Bài giảng Kinh tế tài nguyên và môi trường - Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường

Kinh tế tài nguyên và môi trường PGS. Bùi Xuân Hồi Bộ môn Kinh tế năng lượng Trường Đại học Bách khoa Hà nội 6/4/2013 1 Heä thoáng kinh teá –tài nguyên - moâi tröôøng Coâng ty Hoä gia ñình Heä thoáng taøi nguyeân - moâi tröôøng Taøi nguyeân thieân nhieân Chaát thaûi Saûn xuaát Tieâu thuï Xuaát löôïng Nhaäp löôïng Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) I- Mối quan hệ giữa Kinh tế - Môi trường – Phát triển bền vững • Mối quan hệ giữa KT & MT – MT là tổng hợp các điều kiện sống của con người – PT KT là quá trình sử dụng và cải thiện các điều kiện đó – Mối quan hệ: MT là địa bàn cho hoạt động của hệ KT và hoạt động của hệ KT là nguyên nhân tạo nên những ảnh hưởng tích cực, tiêu cực đối với MT. 6/4/2013 3 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT)  Ho¹t ®éng cña hÖ KT, t¸c ®éng PTKT ®Õn MT  T¸c ®éng trùc tiÕp vµo MT: Ngoµi chÊt th¶i PT KT cßn t¸c ®éng trùc tiÕp tíi MT nh- x©y dùng ®Ëp n­íc, trång rõng) C P R Wc Wp Wr C P R 6/4/2013 4 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT)  Mèi quan hÖ gi÷a MT vµ PT - MT lµ n¬i chøa ®ùng chÊt th¶i C P R W r MT A * W<A chÊt l-îng m«i tr-êng ®¶m b¶o (+) * W>A chÊt l-îng m«i tr-êng bÞ suy gi¶m (-) 6/4/2013 5 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) Phát triển bền Bền vững Herman Daly (World bank) • Thế giới bền vững là một thế giới không sử dụng các nguồn RR như nước, thổ nhưỡng, sinh vật nhanh hơn sự tái tạo của chúng (h<y); không sử dụng các nguồn NRR nhanh hơn quá trình tìm ra loại thay thế chúng, và không thải ra MT các chất độc hại nhanh hơn quá trình trái đất hấp thụ và vô hiệu hoá chúng. Bumetland • PT bền vững là một loại PT lành mạnh vừa đáp ứng được nhu cầu hiện tại đồng thời không xâm phạm đến lợi ích của thế hệ tương lai. Uỷ ban thế giới về MT và PT (WCED - World commission on the Environment and Development) (1987) • PT bền vững là PT để đáp ứng nhu cầu của đời nay mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của đời sau. 6/4/2013 6 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) Kết luận: • PT bền vững là một sự PT lành mạnh, • PT của cá nhân này không làm thiệt hại đến lợi ích của cá nhân khác, sự PT của cá nhân không làm thiệt hại đến sự PT của cộng đồng, • PT của cộng đồng người này không làm ảnh thiệt hại đến lợi ích của cộng đồng người khác • PT của thế hệ hôm nay không xâm phạm đến lợi ích của thế mai sau và • PT của loài người thì không đe dọa sự sống còn hay làm suy giảm điều kiện sống của các loại sinh vật khác trên hành tinh. 6/4/2013 7 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) Phân biệt giữa tăng trưởng KT, PTKT và PTKT bền vững • Tăng trưởng kinh tế (economic growth): sự tăng trưởng GDP và GNP danh nghĩa và thực tế của mỗi khu vực kinh tế, quốc gia, hoặc liên hiệp các nước. • Phát triển kinh tế (economic development): Không chỉ tăng thu nhập thực sự trên đầu người mà còn các yếu tố trong việc tăng phúc lợi xã hội. • + Tăng trưởng kinh tế, Công bằng xã hội, Phúc lợi xã hội, Sức khoẻ cộng đồng. • (Có nghĩa thu nhập được phân phối, và phân phối lại không quá chênh lệch giữa các thành viên trong cộng đồng • Phát triển bền vững (economic sustainable development): • Phát triển kinh tế • Công bằng giữa các thế hệ hiện tại và tương lai.6/4/2013 8 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) Điều kiện về PT bền vững • (1) Vai trò của Nhà nước: Vai trò của Nhà nước ở tầm vĩ mô • (2) Xây dựng lối sống và sản xuất thích hợp • (3) Kế hoạch hoá và quản lý một cách tổng hợp quá trình PT • (4) Đưa hao tổn tài nguyên và MT vào hệ thống hạch toán quốc gia 6/4/2013 9 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) Nguyên tắc PT bền vững • Nguyên tắc 1: Tôn trọng và quan tâm đến cuộc sống cộng đồng • Nguyên tắc 2: Cải thiện chất lượng cuộc sống con người • Nguyên tắc 3: Bảo vệ cuộc sống và tính đa dạng của trái đất • Nguyên tắc 4: Hạn chế tới mức thấp nhất việc làm suy giảm nguồn NRR • Nguyên tắc 5: Giữ vững khả năng chịu đựng của trái đất • Nguyên tắc 6: Thay đổi thái độ và thói quen của mỗi người • Nguyên tắc 7: Tạo ra một cơ cấu quốc gia và quốc tế thông nhất thuận lợi cho việc PT và bảo vệMT. 6/4/2013 10 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) Thước đo về PT bền vững Chỉ tiêu đánh giá sự thành đạt của một nước trước 1992: • Dựa vào GDP/đầu người/năm: PT cao > 10.000USD/người/năm; 1000 USD <PT<10.000$; kém PT <1000$ Sau 1992 • Để đo mức độ bền vững của sự PT, có thể dùng chỉ số PT con người (Human Developed Index - HDI) do UNDP đưa ra (xem UNDP. Human Developing Report 1992) bao gồm: • - GNP bình quân trên đầu người. • - Chỉ số phản ánh trình độ dân trí • - Chỉ số phản ánh tiến bộ xã hội về y tế: • - Các chỉ số tự do của con người (HFI - Human Free Index): • Theo báo cáo của UNDP, năm 1992 Việt nam có chỉ số PT con người là 0,539 xếp thứ 120/174 nước dự xếp hạng6/4/2013 11 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) II- Nhập môn kinh tế tài nguyên và môi trường • KT học trả lời câu hỏi: làm như thế nào trong các quyết định sử dụng và phân phối nguồn lực con người và nguồn lực tự nhiên hiệu quả nhất. • KT học chia ra hai phần là KT vi mô và KT vĩ mô • KTTNMT ra quyết định thế nào trong việc PT và quản lý sử dụng tài nguyên, MT trong hiện tại và tương lai một cách hiệu quả nhất. 6/4/2013 12 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) • Kinh teá moâi tröôøng vaø taøi nguyeân thieân nhieân laø moân hoïc öùng duïng caùc nguyeân taéc kinh teá hoïc ñeå nghieân cöùu phaùt trieån, quaûn lyù taøi nguyeân thieân nhieân vaø taøi nguyeân moâi tröôøng nhö theá naøo. 6/4/2013 13 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) • Caàn laøm roõ moät soá khaùi nieäm. • Taøi nguyeân thieân nhieân laø nguoàn taøi nguyeân ñöôïc cung caáp töø thieân nhieân, coù theå chia thaønh nhöõng ñôn vò bieân. Taøi nguyeân moâi tröôøng laø taøi nguyeân ñöôïc cung caáp töø töï nhieân nhöng khoâng theå phaân chia ñöôïc. • Taøi nguyeân thieân nhieân laø nguoàn ñaàu vaøo cuûa heä thoáng kinh teá trong khi taøi nguyeân moâi tröôøng coù theå xem nhö ñaàu ra cuûa heä thoáng (chaúng haïn nhö chaát thaûi) 6/4/2013 14 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) • Caàn phaân bieät kinh teá hoïc moâi tröôøng vaø kinh teá hoïc taøi nguyeân thieân nhieân. • Kinh teá moâi tröôøng döïa treân neàn taûng kinh teá hoïc phuùc lôïi, xem xeùt caùc thaát baïi thò tröôøng vaø caùc phöông phaùp ñaùnh giaù giaù trò taøi saûn moâi tröôøng. • Tuy kinh teá hoïc taøi nguyeân thieân nhieân, veà baûn chaát laø moân hoïc nghieân cöùu caùch thöùc toái öu hoùa vieäc söû duïng taøi nguyeân thieân nhieân theo doøng thôøi gian, töùc laø phaân tích ñoäng, trong khi kinh teá moâi tröôøng chæ xem xeùt oâ nhieãm vaø caùc vaán ñeà khaùc döôùi daïng phaân tích tónh, töùc khoâng xem xeùt yeáu toá thôøi gian thay ñoåi. 6/4/2013 15 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) • Đối tượng của KTTNMT –Các lý thuyết KT tối đa hoá phúc lợi xã hội trong hiên tại, tương lai trong khai thác, sử dụng các tài nguyên. –Các lý thuyết tối ưu hoá quá trình ô nhiễm, các công cụ quản lý MT đồng thời thiết lập các PP đánh giá MT. 6/4/2013 16 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) Nhiệm vụ • Nghiên cứu khoa học KT cho việc nghiên cứu mối quan hệ giữa PT KT và các vấn đề về bảo vệ tài nguyên, MT. • Nghiên cứu các phương thức KT sử dụng tối ưu tài nguyên và KT ô nhiễmMT. • Đánh giá tác động tiêu cực, tích cực đến MT của các chương trình dự án nhằm bảo vệ tài nguyên, MTmột cách hiệu quả. 6/4/2013 17 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) PP nghiên cứu môn KTTNMT • PP phân tích hệ thống: sử dụng để phân tích mối quan hệ qua lại giữa PT KT và MT, hiệu quả KT với hiệu quả MT sinh thái trong từng giai đoạn PT KT xã hội nhất định. • PP phân tích cận biên: Xem xét quyết định sản xuất ở điểm dừng tối ưu (MC=MR) • Phân tích lợi ích và chi phí (BCA - Benefit - Cost Anlaysis). • PP toán học và đồ thị: Mô hình hoá các mối quan hệ giữa KT và MT, đánh giá và điều khiển tối ưu các quan hệ đó. • Và nhiều phương pháp đặc thù khác 6/4/2013 18 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) III- Lịch sử kinh tế tài nguyên và môi trường • Caùc phaân tích kinh teá truyeàn thoáng thöôøng giaû söû raèng quyeát ñònh saûn xuaát vaø tieâu duøng coù theå xem xeùt ñoäc laäp vôùi moâi tröôøng töï nhieân (Kinh tế khong bien giới). – Adam Smith (1723 – 1790) laø ngöôøi ñaàu tieân phaân tích veà vai troø quan troïng cuûa thò tröôøng trong vieäc phaân phoái nguoàn löïc lao ñoäng vaø voán moät caùch hieäu quaû thoâng qua caùi goïi laø “baøn tay voâ hình” – Thomas Malthus (1766 – 1834) ñaõ döï ñoaùn söï suïp ñoå cuûa toaøn boä söï soáng bôûi vì tính höõu haïn cuûa caùc nguoàn taøi nguyeân. – John Stuart Mill (1806-1873) chæ ra raèng tieán boä kyõ thuaät coù theå duy trì ñöôïc söï phaùt trieån. 6/4/2013 19 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) • Moät soá nhaø nghieân cöùu nhö Walras, Marshall, Pareto, Keynes ñaõ heä thoáng hoùa yù töôûng cuûa John Stuart Mill thaønh caùc phöông phaùp toái öu hoùa taân coå ñieån: hieäu quaû Pareto, toái öu Pareto • Pigou laø nhaø kinh teá hoïc ñaàu tieân nghieân cöùu moät caùch heä thoáng veà ngoaïi taùc, trong ñoù ngoaïi taùc do oâ nhieãm laø moät ví duï. • Sau ñoù moâi tröôøng töï nhieân suy thoaùi lieân tuïc ñaõ khieán caùc nhaø nghieân cöùu ngoài laïi xem xeùt nghieâm tuùc taøi nguyeân moâi tröôøng töông taùc nhö theá naøo trong heä thoáng saûn xuaát vaø tieâu duøng haøng hoùa vaø dòch vuï. • Trong nhöõng naêm 1950, 1960, phaân tích lôïi ích – chi phí baét ñaàu phaùt trieån ñaõ höôùng söï chuù yù ñeán haøng hoùa vaø dòch vuï phi thò tröôøng, töø ñoù daãn ñeán söï phaùt trieån moân hoïc kinh teá moâi tröôøng 6/4/2013 20 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) • Trong nhöõng naêm 1950, 1960, phaân tích lôïi ích – chi phí baét ñaàu phaùt trieån ñaõ höôùng söï chuù yù ñeán haøng hoùa vaø dòch vuï phi thò tröôøng, töø ñoù daãn ñeán söï phaùt trieån moân hoïc kinh teá moâi tröôøng. • Hieän taïi, caùc nhaø kinh teá hoïc baét ñaàu tìm caùch lieân keát caùc moâ hình, caùc moái quan heä trong khoa hoïc moâi tröôøng, caùc moâ hình sinh thaùi vaøo trong phaân tích kinh teá nhaèm döï ñoaùn chính xaùc hôn moái quan heä giöõa kinh teá vaø moâi tröôøng trong daøi haïn 6/4/2013 21 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) IV- Vì sao phải nghiên cứu kinh tếmôi trường? • Coù lyù luaän cho raèng, ñeå nghieân cöùu heä thoáng kinh teá cuûa chuùng ta vaän haønh nhö theá naøo, chuùng ta coù theå döïa vaøo kinh teá hoïc vôùi heä thoáng töông taùc giöõa nhaø saûn xuaát vaø ngöôøi tieâu duøng thoâng qua thò tröôøng vaø giaù caû thò tröôøng. • Giaù thò tröôøng phaûn aùnh tính khan hieám töông ñoái cuûa haøng hoùa vaø dòch vuï. • Tuy nhieân, ñoái vôùi nhöõng haøng hoùa vaø dòch vuï khoâng coù thò tröôøng, do ñoù khoâng coù giaù thò tröôøng, thì quy luaät vaän ñoäng cuûa noù nhö theá naøo? • Kinh teá hoïc moâi tröôøng seõ giaûi quyeát vaán ñeà naøy: söû duïng toái öu nhöõng haøng hoùa vaø dòch vuï khoâng coù giaù thò tröôøng 6/4/2013 22 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) • Moät soá caâu hoûi chuû yeáu cuûa kinh teá hoïc tài nguyên moâi tröôøng: 1- Thaát baïi thò tröôøng laø gì? • Neân nhôù, ñoái vôùi kinh teá moâi tröôøng, ngoaïi taùc laø vaán ñeà lôùn nhaát trong caùc thaát baïi thò tröôøng. 2- Hình thöùc can thieäp naøo cuûa chính phuû laø toát nhaát? • Vaán ñeà thöôøng thaáy trong kinh teá moâi tröôøng laø khoâng toàn taïi thò tröôøng cho haøng hoùa taøi nguyeân moâi tröôøng. Cho neân hình thöùc can thieäp thöôøng ñöôïc choïn laø taïo ra thò tröôøng cho caùc haøng hoùa ñoù. Tuy nhieân, caùc nhaø kinh teá hoïc nhaän ra raèng taïo ra thò tröôøng khoâng phaûi luoân luoân laø giaûi phaùp toát nhaát. 6/4/2013 23 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của kinh tế tài nguyên và môi trường (KTTNMT) 3- Ñaùnh giaù caùc chính saùch moâi tröôøng nhö theá naøo? Ño löôøng nhu caàu haùng hoùa vaø dòch vuï moâi tröôøng phi thò tröôøng luoân laø moät trong nhöõng ñaëc ñieåm quan troïng nhaát cuûa kinh teá moâi tröôøng. Tuy nhieân, caùc phöông phaùp ñaùnh giaù cuõng laø vaán ñeà ñöôïc ñöa ra tranh luaän nhieàu nhaát. • Moät caùch lyù töôûng, caùc nhaø kinh teá hoïc seõ tìm ra möùc ñoä baûo veä moâi tröôøng naøo laø toái öu: xem xeùt taïi ñieåm bieân teá – chi phí bieân caân baèng vôùi lôïi ích bieân. Caùc nhaø kinh teá hoïc ñaõ phaùt trieån caùc phöông phaùp ñaùnh giaù giaù trò moâi tröôøng nhaèm tìm ra möùc toái öu ñoù. 4- Ñieåm khai thaùc taøi nguyeân toái öu? • Nhaèm toái ña hoùa phuùc lôïi (giaù trò) cuûa taøi nguyeân thieân nhieân trong daøi haïn, nhaø kinh teá phaûi xaùc ñònh ñöôïc löôïng khai thaùc toái öu taïi moãi thôøi ñieåm. 5- Hieäu quaû hay coâng baèng? • Caàn nhôù raèng, khi ñaõ xuaát hieän giaûi phaùp mang tính hieäu quaû, coù theå vaãn khoâng choïn noù maø coù theå choïn giaûi phaùp mang tính coâng baèng. 6/4/2013 24 END 6/4/2013 25