Bản chất của việc đánh giá giáo viên trung học theo chuẩn nghề nghiệp

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE IER., 2011, Vol. 56, pp. 19-23 BẢN CHẤT CỦA VIỆC ĐÁNH GIÁ GIÁO VIÊN TRUNG HỌC THEO CHUẨN NGHỀ NGHIỆP Đinh Quang Báo Viện Nghiên cứu Sư phạm - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội E-mail: baodq@hnue.edu.vn Tóm tắt. Chuẩn nghề nghiệp giáo viên có giá trị như là “thước đo” năng lực hành nghề của GV. Một trong những mục đích đánh giá GV theo chuẩn là thúc đẩy việc bồi dưỡng phát triển năng lực đó. Để phát triển nghề nghiệp thì hoạt động tự đánh giá của giáo viên theo chuẩn là quan trọng nhất vì kết quả đánh giá là chính xác, thiết thực nhất cho mỗi giáo viên. Tự đánh giá là hoạt động thường xuyên, kịp thời dáp ứng yêu cầu của thực tiễn hoạt động giáo dục. 1. Đặt vấn đề Quy định Chuẩn nghề nghiệp giáo viên trung học (giáo viên trung học cơ sở và giáo viên trung học phổ thông) đã được ban hành kèm theo Thông tư số 30/2009/TT-BGDĐT ngày 22 tháng 10 năm 2009 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo. Kèm theo Quy định Chuẩn nghề nghiệp giáo viên trung học, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có Công văn số 660/BGDĐT-NGCBQLGD ngày 09 tháng 2 năm 2010 về việc Hướng dẫn đánh giá, xếp loại giáo viên trung học theo Thông tư số 30/2009/TT-BGDĐT. Hằng năm, giáo viên được đánh giá theo nhiều văn bản khác nhau như: - Quyết định số 202/TCCP-VC ngày 08 tháng 6 năm 1994 của Bộ Trưởng- Trưởng ban Tổ chức- Cán bộ Chính phủ (nay là Bộ Nội vụ) về việc ban hành Tiểu chuẩn nghiệp vụ ngạch công chức ngành Giáo dục và Đào tạo (ngạch giáo viên trung học và ngạch giáo viên trung học cao cấp); - Quyết định số 06/2006/QĐ-BNV ngày 21 tháng 3 năm 2006 của Bộ trưởng Bộ Nội vụ về việc ban hành Quy chế đánh giá, xếp loại giáo viên mầm non và giáo viên phổ thông công lập; - Quyết định số 16/2008/QĐ- BGDĐT ngày 16 tháng 4 năm 2008 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc ban hành Quy định đạo đức nhà giáo. 19 Đinh Quang Báo 2. Nội dung nghiên cứu Việc đánh giá giáo viên theo quy định nào cũng đều phải hướng đến mục tiêu thúc đẩy việc bồi dưỡng phát triển năng lực nghề nghiệp của giáo viên, qua đó, nâng cao chất lượng của nhà trường. Tuy nhiên, các văn bản không hoàn toàn giống nhau về mô tả cấu trúc năng lực giáo viên nói chung và giáo viên trung học nói riêng; về cách đánh giá, cách xử lí kết quả đánh giá. Chuẩn nghề nghiệp giáo viên trung học được quy định kèm theo Thông tư 30/2009/TT-BGDĐT ngày 22 tháng 10 năm 2009 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định chi tiết, có hệ thống nội dung về phẩm chất, năng lực nghề nghiệp của giáo viên. Các phẩm chất, năng lực được trình bày theo cách tiếp cận năng lực hoạt động, với cấu trúc phản ánh lôgic các công đoạn hoạt động giáo dục, dạy học. Theo đó, mỗi hoạt động ở từng công đoạn được xác định bằng các hành động cấu thành các kĩ năng giáo dục, dạy học cụ thể. Với cách mô tả đó, Chuẩn nghề nghiệp giáo viên có giá trị như là một “thước đo” năng lực hành nghề của giáo viên diễn ra trong bối cảnh thực tiễn giáo dục. Đó là điểm khác biệt cơ bản của Quy định Chuẩn nghề nghiệp giáo viên trung học so với các văn bản khác và cần được tính đến khi vận dụng Chuẩn này vào đánh giá giáo viên. Sử dụng thước đo này không đơn giản, vì đơn vị đo lường là phẩm chất, năng lực nghề giáo dục- nghề tạo ra nhân cách là một thực thể tâm lí. Giáo viên được vinh danh “Kĩ sư tâm hồn” là ở ý nghĩa đó. Năng lực của bất kì nghề nào cũng được cấu thành bởi một hệ tiêu chí. Hệ tiêu chí chính xác nhất của một nghề là hệ tiêu chí cấu thành chất lượng sản phẩm do nghề tạo ra. Sản phẩm nghề giáo dục là nhân cách, là một thực thể tâm lí, nên có hệ tiêu chí thuộc các lĩnh vực: kiến thức, kĩ năng, thái độ. Các lĩnh vực đó là những nhóm đại lượng không dễ tường minh cả khi mô tả quy trình tạo ra sản phẩm lẫn khi đánh giá các mức độ đạt chất lượng sản phẩm. Như vậy, đánh giá năng lực giáo viên theo Chuẩn có nhiểu khó khăn, đặc biệt khi Chuẩn nghề nghiệp giáo viên mới được ban hành. Có thể hình dung những khó khăn đó liên quan đến các vấn đề sau: - Quán triệt sâu sắc các mục đích của việc đánh giá năng lực nghề nghiệp giáo viên theo Chuẩn, trong đó, mục đích đặc biệt quan trọng là tạo ra động cơ tự đánh giá để giáo viên có kế hoạch thường xuyên bồi dưỡng phát triển năng lực nghề nghiệp. - Tạo ra môi trường tâm lí, mà ở đó người được đánh giá, người đánh giá đều tự giác, khách quan khi phân tích những khía cạnh thành công và không thành công trong nghề nghiệp. Quản lí nhà trường hướng đến tạo ra phong cách đánh giá hoạt động giáo dục theo các quy Chuẩn chất lượng. - Lựa chọn, vận dụng các nguồn, các minh chứng để đánh giá khách quan, chính xác năng lực nghề nghiệp của giáo viên. Nghề nào cũng vậy, khi đánh giá 20 Bản chất của việc đánh giá giáo viên trung học theo chuẩn nghề nghiệp chất lượng hành nghề đều phải dựa vào hai nhóm nguồn minh chứng chính là: minh chứng về quá trình tác nghiệp và minh chứng về chất lượng sản phẩm làm ra. Theo đó, nghề giáo viên phải được đánh giá dựa trên các minh chứng về quá trình giáo dục và dạy học mà giáo viên đã thực hiện và các minh chứng về hiệu quả của các quá trình đó, được biểu hiện ở sự chuyển biến của người học theo các tiêu chí mà mục tiêu giáo dục đặt ra. Bằng cách nào để vừa nhìn vào hoạt động giáo dục của người giáo viên, vừa nhìn vào hiệu quả tác động của hoạt động đó đến người học, để đánh giá khách quan, chính xác? - Kết hợp việc đánhh giá năng lực của giáo viên theo Chuẩn nghề nghiệp với đánh giá theo các quy định của các văn bản pháp quy hiện hành khác. Đây cũng là vấn đề cần hướng dẫn khi vận dụng Chuẩn vào thực tiễn ở giai đoạn đầu. Không làm tốt việc này sẽ dẫn đến nhiều hệ lụy như: có thể làm phức tạp thêm thủ tục hành chính liên quan đến đánh giá lao động hằng năm của giáo viên; dễ sa vào tình trạng dĩ hòa vi quý như khi bình bầu, xét tặng các danh hiệu thi đua hằng năm vẫn thường xảy ra. Những hệ lụy đó sẽ làm cho Chuẩn nghề nghiệp không thực sự trở thành công cụ kích thích, tự đánh giá để thu nhận thông tin phản hồi về năng lực nghề nghiệp của mỗi giáo viên. - Giải quyết tốt quan hệ giữa hai chức năng chính của Chuẩn là hướng dẫn quy trình tác nghiệp và chức năng đánh giá chất lượng thực hiện quy trình đó của giáo viên. Khi vận dụng theo tiếp cận cấu trúc năng lực hoạt động giáo dục, dạy học. Cấu trúc năng lực đó được mô tả trong Chuẩn theo lôgic các cung đoạn tác nghiệp, vì vậy Chuẩn vừa có giá trị hướng dẫn nghề nghiệp, vừa có giá trị đánh giá mức độ chất lượng mà mỗi giáo viên đã, đang và có thể đạt được. Hai chức năng này có mối quan hệ qua lại, là hệ quả của nhau. Vì vậy, cần tránh xu hướng phiến diện, cực đoan đánh giá bằng cho điểm. Tính chính xác của đánh giá năng lực nghề nghiệp của giáo viên phải được đo bằng mức độ phong phú, chính xác, toàn diện các thông tin phản hồi về năng lực nghề nghiệp của mỗi giáo viên. Khi đó, điểm chỉ là sự “mã hóa” các thông tin phản hồi. Như vậy, sẽ tránh được xu hướng hình thức, “bệnh thành tích” trong đánhh giá, xếp loại giáo viên. Bản chất của việc đánh giá giáo viên theo Chuẩn nghề nghiệp là lấy Chuẩn để “đo”, nhằm xác định mức độ năng lực nghề nghiệp của một giáo viên ở thời điểm đánh giá, giúp giáo viên nhận ra những điểm mạnh và những điểm còn cần phải tiếp tục phấn đấu trong thời gian tiếp theo, không ngừng hoàn thiện bản thân. Không hoàn toàn đồng nhất dùng Chuẩn để đánh giá năng lực nghề nghiệp với để đánh giá thành tích lao động của giáo viên trong một khoảng thời gian (ví dụ như học kì, năm học...). Đánh giá năng lực nghề nghiệp giáo viên theo Chuẩn là đánh giá khả năng đáp ứng nghề nghiệp và sự bộ lộ khả năng đó trong trạng thái tác nghiệp ở một thời gian, không gian xác định... Đánh giá để bình xét danh hiệu thi đua và đánh giá lao động giáo viên cũng được ràng buộc trong một khoảng thời gian xác định. Kết quả đánh giá theo Chuẩn nghề nghiệp giáo viên và theo thi đua có thể có quan hệ minh chứng cho nhau, tức là mức độ đạt được các tiêu chí của 21 Đinh Quang Báo Chuẩn là minh chứng cho đánh giá thi đua trong phạm vi thời gian, không gian. Đánh giá giáo viên theo Chuẩn không phải chủ yếu để bình xét danh hiệu thi đua hằng năm, mà là xem xét nhứng gì giáo viên phải thực hiện; những gì đã thực hiện được; những gì giáo viên có thể thực hiện được... tức là đo xem đã và đang làm gì và sẽ làm có tốt không? Chuẩn nghề nghiệp giáo viên là loại “thước đo” mà đơn vị đo thường khó biểu thị một cách tường minh bằng các đại lượng đơn trị. Đo năng lực, bao gồm phẩm chất nhân cách, kiến thức, kĩ năng hành động tác động vào đối tượng con người chắc chắn là phức tạp và khó khăn, cả khi đo và khi đánh giá. Đo chất lượng nghề nghiệp giáo viên thông qua chất lượng sản phẩm do giáo viên tạo ra là chất lượng của một thực thể tâm lí. Điểu đó đòi hỏi khi đánh giá năng lực nghề nghiệp của giáo viên phải đăc biệt coi trọng minh chứng trực tiếp và gián tiếp về kết quả dạy học và giáo dục học sinh. Sử dụng các minh chứng phải đa dạng, phối hợp linh hoạt sao cho bộc lộ tối đa năng lực nghề nghiệp của giáo viên. Thường các thông tin minh chứng đó giáo viên có thể bộc lộ qua các kênh thông tin chủ yếu: nói, viết, làm, sản phẩm. Cần lưu ý rằng, đó mới chỉ là hành động quan sát được ở giáo viên; ngoài ra, người đánh giá phải chẩn đoán hoặc đo được trực tiếp sản phẩm của hoạt động giáo dục- dạy học của giáo viên- đó là sự chuyển biến nhân cách học sinh, được biểu thị ở kiến thức, kĩ năng, hành vi, thái độ. Nói cách khác, đây là cách “nhìn vào trò để đánh giá thầy”. Khi đánh giá phải quán triệt mục tiêu lấy kết quả đánh giá theo Chuẩn làm nguồn thông tin ngược để điều chỉnh, hoàn thiện và phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên. Dù là giáo viên tự đánh giá hay được người quản lí, đồng nghiệp đánh giá cũng đều hướng vào mục tiêu nâng cao năng lực nghề nghiệp. Đánh giá giáo viên theo Chuẩn không phải chủ yếu để bình xét danh hiệu thi đua hằng năm, mà để xem xét những gì giáo viên phải thực hiện, đã và có thể thực hiện được. Đây là tư tưởng cần được quán triệt khi vận dụng Chuẩn vào đánh giá giáo viên. Vì thế, cần coi trọng việc tạo điều kiện để giáo viên có cơ hội bộc lộ những năng lực nghề của mình, tự đánh giá một cách tự giác, chủ động, làm cho giáo viên có nhu cầu tự đánh giá thường xuyên. Đánh giá quá trình là một tiếp cận cần được vận dụng trong giáo dục nói chung, trong phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên nói riêng. 3. Kết luận Khi đánh giá theo Chuẩn cần phải coi trọng việc tạo điều kiện để giáo viên tự đánh giá, vì: - Tự đánh giá thường cho thông tin chính xác, cụ thể hơn về năng lực nghề nghiệp của bản thân mỗi giáo viên; - Tự đánh giá dễ trở thành phản ứng thường xuyên, kịp thời của mỗi giáo viên trước nững nhu cầu phát triển nghề nghiệp; 22 Bản chất của việc đánh giá giáo viên trung học theo chuẩn nghề nghiệp - Tự đánh giá thường diễn ra khi bản thân có nhu cầu, nên tính động lực, tính mục đích, tính thiết thực cho sự phát triển năng lực nghề nghiệp sẽ cao hơn; - Tự đánh giá của giáo viên chỉ khích lệ được khi các cấp quản lí giáo dục tạo ra môi trường phù hợp, trong đó phải tạo ra cơ chế đem lại lợi ích phát triển nghề nghiệp cho mỗi giáo viên; - Tự đánh giá là một chiến lược trong đổi mới kiểm tra, đánh giá chất lượng giáo dục ở các nhà trường hiện nay; - Kinh nghiệm của các nước cho thấy tự đánh giá theo Chuẩn là mục tiêu hàng đầu và xem đó là phương pháp hiệu quả nhất để phát triển nghề nghiệp giáo viên; - Phải phấn đấu để giáo viên coi Chuẩn là cứu cánh cho sự phát triển năng lực nghề nghiệp của mình, để mỗi người có công cụ tự kiểm tra thường xuyên năng lực của mình. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Thông tư số 30/2009/TT-BGD-ĐT ngày 22 tháng 10 năm 2009 của Bộ Giáo dục và Đào tạo. [2] Trần Bá Hoành, 2006. Vấn đề giáo viên – những nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nxb Đại học Sư phạm. [3] Nguyễn Hữu Châu (chủ biên), 2008. Chất lượng giáo dục – những vấn đê lý luận và thực tiễn. Nxb Giáo dục. ABSTRACT Nature of Secondary School Teacher Assessment Based on Professional Standards The professional standards can be seen as a “measure” of the teacher’s com- petence to practise the teaching profession. One of the purposes of assessing teacher based on the standards is to promote the training and development of the compe- tence. For the professional competence to develop, self-assessment of teachers based on the professional standards is the most important as the assessment result is the most exact and practical for each teacher. self-assessment is a permanent and timely activity to meet the practical needs of educational activities. 23