Sử dụng máy may phải theo đúng quy trình kỹ thuật gồm 3 bước : chuẩn bị máy, điều chỉnh sức căng của chỉ, vận hành máy. a) Chuẩn bị máy: - Kê máy ở vị trí bằng phẳng, đủ ánh sáng. - Lau đầu máy, bàn máy, chân máy. - Tra dầu : chỗ chuyển động nhiều tra 3 giọt; chỗ có lỗ tra dầu tra một giọt sau đó đạp máy chạy không vài vòng để dầu xuống các bộ phận. - Lắp kim đúng vị trí, chọn số kim hợp với vải. - Cuốn chỉ vào suốt. - Lắp suốt vào thoi và lắp thoi suốt vào ổ chao. - Mắc chỉ trên. - Lấy chỉ dưới lên, đưa hai đầu chỉ xuống dưới và ra phía sau chân vịt. 15 b) Vận hành máy: - Tư thế ngồi: chọn ghế vừa tầm, ngồi thẳng lưng, đầu hơi cúi về phía trước, sống mũi chiếu thẳng vào trụ kim. - Vận hành máy: hai chân để lên bàn đạp, một chân đặt trước, cách chân sau vài centimet. Để khởi động máy, cần phải phối hợp nhịp nhàng giữa động tác giậm chân lên bàn đạp với việc dùng tay phải quay nhẹ bánh xe nhỏ ở đầu máy về phía người may, sau đó tiếp tục đạp bình thường (chân trước ấn xuống, chân sau để nguyên và khi chân sau ấn xuống thì chân trước để nguyên) cho máy chạy đều. 4. Cách điều chỉnh những hư hỏng thông thường về mũi may: a) Các bộ phận chính của máy may tham gia trực tiếp vào việc tạo mũi may: - Bộ phận kim máy, cơ cấu dẫn và cặp chỉ trên - Bộ phận ổ chao - Bộ phận chân vịt - Bộ phận đẩy vải b) Mũi máy đúng tiêu chuẩn (H.5): Mũi may đúng tiêu chuẩn là mũi may đẹp, đều, mũi trên và mũi dưới giống nhau và mối thắt nút nằm ở chính giữa 2 lớp vải, đường may thẳng. c) Cách điều chỉnh: Khi máy may, nhiều khi mũi may không đạt tiêu chuẩn như sùi chỉ, đứt chỉ, rối chỉ, mũi may không đều, đường may bị dúm Căn cứ vào bộ phận tạo mũi may để xác định nguyên nhân và tìm cách điều chỉnh. Một hư hỏng có thể do nhiều nguyên nhân. Hư hỏng Nguyên nhân Cách khắc phục 1. Bỏ mũi (may mũi không đều) * Kim máy - Không đúng cở - Cong - Chọn kim đúng cỡ - Thay kim Hình 5 – Mũi may chuẩn (Mũi thắt nút) 16 - Lắp sai vị trí (hướng kim) * Cơ cấu đẩy vải - Trục đè chân vịt yếu - Xâu chỉ không đúng - Đang may vải dày sang vải mỏng - Mỏ chao bị mòn - Lắp lại cho đúng - Vặn chặt thêm vít điều chỉnh ở đầu chân vịt - Xâu chỉ lại cho đúng - Vặn nới lỏng bớt vít chân vịt khi sang vải mỏng - Dũa lại mỏ chao 2. Đứt chỉ trên * Chỉ không đủ độ bền * Sức căng của chỉ quá lớn * Kim và chỉ không phù hợp (ví dụ: chỉ to, kim nhỏ) * Gắn kim sai hướng (ngược) * Mắc chỉ trên sai * Kim bị cong hoặc tù đầu * Đạp ngược máy * Bắt đầu may quá nhanh - Thay chỉ - Vặn nới vít đồng tiền sang số nhỏ - Thay kim đúng số - Gắn kim lại cho đúng vị trí - Mắc lại - Thay kim mới - Đạp xuôi đều đặn - Bắt đầu may ở tốc độ trung bình 3. Đứt chỉ dưới * Sức ép của me thoi lớn (chặt) * Lắp ngược hướng chỉ của suốt vào thoi * Chỉ và sơ vải mắc kẹt trong thoi và ổ chao * Chỉ quấn vào suốt không đều * Rìa răng cưa đẩy vải hoặc đầu rãnh ổ chao trên sắc - Vặn lỏng vít me - Lắp lại cho đúng - Lấy hết chỉ và xơ vải ra, lau sạch thoi và ổ chao - Quấn chỉ vào suốt cho đều - Làm nhẫn 4. Sùi chỉ - Sùi chỉ trên - Sùi chỉ dưới * Chỉ trên căng, chỉ dưới lỏng * Chỉ dưới căng, chỉ trên lỏng * Đồng tiền kẹt, chỉ và chốt dính dầu làm chỉ bị trơn * Bụi bông, sợi vải rơi giữa 2 đồng tiền nên không tiếp xúc chặt. * Bụi bông kẹt giữa me thoi * Chỉ cuốn vào suốt không đều - Nới ốc đồng tiền sang số nhỏ và vặn chặt thêm vít me thoi để tăng sức căng của chỉ dưới - Vặn ốc đồng tiền sang số lớn hơn làm tăng độ căng của chỉ trên và vặn nới vít me để giảm sức căng của chỉ dưới - Lau đồng tiền cho hết dầu - Lau đồng tiền cho hết bụi - Lau sạch bụi - Quấn lại chỉ cho đều 17 5. Rối chỉ may * Khi may đầu chỉ trên và chỉ dưới không kéo về phía sau dưới chân vịt * Bàn đưa phải thấp - Trước khi may, kéo chỉ trên và chỉ dưới về phía sau chân vịt - Vặn ốc điều chỉnh nâng bàn đưa vải lên cao hơn 6. Mũi may không đều * Kim không đúng cỡ * Xâu chỉ vào kim không đúng cách * Kéo vải lúc may * Sức ép chân vịt nhẹ, vải đi không đều * chỉ quấn trong suốt không đều - Chọn kim cho đúng với chỉ và vải - Xâu lại - Chỉ đưa vải nhẹ tay - Vặn chặt ốc đầu chân vịt để tăng sức ép chân vịt - Quấn lại chỉ cho đều 7. Vải nhăn (đường may bị dúm) * chỉ trên và chỉ dưới đều căng * sức ép của chân vịt quá lớn khi may hàng mỏng * Chỉ trên và chỉ dưới không cùng cỡ số - Nới đồng tiền và vít me - Nới vít điều chỉnh đầu trụ chân vịt. Dùng giấy lót dưới khi may hàng mỏng - Dùng chỉ cùng cỡ, cùng loại Hưng hỏng Nguyên nhân Cách khắc phục 8. Vải không chạy * chỉ bị kẹt trong ổ khóa giữa thoi suốt * Bàn đưa vải thấp * Núm vặn bánh xe tay quay bị lỏng * Sức ép của chân vịt yếu * Chỉ bị thắt nút dưới vải - Gỡ chỉ bị kẹt ra - Vặn ốc điều chỉnh nâng bàn đưa vải lên - Vặn chặt núm vặn bánh xe tay quay - Vặn ốc tăng sức ép của chân vịt - Đưa 2 đầu chỉ về phía sau dưới chân vịt khi may 9. Máy chạy yếu * Dây curoa lỏng do bị giãn vì dùng lâu - Cắt bớt vài phân tùy độ giãn, xong mới nối lại hoặc thay dây mới 10. Máy kêu to, đạp nặng * Chỉ bị kẹt trong ổ chao * Máy khô dầu * Dây curoa quá căng - Mở ổ khóa giữ thuyền suốt, lấy chỉ bị đứt ra và lau chùi sạch sẽ - Tra dầu đúng quy định - Nới dây curoa cho dài ra ( phải nối thêm )