Ứng dụng phần mềm powerpoint trong giảng dạy Địa lý tự nhiên các châu

Khoa ðịa lý - 50 năm xây dựng và phát triển 76 ỨNG DỤNG PHẦN MỀM POWERPOINT TRONG GIẢNG DẠY ðỊA LÝ TỰ NHIÊN CÁC CHÂU ðẶNG THỊ HUỆ Khoa ðịa lý, Trường ðHSP Hà Nội I. ðẶT VẤN ðỀ Ngày nay, sự phát triển như vũ bão của công nghệ ñiện tử, thông tin và truyền thông ñã ảnh hưởng rất lớn ñến các ngành khoa học, trong ñó có giáo dục và ñào tạo. Việc ñưa những thành tựu khoa học và công nghệ ñó vào trong giáo dục ñã tạo nên chuyển biến tích cực trong ñổi mới nội dung và phương pháp dạy học. Trên ñà ñổi mới ñó, quá trình dạy học của các cán bộ giảng viên khoa ðịa lý ngày càng ñược tin học hóa. Môn ðịa lý tự nhiên các châu là môn học có nhiều khó khăn ñối với sinh viên nước ta do khối lượng kiến thức phong phú, ña dạng và có nhiều ñịa danh khó nhớ, nhiều hiện tượng, cảnh quan thiên nhiên, con người và ñời sống rất xa lạ với ñất nước ta nên khó nhận thức ñược ngay. Ngoài ra, các phương tiện dạy học cơ bản như bản ñồ treo tường, Atlat... hầu như rất ít, nếu có chỉ ở mức ñộ bản ñồ giáo khoa, atlat phổ thông... sinh viên hầu như phải "học chay" nên khó hiểu, khó nhớ. Việc ứng dụng phần mềm PowerPoint ñã giúp cho các cán bộ giảng dạy khoa ðịa lý nói chung và bộ môn ðịa lý tự nhiên các lục ñịa nói riêng tổ chức bài giảng hiệu quả hơn, khắc phục các khó khăn trên. ðồng thời qua thực tế sử dụng giúp cho các giảng viên có những suy nghĩ, ñổi mới ñể nâng cao hiệu quả dạy học học phần ðịa lý tự nhiên các châu bằng phần mềm này. II. ỨNG DỤNG PHẦN MỀM POWERPOINT TRONG GIẢNG DẠY ðỊA LÝ TỰ NHIÊN CÁC CHÂU 1. Ứng dụng phần mềm PowerPoint trong giảng dạy ðịa lý tự nhiên các châu a. Thiết kế các hoạt ñộng dạy học Tác dụng lớn nhất của phần mềm PowerPoint là cho phép người sử dụng có thể thiết kế các slide theo ý muốn. Sử dụng phần mềm này, chúng tôi xây dựng bố cục bài giảng, ñưa kiến thức trình bày lên các slide của tiết học. Nội dung bài giảng ñược thiết kế chi tiết, song không quá dài dòng, chỉ trình chiếu những vấn ñề chính, không ñưa toàn bộ nội dung bài giảng, ví dụ: khi dạy bài Các ñới cảnh quan lục ñịa Nam Mỹ, chúng tôi thiết kế khoảng 20 slide. ðó là các ý chính mà giảng viên và sinh viên sẽ cùng nhau tìm hiểu, phân tích, là những nội dung chính mà sinh viên cần ghi nhớ. Các slide kết hợp ñồng thời với các hiệu ứng animation, transition, các siêu liên kết hyperlink... sẽ giúp nội dung bài giảng thêm phong phú, hấp dẫn, linh hoạt. Nghiên cứu khoa học và ñổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy ñịa lý 77 b. Phối hợp các phương pháp dạy học Các phương pháp dạy học ñịa lý hiện nay rất phong phú và ña dạng từ dạy học truyền thống ñến hiện ñại. Sử dụng phần mềm PowerPoint, giáo viên có thể phối hợp các phương pháp dạy học hiện ñại, tích hợp các phương pháp dạy học tích cực vào bài giảng. Từ trước ñến nay, phương pháp thuyết trình thường ñóng vai trò chủ ñạo trong bộ môn ðịa lý tự nhiên các châu, ñiều ñó ñã phần nào làm giảm chất lượng học tập bộ môn. ðịa lý tự nhiên các châu có khối lượng kiến thức phong phú, ña dạng, nhiều hiện tượng, cảnh quan thiên nhiên, nhiều ñịa danh khó nhớ. Bài giảng trên PowerPoint giúp khắc phục những khó khăn nói trên. PowerPoint trợ giúp rất tích cực khi giáo viên thuyết trình, các giáo viên thiết kế ý chính của bài lên các slide, ñây là cái sườn ñể thầy trò cùng tìm hiểu, phân tích, giải quyết. Giáo viên có thể tích hợp nhiều phương pháp học tập tương tác như phương pháp gợi mở, nêu vấn ñề... trong bài giảng. Giáo viên nêu các tình huống, các vấn ñề ñể sinh viên suy nghĩ và cùng giải quyết. Ví dụ, khi dạy phần ñới cảnh quan rừng xích ñạo ẩm thường xanh, giáo viên nêu trước một số câu hỏi, sau ñó chiếu một ñoạn phim giới thiệu về cảnh quan rừng rậm xích ñạo ẩm thường xanh. Qua xem ñoạn phim ñó, căn cứ vào các vấn ñề ñã gợi mở, sinh viên trả lời câu hỏi bằng những nhận ñịnh, ñánh giá của mình. c. Minh họa trực quan bài giảng Một tác dụng nổi trội của phần mềm PowerPoint là khả năng minh họa cụ thể trực quan. Bằng phần mềm PowerPoint chúng ta có thể ñưa những ñoạn phim, âm thanh từ ñĩa CD, VCD, MP3..., các hình ảnh minh họa, lược ñồ, lát cắt ñịa hình, lát cắt ñịa chất..., các bảng số liệu, sơ ñồ kiến thức... vào bài giảng thông qua các slide trình chiếu. Ví dụ, khi dạy phần sông ngòi lục ñịa Nam Mỹ, giáo viên có thể ñưa sơ ñồ phân bố hệ thống sông toàn lục ñịa, sơ ñồ mạng lưới sông Amazôn (sông lớn nhất lục ñịa Nam Mỹ)... PowerPoint có thể dễ dàng, nhanh chóng thể hiện ñiều này, nếu vẽ trên bảng cũng ñược nhưng mất nhiều thời gian. Thông qua những siêu liên kết hyperlink cho phép người giáo viên chuyển từ slide trình chiếu văn bản thông thường sang trình chiếu một ñoạn phim, hình ảnh từ một ñĩa CD, VCD, hoặc MP3... Ví dụ khi học phần ñới cảnh quan hoang mạc và bán hoang mạc nhiệt ñới lục ñịa Nam Mỹ giáo viên có thể chiếu một ñoạn phim về cảnh quan của hoang mạc Atacama, qua ñó sinh viên có một cái nhìn trực quan, sinh ñộng về khu vực mình ñang học. 2. Tiến trình cơ bản xây dựng một bài giảng bằng PowerPoint trong giảng dạy ðịa lý tự nhiên các châu Xuất phát từ cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tế giảng dạy, chúng tôi mạnh dạn nêu ra một số bước cơ bản ñể xây dựng bài giảng bằng chương trình PowerPoint. Các bước ñó là: Khoa ðịa lý - 50 năm xây dựng và phát triển 78 + Xây dựng bố cục trình bày bài giảng (căn cứ vào giáo trình môn học) + Chuẩn bị và thiết kế tư liệu minh họa cho bài giảng. Tìm kiếm tư liệu qua giáo trình tham khảo, Atlats, bản ñồ, mạng Internet, các ñĩa CD, VCD tư liệu như Microsoft Encarta, World Map, Encyclopedia Britannica, Microsoft Streets&Trips... về tự nhiên, cảnh quan, kinh tế, con người... + Thiết kế tranh ảnh minh họa, các sơ ñồ, mô hình bằng một số phần mềm xử lý ảnh, chủ yếu qua Photoshop ñể cắt và xử lý theo yêu cầu, tạo các hiệu ứng ñộng cho ảnh, xây dựng các ñoạn phim cho phù hợp với từng nội dung trình bày. + Xây dựng và ñịnh dạng các slide - ðịnh dạng các phông chữ, màu, cỡ chữ, màu sắc cho các thành phần trên slide. - Chèn và ñịnh dạng các file ảnh vào slide, chèn ảnh tĩnh, ảnh ñộng từ ClipArt hoặc từ tệp ảnh. - Chèn và ñịnh dạng chữ, bảng, tạo và ñịnh dạng ñồ thị (bằng phần mềm Excel). - Chèn tệp âm thanh, các ñoạn phim vào trong các slide. - Thiết lập các hiệu ứng trình diễn chuyển ñổi giữa các slide. - Thiết lập các hiệu ứng trình diễn ñộng cho các thành phần trong slide. - Thiết lập thời gian ñịnh giờ cho bài giảng... - In các slide bài học (nếu cần) phát cho sinh viên trước khi bước vào bài. III. HIỆU QUẢ SƯ PHẠM KHI SỬ DỤNG POWERPOINT TRONG GIẢNG DẠY ðỊA LÝ TỰ NHIÊN CÁC CHÂU Việc ứng dụng phần mềm PowerPoint trong giảng dạy ðịa lý tự nhiên các châu ñã ñược thực hiện từ nhiều năm và ñã mang lại kết quả khả quan. Là giáo viên trực tiếp dạy học phần ðịa lý tự nhiên các châu, mặc dù khả năng sử dụng phần mềm này còn hạn chế và thực tế áp dụng chưa nhiều (thực tế ñã áp dụng giảng dạy trong 5 năm), chúng tôi, các cán bộ giảng dạy bộ môn ðịa lý tự nhiên các châu, ñã cố gắng tìm tòi học hỏi ñể tận dụng có hiệu quả phần mềm này. Từ thực tiễn ñã áp dụng trong giảng dạy, chúng tôi xin ñưa ra một số ñiểm cần lưu ý trong quá trình áp dụng phần mềm PowerPoint trong giảng dạy bộ môn như sau: 1. Ưu ñiểm - Bài giảng ñược chuẩn bị trên PowerPoint cho phép giáo viên ña dạng hóa từng ñơn vị kiến thức, qua ñó dễ dàng tổ chức hoạt ñộng học tập của sinh viên. - Cho phép chèn âm thanh, hình ảnh, video nên tạo bài giảng sinh ñộng với âm thanh, hình ảnh, videoclips... từ nhiều nguồn. Từ ñó mở rộng không gian học tập và giảng dạy ñến tận các khu vực xa xôi trên Trái ðất, ví dụ, khi học lục ñịa Nam Mỹ, sinh viên có thể thấy ñược những hình ảnh thực về ñồng bằng Amazôn, sơn nguyên Braxin, cao nguyên Patagônia... Những kiến thức ñó có tác dụng bổ sung, làm rõ những kiến thức lý thuyết, sinh viên dường như ñược tiếp cận thực tiễn. ðiều này Nghiên cứu khoa học và ñổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy ñịa lý 79 khắc phục ñược những khó khăn ñối với sinh viên khi học môn ðịa lý tự nhiên các châu, là môn học mà sinh viên ít có cơ hội tiếp cận thực tế, thực ñịa, có thể nói là hầu như không có ñiều kiện ñi thực ñịa. - Do khả năng trình chiếu linh hoạt, có thể liên kết với nhiều trang khác, với một số phần mềm khác như Excel, Photoshop,... và liên kết với nhiều trang web như: Cùng với sự cải tiến, ñầu tư về phòng học (các phòng học chuẩn, phòng học chức năng...), thiết bị máy móc (hệ thống máy tính phong phú, ñồng bộ...) của nhà trường ñối với khoa và bộ môn hiện nay, giáo viên có thể dễ dàng giúp sinh viên tiếp cận môn học một cách tốt nhất. - Giáo viên có thể phân lớp thành nhiều nhóm, các nhóm có thể chọn một chương, mục hay một vấn ñề có liên quan ñến bài học tự chuẩn bị thành bài giảng của mình bằng phương pháp PowerPoint. Chúng ta sẽ thấy những bài giảng ñó cũng rất hay, nội dung phong phú. Sau ñó sinh viên tự trình bày, giáo viên mời cả lớp cùng chất vấn hay nêu ý kiến. Người thầy ñóng vai trò hướng dẫn và ñiều chỉnh khi cuộc thảo luận ñi quá mục tiêu ñề ra của bài. Ví dụ, khi học ñến phần ñịa lý các khu vực của mỗi lục ñịa, giáo viên có thể cho sinh viên chuẩn bị trước ở nhà thành một số bài soạn, sau ñó tổ chức những buổi xêmina ñể sinh viên tự trình bày. Thực tế chúng tôi ñã tổ chức một số buổi xêmina như vậy, kết quả thu ñược rất tốt, bài chuẩn bị của sinh viên công phu, hiệu quả của buổi học cao hơn. ðiều này tránh tình trạng thụ ñộng, phát huy tính tích cực và tự ñào tạo của sinh viên. 2. Một số ñiểm cần lưu ý - Khi sử dụng phần mềm PowerPoint vào bài giảng, người dạy cần có sự nghiên cứu nhất ñịnh, nhất là trong việc sử dụng màu sắc, ñộ tương phản, hiệu ứng ñộng... Giáo viên cần tổ chức sắp xếp, quản lý các slide sao cho phù hợp với việc dạy học (cần chú ý ñây là bài giảng cho sinh viên chứ không phải là việc trình diễn tại các cuộc hội thảo, quảng cáo...). Nếu lạm dụng các thể hiện này sẽ gây ra không ít hạn chế sư phạm, nếu màu sắc kết hợp không hợp lý, kiểu chữ quá rườm rà, hoặc các chuyển ñộng quá phức tạp sẽ khiến cho sinh viên phân tán mất tập trung vào bài học. - Do bài giảng ñã ñược chuẩn bị trước trên máy tính, giáo viên không mất nhiều thời gian ghi bảng, vẽ hình... Nhưng không vì thế mà giảng viên ñưa các slide dày ñặc thông tin sau ñó chỉ có nhiệm vụ "bấm máy" chiếu các nội dung bài học thay cho lời giảng giải, hoặc tiếp tục ñộc thoại, không có sự tương tác với sinh viên. Thực tế ñã có một số giảng viên mắc lỗi này, chiếu những trang slide dày ñặc những chữ trong ñó ñã nêu chi tiết nội dung từng ý, từng phần của bài, sau ñó nhìn vào các trang slide ñó và nhắc lại toàn bộ nội dung. Còn sinh viên thì chép lia lịa, không kịp và không có thời gian ñể nghe giáo viên nói. Việc dạy học chỉ giới hạn trong việc chú ý các slide chiếu những gì, mà không có mở rộng. Theo chúng tôi, nếu thế việc áp dụng bài giảng như vậy sẽ "vô nghĩa", hiệu quả dạy học bị giảm xuống rõ rệt. Khoa ðịa lý - 50 năm xây dựng và phát triển 80 - Khi sử dụng phương pháp này vấn ñề ghi chép bài của sinh viên cũng gặp khó khăn nhất ñịnh. Nhiều sinh viên ghi chép lại toàn bộ nội dung của các slide, có mở rộng thêm các nội dung. ðiều này khiến các em phải tốc ký rất nhanh, mất thời gian tập trung vào các hoạt ñộng trên lớp. Cũng có những sinh viên chỉ ghi chép các ñề mục, sau ñó lại thiếu kiến thức cơ bản ñể ôn tập, chúng tôi cũng ñã từng nghe một số sinh viên phản ánh trong một số môn học rằng, chúng em không biết ôn tập như thế nào bởi không ghi chép ñược gì. Chính vì thế, khi áp dụng bài giảng bằng phần mềm PowerPoint, cần lưu ý giáo viên ngoài cung cấp cho sinh viên giáo trình cần hướng dẫn ñể các em ghi chép nội dung bài học một cách hợp lý, có tổ chức. ðể tiện cho sinh viên theo dõi bài giảng, giáo viên nên phát cho sinh viên nội dung các slide của bài học trước khi bước vào bài (in trực tiếp từ phần mềm, không nên ñánh lại tóm tắt trên Word). ðiều ñó giúp sinh viên không mất công chép lại nội dung của các slide và ñã có ñược dàn ý toàn bài trước khi bước vào bài học. - Môn học ðịa lý tự nhiên các châu hiện nay vẫn còn thiếu nhiều tài liệu tham khảo, hệ thống Atlat, bản ñồ, số lượng phòng máy, phòng học chuẩn, thiết bị dạy học (máy tính, máy project) còn hạn chế, tổng số sinh viên trong một lớp học còn quá nhiều (trên 80 em) nên chưa phát huy hết hiệu quả của bài giảng soạn bằng phần mềm PowerPoint. IV. KẾT LUẬN Trong mấy năm gần ñây, nhiều chương trình, phần mềm ứng dụng trong việc dạy học ñã ñược các giảng viên trường ðại học Sư phạm Hà Nội áp dụng ñể nâng cao hiệu quả giảng dạy. Nhiều khoa, tổ bộ môn, và nhiều cá nhân ñã áp dụng các phần mềm hỗ trợ dạy học này. Phần mềm ứng dụng PowerPoint ñã ñược nhiều cán bộ khoa ðịa lý áp dụng trong quá trình giảng dạy, ñã ñem lại hiệu quả khả quan. Tuy nhiên, xây dựng bài giảng bằng PowerPoint chỉ là một trong những phương pháp giảng dạy, chúng tôi không xem nó là phương pháp tối ưu hay "vạn năng" mà cần phải phối hợp ñồng bộ với các phương pháp khác ñể ñem lại kết quả tốt nhất. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. ðặng Văn ðức, Nguyễn Thị Thu Hằng. Phương pháp dạy học ðịa lý theo hướng tích cực. NXB ðại học Sư phạm Hà Nội-2003. [2]. Nguyễn Phi Hạnh. ðịa lý tự nhiên các lục ñịa, tập 1, 2. NXB Giáo Dục, 1989. [3]. Xu hướng sử dụng phần mềm ứng dụng PowerPoint tổ chức quá trình dạy học hiện nay. Chi ñoàn Cán bộ khoa Giáo dục ñặc biệt. Kỷ yếu Hội thảo ứng dụng CNTT trong nghiên cứu, quản lý, dạy và học của tuổi trẻ các trường ðại học Sư phạm toàn quốc, 2005. [4]. Kiến tạo trình diễn trong PowerPoint. Tổng hợp và biên dịch VN-Guide. NXB Thống kê, 2005. Nghiên cứu khoa học và ñổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy ñịa lý 81 SUMMARY APPLICATIONS OF POWERPOINT SOFTWARE FOR THE TEACHING OF PHYSICAL GEOGRAPHY OF THE CONTINENTS DANG THI HUE In this article, we present some applications of PowerPoint software for the teaching of Physical geography of the continents and its education effectivity in the Faculty of Geography, Hanoi University of Education.