Tăng cường hiệu quả hoạt động tư vấn học tập thông qua dạy học tự định hướng

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 9 (34) - Thaùng 11/2015 51 Tăng cường hiệu quả hoạt động tư vấn học tập thông qua dạy học tự định hướng Strengthening the efficiency of academic advising by means of self-directed teaching ThS. Nguyễn Thị Cẩm Vân Trường Đại học Sài Gòn M.A. Nguyen Thi Cam Van Sai Gon University Tóm tắt Công tác tư vấn học tập trong phương thức đào tạo theo tín chỉ giúp sinh viên tự lập kế hoạch học tập và xây dựng lộ trình học tập hợp lý. Còn dạy học tự định hướng là hoạt động dạy học dựa trên sự tự chủ của người học trong việc xác định mục tiêu học tập, thiết lập kế hoạch học tập và thực hiện kế hoạch học tập. Do đó hoạt động này rất phù hợp để vận dụng trong việc tư vấn học tập. Trên cơ sở nhiệm vụ của giảng viên cố vấn học tập, bài báo trình bày các giai đoạn cụ thể của tiến trình vận dụng dạy học tự định hướng trong hoạt động tư vấn nhằm nâng cao kết quả học tập của sinh viên và góp phần nâng cao hiệu quả đào tạo. Từ khóa: tư vấn học tập, tín chỉ, đào tạo theo tín chỉ, tự định hướng, dạy học tự định hướng Abstract The academic advising in the credit education is to help students prepare themselves their study plan and develop a reasonable study route. While self-directed teaching bases on students’ high-leveled self- control to define study goal, to establish and implement a study plan. Therefore, that method is quite suitable to be applied in academic advising. Within the scope of a tutor’s duty, the article focuses on specific steps of the route of applying self-directed teaching into academic advising to improve students’ results and contribute to upgrade the teaching efficiency. Key word: academic advising, credit, credit education, self-directed, self-directed teaching 1. Mở đầu Hoạt động cố vấn học tập (CVHT) là hoạt động đặc thù trong phương thức đào tạo theo tín chỉ. Với phương thức đào tạo theo tín chỉ, quy trình đào tạo hay thời khóa biểu không quy định hay sắp xếp đồng loạt cho toàn thể sinh viên. Mỗi sinh viên được chủ động tích lũy dần các môđun kiến thức theo năng lực, theo hoàn cảnh của mình để hoàn tất khóa học, đạt được văn bằng. Đầu mỗi học kỳ, sinh viên chủ động đăng ký khối lượng học tập phù hợp với điều kiện riêng của mình và phù hợp với quy định chung của trường. Sinh viên được lựa chọn học phần, giảng viên, giờ học, số lượng tín chỉ cần tích lũy trong học kỳ để học theo kế hoạch riêng, thời khóa biểu riêng phù hợp với nhu cầu và 52 điều kiện của mình. Như vậy mỗi sinh viên phải tự quyết định phương hướng, kế hoạch học tập cho bản thân. Đây là điều không dễ đối với sinh viên, nhất là sinh viên năm thứ nhất chưa quen với việc học tập theo tín chỉ. Chính vì thế, lực lượng giảng viên CVHT có nhiệm vụ tư vấn, giúp đỡ cho sinh viên trong quá trình học tập tại trường ĐH. Mà quan trọng nhất là giúp đỡ sinh viên xây dựng và thực hiện kế hoạch học tập cá nhân. Tuy nhiên, thực tế đào tạo theo tín chỉ trong thời gian qua cho thấy sinh viên mắc nhiều sai lầm khi đăng ký môn học dẫn đến kết quả học tập kém. Bên cạnh nguyên nhân do sinh viên chưa nắm được quy trình học vụ trong đăng ký môn học, chưa nắm được quy chế đào tạo; còn có nguyên nhân do công tác CVHT chưa hiệu quả dẫn đến sv đăng ký môn học chưa đúng với sức học và điều kiện của bản thân. Thực trạng này đặt ra vấn đề cần phải vận dụng những phương pháp phù hợp trong hoạt động tư vấn học tập của giảng viên CVHT nhằm giúp sinh viên thể hiện sự tự chủ, tự xây dựng được lộ trinh học tập phù hợp với năng lực, sở thích và điều kiện riêng của bản thân. Dạy học tự định hướng (DHTĐH) là hoạt động dạy học dựa trên sự tự chủ của người học trong việc xác định mục tiêu học tập, thiết lập kế hoạch học tập và thực hiện kế hoạch học tập. Do đó hoạt động này rất phù hợp để vận dụng vào quá trình đào tạo theo tín chỉ nói chung và công tác CVHT nói riêng nhằm nâng cao kết quả học tập của sinh viên, góp phần nâng cao hiệu quả đào tạo. 2. Nội dung 2.1. Hoạt động cố vấn học tập trong phương thức đào tạo theo tín chỉ Hiện nay mỗi trường đại học đều có quy định khác nhau về nhiệm vụ của giảng viên CVHT. Nhìn chung giảng viên CVHT có 2 chức năng cơ bản: - Tư vấn, trợ giúp sinh viên trong quá trình học tập, nghiên cứu khoa học, định hướng nghề nghiệp; - Quản lý sinh viên trong quá trình học tập và rèn luyện tại trường. - Cụ thể, với chức năng tư vấn, trợ giúp sinh viên học tập thì nhiệm vụ của giảng viên CVHT bao gồm [2]: - Tổ chức, triển khai các quy chế, quy định về học chế tín chỉ, quyền và nghĩa vụ của sinh viên. - Tư vấn cho sinh viên phương pháp học ở bậc đại học, phương pháp nghiên cứu khoa học, kỹ năng thu thập, xử lý thông tin, tài liệu học tập. - Hướng dẫn cho sinh viên hiểu biết về chương trình đào tạo toàn khóa, chương trình đào tạo chuyên ngành và cách lựa chọn các học phần đăng ký ở các học kỳ; - Tư vấn và hỗ trợ sinh viên xây dựng kế hoạch học tập cá nhân, ra các quyết định học tập hợp lý. Trong đó nhiệm vụ quan trọng nhất của giảng viên CVHT là tư vấn, trợ giúp cho sinh viên xây dựng kế hoạch học tập (lộ trình học tập) hợp lý trong từng học kỳ, từng năm học hay cả quá trình đào tạo. Việc lập kế hoạch học tập của sinh viên phải phù hợp với: - Nguyên tắc dân chủ hóa của phương thức đào tạo theo tín chỉ và quan điểm dạy học lấy người học làm trung tâm: phù hợp với năng lực, điều kiện, nhu cầu và sở thích của sinh viên. - Quy chế đào tạo theo tín chỉ và quy định của nhà trường: lưu ý những môn học có thể học trước (học vượt); những môn học cần học trước (điều kiện tiên quyết); những môn đại cương, môn chung có thể học trong các học kỳ phụ mà không ảnh hưởng đến tiến độ học tập các môn chuyên ngành.v.v 53 - Kết quả học tập của cá nhân: lưu ý môn học nào có kết quả yếu nên học lại để cải thiện điểm, môn học nào chưa đạt bắt buộc phải học lại 2.2. Hoạt động dạy học tự định hướng Hoạt động DHTĐH, xuất phát từ phương pháp học tập tự định hướng (HTTĐH). Khái niệm về Học tập tự định hướng (self-directed learning) đã được các nhà nghiên cứu giáo dục đưa ra và xây dựng cơ sở lý luận từ khoảng 50 năm trước. Các tác giả như: Cyril Houle nghiên cứu động cơ học tập của những người trưởng thành (1961), Allen Tough công bố những dự án học tập dành cho người trưởng thành (1971), Malcolm Knowles xuất bản tác phẩm Học tập tự định hướng (1975); đã góp phần xây dựng nền tảng lý luận ban đầu cho HTTĐH [4]. Cho đến nay với sự phát triển nhiều ý tưởng mới, HTTĐH đã được quan tâm nghiên cứu và ứng dụng rộng rãi trên thế giới, đặc biệt là tại Mỹ. Có thể hiểu HTTĐH là quá trình học tập theo phương hướng do người học tự xác định từ nhu cầu học tập của chính mình. Theo đó, từ nhu cầu, hứng thú và điều kiện học tập của bản thân; người học chủ động xác định phương hướng, chiến lược học tập; xây dựng kế hoạch học tập; thực hiện kế hoạch và đánh giá kết quả học tập với sự trợ giúp của giáo viên. Nói cách khác, quá trình HTTĐH là quá trình học tập chủ động ở mức độ cao của người học ngay từ giai đoạn đầu khi xác định phương hướng, chiến lược cho việc học tập. Thuật ngữ Dạy học tự định hướng được sử dụng để phân biệt với hoạt động dạy học theo sự định hướng của giáo viên. Bản chất của hoạt động DHTĐH là tổ chức cho người học thực hiện quá trình HTTĐH. Từ ý nghĩa của khái niệm HTTĐH, có thể hiểu: Dạy học tự định hướng là hoạt động dạy học theo phương hướng do người học tự xác định từ nhu cầu, năng lực và điều kiện học tập của chính mình. Trong đó người học chủ động xác định mục tiêu học tập, xây dựng kế hoạch học tập và tự lực thực hiện các nhiệm vụ học tập dưới sự điều phối của giáo viên để lĩnh hội tri thức. Trong DHTĐH, người học trao đổi với giáo viên để thiết kế chương trình học tập nhằm đạt mục tiêu học tập của chính mình và và đạt mục tiêu đào tạo của nhà trường. Đồng thời, thông qua quá trình DHTĐH, giáo viên giúp người học phát triển các kỹ năng HTTĐH như: kỹ năng xác lập mục tiêu, kỹ năng xây dựng kế hoạch thực hiện nhiệm vụ học tập, kỹ năng tự quản lý quá trình học tập, kỹ năng tự giám sát v.v... Trong dạy học giáo viên định hướng, giáo viên: Trong dạy học tự định hướng, giáo viên: - Quyết định mục tiêu và nội dung bài học sẽ giảng dạy. - Quyết định mục tiêu dạy học - Yêu cầu người học lập mục tiêu học tập. Thỏa thuận với người học để lựa chọn nội dung học tập nhằm đạt mục tiêu học tập của người học và đạt mục tiêu dạy học của giáo viên. 54 Trong dạy học giáo viên định hướng, giáo viên: Trong dạy học tự định hướng, giáo viên: - Trình bày nội dung từng bài học. - Dạy người học những kỹ năng và quy trình lập kế hoạch, thực hiện nhiệm vụ học tập để lĩnh hội kiến thức - Thiết lập các bài tập và các dự án học tập - Thỏa thuận với người học để đề xuất các bài tập và dự án học tập. - Giám sát quá trình thực hiện nhiệm vụ học tập của người học - Hướng dẫn người học thực hiện các nhiệm vụ học tập, tự giám sát và tự quản lý quá trình học tập của chính mình - Kiểm tra và đánh giá kết quả thực hiện của người học - Nhận xét sự tự đánh giá của ngưởi học về kết quả thực hiện của họ. - Đánh giá quá trình và kết quả của người học Tiến trình chung của DHTĐH diễn ra qua các giai đoạn sau: 55 2.3. Vận dụng dạy học tự định hướng trong hoạt động tư vấn học tập Hoạt động tư vấn học tập được thực hiện vào đầu khóa học và trong từng học kỳ, từng năm học. Giảng viên CVHT có thể vận dụng DHTĐH trong việc tư vấn sinh viên về chiến lược học tập cho từng mốc thời gian. Cụ thể việc vận dụng DHTĐH trong các hoạt động tư vấn cho sinh viên có thể thực hiện như sau:  Hoạt động tư vấn đầu khóa học Giảng viên hướng dẫn sinh viên xác định phương hướng học tập riêng cho bản thân trong suốt quá trình đào tạo từ đó có kế hoạch cụ thể cho quá trình học tập.  Hoạt động tư vấn trong từng học kỳ, từng năm học: hoạt động này thường diễn ra đầu học kỳ hay đầu năm học, khi SV chuẩn bị đăng ký môn học. Giảng viên hướng dẫn sinh viên xác định phương hướng học tập cho từng học kỳ, từng năm học tùy thuộc vào khả năng, điều kiện của từng cá nhân. Dựa vào đó sinh viên lập kế hoạch học tập cho học kỳ, năm học và thực hiện theo kế hoạch. Hoạt động tư vấn cho từng học kỳ, từng năm học có các hoạt động tư vấn nhằm lập kế hoạch học tập cho học kỳ, năm học; học tích lũy tín chỉ; học cải thiện kết quả môn học; học môn ngoài chương trình đào tạo (để lấy văn bằng 2). Nội dung cụ thể tiến trình DHTĐH trong hoạt động tư vấn học tập bao gồm các bước như sau: a. Chuẩn bị - Chuẩn bị các văn bản, tài liệu cần thiết: giảng viên thông báo cho sinh viên những thông tin cần thiết để sinh viên có thể lập kế hoạch học tập cho bản thân. Tùy theo hoạt động tư vấn đầu khoá học hay tư vấn đầu học kỳ, các thông tin này bao gồm: + Chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo: chuẩn đầu ra là cam kết của nhà trường đối với xã hội về chất lượng đào tạo. Trong chuẩn đầu ra chứa đựng các mục tiêu của chương trình đào tạo một cách cụ thể và chi tiết. Do đó SV cần nắm rõ chuẩn đầu ra của ngành học để có hướng phấn đấu phù hợp. + Chương trình đào tạo của ngành: nội dung các khối kiến thức trong chương trình đào tạo, các môn học tiên quyết, môn học trước, môn học song hành + Kế hoạch đào tạo (lộ trình mẫu) cho từng học kỳ và cho cả khoá học. + Sơ đồ cây chương trình đào tạo (sơ đồ học thuật) thể hiện mối liên quan giữa các môn học trong chương trình đào tạo. + Quy chế đào tạo về điều kiện tốt nghiệp, điều kiện học vượt, học chậm tiến độ. + Quy định của trường về đăng ký môn học, hủy môn học, đăng ký bổ sung. v.v... + Quy định của trường về số tín chỉ phải tích luỹ trong mỗi học kỳ, số điểm trung bình mỗi học kỳ phải đạt. - Hướng dẫn sinh viên tự đánh giá khả năng và điều kiện và nhu cầu học tập. Dựa vào mục tiêu đào tạo của ngành hay chuyên ngành cùng với tiến độ học tập của bản thân, sinh viên tự đánh giá khả năng và điều kiện của bản thân có thể đáp ứng mục tiêu học tập cho từng giai đoạn, từng học kỳ. Đồng thời xác định nhu cầu học tập trong học kỳ đáp ứng theo quy định về số tín chỉ tích luỹ và số điểm tích luỹ. b. Xác định phương hướng - Tìm hiểu và thống nhất phương hướng học tập của sinh viên: giảng viên tìm hiểu nhu cầu, năng lực, điều kiện học tập của sinh viên để có cơ sở trao đổi với sinh viên tìm phương hướng học tập phù hợp. - Hướng dẫn xác định mục tiêu học 56 tập: giảng viên hướng dẫn SV xác định mục tiêu học tập (mục tiêu phấn đấu) của bản thân bao gồm: mục tiêu gần, mục tiêu xa. Việc yêu cầu sinh viên xác định mục tiêu phấn đấu một cách cụ thể cũng nhằm khơi dậy động cơ học tập, kích thích tính tự giác, chủ động trong học tập của sinh viên. Cụ thể ở giai đoạn này, sinh viên cần xác định số tín chỉ cần đạt được, xác định số lượng các môn học sẽ học trong học kỳ. c. Lập kế hoạch dạy học - Giảng viên lập kế hoạch tư vấn theo phương hướng học tập của sinh viên: giảng viên lập kế hoạch làm việc với sinh viên, lấy thông tin cần thiết về sinh viên, điều kiện học tập cũng như tiến độ học tập của sinh viên để có kế hoạch tư vấn thích hợp. Nếu là tư vấn đầu khóa học, giảng viên cũng thông báo cho sinh viên biết lịch làm việc hoặc lịch tư vấn cụ thể để sinh viên dễ dàng tìm đến khi gặp vấn đề cần giảng viên CVHT hỗ trợ. - Hướng dẫn sinh viên xây dựng kế hoạch học tập cho học kỳ hoặc năm học: giúp sinh viên xác định lộ trình học tập riêng cho bản thân trong học kỳ, cho năm học. Sinh viên dựa vào lộ trình mẫu mà nhà trường đã công bố, dựa vào hoàn cảnh, khả năng cũng như nhu cầu của mình để lập kế hoạch học tập hợp lý. - Giảng viên tư vấn và thống nhất với sinh viên lộ trình học tập tối ưu. Việc xác định các môn học cụ thể sẽ đăng ký học phải phù hợp với năng lực và điều kiện học tập của mỗi cá nhân sinh viên: không ít quá dẫn đến không kịp tiến độ, nhưng cũng không nhiều quá gây quá tải đối với sinh viên. Cần lưu ý việc lựa chọn các môn học phải đáp ứng điều kiện tiên quyết cho những môn học xa hơn, phải phân bố đều trong các khối kiến thức đã được quy định trong chương trình đào tạo. Tránh việc quá chú trọng vào các môn học chuyên ngành mà bỏ quên các khối kiến thức đại cương, kiến thức ngoại ngữ, kiến thức tin học. v.v... d. Thực hiện kế hoạch dạy học - Hỗ trợ sinh viên đăng ký học phần theo kế hoạch học tập (lộ trình học tập) đã thống nhất với giảng viên CVHT. Khi việc đăng ký học phần gặp trở ngại: lớp học phần đã đủ sỉ số, lớp học phần có sỉ số quá it không thể mở, lớp học phần bị trùng giờ với các học phần khác. v.v... giảng viên giúp sinh viên điều chỉnh kế hoạch học tập và đăng ký bổ sung. Đây là bước quan trọng rất cần sự tư vấn của giảng viên CVHT để giúp các sinh viên điều chỉnh kế hoạch học tập một cách hiệu quả nhất. Việc điều chỉnh kế hoạch học tập của một học kỳ sẽ dẫn đến thay đổi cả kế hoạch học tập của năm học và kế hoạch toàn khóa của cá nhân sinh viên. Do đó, kế hoạch học tập cần được điều chỉnh thật hợp lý. - Giám sát quá trình sinh viên thực hiện theo kế hoạch học tập: theo dõi và tư vấn, hỗ trợ giải quyết những khó khăn hoặc trở ngại trong quá trình sinh viên thực hiện kế hoạch học tập theo thời khóa biểu của cá nhân. Ở giai đoạn này, giảng viên cũng hướng dẫn sinh viên tự giám sát và quản lý quá trình học tập của bản thân. Quá trình điều chỉnh kế hoạch học tập chỉ diễn ra ở thời gian đầu của giai đoạn thực hiện phương án dạy học. Sau khi sinh viên đăng ký học phần thành công thì giảng viên xác nhận kết quả và cập nhật kết quả này để theo dõi quá trình thực hiện kế hoạch học tập của sinh viên. Trong giai đoạn này giảng viên thường xuyên theo dõi để có thể đánh giá chính xác việc thực hiện kế hoạch học tập của sinh viên. Tại nhiều trường dại học, kế hoạch học tập của sinh viên là cơ sở để bộ phận giáo vụ tổ chức 57 mở nhóm môn học trong học kỳ. e. Đánh giá - Đánh giá và hướng dẫn tự đánh giá quá trình: đánh giá sự nỗ lực, tích cực trong học tập các môn học. - Đánh giá và hướng dẫn tự đánh giá kết quả: thống kê kết quả các môn học đã đạt được và so sánh với mục tiêu đặt ra ban đầu. Kết quả đánh giá này là căn cứ để sinh viên lập kế hoạch học tập cho giai đoạn kế tiếp. 3. Kết luận DHTĐH là hoạt động dạy học theo quan điểm dạy học hướng vào người học, tôn trọng nhu cầu, sự khác biệt trong tư duy và điều kiện của người học chứ không phải áp đặt một khuôn mẫu nhất định cho tất cả. Yếu tố này rất phù hợp với nguyên lý của phương thức đào tạo theo tín chỉ. Do đó có thể vận dụng DHTĐH vào những hoạt động của giảng viên như: giảng dạy chuyên môn, tư vấn học tập, hướng dẫn thực hiện khóa luận hay nghiên cứu khoa học. v.v Trong hoạt động CVHT, để có thể tư vấn cho sinh viên xây dựng kế hoạch học tập phù hợp với cá nhân sinh viên và phù hợp với mục tiêu của chương trình đào tạo, giảng viên CVHT phải nắm vững chương trình đào tạo, có kinh nghiệm giảng dạy trong học chế tín chỉ, nắm vững các quy chế, quy định của nhà trường. Giảng viên CVHT cần hoạt động tích cực, năng động, gần gũi với sinh viên để nắm bắt được nhu cầu, điều kiện, năng lực thực tế của sinh viên. Từ đó mới có thể tư vấn cho sinh viên những quyết định học tập hợp lý, góp phần nâng cao hiệu quả đào tạo. Tài liệu tham khảo 1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007), Quy chế đào tạo đại học, cao đẳng hệ chính quy theo hệ thống tín chỉ (Ban hành kèm theo Quyết định số 43/2007/QĐ-BGDĐT ngày 15/8/2007 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo). 2. Đại học Sài Gòn (2009), Quy định Cố vấn học tập (Ban hành kèm theo Quyết định số 1799/QĐ-ĐHSG-ĐT ngày 01/09/2009 của Hiệu trưởng Trường Đại học Sài Gòn). 3. Lâm Quang Thiệp (05/2010), Về phương pháp dạy, học và đánh giá kết quả học tập trong hệ thống tín chỉ, Kỷ yếu Hội thảo khoa học toàn quốc: “Đổi mới phương pháp giảng dạy đại học theo hệ thống tín chỉ”, Chuyên san của Tạp chí Đại học Sài Gòn, tr.8 – 13. 4. Guglielmino L.M., Long H.B., Hiemstra R., (2004), “Historical Perspectives Series: Self- Direction in Learning in the United States”, International Journal of Self-directed Learning, 1(1), (p.1). Ngày nhận bài: 20/7/2015 Biên tập xong: 05/11/2015 Duyệt đăng: 10/11/2015