Một số giải pháp thực hiện môn âm nhạc theo chương trình đổi mới hình thức tổ chức hoạt động giáo dục lứa tuổi mẫu giáo

1 MỘT SỐ GIẢI PHÁP THỰC HIỆN MÔN ÂM NHẠC THEO CHƯƠNG TRÌNH ĐỔI MỚI HÌNH THỨC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC LỨA TUỔI MẪU GIÁO - Đặng Đăng Phước – Trường Trung cấp sư phạm mầm non Đăk Lăk - Lê Thị Hà – Trường Mầm non Tân Lợi – TP.Buôn Ma Thuột I.Đặt vấn đề Trẻ em ngay từ khi mới sinh ra đã được nghe tiếng hát của bà, của mẹ với giọng điệu nhẹ nhàng, truyền cảm, đó là nguồn sữa ngọt ngào nuôi dưỡng tâm hồn trẻ. Vì thế tuổi thơ không thể thiếu âm nhạc, cũng như không thể thiếu trò chơi và truyện cổ tích. Môn học âm nhạc ở trường lớp mầm non bao gồm các hoạt động: ca hát, nghe hát, vận động theo nhạc và trò chơi âm nhạc đáp ứng được nhu cầu hoạt động của trẻ qua đó nhằm giáo dục trẻ về nhận thức thẩm mỹ, phát triển tư duy, tình cảm đạo đức đồng thời phát triển thể chất cho trẻ.... Tuy nhiên, việc truyền thụ kiến thức cho trẻ như thế nào để trẻ hứng thú học tập nhằm đem lại hiệu quả cao trong dạy học đó là việc làm mà mỗi giáo viên mầm non luôn băn khoăn, trăn trở. Do đặc điểm tâm lý của trẻ mầm non là “học bằng chơi, chơi mà học” nên giáo dục trẻ ở lứa tuổi này cần phải thiết kế các hoạt động vui chơi lồng ghép với giáo dục để trẻ tiếp thu kiến thức một cách nhẹ nhàng, thoải mái. Chương trình đổi mới hình thức giáo dục âm nhạc ra đời và đi vào đời sống của các cơ sở mầm non trên toàn quốc vào đầu thế kỷ 21 cho đến nay vẫn tỏ ra khá ưu việt trong việc giáo dục thẩm mỹ âm nhạc cho trẻ. Trong quá trình tiếp cận với chương trình đổi mới hình thức giáo dục âm nhạc, chúng tôi đã thực hiện một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng môn âm nhạc được thực hiện ở độ tuổi mẫu giáo xin được trao đổi cùng đồng nghiệp xem đây là diễn đàn trao đổi kinh nghiệm trong quá trình dạy học. II.Cơ sở của vấn đề: 1.Quan điểm giáo dục: Theo phân tích của các nhà tâm lý học, đặc điểm tâm lý trẻ trước tuổi học đó là “Học bằng chơi, chơi mà học”. Từ đó có thể thấy giáo dục trẻ cần sử dụng nghệ thuật sư phạm một cách nhuần nhuyễn bằng việc thiết kế các hoạt động vui chơi lồng ghép với giáo dục trẻ. Một đặc điểm khác về tâm lý trẻ là quá trình nhận thức diễn ra đa phần theo hướng trực quan hành động và trực quan hình ảnh. Vì thế càng tổ chức cho trẻ hoạt động thì tư duy của trẻ càng nhanh chóng phát triển. Đầu năm học 2008 – 2009 toàn ngành giáo dục thực hiện chủ đề “Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, đổi mới quản lý tài chính và triển khai phong trào xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”. Nhiệm vụ của bậc học mầm non cũng phải theo xu thế chung của ngành đó là tạo môi trường học tập an toàn, thân thiện cho trẻ để trẻ yêu thích trường lớp mầm non, càng thêm yêu cô giáo của mình, phụ huynh tin tưởng vào chất lượng chăm sóc trẻ của các cơ sở mầm non. Từ các quan điểm giáo dục nói trên, việc áp dụng chương trình đổi mới hình thức giáo dục trẻ theo hướng tích hợp có thể đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ của bậc học mầm non trong giai đoạn hiện nay. 2. khái lược về chương trình đổi mới hình thức giáo dục âm nhạc:(GDÂN) Có thể nói rằng: Chương trình đổi mới hình thức giáo dục âm nhạc ở lứa tuổi mầm non đã dựa vào các quan điểm về giáo dục trẻ như nói trên, có ba hình thức như sau: 2 - Hình thức thứ nhất: Rèn kỹ năng âm nhạc cho trẻ (hát, múa, vận động theo nhạc...) chuẩn bị cho các hoạt động ở hình thức thứ hai. - Hình thức thứ hai: Tổ chức hoạt động nghệ thuật tổng hợp cho trẻ. - Hình thức kết hợp: kết hợp cả hai hình thức trên. 3.Đặc điểm chương trình đổi mới hình thức GDÂN . Trước hết, cần phải thống nhất quan điểm: Âm nhạc vừa là môn học trong trường mầm non đồng thời nó vừa là môn nghệ thuật. Chính vì thế khi áp dụng chương trình đổi mới hình thức GDÂN ở trường mầm non ngoài việc truyền thụ kiến thức cho trẻ, GV cần phải tổ chức lớp học sao cho việc hoạt động nghệ thuật được diễn ra một cách tự nhiên tạo được ấn tượng tốt đẹp cho trẻ. Làm được như vậy trẻ sẽ lĩnh hội kiến thức một cách nhẹ nhàng, thoải mái....Theo đó các khả năng của trẻ như: Khả năng cảm thụ âm nhạc, khả năng quan sát, chú ý, ghi nhớ, từng bước được nâng cao. Đặc biệt là khả năng phát hiện cái đẹp, khả năng thẩm âm, cảm giác nhịp điệu phát triển mạnh. Hai là, đổi mới hình thức GDÂN ở độ tuổi mẫu giáo chú trọng việc liên kết các hoạt động giáo dục trẻ với hình thức đa dạng, phong phú, linh hoạt, ngoài việc tích hợp các hoạt động âm nhạc trong phạm vi hẹp còn tích hợp liên môn, xuyên môn theo một chủ điểm hoạt động đem đến cho trẻ khả năng liên hệ các đối tượng trong cuộc sống qua đó mở rộng vốn kiến thức cho trẻ. II. Một sồ giải pháp thực hiện chương trình đổi mới hình thức GDÂN ở độ tuổi mẫu giáo . 1.Tạo môi trường học tập an toàn, thân thiện cho trẻ. Môi trường học tập của trẻ có vị trí khá quan trọng trong việc tạo tâm thế học tập cho trẻ. Môi trường học tập gồm có: Môi trường bên trong và môi trường bên ngoài. Tuy nhiên, trong phạm vi bài viết này chúng ta chỉ đề cập đến môi trường bên trong lớp học. Môi trường bên trong lớp học để đáp ứng được yêu cầu cho trẻ học tập cần phải có các điều kiện sau: Một là, GV cần bố trí một cách khoa học nhằm tận dụng tốt nhất diện tích phòng học đồng thời chú ý sắp xếp các học cụ, để tạo môi trường học thân thiện, thoải mái cho trẻ. Ví dụ: Khi thực hiện các hoạt động Âm nhạc nói riêng hay các hoạt động khác theo một chủ điểm nhất định. Chẳng hạn, chủ điểm “Tết và mùa Xuân” với hoạt động rèn kỹ năng hát, múa minh họa thì cần chú ý trang trí lớp học cho thật sinh động theo chủ điểm giáo dục. Ngoài ra, khi tổ chức hoạt động âm nhạc cần bố trí đội hình hợp lý để tận dụng hết không gian lớp học đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho tất cả các trẻ trong lớp quan sát GV một cách tốt nhất nhằm kích thích trẻ hoạt động tích cực. Hai là, GV nhất thiết phải gần gũi trẻ, tạo môi trường giao tiếp giữa cô với trẻ, giữa trẻ với trẻ thật thân thiện để trẻ luôn có cảm giác an toàn, thoải mái trong bộc lộ cảm xúc, có như thế mới phát huy hết tư duy và khả năng sáng tạo của trẻ. Ba là, GV Chú ý theo dõi một cách thường xuyên cảm giác nhịp điệu, khả năng thẩm âm, khả năng phát âm của trẻ để có sự điều chỉnh, sửa sai cho trẻ kịp thời. Nên bố trí những trẻ yếu về khả năng hoạt động âm nhạc ngồi các vị trí thuận lợi (gần GV hoặc gần các trẻ có năng khiếu tốt) để trẻ có cơ hội tiếp xúc, học tập. Bốn là, bản thân GV cần thường xuyên rèn luyện các kỹ năng âm nhạc (Hát, múa, đàn...) một cách thành thạo để khi tổ chức các hoạt động âm nhạc có thể làm chủ được mọi tình huống đồng thời xử lý các yêu cầu của hoạt động âm nhạc một cách chính xác đem lại hiệu quả cao trong việc giáo dục thẩm mỹ âm nhạc cho trẻ. 2.Tổ chức tiết học nhẹ nhàng, tạo cảm giác thoải mái cho trẻ: So với các bậc học khác, ở bậc học mầm non lượng kiến thức truyền thụ cho trẻ không có gì phức tạp lắm. Tuy nhiên, vấn đề đáng quan tâm nhất của các GV mầm non 3 là nghệ thuật thu hút sự chú ý của trẻ. Vì thế có thể nói rằng tiết học nào thu hút được sự chú ý của trẻ tức là tiết học đó đã thành công được 50%. GV cần chú ý thiết kế phần trò chuyện một cách sinh động nhằm thu hút sự chú ý của trẻ sau đó dẫn dắt thật khéo léo để vào bài một cách nhẹ nhàng tạo cảm giác thoải mái, gần gũi, thân thiện trong lớp học. Trong quá trình tổ chức tiết học luôn tạo những tình huống có vấn đề hoặc dùng lời dẫn dắt cho trẻ hoạt động để trẻ tuy học nhưng có cảm giác như không học (Cảm giác đang chơi) Ví dụ: chủ điểm “Thế giới Động Vật” khi dạy với đề tài: “Rửa mặt như mèo” – Hàn Ngọc Bích, GV hóa trang và đóng vai chú mèo lười đồng thời sử dụng hệ thống câu hỏi đàm thoại phù hợp với nhân vật để gây sự chú ý và tạo hứng thú cho trẻ sau đó dùng tình huống để dẫn dắt giới thiệu bài. Trẻ sẽ rất thú vị khi được tiếp xúc với nhưng nhân vật, tình huống ngộ nghĩnh. Tiếng cười nói hồn nhiên của trẻ trong những câu chuyện, tình huống ... do cô đem lại sẽ kích thích trẻ hào hứng, say mê trong khi học. Ngoài ra, khi tổ chức các hoạt động âm nhạc, GV nhất thiết phải dựa vào hoạt động trọng tâm. Thời lượng cho hoạt động trọng tâm chiếm khoảng từ 45% đến 50% thời lượng của tiết học theo độ tuổi. 3. Sử dụng các loại nhạc cụ - Học cụ thu hút sự chú ý của trẻ: Trong quá trình dạy học môn âm nhạc ngoài việc tạo môi trường học tập thân thiện cho trẻ, GV cần chuẩn bị tốt đồ dùng (phục trang, đạo cụ, học cụ, nhạc cụ...) để giúp cho tiết học âm nhạc đạt hiệu quả. Để trẻ thích thú trong tiết học âm nhạc, GV cần chuẩn bị tốt học cụ theo hướng tự tạo sau: Một là, GV cần tự tạo các đồ dùng âm nhạc với các loại vật liệu có thể tận dụng được trong cuộc sống hằng ngày như: sọ dừa, vỏ lon bia, muỗng gỗ, thanh tre, vỏ hộp sữa loại có thể tích lớn…để làm các nhạc cụ cho hoạt động gõ đệm của trẻ. Nên sử dụng đa dạng các loại vật liệu tạo ra âm thanh, để trẻ so sánh các tiếng gõ đệm khác nhau được phát ra từ các vật liệu khác nhau. Ví dụ: Nắp sữa làm trống lắc, vỏ lon bia bỏ các loại hạt vào dùng để lắc theo các dạng tiết tấu khác nhau.... Cần chú ý trang trí các dụng cụ gõ đệm thật sinh động để thu hút trẻ. Hai là, tạo các trang phục, đạo cụ cho cô và trẻ hoạt động múa và minh họa thật đa dạng, phong phú: Nên dùng các ống hút nước, dây buộc hàng nhiều màu sắc, mút bittis, giấy màu các loại , lá cây để tạo các kiểu trang phục lạ mắt, hấp dẫn trẻ. 4.Rèn tính kỷ luật, các kỹ năng kích thích sự sáng tạo cho trẻ: Trong quá trình dạy học, ngay từ đầu năm học, GV cần chú ý rèn nề nếp cho trẻ để trong tiết học trẻ thực hiện các yêu cầu của cô một cách nhanh chóng, chính xác, có như vậy tiết học mới đạt hiệu quả, không làm ảnh hưởng đến tiến độ tiết học. GV cần rèn trẻ các nề nếp sau: Một là, trẻ biết thực hiện theo hiệu lệnh, khẩu lệnh, biết tạo nhóm, biết xếp hàng từ đó rèn thêm tính kỷ luật đồng thời tích cực hướng dẫn trẻ hoạt động âm nhạc theo nhóm, cá nhân... nhằm tạo cho trẻ tính mạnh dạn, tự tin khi trẻ tham gia các hoạt động nói trên. Hai là, rèn thêm cho trẻ một số động tác múa cơ bản như: nhún ký, cuộn tay, hái đào (một tay, hai tay)… để trẻ vận dụng trong khi thực hành múa sáng tạo. Ba là, GV nên gợi ý cho trẻ tự thỏa thuận, tự chọn các vận động tùy thích theo sáng tạo của trẻ. Cô có thể dùng lời để khuyến khích, động viên trẻ thực hiện các hoạt động sáng tạo khác nhau tạo nên sự đa dạng, phong phú trong khi thực hành hoạt động hát, múa và vận động theo nhạc. Môn học âm nhạc là môn nghệ thuật tích hợp chức năng giáo dục có đặc trưng cơ bản mang tính thời gian nên cần phải rèn các kỹ năng âm nhạc cho trẻ thường xuyên để giúp 4 trẻ khắc sâu các hình tượng nghệ thuật âm nhạc thông qua giai điệu, tiết tấu, lời ca, nhịp độ, tốc độ.... Mặt khác, rèn các kỹ năng âm nhạc mọi lúc mọi nơi cũng là một biện pháp giúp trẻ có kỹ năng phối hợp giữa các cá nhân với tập thể tổ, nhóm, lớp... giữa các tập thể nhỏ với tập thể lớn hơn. Thời gian thực hiện hoạt động nầy được thực hiện vào các thời điểm trong ngày của trường lớp mầm non như: giờ đón trẻ, giờ hoạt động ngoài trời, giờ hoạt động góc, giờ sinh hoạt chiều, giờ trả trẻ.... Thông qua các hoạt động lễ hội ở trường mầm non, GV tổ chức tập luyện chương trình văn nghệ chú ý tạo điều kiện cho đa phần trẻ được tham gia nhằm giúp trẻ có cơ hội thể hiện mình trong tập thể qua đó kích thích hứng thú của trẻ với bộ môn âm nhạc. Ví dụ: Lễ hội 20/11, tết Dương lịch, mừng ngày 8/3 và Lễ tổng kết năm học.... 5.Tích hợp liên môn, xuyên môn theo một chủ điểm giáo dục: Theo chương trình đổi mới hình thức GDÂN cho trẻ theo hướng tích hợp có thể lồng ghép, kết hợp với tất cả các bộ môn khác làm cho quá trình dạy học trở nên sinh động hơn. Sự hổ trợ giữa các môn học với nhau trong một chủ điểm tạo sự thống nhất trong việc chăm sóc, giáo dục trẻ. Ví dụ: +Môn âm nhạc: Chủ điểm “Phương tiện giao thông” - Đề tài: “Em tập lái ô tô” - Đoàn Phi. Có thể tích hợp với các môn học khác như: Làm quen văn học qua bài thơ “Con đường của bé”; với môn tạo hình trẻ có thể tô màu các phương tiện giao thông.... +Môn Văn học: Chủ điểm “Thế giới động vật” - Đề tài: “ Chú thỏ tinh khôn” có thể tổ chức cho trẻ vận động theo bài: “ Trời nắng - Trời mưa” +Môn MTXQ: Chủ điểm “Thế giới động vật” - Đề tài: Động vật nuôi trong gia đình, có các bài hát “Một con vịt”, “Con gà trống”. + Môn Toán: Chủ điểm “Bản thân” - Đề tài: “Cao hơn – thấp hơn” có bài hát “Năm ngón tay ngoan”.... Mục đích của việc tích hợp liên môn xuyên môn theo một chủ điểm nhằm rèn cho trẻ tư duy khái quát, tổng hợp trong khi lĩnh hội kiến thức. 6. Phối hợp giữa nhà trường với phụ huynh: Việc thực hiện chương trình đổi mới hình thức GDÂN cho trẻ theo hướng tích hợp đòi hỏi phải được thực hiện một cách đồng bộ. Chính vì vậy, GV cần vận động phụ huynh hỗ trợ cho lớp học một phần nhỏ các vật liệu cần thiết dùng chế tạo các học cụ cho trẻ. Để thực hiện công tác tuyên truyền phụ huynh được tốt ngoài việc lên bảng tin về chương trình dạy theo chủ điểm cần cập nhật tin hàng tuần, hằng ngày để phụ huynh biết cùng phối hợp với giáo viên rèn luyện thêm cho trẻ. Vận động phụ huynh hổ trợ vật liệu để làm học cụ cho trẻ bao gồm: Thùng giấy, vỏ hộp bia, vỏ hộp nước ngọt, vỏ lon sữa, chai nhựa , dụng cụ hóa trang… để tự tạo phục trang, đạo cụ phục vụ các hoạt động âm nhạc của trẻ. III.Kết luận: Như trên đã nói, chương trình đổi mới hình thức GDÂN ở độ tuổi mẫu giáo thật sự mang lại hiệu quả nhất định trong công tác chăm sóc và giáo dục trẻ. Để đạt được chất lượng môn học, chúng ta cần thực hiện tốt một số nội dung cụ thể sau: Một là, việc tạo điều kiện cho trẻ tham gia các hoạt động trong tiết học âm nhạc một cách tích cực, đồng thời tạo cảm giác an toàn, thân thiện, thoải mái cho trẻ. Muốn thế, GV Cần tích cực trao đổi, học hỏi kinh nghiệm của đồng nghiệp. Mặt khác, bản thân cần phải tăng cường luyện tập các kỹ năng âm nhạc (Hát, múa, đàn...). Ngoài ra, cần cập nhật kịp thời các thông tin về chăm sóc giáo dục trẻ theo phương pháp mới để thiết kế các hoạt động của trẻ thật sinh động gây hứng thú cho trẻ trong giờ học. 5 Hai là, giáo viên nên gần gũi, thân thiện với trẻ nhằm phát hiện những tài tăng, sáng tạo đang tiềm ẩn trong lớp học để kịp thời khen ngợi đồng thời có kế hoạch với phụ huynh bồi dưỡng tài năng âm nhạc cho đất nước. Mặt khác, cần động viên sửa sai và tạo môi trường học tốt cho những trẻ còn yếu về năng khiếu này. Ba là, lắng nghe ý kiến đóng góp xây dựng của đồng nghiệp và phụ huynh, biết sửa chữa khuyết điểm và phát huy ưu điểm của bản thân. Cần ghi nhật ký hằng ngày, tự rút kinh nghiệm sau mỗi hoạt động để tránh lặp lại những hạn chế đã mắt phải trong quá trình dạy học nhằm đạt hiệu quả cao hơn trong các tiết dạy sau. Bốn là, GV là người nắm vững các nguyên tắc giáo dục trẻ. Vì thế cần phải tích cực thực hiện tốt công tác tuyên truyền các quan điểm, nguyên tắc giáo dục trẻ với phụ huynh để họ cùng phối hợp với nhà trường làm tốt công tác này. Năm là, để thực hiện tốt công tác chăm sóc và giáo dục trẻ, hơn ai hết cô giáo mầm non cần phải hết lòng yêu nghề, mến trẻ, luôn trau dồi đạo đức nhà giáo, thực hiện phương châm “Cô giáo là mẹ hiền”. Đặc biệt, cần tạo cảm giác an toàn, thân thiện cho trẻ để trẻ mạnh dạn, tự tin bộc lộ những ý tưởng sáng tạo của chúng. Tin tưởng tất cả chúng ta ai ai cũng xứng đáng là cô giáo tốt, hết lòng chăm sóc, giáo dục trẻ thành chủ nhân tương lai của đất nước. Viết tại TP.Buôn Ma Thuột, ngày 22 tháng 02 năm 2009 Tài liệu tham khảo: - Vụ Giáo dục mầm non “Hướng dẫn thực hiện đổi mới hình thức tổ chức hoạt động giáo dục trẻ mẫu giáo 3 – 4 tuổi” – Hà Nội – 2002. - Vụ Giáo dục mầm non “Tài liệu hướng dẫn bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên mầm non chu kì I ” – 2005 - Sở Giáo dục và đào tạo Đăk Lăk “Tài liệu hướng dẫn bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên mầm non chu kì II” – 2006 - Hoàng văn Yến “Hướng dẫn thực hiện chương trình âm nhạc mẫu giáo theo nội dung đổi mới hình thức tổ chức hoạt động giáo dục mầm non” – 2006.