Giáo dục tinh thần yêu lao động cho học sinh thông qua việc dạy học các bài lịch sử kinh tế, văn hóa trong chương trình lịch sử Việt Nam lớp 10 (Chương trình chuẩn)

Kỉ yếu Hội nghị sinh viên NCKH 108 GIÁO DỤC TINH THẦN YÊU LAO ĐỘNG CHO HỌC SINH THÔNG QUA VIỆC DẠY HỌC CÁC BÀI LỊCH SỬ KINH TẾ, VĂN HÓA TRONG CHƯƠNG TRÌNH LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10 (CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN) Võ Thành Nam (Sinh viên năm 4, Khoa Lịch sử) GVHD: ThS Đào Thị Mộng Ngọc 1. Mở đầu 1.1. Lí do chọn đề tài Tinh thần yêu lao động là kim chỉ nam định hướng cho sự phát triển đi lên của xã hội. Yêu lao động là thể hiện niềm tin đối với cuộc sống. Yêu lao động thúc đẩy con người luôn tin tưởng, luôn học hỏi và luôn phát huy tính sáng tạo trong công việc để đạt được kết quả cao nhất, hoàn hảo nhất. Yêu lao động trở thành truyền thống lịch sử, tạo cơ sở vững chắc, làm tiền đề cho dân tộc Việt Nam xây dựng đất nước ngày càng vững mạnh. Tinh thần yêu lao động – nét đẹp của dân tộc Việt Nam, luôn được khẳng định trong lịch sử, là sức mạnh tinh thần cần phải có của mỗi con người Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới đất nước. Bồi dưỡng và giáo dục tinh thần yêu lao động cho học sinh (HS) ngay từ lúc các em còn ngồi trên ghế nhà trường, là việc làm quan trọng cấp thiết. Bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông có chức năng giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, truyền thống dân tộc, cách mạng, bồi dưỡng các năng lực tư duy, hành động, thái độ ứng xử đúng đắn trong đời sống xã hội. Trên con đường hội nhập và đổi mới với sự phát triển của xã hội, những tác động của nền kinh tế thị trường và cơ chế mở cửa, một vấn nạn lớn xuất hiện trong xã hội Việt Nam là hiện tượng lười lao động ở một bộ phận HS do chưa ý thức được vai trò của lao động đối với sự phát triển của đất nước. Giáo dục tinh thần yêu lao động cho HS là điều kiện quan trọng thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đưa đất nước Việt Nam tiến nhanh hơn trên con đường xã hội chủ nghĩa. Tác dụng và ý nghĩa giáo dục lao động của các bài lịch sử kinh tế, văn hóa trong chương trình lịch sử Việt Nam lớp 10 – chương trình Chuẩn. Đồng thời, kết quả nghiên cứu là tài liệu tham khảo hữu ích cho sinh viên ngành Sư phạm Lịch sử trong bước đầu soạn giáo án. 1.2. Lịch sử nghiên cứu đề tài Hiện nay có nhiều tài liệu nghiên cứu về phương pháp dạy học hiệu quả cho bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông như đưa ra các phương pháp cụ thể để áp dụng vào việc soạn giảng những bài học lịch sử. Sự xuất hiện các công trình nghiên cứu về phương pháp dạy học lịch sử cũng đã nêu rõ về chức năng của bộ môn Lịch sử ở Năm học 2015 - 2016 109 trường phổ thông nhằm giáo dục tư tưởng, đạo đức, tình cảm cho thế hệ trẻ. Song rất ít các công trình nghiên cứu đưa ra những biện pháp cụ thể nhằm giáo dục nhận thức cho HS. Cụ thể: Tác giả A. Smakarenko cho rằng: “việc giáo dục thế hệ trẻ trong những điều kiện của chủ nghĩa xã hội phát triển gắn liền với các truyền thống cách mạng, chiến đấu và lao động của Đảng và nhân dân” [1;5]. Đồng thời, tác giả còn nhấn mạnh: “việc dạy học cho trẻ những kĩ xảo lao động tự phục vụ hợp lí, rèn cho các em có tinh thần sáng tạo và chủ yếu là tinh thần trách nhiệm đối với bất kì một nhiệm vụ được giao nào đó là nhiệm vụ đơn giản nhất” [1; 5]. PGS TS Tô Bá Trọng đưa ra lí thuyết “vấn đề giáo dục lao động có quan hệ chặt chẽ với quan niệm của Bác Hồ về con người mà nhà trường phải đào tạo: Người lao động trí óc muốn là con người hoàn toàn phải có lao động chân tay, người lao động chân tay muốn là con người hoàn toàn phải biết lao động trí óc” [17; 298]. Tsunesaburo Makiguchi khẳng định: “giáo dục phải nhằm tạo một ý thức xã hội và ý thức tự đồng nhất bản thân với phúc lợi xã hội. Nó cần phải cố gắng vun trồng tính cách cần có của một thành viên xã hội, giúp người ấy tham gia một cách tích cực và có sáng tạo vào trong xã hội của mình” [19; 280]. Đồng thời, tác giả kêu gọi giáo dục phải mang lại niềm vui và lòng ham thích công việc. Tác giả Trần Văn Cường đã chỉ ra rõ: “nếu chỉ nghiên cứu, giảng dạy và học tập lịch sử chính trị, lịch sử đấu tranh giai cấp mà coi nhẹ hoặc không chú ý lịch sử kinh tế, lịch sử lao động sản xuất sẽ không hiểu đầy đủ vai trò sáng tạo của quần chúng nhân dân trong lịch sử” [4; 280]. Tác giả còn chỉ ra những hạn chế cơ bản của chương trình lịch sử phổ thông đối với nội dung kiến thức kinh tế chưa đúng với vị trí cần có của nó trong việc giáo dục thế hệ trẻ “tri thức về lịch sử chính trị vẫn còn nâng, tri thức về kinh tế, văn hóa còn sơ lược” [4; 281]. Tác giả Hoàng Thanh Hải đã chỉ ra rõ: “công tác giáo dục tư tưởng phải biến thành nhận thức và hành động cụ thể của HS trong lao động, học tập, phát hiện, xây dựng, bảo vệ, tuyên truyền ý nghĩa các di tích lịch sử cách mạng” [4; 238]. Tác giả Tạ Minh đã khẳng định: “sử dụng tranh ảnh là một biện pháp giáo dục, song là biện pháp quan trọng để tái tạo và hiểu sâu lịch sử” [4; 225]. Tác giả Đỗ Hồng Thái đã chỉ rõ: “Tài liệu lịch sử trong các khu di tích rất đa dạng, sinh động, hấp dẫn có ý nghĩa giáo dục và giáo dưỡng sâu sắc. Trong thực tiễn dạy học hiện nay, việc khai thác, sử dụng tài liệu lịch sử trong các khu di tích cách mạng chưa được chú trọng đúng mức” [4; 239]. Tác giả Nguyễn Mạnh Tùng trong Giáo dục truyền thống dân tộc cho thế hệ trẻ qua việc tổ chức kỉ niệm những ngày lịch sử, (Đổi mới việc dạy học lịch sử lấy “HS là trung tâm”), Nxb Đại học Sư phạm – Đại học Quốc gia Hà Nội chỉ ra vai trò quan trọng của việc tổ chức kỉ niệm những ngày lịch sử nhằm giáo dục truyền thống dân tộc Kỉ yếu Hội nghị sinh viên NCKH 110 cho thế hệ trẻ, qua đó nhằm giúp HS khắc sâu kiến thức lịch sử những ngày lễ lớn của dân tộc. Tác giả Lê Vinh Quốc chỉ rõ mối quan hệ giữa mục tiêu, nội dung và phương pháp khi tiến hành thiết kế một bài học lịch sử [9]. Các tác giả Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị nêu rõ chức năng của bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông, đồng thời đưa ra các biện pháp cụ thể phát triển năng lực nhận thức và hành động thực tiễn cho HS trong học tập lịch sử ở trường phổ thông [6]. Trong giáo trình “Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường phổ thông”do Nxb ĐHSP Hà Nội ấn hành năm 2008, tác giả Nguyễn Thị Côi đã đưa ra lí luận nâng cao hiệu quả bài học lịch sử, các con đường, biện pháp phát triển tính tích cực, độc lập trong nhận thức, đặc biệt trong tư duy của HS. Tác giả Nguyễn Thị Kim Thành đã chỉ ra chức năng giáo dục lịch sử cho HS trung học phổ thông tại bảo tàng, di tích. Đồng thời, tác giả còn khẳng định: “Lịch sử ở trường phổ thông cung cấp cho HS những tri thức về kĩ thuật trong lao động sản xuất, về quản lí kinh tế và giúp cho HS hiểu được rằng chính lao động đã làm cho con người thoát khỏi thế giới động vật, hình thành xã hội người; hiểu được vai trò của công cụ sản xuất, ý nghĩa của lao động đối với sự phát triển của xã hội” [14; 28]. Ngoài ra, một số tài liệu bồi dưỡng giáo viên (GV) trong việc thực hiện chương trình, sách giáo khoa lớp 10 trung học phổ thông môn Lịch sử, cũng đã đưa ra các nguyên tắc phát triển năng lực nhận thức cho HS trong quá trình dạy học lịch sử. Mặc dù, các tác giả đã chỉ ra nhiệm vụ của công tác giáo dục thế hệ trẻ cần phải kết hợp với vấn đề giáo dục lao động, cũng như nêu ra các biện pháp giáo dục HS nói chung. Song, các tác giả chưa đề cập vấn giáo dục tinh thần yêu lao động cho học sinh thông qua việc dạy học các bài lịch sử kinh tế, văn hóa trong chương trình lịch sử Việt Nam lớp 10 – Chương trình Chuẩn. 1.3. Giới hạn nghiên cứu Ở đề tài này, chúng tôi sẽ tiến hành nghiên cứu, đưa ra cơ sở lí luận và thực tiễn của việc giáo dục tinh thần yêu động cho HS thông qua việc dạy học các bài lịch sử kinh tế, văn hóa trong chương trình lịch sử Việt Nam lớp 10 – chương trình Chuẩn. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng tìm hiểu, nghiên cứu và đề xuất các biện pháp để góp phần nâng cao hiệu quả dạy học các bài lịch sử kinh tế, văn hóa trong chương trình lịch sử Việt Nam lớp 10 – chương trình Chuẩn. Đồng thời vận dụng các biện pháp trên vào việc soạn giáo án các bài học lịch sử đã nêu. 1.4. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình thực hiện đề tài này, ngoài hai phương pháp nghiên cứu chuyên ngành là phương pháp lịch sử và phương pháp logic, chúng tôi còn sử dụng một số phương pháp khác cụ thể như sau: Năm học 2015 - 2016 111  Phương pháp so sánh,  Phương pháp giáo dục học,  Phương pháp điều tra, phỏng vấn,  Phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp. 1.5. Đóng góp của đề tài Đề tài có một số đóng góp sau: Đưa ra cơ sở lí luận khoa học của việc giáo dục tinh thần yêu lao động cho HS thông qua dạy học các bài lịch sử kinh tế, văn hóa trong chương trình lịch sử Việt Nam lớp 10 – chương trình Chuẩn. Đưa ra các biện pháp giúp nâng cao hiệu quả dạy học các bài lịch sử kinh tế, văn hóa nhằm giáo dục tinh thần yêu lao động cho HS. Là tài liệu tham khảo hữu ích cho sinh viên ngành Sư phạm Lịch sử bước đầu soạn giáo án, GV lịch sử trường phổ thông cũng có thể tham khảo trong quá trình giảng dạy của mình và những người muốn tìm hiểu về phương pháp mới giáo dục tinh thần yêu lao động cho HS. 2. Cơ sở khoa học của việc giáo dục tinh thần yêu lao động cho HS thông qua việc dạy học các bài lịch sử kinh tế, văn hóa trong chương trình lịch sử Việt Nam lớp 10 – Chương trình Chuẩn 2.1. Cơ sở lí luận 2.1.1. Các khái niệm: “lao động”, “tinh thần yêu lao động” Lao động là hoạt động có mục đích của con người, là điều kiện đầu tiên, chủ yếu để con người tồn tại, là hành động diễn ra giữa con người và giới tự nhiên. Lao động không chỉ cung cấp cho con người phương tiện cần thiết để sống, mà còn là động lực thúc đẩy con người sáng tạo. Thông qua quá trình lao động, mục tiêu ban đầu của con người là đủ ăn, đủ mặc, đủ trang trải cho cuộc sống. Từ quá trình lao động, con người với tinh thần cầu tiến muốn thay đổi cả thế giới, tạo nên một cuộc sống tươi đẹp hơn, bền vững hơn. Qua mỗi sản phẩm tạo ra của quá trình lao động, có thể nói về tinh thần phần nào con người cũng đã gửi gắm tình cảm của mình trong từng sản phẩm. Xuất phát từ những nhu cầu đơn giản thiết thực hướng đến một vị trí cao hơn cho sản phẩm tạo ra trên trường quốc tế, con người không dừng lại ở một khía cạnh giản đơn mà muốn tạo ra các sản phẩm có giá trị cạnh tranh, thu nhiều lợi nhuận. Để có được điều đó, đòi hỏi quá trình lao động của con người không ngừng sáng tạo, không ngừng say mê nghiên cứu, không ngừng đúc kết kinh nghiệm các khâu của quá trình sản xuất. Tinh thần yêu lao động là tình cảm của con người gửi gắm trong từng sản phẩm được tạo ra. Hơn thế nữa, đó là tinh thần cầu tiến, luôn hướng đến sự tiến bộ và luôn sáng tạo trong quá trình sản xuất. Tinh thần yêu lao động còn được thể hiện qua niềm Kỉ yếu Hội nghị sinh viên NCKH 112 đam mê, say sưa của con người đối với một công việc, và vì công việc, vì chất lượng sản phẩm tạo ra phục vụ cho sự phát triển xã hội, phát triển đất nước. Với mục tiêu đó, con người không ngừng sáng tạo và thực sự cầu tiến vì sự phát triển, vì bộ mặt của đất nước, trước hết là gia đình và xã hội. Sản phẩm của tinh thần yêu lao động bao giờ cũng là sự sáng tạo và kinh nghiệm được đúc kết trong quá trình sản xuất. 2.1.2. Giáo dục tinh thần yêu lao động cho HS Trong xã hội hiện nay, việc giáo dục phẩm chất, nhân cách đạo đức, lối sống cho HS là một trong những nhiệm vụ quan trọng của gia đình, nhà trường và xã hội. Vì sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, sự phát triển bền vững lâu dài của dân tộc ít nhiều phụ thuộc vào thế hệ trẻ. Xác định được vai trò quan trọng của lao động đối với HS, các trường học đã xây dựng kế hoạch lao động hằng tuần sao cho phù hợp với đối tượng HS. Công việc không quá nặng nhọc đối với các em, miễn là để các em có dịp tham gia vào hoạt động này một cách thường xuyên và hiệu quả. Vấn đề đặt ra là cái đích của hoạt động lao động mà mỗi nhà trường thường tổ chức là gì? Có phải là năng suất của cải do lao động của HS mang lại hay một lợi nhuận nào đó? Tất cả đều tập trung vào hiệu quả giáo dục qua hoạt động lao động, đó là hình thành niềm tin trong tâm hồn HS rằng các em sẽ cảm nhận được lao động là vinh quang, là tự hào, là trách nhiệm của mỗi con người trong cuộc sống. Điều đó sẽ kích thích nhiều hơn nữa ý chí học tập của các em. Giáo dục tinh thần yêu lao động cho HS không dừng lại ở việc đưa lao động vào giáo dục nhà trường, mà thông qua kiến thức dạy học trên lớp, GV cũng có thể tác động đến tư tưởng tình cảm của HS về việc giáo dục tinh thần yêu lao động cho các em. Vậy giáo dục lao động được hiểu như thế nào? Giáo dục lao động là hệ thống những tác động giáo dục, hình thành ở HS những quan điểm, niềm tin, thái độ đúng đắn đối với lao động có thói quen lao động, rèn luyện kĩ năng lao động cần thiết, kĩ năng nghề nhất định, có văn hóa lao động, chuẩn bị tâm thế cho thế hệ trẻ sẵn sàng đi vào lao động xản xuất và đào tạo nghề. Trong các nội dung học tập ở trường phổ thông, tổ chức các chuyên đề kĩ năng sống cũng góp phần vào việc giáo dục tinh thần yêu lao động cho HS. Có thể nói nội dung của khoa học giáo dục nói chung, khoa học lịch sử nói riêng, trong đó có các nội dung về lịch sử kinh tế, văn hóa có vai trò rất quan trọng trong việc tác động đến thái độ của HS về lao động nói riêng, tinh thần dân tộc, truyền thống yêu nước nói chung. 2.1.3. Tác dụng và ý nghĩa của việc dạy học các bài lịch sử kinh tế, văn hóa nhằm giáo dục tinh thần yêu lao động cho HS Khái niệm kinh tế là khái niệm bao gồm tất cả các ngành sản xuất xã hội nhờ vào bàn tay, khối óc của con người tác động vào tư liệu sản xuất để tạo ra của cải vật chất Năm học 2015 - 2016 113 cho xã hội, phục vụ nhu cầu thiết yếu của con người. Kinh tế bao hàm các ngành sản xuất: nông nghiệp, công nghiệp, thủ công nghiệp, thương nghiệp, dịch vụ... Trong khi đó, văn hóa là toàn bộ những gì xung quanh ta, phục vụ ta, giúp ích cho ta về cuộc sống hằng ngày với nhu cầu nâng cao tri thức, thỏa mãn đời sống tinh thần (tín ngưỡng, tôn giáo, nghệ thuật...) của con người. Toàn bộ những gì con người tạo ra phục vụ cho nhu cầu của con người chính là văn hóa. Hai khái niệm kinh tế và văn hóa có điểm giống nhau là thông qua quá trình lao động và sản sản con người tạo ra sản phẩm nhằm mục tiêu phục vụ lợi ích của con người. Khái niệm văn hóa bao trùm khái niệm kinh tế. Nếu như sản phẩm của kinh tế phục vụ cho con người về của cải, vật chất thì sản phẩm của văn hóa bao là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần do con người tạo ra phục vụ lại chính lợi ích của con người. Có thể nói, trong mỗi sản phẩm của quá trình sản xuất kinh tế và quá trình xây dựng, phát triển văn hóa đều mang trong nó tinh thần yêu lao động, yêu sản xuất của con người. Vì vậy, các bài học lịch sử kinh tế, văn hóa trong chương trình lịch sử Việt Nam lớp 10 – chương trình Chuẩn, có ý nghĩa và tác dụng tích cực trong việc giáo dục đạo đức, nhân cách cho HS, nhất là giáo dục truyền thống của dân tộc – giáo dục tinh thần yêu lao động: lấy sản phẩm của quá trình lao động và sản xuất để giáo dục tinh thần yêu lao động. 2.2. Cơ sở thực tiễn Nhằm tạo cơ sở thực tiễn cho việc nghiên cứu đề tài, tôi tiến hành khảo sát thực tế HS lớp 10 ở một số trường phổ thông trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, cụ thể như sau: Trường THPT Chuyên Lê Hồng Phong, Quận 5; Trường THPT Trần Khai Nguyên, Quận 5; Trường THPT Mari Curie, Quận 3; Trường THPT Đa Phước, huyện Bình Chánh. Qua kết quả khảo sát được phân tích, tôi rút ra một số nhận xét sau: Thứ nhất, bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông nói chung và nội dung bài học lịch sử về kinh tế, văn hóa trong chương trình lịch sử phổ thông mất dần vị trí quan trọng của một môn học ở nhà trường phổ thông. Thứ hai, nội dung bài giảng lịch về kinh tế, văn hóa ở trường phổ thông còn “nhàm chán”. Thực tế, một phần cũng là do cấu tạo chương trình cũng như đặc điểm của lịch sử Việt Nam phải trải qua nhiều cuộc chiến tranh – cách mạng; tư liệu nghiên cứu lịch sử kinh tế, văn hóa của Việt Nam còn nghèo nàn; hoặc phương pháp giảng dạy của GV phổ thông chưa thật hấp dẫn, chưa gây hứng thú đối với HS. Thứ ba, HS nắm được kiến thức cơ bản của nội dung bài học về lịch sử kinh tế, văn hóa. Song, tỉ lệ HS “mơ hồ” với kiến thức mà GV cung cấp, chưa xác được yếu tố cơ bản quan trọng quyết định đến thành tựu kinh tế, văn hóa được học và nguồn gốc của thành tựu văn hóa vẫn còn khá lớn. Kỉ yếu Hội nghị sinh viên NCKH 114 Thứ tư, HS xác định được vị trí quan trọng của bản thân đối với sự phát triển của đất nước. Nhưng các em chưa mạnh dạn trả lời câu hỏi gắn liền với vị trí của bản thân mà các em đã xác định. Phần lớn câu trả lời còn chung chung, chưa cụ thể, chi tiết. Thứ năm, HS ý thức được tầm quan trọng của tinh thần yêu lao động đối với sự thành công của cá nhân trong cuộc sống và sự phát triển của đất nước. Tuy vậy, phần lớn các em chưa hiểu được chính xác yêu lao động là như thế nào và chưa xác định được tinh thần yêu lao động bắt nguồn từ đâu. 3. Một số biện pháp cụ thể áp dụng vào tổ chức dạy học các bài lịch sử kinh tế, văn hóa trong chương trình lịch sử Việt Nam lớp 10 – Chương trình Chuẩn 3.1. Cung cấp kiến thức cơ bản cho HS thông qua việc dạy học các bài lịch sử kinh tế, văn hóa Cung cấp kiến thức cơ bản cho HS thông qua dạy học các bài lịch sử kinh tế, văn hóa là một trong những nội dung cơ bản người GV dạy lịch sử cần phải đảm bảo. Kiến thức cơ bản là kiến thức không thể thiếu khi học một bài, một chương, một khóa trình. Những kiến thức này quy định nội dung cần thiết HS cần nắm vững mới đạt được trình độ của chương trình. 3.2. Tổ chức dạy học nêu vấn đề trong quá trình dạy học các bài lịch sử kinh tế, văn hóa Dạy học nêu vấn đề là lối dạy học đề cao nhu cầu hứng thú học tập của HS, từ đó sẽ tạo được hứng thú, động cơ học tập một cách tích cực ở các em. Với hứng thú, sự ham muốn hiểu biết và cách tổ chức dạy học theo tinh thần tôn trọng vai trò chủ thể của HS, thế hệ trẻ sẽ được chuẩn bị cho việc tham gia lao động và biểu lộ tiềm lực sáng tạo trong tất cả mọi lĩnh vực hoạt động sau này. Từ đó, HS có khả năng, thói quen độc lập, chủ động sáng tạo trong lao động và cuộc sống. Dạy học nêu vấn đề đáp ứng được nhu cầu của nền kinh tế - xã hội. Đó là đào tạo thế hệ trẻ thành một lực lượng lao động “tự chủ, năng động, sáng tạo, có năng lực giải quyết các vấn đề do thực tiễn đặt ra”. 3.3. Xây dựng hệ thống biểu tượng áp dụng hiệu quả vào giảng dạy các bài lịch sử kinh tế, văn hóa 3.3.1. Sử dụng tranh ảnh lịch sử Tranh ảnh trong dạy học nói chung, dạy học các bài lịch sử kinh tế, văn hóa trong chương trình lịch sử Việt Nam lớp 10 – Chương trình Chuẩn nói riêng, là bộ phận của phương tiện dạy học trực quan một mặt giúp cho HS tri giác lịch sử cụ thể như nó từng xảy ra, mặt khác cũng phát huy tính tích cực, kích thích suy nghĩ của HS trong học tập. Sử dụng tranh ảnh nhằm đảm bảo việc giáo dục nói chung, giáo dục tinh thần yêu lao động, GV dạy lịch sử cần tuân thủ yêu cầu về: mục đích sử dụng, thời điểm sử dụng, độ dài và thời gian sử dụng, sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa mục đích, nhiệm vụ Năm học 2015 - 2016 115 với các tác động đối với HS, xây dựng kế hoạch tiết học có phối hợp các phương tiện nhằm phát huy tính tích cực của HS. 3.3.2. Cung cấp thêm tư liệu cho HS về lịch sử kinh tế, văn hóa trong chương trình lịch sử Việt Nam lớp 10 – chương trình Chuẩn Thực tế chương trình, khóa trình lịch sử Việt Nam nói chung, chương trình lịch sử Việt Nam lớp 10 – chương trình Chuẩn nói riêng, các dạng bài kinh tế, văn hóa ít khi xuất hiện. Các tài liệu nghiên cứu về lịch sử kinh tế, văn hóa vẫn còn nghèo nàn. Trong khi đó, tư liệu lịch sử là những di tích của quá khứ, là sản phẩm của hoạt động nhận thức, hoạt động thực tiễn của con người vì vậy nó mang dấu ấn của thời đại và lịch sử con người, nó phản ánh trực tiếp và trừu tượng một mặt nào đó của hiện thực cuộc sống đã qua. Tư liệu lịc